' r ll-f=ladd 8 ta' Settembru 2019 RAPPORT SPECJALI IT-TORCA

' mu ismu b'dan ii-mod ma huwa xejn ha:t:.n ... anzi. Ikol­ li ngli.id Ii dik il-karba gham­ PAWLU XUEREB (3) let 1-effett fuq hafna." Alfred Sant '.ghid hekk fuq dawn iz-zminijiet: "L-aqwa tifkiriet Ii gnandi tieghu 25 -sena minn mewtu huma ta' Paw~u Xuereb bha­ la bniedem Ii £1-aktar li.inijiet delikati u importanti kien jaf ROBERT ALOISIO / [email protected] jibqa' Pawlu Xuereb Ii qiegli.ed jagli.raf Ii c-Cittadini har il-Gimgha Ii jant offrielu somma kbira ta' Kif qalli Leo Brincat, lulna ghajb, u juruna f'gha­ f'pajjizha huma lkoll Maltin. gli.addiet Iden il-25 flus jekk.jaccetta xorta wali.­ "minkejja I-fehmiet u jnejn il-barrani dak Ii Hu Iden jaghmel clan N anniversarju mill­ da. Xuereb. qam bilwieqfa u t-twemmin sodi tieghu, in' ali.niex - poplu barbaru u minghajr ebda hsieb falz, mewt ta' Pawlu Xuereb, Ii kecCieh 'il barra u qallu lihu huwa kien ta' ezempju ghal selvagg." imma b'gli.arfien sli.ih ta' kif kien serva bhala Agent Presi­ ma setax jaghmel Ii jrid bi li.afna meta serva b'integrita "Iz-zewg nali.at u ghaqdiet matul hajtu kien bata u sofra dent ta' Malta bejn is-16 ta' flus il-poplu. kbira bhala Agent President ohra qed jappellaw lill-parti­ d-daqqiet ta' oin ma kellux Frar 1987 u 1-4 ta' April 1989. ta' Malta fi zm1en ta' tatji biex- ma jirrikorrux il-lealta tieght.:, speqalment Fl-awtobijografija tiegli.u, AGENT PRESIDENT tranzizzjoni xejn fadi f'mu­ gli.all-vjolenza, lanqas jekk fost 1-avversarji Ii kellu fil­ Lino Spiteri jsejjali.lu "1- TA' MALTA menti". jigu provokati. Jien, bhala hajja politika beghu." Agent tal-Poplu" u jgli.id Ii Edwige rrakkuntatli wkoll Agent-President tar-Repub­ " ... Alina niftakru lil Paw­ kien ragel kwiet u ta' ftit F'Jannar 1987, wara Ii s-sit­ kif saret taf Ii zewgha kien se blika, ghamilt 1-istess appell lu Xuereb fi zminijiet mill-ik­ kliem, izda li hadd u xejn ma wazzjoni predpitat bil-qtil jirlli.atar Agent President. kemm-il darba. B' dispjc.dr tar delikati fl-istorja ta' kien jitliflu 1-li.egga jew ixel­ taz-zagli.zugli. Raymond L-ewwel Ii qalilha bid­ ikolli nammetti Ii dawn 1-ap­ pajjizna fejn permezz tal-li.id­ liflu 1-impenn u 1-integrita Caruana f'kazin Nazzjon­ "dicerija" kien Salvu Giordi­ pelli ftit hallew effett." ma tieghu, tal:-pariri Ii ta u tieghu. alista, il-Gvern Laburista u maina Ii kien jali.dem ta' gar­ "Ghalhekk qed nidher tad-dedzjonijiet Ii kien 1-0ppozizzjoni Nazzjonalis­ dinar fil-Palazz ta' Sant' An­ quddiemkom illejla biex partedpanti fihom, twettqu EZEMPJU TA' INTEGRITA ta gli.addew mill-Parlament ton (u jigi missier il-kantant b'urgenza nappella: aqtghu­ bidliet u ttieli.C.u decizjonijiet emendi fil-Kostituzzjoni biex Paul Giordimaina). Edwige ha 1-vjolenza, ghax il-mag­ Ii wrew u kkonfermaw Martu Edwige rrakkuntat­ il-partit Ii jgib maggoranza ma riditx temmen billi ma goranza tal-Maltin - miz­ mill-bidu sa 1-ali.li.ar 1-im­ li meta darba, fis-snin ta' voti jiggverna u mhux kinux ilhom wisq Ii gli.amluh zewg nahat - issa xebghu ja­ penn