Componist Van David Copperfield NUMMER

FILMMUZIEKMAGAZINE

CHRISTOPHER WILLIS – Componist van David Copperfield

NUMMER 207 – 49ste JAARGANG – OKTOBER 2020

Score 207

Oktober 2020 49ste jaargang ISSN-nummer: 0921- 2612

Het e-zine Score is een uitgave van de stichting FILMMUZIEKMAGAZINE Cinemusica, het Neder- lands Centrum voor

Filmmuziek REDACTIONEEL

E-mail: We zitten sinds deze week in een tweede lockdown, welis- paulstevelmans@ waar een gedeeltelijke. Onze bewegingsvrijheid wordt inge- scoremagazine.nl perkt, maar we kunnen wel naar de bioscoop gaan. Voorlopig, want je weet nooit welke kant het allemaal op zal gaan. En wat is dan leuker dan genieten van een komedie op een groot Kernredactie: Paul Ste- doek met prachtige geluiden en muziek in de zaal? In deze velmans en Sijbold Ton- editie van Score komen twee componisten aan het woord naar kens aanleiding van hun meest recente film. In beide gevallen gaat

het om komedies die ons even anderhalf tot twee uur wegvoe- Aan Score 207 werkten mee: Paul Stevelmans ren uit de huidige dagelijkse beslommeringen. Christopher en Sijbold Tonkens Willis en Karl Heortweard hebben elk op hun eigen wijze een komische score geschreven en hoe ze dat hebben aangepakt leest u op de volgende pagina’s. Nieuwe, onzekere tijden ma- Eindredactie: Paul ken de mens extra vindingrijk en zo kon een week geleden, op Stevelmans zaterdagavond 10 oktober, in het kader van het Nederlands Film Festival een digitaal concert met Nederlandse filmmuziek worden bezocht. Werken van zeven vaderlandse film- Vormgeving: Paul componisten werden uitgevoerd door het Dutch String Collec- Stevelmans tive onder leiding van Marieke de Bruijn. Dit geweldige ini-

tiatief verdient navolging, al zou het natuurlijk leuker zijn om

Met dank aan: weer samen te komen in een fysieke concertzaal. Christopher Willis, Elyse Willis, Karl INHOUDSOPGAVE Heortweard, Luk Monsaert 3 Interview – Christopher Willis

9 Johnny Mandel – Portret

14 Interview – Karl Heortweard

20 In memoriam – Frédéric Devreese

21 Boekbespreking 22 Recensies

STRUCTUUR IN EEN WEELDE AAN MUZIEK

Christopher Willis over zijn score voor David Copperfield

Drie jaar geleden veroverde The Death of Stalin van regisseur Armando Iannucci de wereld. De satirische komedie over het overlijden van de beruchte Sovjetdictator werd in niet geringe mate geholpen door een onberispelijke, indrukwekkende en soms Russisch klinkende score van Christopher Willis. Regisseur en componist werkten opnieuw samen voor een eigentijdse verfilming van de klassieke roman David Copperfield van Charles Dickens. Willis sprak onlangs met Score over zijn hernieuwde samenwerking met regisseur Iannucci waaruit ander- maal een soms overrompelende score voortkwam. re. Willis: ‛Ik was meteen verkocht. Je kunt van mening zijn dat dit werk van Dickens als een in leer gebonden boek ergens op de plank ligt te verstoffen, maar zodra je erin begint te lezen is het alsof je in een achtbaan zit. Hij grijpt je meteen bij je nekvel en voert je vervolgens enthou- siast door het verhaal dat zich voor je eigen ogen afspeelt. Daarnaast lijkt het alsof het pas gisteren werd geschreven.’ Willis groeide op met de televisieprogram- ma’s van Armando Iannucci en werd al gauw een grote fan van de komiek. Toen ze elkaar voor het eerst ontmoetten om over de muziek voor The Death of Stalin te spreken, was dat volgens hem een wat vreemde gewaarwording: ‛Toen ik Arman- do leerde kennen was mij het karakter van zijn programma’s bekend wat altijd helpt. Christopher Willis. Maar wat nog veel meer hielp was dat we David Copperfield is een van de meest ge- erachter kwamen dat we meer gemeen had- liefde werken van Charles Dickens en ver- den zoals onze liefde voor klassieke mu- haalt over het leven van de titelfiguur van- ziek. We hebben uren met elkaar gepraat, af zijn jeugd tot zijn volwassenheid als hij dan weer over komedies en dan weer over is getrouwd en een succesvol schrijver is klassieke muziek. En zo is het nog steeds.’ geworden. De Britse componist Christo- Iannucci geeft met zijn verfilming van Da- pher Willis (1978) las in zijn jeugdjaren vid Copperfield een eigentijdse visie op enkele boeken van Dickens zoals Oliver deze klassieke roman. Was dat nog van Twist en A Christmas Carol. Pas kortgele- invloed op jouw compositie? ‛Ja, voor Ar- den las hij David Copperfield om zich voor mando moest alles fris aanvoelen. Hij wil- te bereiden op het componeren van de sco- de niet dat we ons enkel blind zouden sta-

Dev Patel als David Copperfield in The Personal History of David Copperfield. ren op de historische context van het ver- ik begon met componeren en dat is dat al- haal, maar dat het een levendige en frisse les bij aanvang van de film nogal vaag zou vertelling zou worden die zich voor onze zijn, omdat David een peuter is die niet ogen ontrolt. De kostuums hadden opge- weet wie hij is. Tegen het einde zou alles wekte kleuren en de sets waren net zo dan veel concretere vormen krijgen. Aan- kleurrijk. Mijn muzikale missie was om gezien hij schrijver wil worden zouden er erachter te komen wat dat voor de score tegen het einde van de film scènes moeten zou betekenen. Britse invloeden kwamen komen waarin hij papiersnippers met uit- erin terecht, maar ik bleef steeds op de loer spraken van mensen verzamelt en hij weet liggen naar alles wat fris zou ogen.’ Wat niet zo goed waarom hij dat doet. Verder kun je vertellen over de stijl van de score? doet hij de manier waarop ze spreken in ‛Armando en ik spraken over Britse mu- zijn eigen spraak na. Ook dat snapt hij niet ziek van het begin van de twintigste eeuw, goed en uiteindelijk, als hij aan het schrij- dus niet zozeer over muziek uit de tijd van ven is, ontdekt hij dat hij deze grote ver- Dickens; het moest muziek zijn die erg zameling aan spullen zelf goed kan ge- Brits klinkt. Uiteindelijk kwam ook een bruiken. David was altijd van mening dat portie minimalisme in de score terecht.’ hij mensen nadeed wat uiteindelijk uit- mondt in deze enorme ontlading als schrij- Structuur ver van fictie. Als we op dat punt zijn aan- De score herbergt een brede verzameling gekomen zijn melodieën en helderheid no- composities die bestaat uit korte en langere dig wat door de muziek krachtig uitge- muziekstukken. Hoe heb je structuur aan- straald dient te worden. Gedurende de hele gebracht in deze muziekweelde? ‛Er was film moest naar dat eindpunt worden toe- één ding waarvan ik me gewaar werd toen gewerkt. Als hij dan zijn eerste schreden

