Dijken En Daarmee Samenhangende Elementen Dijken Algemeen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Dijken en daarmee samenhangende nieuwe zeepolders maakte men soms coupures in de dijk. In Holwerd en Engwierum verdwenen delen van de oude zeedijk elementen voor de uitbreiding van de dorpen. Dijken algemeen Na de watersnoden van 1916 en 1953 werden vanaf 1960 alle zeedijken op Deltahoogte gebracht. In 1969 werd de indijking van Omschrijving de Lauwerszee voltooid: Lauwerszee werd Lauwersmeer. Een dijk is een door mensen opgeworpen wallichaam, dat het achterliggende land beschermt tegen het buitenwater. De aanleg van de verschillende typen dijken door de eeuwen heen veranderde op een belangrijke manier het Ontstaan cultuurlandschap. De dijken werden steeds sterker. Men werd Al vanaf de Romeinse tijd legden de terpbewoners lage dijkjes steeds vrijer in de keus, waar men wilde gaan wonen. Er ontstond aan om hun akkers tegen het zoute water te beschermen. een geheel nieuw nederzettingspatroon. Nieuwe economische Deze dijkjes beschermden niet tegen de wintervloeden. Deze ontwikkelingen werden mogelijk. eerste plaatselijke dijken zijn vaak onherkenbaar in het huidige landschap maar wel aantoonbaar in de ondergrond. Kenmerken • De dijken hebben een grote invloed op het landschap. Na 900 na Chr. begon de Middelzee ten noordwesten van Ze bepalen voor een belangrijk deel het uiterlijk van het Leeuwarden dicht te slibben. Daardoor raakten de lagere kustlandschap. Ze zijn: kleigebieden in Fryslân hun water onvoldoende kwijt. Voor de - sterk afbakenend veiligheid van de bewoners werden zeedijken noodzakelijk. Vanaf - lineair de 10e eeuw ging men in Fryslân op grotere schaal sterke dijken - richtinggevend aanleggen en onderhouden. In de 12e eeuw ontstond de ringdijk • De dijken geven het landschap een bijzonder karakter door: rond Oostergo. - de ervaring van het landschap vanaf de dijken - de ervaring van het landschap achter de beslotenheid van Door erosie en plaatselijk slecht onderhoud ontstonden er de dijk zwakke plekken in de zeedijken. Dijkdoorbraken kwamen • De dijken hebben een karakteristieke vormgeving door: regelmatig voor. Soms ontstonden bij een dijkdoorbraak - hun beloop wielen. Direct na de Allerheiligenvloed in 1570 werden alle - het profiel, bepalend hierin zijn: verwaarloosde zeedijken verbeterd. ▪ de hoogte ▪ de helling In de 16e eeuw legde men boven Holwerd en Ternaard en tussen ▪ de breedte van de kruin Paesens en Oostmahorn buiten de middeleeuwse zeedijken - de gebruikte bouwmaterialen inclusief de interne opbouw zeepolderdijken aan. Het doel was om extra land te winnen voor (het archeologisch profiel) de landbouw. Dit deed men in de 17e en 18e eeuw ook langs de - de natuurlijke onderdelen Lauwerszee. De oude dijken achter de zeepolderdijken verloren - de bekleding hun direct waterkerende functie. Bij ontsluitingswegen naar de - de relatie met de bij de dijk horende bouw- en • De sterk afbakenende dijken zijn niet weg te denken uit het kunstwerken: landschap. Ze benadrukken de relatie tussen Dongeradeel en ▪ sluizen de zee. ▪ dijkcoupures • De dijken vertellen iets over de geschiedenis van de streek. ▪ verdedigingswerken • De dijken hebben in het verleden goede diensten bewezen als • De opbouw van een zeedijk: waterkerende elementen en doen dat nu nog steeds. • In het kader van de klimaatsverandering en de daarmee samenhangende zeespiegelstijging is het belangrijk ook de voormalige zeedijken in goede conditie te houden. 1 = buitenteen 2 = buitentalud of buitenbeloop 3 = kruin 4 = binnentalud of binnenloop 5 = binnenberm 6 = binnenteen of hiel • Met de dijk samenhangende elementen zijn: - de wielen - de landaanwinningen voor extra landbouwgrond, goed herkenbaar in de reeksen van op elkaar aansluitende bedijkingen Waardering De waardering is hoog. De dijken zijn vanuit landschappelijk, cultuurhistorisch en waterstaatkundig oogpunt het behouden waard: Dijkdoorbraken en wielen - Bij de voormalige steenfabriek te Oostrum • Wielen Omschrijving - Paesens-Moddergat Een dijkdoorbraak is het doorbreken van een dijk als gevolg van - Achter de Alddyk erosie en/of slecht onderhoud. Een wiel is een diepe waterplas, - Achter de zuidelijke dijk langs het Dokkumer Grutdjip die kan ontstaan bij een dijkdoorbraak. Kenmerken Ontstaan • Dijkdoorbraak Vanaf het einde van de 12e eeuw nam het aantal stormen en - De gevolgen van een dijkdoorbraak zijn niet altijd even stormvloeden toe. De landeigenaren in de buurt van een dijk goed terug te zien in het landschap. Vaak heeft de dijk waren verantwoordelijk voor het onderhoud van een deel van een onregelmatig patroon. de dijk. Niet alle landeigenaren pakten dit goed op. Dit leidde • Wiel tot zwakke plekken in de dijken. Dijkdoorbraken kwamen - Ter plaatse van een wiel heeft de dijk een kronkelig regelmatig voor. Zo ook bij de Sint Elizabethsvloed in 1421 verloop. en de Allerheiligenvloed in 1570, waarbij honderden mensen - Het wiel ligt achter de slinger in de dijk. omkwamen. Direct na de Allerheiligenvloed werden alle verwaarloosde dijken verbeterd. Waardering De waardering is hoog. Restanten van dijkdoorbraken zijn vanuit Restanten van dijkdoorbraken zijn vaak nog goed zichtbaar in cultuurhistorisch oogpunt het behouden waard. Ze vertellen iets het landschap. Soms ontstonden bij een dijkdoorbraak wielen. over de geschiedenis van de streek. Water stroomde met kracht door een gat in de dijk het land in en spoelde achter de dijk een diep gat uit: een wiel. Een wiel kon in eerste instantie wel 10 tot 20 meter diep zijn. Bij het herstel van de dijk trok men de dijk rond het wiel heen. Wielen werden later vaak dichtgegooid. Waar aanwezig • Dijkdoorbraken - Moddergat Op de plek van de dijkdoorbraak staan vrijwel geen woningen. Het dorp is als het ware in tweeën gesplitst. - Ter plaatse van de Ganzepolder en Ezingepolder Beide polders lijken te zijn aangelegd na een dijkdoorbraak. - De overgang van de Dyksterwei bij Lioessens op de Alddyk bij Anjum Dijkdoorbraak bij de Ganzepolder en Ezingepolder Grillige patronen in de Alddyk na Dijkdoorbraak bij Moddergat dijkdoorbraken Dijkdoorbraak bij de voormalige steenfabriek Oostrum Wiel bij Paesens-Moddergat (Kadastraal minuutplan uit omstreeks 1832 (boven) en luchtfoto heden (onder)) Wielen achter Wiel achter de de Alddyk zuidelijke dijk langs het Dokkumer Grutdjip.