tal-Maltin kollha biex tmenin, partitarju Laburista bis-siggijiet. Speaker. raw u jaqraw dwar glie,d bla tabilhaqq ikun hawn mar jitolbu ghajnuna wara Ii Ftit wara, fis-16 ta' Frar Meta kellmet lil zewgha, sens, korrimenti u mwiet dem:okrazija -iejjem gli.ad­ kien tefa' flixkun f'kazip 1987, fl-ali.li.ar seduta tal­ dan qalilha: "U hallina! U ma ghalxejn! Ma nkomplux dejja f'pajjizna." (Parlament, Nazzjonalista u gli.amel li.ames legislatura tal-Parla­ joqogli.dux jivvintaw." Ed­ naghmlu aktar deni u hsara 26 ta' Settembru 1994) li.sara iktar milli ried. Imma ment, il-Gvern u 1-0ppozizz­ wige qaltlu biex, jekk clan lil xulxin. Il-poplu qiegli.ed Pawlu Xuereb qallu Ii ma joni qablu Ii Pawlu Xuereb ikun se jsehh tassew, jgli.idil­ jgli.idilkom: f' gieh Alla, ieq­ JIBQA' Fl ZMIEN GVERN kienx baghtu hu jitfa' 1-flix­ jinhatar Agent President ta' ha hu u mhux tisma' 1-ewwel fu! Ieqfu qabel ma jkun tard NAZZJONALISTA ken u issa hu ried jara kif Malta. Martu Edwige qaltli Ii minghand li.addieli.or. Gli.ad­ wisq. Madd mhu se jirbali. johrog mill-bawxata Ii dali.al din kienet 1-ewwel darba Ii dew biss ftit granet u clan bil-vjolenza. Jitlef kulhadd." L-elezzjoni generali saret fiha. Ezempji bhal dawn qa­ 1-Parlament qabel fuq 1-ghaz­ 1-ghajdut gie kkonfermat (DOI, 5 ta' April 1987) fid-9 ta' Mejjt.: 1987 u ntre­ ltli Edwige kellu izjed u la ta' Kap tal-Istat b'mod minn Pawlu nnifsu meta bhet mill-Partil: Nazzjonalis­ kienu jtellfulu li.afna voti unanimu, hafna qabel dik ta' cemplilha kalm kalm AHNA LKOLL MALTIN ta, u Fenech A-iami sar Prim fl-elezzjoni imma Paul kien George Abela. mill-Parlament. Edwige tif­ Ministru ghall-ewwel darba. rett u ta' prinCipju. Il-vjolen­ It-terminu tal-President takar tagli.ti 1-ali.bar lil bintha In-neputija tieghu Josi­ Kien hemm min ippretenda za ma kienx jaccettaha. Agatha Barbara kien intemm ta' sitt snin, Ii din min-nali.a anne, qaltli: "Niftakru b' qal­ Ii Pawlu Xuereb m'ghandux Semmietli wkoll meta ne­ dak ix-xahar u ma nhassx Ii taghha gholliet ii-pupa Ii bu mugugha hafna dak iz­ jibqa' fil-kariga ta' Agent gozjant Malti maghruf mar jkun xieraq Ii 1-Gvern jinno­ kellha f'idha u bieset lil om­ zmien. Kien sali.ansitra rrab­ President tali.t Gvern Nazz­ jitolbu jissellef somma flus mina President meta 1-elez­ mha. ja u b' qalb mugugha qal: jonalista. Jinghad Ii fl-1988, kbira fiz-zmien ineta Xuereb zjoni riedet issir f'mhux iktar 'F' gieh Alla ieqfu. Ieq_fu!' Minto££ kien talab lil Xuereb kien chairman tal-Mid-Med minn tliet xhur ohra. Fi kliem F'GIEH ALLA, IEQFU! Sintendi kien hemm min ma jirrizenja b'solidarjeta Bank u meta Xuereb qallu Ii Lino Spiteri, "ftit bassru fehemx da1-kliem u hareg ig­ mieghu min..'habba 1-bini s-sitwazzjoni finanzjatja kemrri Paul ma kienx se jo­ Izda 1-kampanja elettorali erger Ii z-ziju semma lil Alla tal-Power Station f'Delimara tieghu ma kinitx tippermetti qghod fuq is-siggu tern po­ Ii kienet gejja, dik tal-1987, fuq jt-televizjoni. Izda Ii Minto££ kier, qed jopponi dak is-self kollu, in-negoz- ranju biex isali.li.nu biss". kienet