Dev Patel als David Copperfield in The Personal History of David Copperfield. als schrijver heeft gezet horen we een stuk kant van het verhaal was knap lastig. Je dat A Life Well Written heet en valt in deze moet dan de juiste balans zien te vinden scène al het melodische materiaal van de om enerzijds Dickens in de muziek weer te film goed op zijn plek. Dat was mijn over- geven op een welhaast kinderlijke wijze à koepelende streven.’ la Disney en Spielberg waarbij de figuren en die duistere kant op de voorgrond wor- The Personal History of David Copperfield den geplaatst. Anderzijds moet je het niet zit vol drama en humor. Hoe heb je beide overdrijven, want de film is geen Disney- emoties in balans weten te houden? ‛Over cartoon of zelfs een film van Spielberg. Op Armando’s humoristische vondsten maak sommige plekken heb ik de muziek duister ik me niet zoveel zorgen. Die zijn zonder gemaakt, maar wel op een ingetogen ma- muziek sowieso al grappig en het komt zel- nier. Met al mijn muzikale inzichten heb ik den voor dat hij mijn hulp nodig heeft om geprobeerd dat al te zwaarmoedige erbui- ze nog grappiger te maken. Neem nou de ten te houden.’ scène waarin David helemaal in de wolken is en telkens, waar hij ook kijkt, het gezicht Christopher Willis volgde enerzijds een ziet van het meisje waarop hij verliefd is. opleiding tot klassiek pianist aan de Royal Armando gaf me de aanwijzing om enkel Academy of Music in Londen en studeerde het romantische te benadrukken en niet het daarnaast musicologie aan de Universiteit komische. Tot op zekere hoogte doe ik dat van Cambridge. Zijn voorliefde voor acht- toch, aangezien ik met zijn humor ben op- tiende-eeuwse muziek resulteerde in een gegroeid. Ik voel heel goed aan hoe ik iets proefschrift over de muziek van Domenico grappiger kan maken of juist minder, ik Scarlatti. Na zijn verhuizing naar Los An- ken mijn grenzen in dit opzicht goed. Ech- geles in 2007 richtte hij zich vooral op een ter, de juiste toon vinden voor de donkere carrière als componist voor film, televisie

5 en games. Hij werd vooral geprezen voor herkennen zijn en daarmee kun je de luiste- zijn muziek voor animatiefilms. Een van je raar heel goed bij de hand nemen en ver- kenmerken is overweldigende, meesle- banden leggen. Ik ben een liefhebber van pende muziek zoals we die horen in het heldere melodieën, ook al voel ik diep van begin van de film. Waar komt deze drive binnen de angst die andere componisten eigenlijk vandaan? ‛(lacht) Dat is een goe- ook kennen dat ze wel eens te sentimenteel de vraag! Ik denk omdat ik een energiek of er te dik bovenop liggen.’ En de kijker persoon ben. Ik onderschrijf de visie van misschien ongemerkt afleiden van de film. Robin Holloway die componist en ook do- ‛Precies, algemeen heerst heel sterk de cent is in Cambridge. Hij was van mening overtuiging om bij melodieën subtiel en dat componisten een aangeboren tempo terughoudend te werk te gaan om ze zo hebben dat aan hen blijft kleven en waar- dienstbaar aan de film te maken.’ naar ze steeds weer terugkeren. Ik ben een groot bewonderaar van Domenico Scarlatti en wat opvalt aan hem is dat hij over een buitelend tempo beschikte dat even frivool als snel was maar mogelijk ook doorspekt met humor. Voor ons luisteraars is dat wellicht niet zo behapbaar; we zijn eerder ge- wend aan een componist als Bach die een meer standvastig ritme kende. Het zou kunnen dat iets van mijn energie in die snelle stukken doorklinkt. Het is interes- Tilda Swinton in The Personal History of sant om het eindstuk van The Death of David Copperfield. Stalin te vergelijken met het openingsstuk Er zijn veel andere thema’s die het vermel- van David Copperfield. Ze bruisen allebei den waard zijn. Bijvoorbeeld de scènes in van de energie, nietwaar?’ de fabriek waar de jonge David moet gaan Sereen werken in het begin van de film. Door de muziek is het net alsof je er als kijker zelf Aan de andere kant heb je ook serene mu- rondloopt. ‛Klopt, ik was met veel plezier ziek geschreven, bijvoorbeeld voor David in de weer met ostinato’s en toen ontdekte als baby. ‛Dat stuk was heerlijk om te ik dat de ene laag weerklinkt terwijl de an- schrijven. Ik was toen nog maar net begon- dere maar niet wil ophouden. Meestal zijn nen met componeren en had nog geen die in de lagere regionen, maar de een be- flauw idee welke kant ik op zou gaan.’ Een gint hoog en wanneer dan de lagere begint van de verhaallijnen in de film is het ver- en de hogere verder gaat lijkt het erop dat langen van David om een succesvol schrij- we ons in de fabriek bevinden waar heel ver te worden. Horen we hier het hoofdthe- veel bedrijvigheid heerst en je vurig hoopt ma? ‛Ja, meteen aan het begin van de film dat een van die vele geluiden verstomt. Als weerklinkt een akkoordprogressie die nog dat dan gebeurt, is er weer iets anders aan geen echt thema is, maar later uitgroeit tot de hand.’ Net zo vindingrijk is de muziek de melodie die het thema van de film is en voor de dramatische scènes rondom het de verwachtingen van David uitdrukt. Een scheepswrak tegen het einde. ‛De muziek melodie kan buitengewoon nuttig zijn voor komt hier feitelijk volledig vast te zitten in andere aspecten van de muziek, ze zijn er een dissonant akkoord. Dat is het geluid niet alleen maar om te neuriën. Zo kunnen van het scheepswrak. We komen nooit ze houvast bieden omdat ze gemakkelijk te 6 meer los van dat akkoord, dat minutenlang ook vanzelfsprekend dat hij het orkest zou aanhoudt. Door deze toepassing stuurde ik dirigeren. Ik heb zelf meerdere keren piano de muziek een donkere kant op, door haar gespeeld, sommige stukken werden ge- als het ware vast te laten lopen.’ speeld door de fantastische pianist John Reid.’ Ineenstorting Op een gegeven moment bereikten de opnamen een waar kookpunt. Willis herinnert het zich nog levendig: ‛Ik was aan het einde van de opnamen volledig uitgeput door- dat er op het laatste moment nog aanpassingen gedaan moesten worden. Armando zat tot over zijn oren in het werk met de afronding van David Copperfield en tege- lijkertijd was hij bezig met Avenue 5, een sitcom voor HBO; het was een compleet gekkenhuis. Ik was aan het werk in mijn Airbnb in Londen terwijl ik de hele nacht Heb je er ooit aan gedacht een suite van de door muziek naar Los Angeles stuurde die muziek te maken? ‛Dat zou ik dolgraag moest worden georkestreerd en daarna willen net als met The Death of Stalin. Eer- weer teruggestuurd zodat die net op tijd der dit jaar heb ik een poging gewaagd met kon worden geplaatst op de dirigentles- deze score, maar ik vond dat toch best las- senaar. Toen gingen we naar de opnamen tig omdat ik maanden nodig heb gehad om voor de piano die plaatsvonden na die van in een bepaalde mindset te geraken tenein- alle orkeststukken. Nadat ik enkele stukken de die score te kunnen schrijven. Het begin had gespeeld stortte ik in. Laten we naar de van The Death of Stalin schreef ik in een pub gaan, besloten we! We hebben het ma- langzaam tempo en geleidelijk aan ging het teriaal later in Los Angeles opgenomen en steeds sneller totdat ik aan het einde echt dat verliep allemaal prima.’ supersnel werkte. Het enige waaraan ik Een van de stukken die Willis speelde was toen kon denken was muziek die erg Sov- een vlotte, humoristische compositie voor jet-Russich klonk en om dan die composi- de schildpadshow in de film die veel weg tie opnieuw te gebruiken, dat is nogal een had van slapstick in een zwijgende film. uitdaging. Maar niettemin hoop ik toch dat ‛Dat is een van de momenten dat de mu- het er een keer van komt.’ ziek echt negentiende-eeuws klinkt. Zeg De muziek van David Copperfield werd maar als eenvoudige salonmuziek van een opgenomen in de Air Studio in Londen met componist die niet behoort tot de topklasse het Aurora Orchestra gedirigeerd door zoals Chopin of Schumann. En natuurlijk Nicholas Collins die Willis nog kent uit probeerde ik opnieuw met een knipoog zijn studententijd. ‛Nick en ik studeerden naar de andere thema’s op de een of andere in dezelfde periode in Cambridge. Toen ik manier alles met elkaar te verbinden. Het begin twintig was leerde ik hem een beetje stuk begint met een eigen melodie en dan harmonie en contrapunt. Ik heb een diep vanaf het midden horen we verwijzingen respect voor hem en voor mij was het dan naar andere muziek in de film.’

Christopher Willis. Vanwege de coronapandemie werd de re- Alle muziekopnamen werden thuis gedaan, lease in de Verenigde Staten uitgesteld na- wat gold voor elk lid van de bigband die ik dat de film in Engeland nog een gezonde had samengesteld. We hadden zelfs een start had gemaakt. ‛In Engeland ging hij koor waarvan de zangers zichzelf opnamen rond Kerstmis in roulatie, dus nog voordat en soms meerdere keren opnieuw om zo de crisis begon. De film zou een tijd later met behulp van Pro Tools de sound van in de Verenigde Staten in roulatie gaan, een echt koor te creëren.’ maar de première in New York werd afge- De scores voor The Death of Stalin en The blazen. Na verloop van tijd was hij wel in Personal History of David Copperfield zijn de bioscopen te zien, maar ik heb niet de erg symfonisch. Wat kun je vertellen over indruk dat het publiek er in groten getale de stijl van je volgende project, Lamya’s naartoe ging. Interessant is te vermelden Poem? ‛Deze onafhankelijk geproduceerde dat de pers in de Verenigde Staten positief animatiefilm die zich afspeelt in Syrië reageerde. Ik heb het sterke vermoeden dat krijgt waarschijnlijk een hybride score. Ik de film juist door de crisis een gevoelige ben nog bezig uit te zoeken welke kleur het snaar raakt. Hij zit boordevol levensvreug- precies gaat worden, maar om alles uit te de en hij bevat een zoektocht naar beteke- drukken wat we met deze film van plan nis in het leven.’ waren, heb ik beslist een andere aanpak Heeft de coronacrisis een negatieve in- nodig. Het is best grappig dat ik nu twee vloed gehad op je werk? ‛Ik heb dit jaar het films heb gedaan die volledig symfonisch geluk gehad dat alles wat op het program- waren, wat ik overigens heel graag doe. ma stond animatie was voor televisie en Maar ik vind het ook leuk om in een studio film. In de maanden maart en april werd te experimenteren met modulaire synths duidelijk dat alle animators thuis bleven etc. Ik hoop dat deze nieuwe film mij in om daar te werken. Heel vreemd allemaal staat stelt om beide wijzen van aanpak te- en ook wel wat wrang, maar voor Mickey gelijk te hanteren en wel zodanig dat ze sa- Mouse bijvoorbeeld hebben we stug door- men goed werken.’ gewerkt zonder dat we vertraging opliepen. PS 8

JAZZCOMPONIST MET LYRISCHE GAVEN Ter nagedachtenis aan Johnny Mandel

Hij schreef de eerste volledige jazzscore voor een Amerikaanse film en enkele legendarische filmliedjes zoals The Shadow of Your Smile en Suicide Is Painless. Met deze composities schaarde hij zich onder een groep Amerikaanse filmcomponisten die in de jaren ’60 de trend zetten met pop en jazz naast traditionele muziekstijlen. Een vooraanstaand filmcomponist is Mandel nooit geweest ondanks een Oscar voor The Shadow of Your Smile en enkele indrukwekkende scores. Eind juni overleed hij na een lang leven vol muziek op de gedenkwaardige leeftijd van 94 jaar. eindigt met deze huiveringwekkende scène die net als de gehele film een aanklacht tegen de doodstraf vormde. Johnny Mandel schreef een score die het fragiele en wilde leven van jazzliefhebster Graham in het begin van de film voelbaar maakte. De muziek werd regelmatig in de film uitgevoerd door de band van Gerry Mulligan met onder meer Shelly Manne op drums, Jack Johnny Mandel. Sheldon op trompet en Frank Rosolino op Toen Johnny Mandel in 1958 door regis- trombone. Na haar arrestatie halverwege seur Robert Wise werd gevraagd de mu- de film begeleidden slechts enkele korte, in ziek te schrijven voor diens beklemmende een lyrische toonzetting gespeelde stukken I Want to Live! had hij al een indrukwek- haar onvermijdelijke gang naar de gaska- kende carrière in de jazzwereld achter de mer. De onstuimige jazz uit haar voorbije rug. Geboren in 1925 in New York raakte jaren was plotsklaps een verre klank uit het Mandel op jong leeftijd gegrepen door mu- verleden geworden voor de door Susan ziek en ontwikkelde hij een passie voor ar- Hayward briljant gespeelde Graham. rangeren. Hij studeerde onder meer aan de Slechts als source kon zij die nog een en- Juilliard School de trompet onder Joe Ve- kele maal via radio en platenspeler horen, nuti en al op jonge leeftijd begon hij naast wat haar isolatie alleen maar vergrootte. de trompet diverse andere instrumenten als Mandels score betekende een bescheiden de trombone en de piano te spelen tijdens mijlpaal binnen de Amerikaanse filmmu- optredens met jazzmusici. Voorts compo- ziek wat vooral te danken was aan de uit- neerde en arrangeerde hij nummers voor voering door Gerry Mulligans band, onder talloze artiesten als Count Basie, Stan Getz meer in enkele freejazzstukken, maar net en Chet Baker en speelde hij samen met zozeer aan de fijngevoelige, psychologi- grootheden als Basie en Jimmy Dorsey. sche ondersteuning van beelden van Gra- Robert Wise wilde jazzmuziek voor zijn ham in de dodencel. Het succes van deze grimmige melodrama over het leven van score in film en op geluidsdrager (de moordenares Barbara Graham die na een soundtrackelpee werd genomineerd voor omstreden proces in de gaskamer van San een Grammy Award tijdens de eerste uit- Quentin terechtkwam. De film uit 1958 reiking van deze prijs) had tot gevolg dat