fost 1-aktar qliel u fiha nali.seb Ii lkoll nifhmu Ii ma bil-qawwa kollha. nqalghu bosta inddenti ko­ setax ma tkellimx hekk, ghax Izda Pawlu Xuereb baqa' roh. Wara 1-inCidenti vjolenti wara kollox Alla ma jridx fil-kariga sal-4 ta' April 1989, fir-Rabat, rali.al twelidu, fil-5 glied izda paCi u billi nserri- meta mbagli.aG. il-Parlarnent ta' April 1987, I-Agent Presi­ dent Pawlu Xuereb, f'xandi­ ra diretta, minghajr prece­ dent, ghamel appell imqan­ qal minn fuq it-televizjoni biex tieqaf immedjatament il-vjolenza. "Dik is-siegha mudlama uriet x'kien isarraf Paul Xuereb," jghid Spiteri. Xuereb tkellem hekk, b'pass­ joni kbira, bla karti quddi­ emu: "Qed nidher hawn quddi­ emkom illejla, Poplu ta' Mal­ ta u Ghawdex gli.ax daqsi tafu n-numru issa allarmanti ta' inCidenti vjolenti li qegh­ din jigru f'pajjizna kwazi kuljum, aktar u aktar kull meta jkun hemm xi meeting jew dimostrazzjoni politika. Xbajt naqra fuq dawn· 1-in­ Cidenti. U m'ghandi ebda dubju Ii intom, Maltin u Gli.awdxin, xbajtu daqsi. Dawn 1-inddenti lilna, poplu Nisrani u dvilizzat, jaghm- IT-TORCA - RAPPORT SPECJALI ll-rtadd 8 ta' Settembru, 2019 25 S. hatar lil Censu Tabone bhala President ta' Malta. Mafua stennew Ii Xuereb jag!unel t-terminu shih ta' President, dak ta' erba' snin, izda ma kellux ikun hekk. U baqa' jissejjah Agent President meta fil-frattemp ma kien hemm ebda President iehor, xi haga Ii Edwige ddeskrivi­ tha bhala: "xi haga Ii bqajna qatt ma fhimna."

IL-PRESIDENZA Bl'fALA FORZA TA' UNITA NAZZJONALI

L-istoriku Simon Mercieca jaghti mertu lil Pawlu Xuereb ghall-izvilupp kostituzzjon­ ali ta' pajjizna: "It-triq 'ii quddiem ghall-bidla kienet stabbilita minn dan 1-indi­ vidwu minsi. Xuereb kien Laburist, imma kellu 1-melh biex jintebah Ii sa dak iz­ zmien il-presidenza kienet ghadha ma hadmitx bhala Fenech Adami. Sant qalli ma ried jibdel xejn mill-ista­ tmaqdir lejn il-gvernijiet ta' forza ta' unita nazzjonali. hekk: "Ghall-bidu tas-sena tus quo. Effettivament kellu qabel Laburisti. Id-dover KIEN MAl'fBUB Xuereb qieghed il-gebla 1989, bhala deputat Laburis­ ragun." (korrispondenza kien Ii jaqrah. In-nies ma tax-xewka ghal dan il-ghan. ta kont mistieden ghal ikla mieghi, 21 ta' Awwissu 2019) fehmuhx. Hekk hija x-xorti' Is-Sur Alfred Aquilina, Ii Dak Ii n-nazzjon ma nnutax San Anton moghtija minn Ta' fehma simili, 1-Avukat ta' bniedem sew. Imma tibqa' bejn 1-1987u1-1990, kien jor­ dak iz-zmien kien Ii 1- Pawlu Xuereb bhala Agent Joe Brincat li kien Ministru tebgha fuq 1-istorja tal-politi­ ganizza maratona tad­ inkarigu ta' dan 1-ufficgu President. Wara, Pawlu fl-ahhar tas-snin sebghin u ka Maltija Ii 1-gvem Nazz­ draughts u c-cess b'rizq minn persuna gejja mill­ Xuereb gibidni fil-genb u Deputat Mexxej tal-Partit La­ jonalista dejjem halla lil Paul il-Community Chest Fund, kamp politiku oppost kien xi tkellimna dwar il-qaghda burista: "Paul Xuereb f'kelm­ Xuereb bhala Agent Presi­ f'Mal-Qormi, qalli hekk: "Jie­ haga sana ghar-Repubblika tal-pajjiz. Ghalkemm ta' ftit tejn: kien ragel. Ghalih, dent, meta kien