9 jazzscores in trek waren. Otto Preminger mijn muziek geprobeerd het geluid van de vroeg Duke Ellington een jaar later de mu- branding, de imposante afmetingen van de ziek te schrijven voor diens Anatomy of a bergen en de schoonheid van het landschap Murder en in hetzelfde jaar speelde Danny te vangen.’ ¹ Die filmopnamen waren naast Kaye in het biografische The Five Pennies het liedje en de originele score de enige bandleader Red Nichols compleet met tal- memorabele wapenfeiten van dit drama rijke jazznummers. met de indertijd razend populaire Liz en Dick in de hoofdrollen. The Shadow of Evergreen Your Smile is mogelijk de bekendste com- Na dit veelbelovende debuut als componist positie van Mandel en is als evergreen deel voor film lieten nieuwe opdrachten even gaan uitmaken van het repertoire van heel op zich wachten. Zowel The 3rd Voice wat artiesten, toen en nu. (1960) als The Lawbreakers (1961) was een b-film in het zieltogende noirgenre die nauwelijks de aandacht trokken. Dat gebeurde wel met een ritmische, door rijke percussie voortgedreven score voor Drums of Africa (1963) en dat leidde weer tot The Americanization of Emily (1964) van Ar- thur Hiller. Voor deze komedie met de kersverse ster Julie Andrews in de titelrol schreef Mandel een zorgeloze score, waaronder het liedje Emily dat overigens niet in de film voorkwam. Van jazz was hier geen sprake, wel van een zoete en gepolijste muzikale omlijsting die probleemloos aansloot bij de toen geldende orkestrale easy-listeningsound. Erkenning als film- De licht jazzy score van The Sandpiper componist verwierf hij een jaar later met vervolgde Mandel een jaar later met een een film die door de pers werd afgekraakt, van zijn geslaagdste überhaupt. Harper maar niettemin een groot commercieel suc- was een private-eye-film met Paul New- ces was. The Sandpiper van Vincente Min- man in de titelrol. De jazzscore was bij nelli speelde zich af in Big Sur, aan de kust vlagen swingend evenals modern te noe- van Californië. Elizabeth Taylor vertoefde men. De componist schreef een dozijn hier als schilderes in beatnikkringen en Ri- stukken die op de achtergrond vooral het chard Burton kruiste als geestelijke haar karakter van diverse personages en in artistieke pad. Voor dit volbloedmelodra- sommige scènes de sfeer ondersteunden. ma schreef Mandel een liedje dat de rest Het resultaat was een verzameling compo- van de score grotendeels overschaduwde. sities die enkele kenmerken van de compo- Het aangenaam lyrische The Shadow of nist verraden zoals een opmerkelijke in- Your Smile met een tekst van Paul Francis strumentkeuze (de elektrische gitaar te Webster leverde componist en tekstschrij- midden van een moderne sound) en inno- ver de Oscar voor het beste liedje op. Met vatieve harmonische kunstgrepen, kenmer- de niet al te aanwezige score drukte de ken die in het hoogtepunt van de score – componist vooral de weergaloze natuur het intrigerende, sinister klinkende Temple van Big Sur uit die in de film schitterend of the Clouds – goed naar voren kwamen. opgenomen werd. Mandel: ‛Ik heb met 10

Zijn enige andere kans op een Oscar volg- muziek dienst deden. Ook voor Pretty Poi- de met het liedje A Time for Love op tekst son tapte de componist uit een experimen- van Paul Francis Webster voor de neonoir- teel vaatje, waarbij hij romantische, poëti- thriller An American Dream uit 1966. De sche klanken afwisselde door ontregelende derde score van het jaar was van een vrolij- passages die de getroebleerde innerlijke ker kaliber: The Russians Are Coming the psyche van de door Anthony Perkins en Russians Are Coming van Norman Jewison Tuesday Weld gespeelde hoofdpersonages kende naast martiale marsmuziek heel wat treffend weerspiegelden. stukken met even opvallende als onvermij- Hit delijke Russische koorzang. In 1970 had Mandel een grote hit met het titelnummer uit MASH van Robert Altman met wie hij het jaar daarvoor al had samengewerkt voor That Cold Day in the Park. Het liedje Suicide Is Painless op tekst van Altmans zoon Mike was te horen tijdens de begintitels en beloofde met zijn weemoedige klankkleur weinig goeds voor de rest van de film. Dat viel echter mee, aangezien MASH zich direct ontpopte als een oneer- biedige, gitzwarte komedie die zich tegen de achtergrond van de Korea-oorlog in 1951 afspeelde. Het nummer stond dat jaar in de top 10 van de Nederlandse hitlijsten Ronduit experimenteel waren de scores en werd ook gebruikt voor de populaire tv- voor Point Blank (1967) van John Boor- serie die te zien was van 1972 tot 1983. man en Pretty Poison (1968) van Noel Het jaar 1971 had helaas een schaduw- Black. Vooral de eerste film, een stijlvolle zijde: de komedie A New Leaf, de de- thriller met Lee Marvin in de hoofdrol, buutfilm van actrice Elaine May als re- wordt algemeen beschouwd als een van de gisseur had een stormachtige totstandko- knapste creaties van de componist. De re- ming. Dat gold ook voor de muziek. Man- latief korte score is losjes geconstrueerd dels score werd grotendeels afgewezen, volgens de twaalftoonstechniek en bena- slechts een handvol stukken kwam onder drukt vooral de onheilspellende sfeer van de beelden terecht. Voor de rest werd ge- de film die zich hoofdzakelijk ontwikkelt bruikgemaakt van delen van de score die binnen de dromerige, dissonante en soms Neal Hefti vijf jaar daarvoor had geschre- hallucinerende queeste van de door Marvin ven voor de film Oh Dad, Poor Dad, gespeelde meedogenloze wraakengel. Mamma’s Hung You in the Closet and I’m Hoofdrollen waren er voor houtblazers, Feelin’ so Sad. In Torn Music ² schrijft altfluit, percussie en synthesizer die in de Gergely Hubai dat de componist zijn score beklemmende, trage finale een atonaal mu- niet als afgewezen beschouwde maar als ziekspel opvoerden. Met name de altfluit onthoofd. Uiteindelijk wilde hij zijn naam soleerde enkele malen als dissonant in de niet op de credits evenmin als Hefti en ook vele geweldsscènes. Maar er was ook regisseuse May die tot dit besluit kwam na ruimte voor een net zo ongebruikelijk, door een ingrijpende montage van haar film een lyrische fluit uitgevoerd liefdesthema (haar naam kwam toch op de aftiteling). en enkele jazzstukken die vooral als source Na een traditionele americanawesternscore 11 in de stijl van Elmer Bernstein voor Molly werd als ouderwets en melodramatisch and Lawless John (1972) werd opnieuw afgewezen nadat producent David Puttnam een score van Mandels hand afgewezen, werd afgelost door twee nieuwe producen- een lot dat nagenoeg elke Hollywoodcom- ten die de eigentijdse muziek van Mandel ponist ooit is overkomen. Het gebeurde dit prefereerden. (Eerder dit jaar verscheen de keer bij The Seven Ups van Philip D’Anto- afgewezen score van Howard Blake op het ni die twee jaar daarvoor het succesvolle label Dragon’s Domain Records.) Het The French Connection had geproduceerd. hoofdthema onder de titel Close Enough Mandels tamelijk traditionele orkestrale for Love werd gezongen door Pattie score, aangevoerd door zijn vertrouwde Brooks en groeide al snel uit tot een van de houtblazers, sloot volgens D’Antoni niet vele jazzstandards van de componist; de aan bij die van The French Connection en tekst was van Paul Williams. Opmerkelijk daarom verving de regisseur deze muziek was dat de source muziek van Howard door die van Don Ellis die eerder The Blake in de film bleef. Uit hetzelfde jaar French Connection had gedaan, waardoor als Agatha stamt Being There van Hal de atonale spanningsmuziek van die laatste Ashby met Peter Sellers in de glansrol van film werd gecontinueerd. tuinman die met zijn tegelwijsheden iedereen imponeert tot en met de president van Na de scores voor Summer Wishes, Winter de Verenigde Staten. Mandel schreef enke- Dreams en The Last Detail (beide uit le korte plukjes poëtische muziek voor de 1973), Escape to Witch Mountain (1975) onderlinge verhoudingen van de drie en Freaky Friday (1976) die weinig opzien hoofdrolspelers (naast Sellers waren dat baarden kwam Mandel in 1976 sterk terug Shirley MacLaine en Melvyn Douglas), met een romantische, meeslepende score maar het leeuwendeel van de muziek be- voor het drama The Sailor Who Fell from stond uit zijn bewerkingen van de Gnos- Grace with the Sea. Net zo gevoelig als de siennes nr. 4 en 5 van Erik Satie zoals te horen is tijdens de laatste scène wanneer de tuinman een wonderbaarlijke wandeling maakt. Comeback Wie dacht dat het met de filmcarrière van Johnny Mandel rond 1980 was gedaan, vergist zich. Weliswaar waren de scores voor de komedies Caddyshack en The Baltimore Bullet (beide uit 1980) respectie- velijk aangenaam en funky, in 1982 maakte de componist met twee films van Sidney Lumet een welverdiende comeback. Eerst ging Deathtrap in roulatie, een ingenieuze thriller naar Ira Levin, waarvoor hij een muziek voor dit moeder-zoon-drama was speels, door klavecimbel en andere barok- zijn lyrische score voor Agatha (1979) van instrumenten begeleid uptempo hoofdthe- Michael Apted met Vanessa Redgrave in ma schreef met Bach als rolmodel, gevolgd de rol van detectiveschrijfster Agatha door een korte, uiterst effectieve score voor Christie. Oorspronkelijk had Howard het rechtbankdrama The Verdict met Paul Blake de muziek geschreven, maar die Newman in een van zijn beste rollen als 12 advocaat. Op aanwijzing van de regisseur maal getoonzet in die vintage stijl van de diende de spaarzame score beladen gebeur- jaren ’40, het decennium waarin de dol- tenissen uit de jeugd en het volwassen le- dwaze film zich afspeelde. ven van de advocaat tastbaar te maken. De- Johnny Mandel is altijd een wat onder- ze onuitgesproken achtergrond van de ad- schatte filmcomponist gebleven, mede wel- vocaat wist Mandel met zijn muziek heel licht omdat hij in zijn nadagen niets nieuws knap te suggereren. ³ Deze successen com- of opmerkelijks heeft voortgebracht, ter- penseerden wellicht het afwijzen van zijn wijl hij in de jaren ’50 en ’60 met een muziek voor Author! Author! eerder dat handvol fascinerende scores op de proppen jaar. De uiteindelijke score voor deze tra- kwam. Hij verleende soms een verfijnde gikomedie zou worden geschreven door toon aan zijn filmcomposities die overwe- Dave Grusin. Die werd met tekstschrijvers gend melodisch van aard waren en zowel Alan en Marilyn Bergman voor hun liedje in de jazz als in de orkestrale hoek ge- Comin’ Home to You (is Like Comin’ Ho- plaatst konden worden. In 2013 verscheen me to Milk and Cookies) uit deze film een de documentaire Johnny Mandel, a Film jaar later genomineerd voor een Razzie Music Foundation Interview waarin de Award voor het slechtste liedje van 1982. Toch nog enige gerechtigheid voor de ge- plaagde Mandel. Overigens verscheen in 2007 op het label Varèse Sarabande een cd met beide scores, waardoor kon worden vastgesteld welke score de betere is. De rest van de jaren ’80 werd gevuld met werk voor televisie, waaronder een episode van de serie Amazing Stories, getiteld One for the Road (1986). Mandels zwanenzang Johnny Mandel in Johnny Mandel, a Film in de bioscopen was de romantische avon- Music Foundation Interview. turenfilm Brenda Starr van Robert Ellis componist uitgebreid aan het woord kwam Miller met wie hij eerder The Baltimore over zijn omvangrijke œuvre. Dat leeft Bullet had gedaan. De film met Brooke voort tot de dag van vandaag en wellicht Shields in de titelrol werd opgenomen in ook nog lang daarna. 1986 en ging vanwege juridische geschil- len drie jaar later in enkele landen in rou- PS latie. Pas in 1992 was de film in de Vere- ¹ Irwin Bazelon: Knowing the Score. Notes nigde Staten te zien, maar niet lang, want on Film Music. Van Nostrand Reinhold vooral dankzij slechte recensies flopte hij Company, New York, 1975. P. 101. ongenadig. En dat is jammer voor de componist die zich nog eens kon uitleven in ² Gergely Hubai: Torn Music. Silman-Ja- een verzameling afwisselende stukken mes Press, Los Angeles, 2012. P. 103-104. zoals swingende bigbandjazz tijdens de ³ Mervyn Cooke: The Hollywood Film begintitels, slapstick, actiemuziek, roman- Music Reader. Oxford University Press, tische en Latin sfeermuziek, en dat alle- Oxford en New York, 2010. P. 352.