jisthoqqlu, na ghandi hafna memorji, taghna." (The Malta Inde­ kliem, dak li jghid dejjem il-politika kienet missjoni u minn kulhadd Ii jkun Presi­ tifkiriet u ritratti tieghu u ta' pendent, 23.12.14) kien jiznu sew qabel jghidu. dedikazzjoni, u kien aktar dent effettiv. Ghalija xejn ma martu. Kien Agent President Eddie Fenech Adami kien Xejn ma kien kuntent mohhu fil-gid komuni milli jnaqqasli 1-gieh lejn Paul, umli hafna, u kemm dam qal hekk dwar Pawlu bil-pozizzjoni Ii hu sab ruhu dak Ii jaqbel lilu. Jien niftak­ imma ghajb ghal min warr­ fil-kariga, dejjem hu u martu Xuereb: "L-aktar Ii sirt nafu fiha, qalli. Il-gvem kien jinjo­ ru I-Freedom Press fejn kien bu." (korrispondenza kienu jigu jifthu din il-mara­ mill-qrib kien fil-perjodu rah ghal kollox, ma kien jik­ jaghti sehem qawwi qabel mieghi, 22 ta' Awwissu 2019) tona, Ii kienet iddum ghad­ meta hu kien Agent Presi­ konsultah u ma jinfurmah 1-elezzjoni tal-1971 u Il-Ministru Evarist Bartolo dejja gimgha shiha, lejl u dent ta' Malta u jien kont b'xejn, b'mod li meta jitkel­ mbaghad sar Ministru. Paul qalli, "Nahseb li kien jistho­ nhar. Sa persuni neqsin mid­ Prim Ministru. Kont niehu lem ma' barranin u Maltin, Xuereb ma nbidel xejn minn qqlu jigi stmat ahjar mill-Par­ dawl kienu jiehdu sehem pjaCir niltaqa' mieghu... u kien ikollu joqghod Jura mil­ meta nafu qabel u wara. Dejj­ tit Nazzjonalista ghax ma fil-maratona. Is-Sur Xuereb dejjem sibt fih bniedem Ii jif­ li jesprimi ruhu dwar dak Ii em baqa' 1-bniedem cajtier u kienx bniedem Ii jobghod u kien gentili hafna, kien jibqa' hem, japprezza u lest Ii jaghti jkun ghaddej." ta' manjieri umli. Il-htigijiet zgur hadem biex ikollna maghna jilghab ic-cess u d­ sehmu ... Kien bniedem li kel­ "Tkellimna dwar 1-ideat Ii tal-pajjiz riedu li hu jokkupa pajjiz hieles, sogeta draughts. Lili kien hallieli lu dawn il-kwalitajiet tul ha­ gieli ssemmew dwar zieda 1-pozizzjoni ta' Agent Presi­ demokratika u gusta fejn il­ trofew moghti lilu minn jtu kollha; bniedem Ii lest li fil-poteri tal-President," dent tar-Repubblika. Qeda gid jilhaq lil kulhadd u klabb Belgjan. Bis-sahha jaghti servizz minghajr pre­ kompla jghidli Dr. Sant. "Jien dmiru bl-akbar lealta. Kienu kulhadd jigi stmat bid-din­ tieghu kienu jigu nies minn tensjonijiet u minghajr mo­ ghedtlu li ma naqbilx zminijiet difficli." jita Ii jixraqlu kull bniedem." Malta kollha ghall-maratona tivi ulterjuri." (Parlament, 26 maghhom; minkejja x­ "L-aghar Ii kellu jaghmel (korrispondenza mieghi, 25 ghax kien mahbub." ta' Settembru 1994) xnighat Ii kienu qamu dwar bhala dover," qalli 1-Avukat ta' Awwissu 2019) jissokta Ii 1-gvem Nazzjonalista seta' Brincat, "kien Ii jaqra d-Dis­ IMWARRAB MINN GVERN kien interessat fihom, hu kors tat-Tron (f'Mejju 1987), NAZZJONALISTA? kien xettiku, anzi tani x'nif­ kif isejhu d-diskors tal-ftuh hem Ii minn kif kien qed jara tal-Parlament, u 1-Partit Naz­ Izda Dr Alfred Sant jaghti 1-affarijiet, il-verita kienet zjonalista kiteb diskors stampa differenti minn ta' bil-maqlub, ghax il-gvem partiggjan ghall-ahhar u bi