MUZIEK VOOR ROMANTISCHE KOMEDIES Karl Heortweard over zijn score voor Casanova’s

Komedies zijn een geliefd en broodnodig genre, vooral in deze onzekere tijden. De productie ervan is niet eenvoudig: acteurs moeten een onfeilbaar gevoel voor timing hebben en de sce- narioschrijvers moeten als het ware over een zevende zintuig beschikken. Ook de muziek voor dit geliefde genre is bepaald geen sinecure. Daarover kan Karl Heortweard meepraten. Hij schreef de score voor Casanova’s die dezer dagen in de bioscopen in roulatie is gegaan. Later deze maand kan worden genoten van zijn muziek voor het tweede seizoen van de tv-serie Pro- ject Rembrandt. Met Score sprak hij onlangs over deze en andere projecten. je veel figuranten op de achtergrond en dat moest nu veel meer worden gemanaged. De opnameleider had zo’n scherm voor, die moest constant de figuranten toespre- ken.’ Casanova’s is een romantische komedie over mannen die een cursus versieren volgen om wat gemakkelijker een duurzame relatie met een vrouw aan te kunnen gaan. Heortweard schreef een gevarieerde score met orkestrale elementen evenals ruimte voor enkele akoestische instrumenten. ‛Er zitten zelfs beats in maar ook strijkers en heel veel gitaar en verder bandnummers, rock- en popstukken. Ik heb mij laten in- spireren door de muziek van twee bands: de Duitse technobrassband Meute en de Karl Heortweard. technobrasshouse van Too Many Zooz. Beide bands hebben brass-secties die op Casanova’s van Jamel Aattache is een zo- een housebeat spelen en in het geval van geheten coronaproductie, die tot stand Meute in de vorm van een marching band.’ kwam in de maanden maart tot en met juni Heortweard zag tot groot genoegen op een van dit jaar, precies in de beklemmende feestje gedurende de Berlinale enkele jaren crisismaanden. Nadat de intelligente lock- geleden een brasshouseband spelen. Die down op 1 juni deels werd opgeheven kon- stijl combineerde hij met Afrikaanse per- den de opnamen van de romantische kome- cussie teneinde de oerdrift van mannen die die inclusief coronaveiligheidsprotocol en op zoek gaan naar vrouwen weer te geven, social distancing manager worden hervat. precies zoals regisseur Aattache dat in de Componist Karl Heortweard (Almelo, film presenteerde als antwoord van het 1988) bezocht de set in juni: ‛Ik ben een sterke geslacht op de zelfverzekerder wor- dag langs geweest. Normaal gesproken heb dende vrouwen in het uitgaansleven. ‛Die

Lieke van Lexmond en Jim Bakkum in Casanova’s. combinatie van brass en percussie werd mantische komedies heb je grappige en uiteindelijk een beetje beperkt omdat we romantische stukken naast dramastukken. iets meer richting romantische komedie Die combinatie, wanneer je dingen met gingen, waardoor de inzet van piano en elkaar contrasteert, maakt het tot een aar- strijkers de score iets softer maakte. Maar dig, uniek genre.’ Prominent solo-instru- dat originele uitgangspunt zit er nog in; er ment in Casanova’s is de akoestische gi- zitten twee of drie stukken in die nog echt taar die met name de speelse en luchtige die brasshouse hebben. Dat is een heel in- verwikkelingen vaart geeft zoals de hilari- teressant ingrediënt, dat voor mijn gevoel sche scène waarin de vier cursisten de tij- een leuk contrast vormt met de traditionele dens de cursus opgedane kennis van het score van een romantische komedie, waar- versieren in de praktijk moeten brengen. in je niet per se brasshouse zou verwach- Ook diende het instrument als brugfunctie ten.’ tussen de romantiek en de komedie. Over de rol van dit instrument: ‛Er zijn cues met Doelgroep alleen strijkers en wat piano erbij en dan Komedies zijn een genre op zich en roman- weer met een echte band bestaande uit gi- tische komedies al helemaal. Geheel onbe- taar, bas en drums. Dan heb je stukken, kend was Heortweard niet met dit genre, waarbij dat een beetje door elkaar schuift want voor Rokjesdag (2016) van Johan en ik met verschillende gitaareffecten heb Nijenhuis had hij enkele aanvullende stuk- gespeeld om toch een unieke kleur daaraan jes gecomponeerd. Componeer je anders te geven, maar ook om die dingen in elkaar voor dit specifieke genre? ‛Ja. Meer dan bij over te laten gaan. En daarnaast is er de andere films heb je bij romantische kome- harp die meer een brug tussen een piano en dies een hele specifieke doelgroep en die een gitaar vormt en je in orkestrale sferen brengt verwachtingen met zich mee. Op doet belanden. Normaal gesproken zit een het moment dat je het teveel als dramafilm gitaar niet bij een orkest, maar die kun je er benadert, wordt het erg tragisch. Bij ro- best in gebruiken, en daarmee schuif ik dat

Tygo Gernandt en Lieke van Lexmond in Casanova’s. een beetje heen en weer, zodat je niet zijn juist de leukste dingen om te doen, denkt: dramatisch … dus orkest, en dan want dan heb je een minuutje of twee om grappig … dus band. Je moet alles met el- uit te pakken. Dat draagt uiteindelijk bij kaar combineren, zodat het als een logisch aan de persoonlijkheid van de film, want geheel wordt aangevoeld en dat is de extra hoe meer originele muziek je hebt, des te uitdaging.’ persoonlijker en origineler de film wordt. Ik ben dan ook blij dat hij mij die ruimte En dan is er de source muziek waar je als gaf om dat in te vullen en het vertrouwen componist rekening mee moet houden. om iets te maken wat nog beter is dan de ‛Die komt bij romantische komedies heel muziek die er eerst lag.’ veel voor. Daar moet je over nadenken: wat is de sound van die extra muziek en Net als de acteurs moet een componist bij hoe gaat mijn muziek daarbij aansluiten? komedies goed kunnen timen. ‛Klopt. Nor- In de film zit een uitgaanssequentie, die maal gesproken zet je iets in en dan gaat begint met twee derde bestaande nummers het aardig met de scène mee. Je hebt dan en dan komt mijn nummer erachteraan. Dat een inpunt en een uitpunt. Bij een komedie moet vloeiend in elkaar overgaan en niet heb je veel meer timingmomenten: dáár zomaar in één keer, want dan krijg je op- moet het even stil zijn en dáár moet het eens iets raars. Dat is best wel een gepuz- weer beginnen; dan heb je over de hele cue zel. En wat te denken van cafémuziek: dan verschillende punten die je moet raken en hoor je muziek en dan moet de score het zo wordt timing veel belangrijker.’ Ro- opeens overnemen, maar hoe dan? En dan mantische komedies worden – terecht of weer terug naar de cafémuziek en dan weer onterecht – vooral gemaakt voor een vrou- terug naar de score, dat vind ik behoorlijk wenpubliek. Heb je daar nog rekening mee lastig.’ Bestaande nummers worden door- gehouden? ‛Ook al is er een man in de gaans gebruikt gedurende montage-sequen- hoofdrol, het perspectief ligt toch wel bij ties. Regisseur Aattache liet die alle door vrouwen. Dan wil je met de muziek toch zijn componist van muziek voorzien. ‛Dat iets milder uitpakken en iets meer op de

Karl Heortweard. romantiek gaan zitten. In eerste instantie die brass zit er nog steeds in. Een romanti- wilde ik helemaal geen strijkers of piano sche komedie met brassinstrumenten, dat gebruiken. Dat was voor mijn gevoel de hoor je niet zo vaak.’ De originele score uitdaging, want muziek in romantische kan worden beluisterd op alle streaming komedies wordt vooral door piano en strij- services. ‛De oorspronkelijke demo’s zijn kers uitgevoerd. Ik probeerde mij daar op volledig uitgewerkt, dus die komen op het een creatieve manier van los te weken, album dat nog een staartje heeft bestaande maar dat zijn wel dingen die in het ver- uit enkele wat meer brutale tracks.’ wachtingspatroon zitten. Dus moet je een Heortweard heeft de laatste jaren voor de piano hebben en bij de climax moet je een muziekopnamen een eigen aanpak ontwik- friemeltje hebben, waardoor het beeld keld. ‛Ik neem meestal twee keer op: aan compleet wordt. Bij een alternatieve film het begin- en aan het eindstadium. Het be- kun je besluiten dat je het heel anders gaat ginstadium is wat creatiever, waarbij ik de doen.’ muzikanten wat meer vrijheid geef om in- Concept vulling te geven aan bijvoorbeeld solo’s en om zelf ook creatief bij te dragen, maar net Bij aanvang van de samenwerking met een zozeer om de demo’s die ik naar de regis- regisseur komt Karl Heortweard altijd met seur stuur beter vorm te geven.’ Net als een concept, voordat hij muziek gaat filmopnamen zijn muziekopnamen in deze schrijven. Bij deze film was dat een tame- bizarre tijden geen eenvoudige opgave. ‛In lijk gedurfd concept, waarbij brassinstru- dit geval was het allemaal op afstand. Ten- menten in enkele scènes de boventoon zij ze moeten worden vervangen vanwege voerden. Ondanks de vele aanpassingen de filmopnamen, wordt in principe alles aan de doelgroep en het specifieke genre wat is opgenomen meteen onderdeel van klinkt dat concept nog steeds door. ‛Ook al de score. Die wordt langzamerhand telkens heb ik het iets meer naar het midden ge- aangevuld in plaats van dat ik alles eerst trokken, dat oorspronkelijke concept van schrijf en dan laat uitvoeren gedurende de

17 opnamesessie.’ Je zou dit traject een work land in postproductie was. De oorspronke- in progress kunnen noemen. ‛Ja, zeker met lijke componist had geen tijd meer en de gitaar. Ik heb iets van vijf of zes opna- daardoor moesten ze een nieuwe hebben mesessies gehad met de gitaar. Om de drie die de klus in een paar weken van de grond weken zaten we weer te spelen.’ moest krijgen. Toen zei ik: ja, prima (lacht). Ik wist natuurlijk niet hoe ik dat Karl Heortweard heeft een brede opleiding voor elkaar kreeg, maar ik ging er gewoon genoten. Na voltooiing van de opleiding voor zitten en een paar weken later lag er Kunst en Cultuur in Almelo verhuisde hij een soundtrack.’ Zou je vaker voor buiten- naar Leeuwarden waar hij studeerde aan de landse projecten willen werken? ‛Ja, omdat Academie voor Popcultuur. ‛Daar heb ik de budgetten in Nederland beperkt zijn en zowel muziek als storytelling gestudeerd. er in het buitenland ook hele mooie dingen Ik ben ook opgeleid tot theater/filmmaker, worden gemaakt. Op het moment dat je be- wat goed van pas komt bij toegepaste mu- trokken bent bij internationale coproduc- ziek. Als afsluiting heb ik mijn muzieksta- ties, gaan die budgetten soms omhoog. Het ge in Stockholm gedaan.’ Die liep hij bij lijkt me geweldig om wat meer in de Euro- een componist die op een dag een film aan- pese scene te zitten. Het is niet mijn bedoe- geboden kreeg, maar daar geen tijd voor ling om binnen Nederland te blijven.’ had. Heortweard nam deze opdracht, de In- diase productie Love and Shukla (2017), van zijn mentor over. ‛Op dat moment leek het allemaal nog niet zo veelbelovend omdat de filmmaker nog nooit een bioscoop- film had gedaan. De film was met een speelduur van tweeëneenhalf uur nog vrij lang en gesproken in Hindi. Naarmate het productieproces vorderde begon de film zich steeds meer uit te kristalliseren.’ De film kreeg vervolgens een goede respons en werd op enkele buitenlandse filmfesti- vals vertoond en uiteindelijk verkocht aan Netflix. Maar er was nog een andere buitenlandse film waaraan Heortweard in die periode Vibrafoon werkte: de Albanese film Elvis Walks Ho- me. ‛In twee maanden tijd heb ik beide Vorig jaar werkte Heortweard voor White- films gedaan, dat was best een uitdaging. star al eens samen met Aattache. De rond- Het leek erop dat Love and Shukla mijn uit orkestrale score voor deze film over de eerste film zou worden en toen kwam die vriendschap van een meisje en haar paard andere er ineens vóór.’ Heortweard kwam kenmerkte zich door een melodische bij Elvis Walks Home terecht via de ge- pracht. Helaas ontbraken de middelen om luidsontwerper Jaim Sahuleka die hij had de muziek met een orkest op te nemen. Dat leren kennen tijdens een compositiework- gemis compenseert de componist door bij shop die hij in 2015 op het Nederlands elk project een key instrument te gebrui- Film Festival gaf. ‛Het jaar daarop kwam ken. ‛Ik probeer bij elke film een exotisch ik hem er weer tegen terwijl hij met Elvis instrument te gebruiken, ook al is dat mis- Walks Home bezig was die hier in Neder- schien exotisch voor mij en niet voor een 18 ander. Bij Whitestar was dat de vibrafoon.’ concept omgegooid. Dat is geen probleem, Daarnaast kon het televisiepubliek vorig want het zou raar zijn als alles in één keer jaar kennis maken met zijn muziek voor de goed gaat. Voor Whitestar heb ik maar één populaire tv-serie Project Rembrandt. Wel- track toegevoegd aan de demo’s die ik heb ke instrumenten traden hier op de voor- geschreven voordat ik de film had gezien. grond? ‛Voor seizoen 1 heb ik viool, klari- Voor de rest paste alles, dus vandaar dat ik net en fluit gebruikt. Dat was de basis set- ook klaar was op het moment dat de pictu- up, ik heb zelf piano gespeeld en de rest relock er was. Zoiets maak je maar één met digitaal orkest aangevuld.’ Deze keer mee. Nu was het heel anders, bij de maand volgt seizoen 2 van de serie. De picturelock van Casanova’s had ik nog muziek werd in het voorjaar al opgenomen. maar een derde van de muziek erin liggen, ‛Dit keer heb ik mij heel erg op de cello de rest moest nog worden geschreven. Dat gefocust, een instrument dat ik nog nooit was een totaal andere situatie, met nog eerder heb opgenomen. Voor mij is dat dan maar vier weken op de klok, inclusief mix een nieuwe uitdaging, hoewel cello natuur- en opname.’ lijk een algemeen instrument is.’ Project Rembrandt heeft de naamsbekendheid van de componist binnen de industrie vergroot. Daarnaast ontving hij zowaar fanmail van iemand die via Spotify de muziek had ontdekt. ‛Alles wat ik doe zet ik op streaming services, ik heb geen film of serie gedaan die daar niet op staat. Project Rembrandt is een direct resultaat geweest van Love and Shukla. De regisseur heeft mij daadwerke- lijk online gevonden en dacht toen: deze sound moeten we hebben voor Project Rembrandt.’

Echter, voordat we voor het beeldscherm plaatsnemen om het tweede seizoen van de schilderswedstrijd te aanschouwen, kan Ondanks de vele tegenslagen is het alle- nog worden genoten van de door gitaar ge- maal gelukt en dan hebben we het nog niet leide score voor Casanova’s. Was dit jouw eens gehad over de onzalige coronamaat- tot nu toe lastigste opdracht? ‛Ja. Enerzijds regelen die menige filmproductie dit jaar in liep ik een maand vertraging op omdat er de war hebben geschopt. Wie na de film al- wat mis ging met mijn computer en interfa- les nog eens rustig wil beluisteren, kan ce waardoor ik de voorsprong kwijt was voor de uitgebreide score en andere pracht- die ik normaal gesproken wil hebben door- stukken van Heortweard altijd terecht op dat ik begin te schrijven terwijl ze al aan streaming services. het schieten zijn. En even later werd het PS

IN MEMORIAM: Frédéric Devreese

Eind september viel het doek voor Frédéric Devreese. De Belgische componist overleed op 91-jarige leeftijd in Brussel. In België werd hij als de peetvader van de vaderlandse filmmuziek beschouwd. En inderdaad was hij in de jaren ’60 en ’70 het gezicht van de Belgische filmmuziek, een discipline die nadien bij onze zuiderburen aan belang heeft toegenomen en vele nieuwe talenten heeft voortgebracht. lijkheid en fantasie bewegende films van Delvaux werden door Devreese voorzien van toegankelijke, melodieuze muziek die de componist vaak bewerkte tot orkestwer- ken die ook buiten de bijbehorende films uitstekend te verteren waren. Voor Un soir, un train (1968) schreef hij een opzwepende dodendans die Delvaux vooraf al helemaal gepland had. Hierna werkten beiden samen aan Rendez-vous à Bray (1971) en Belle (1973). De uiterst poëtische score van de laatste film bewerkte Devreese voor strijkorkest. Een andere indrukwekkende bewerking voor orkest kreeg de score voor Benvenuta (1983) die onder meer een Ha- banera, wals en tango omvatte en een van Frédéric Devreese. Foto: Luk Monsaert. de bekendste werken van Devreese voor een film van Delvaux is gebleken. Devreese werd in 1929 in Amsterdam geboren en stamde uit een muzikale familie: De laatste film voor Delvaux was het his- zijn vader Godfried was componist en diri- torische L’œuvre au noir (1988) waarvoor gent, zijn moeder was violiste. Zijn brede Devreese een even lyrische als bij vlagen muzikale opleiding volgde hij in eigen melancholische score schreef. Met Hugo land, in Amsterdam, Rome en tot slot in Claus als regisseur werkte hij een jaar later Wenen. Al in 1949 schreef hij zijn eerste voor Het sacrament en met de in juni van pianoconcert, waarna vele klassieke wer- dit jaar overleden Marion Hänsel werkte ken voor de concertzaal volgden zoals con- hij twee keer samen: Les noces barbares certo’s, opera’s en een symfonie evenals (1987) en Il maestro (1990). Nadien volg- muziek voor ballet, toneel, televisie en den nog drie films waarvan Pauline & film. Devreese werkte vanaf eind jaren ’50 Paulette (2001) ook bij ons te zien was. voor de televisie en werd als filmcompo- Devreese werd in 1996 door de Belgische nist bovenal bekend dankzij zijn samen- koning de titel ridder verleend en vorig jaar werking met landgenoot André Delvaux, in ontving hij de Lifetime Achievement de jaren ’60 wellicht de meest vooraan- Award tijdens de World Soundtrack staande Belgische cineast. Zes films zou- Awards voor zijn symfonische en melo- den regisseur en componist doen, te be- dieuze filmœuvre. ginnen met De man die zijn haar kort liet PS knippen (1966). De vaak tussen werke-

BOEKBESPREKING: Naslagwerk van de Amerikaanse filmmuziek

In deze digitale tijden waarin zowat iedereen op zijn schermpje kijkt, lijk het gedrukte boek het onderspit te gaan delven. Of dat inderdaad het toekomstbeeld is, laten we maar even buiten beschouwing. Want vertrouwen in een naslagwerk in boekvorm over de Amerikaanse filmmuziek is er nog zeker volgens uitgeverij Oxford University Press die met American Film Mu- sic gewoon een boek presenteert dat we uit de boekenkast kunnen pakken om gauw op te zoeken wie Max Steiner ook alweer was. naast een beschrijving van leven en carriè- re van de componist een overzicht van zijn scores (vaak compleet) en andere (concer- tante) werken, een bibliografie en bij sommige componisten eigen publicaties. Met name de biografieën van minder bekende componisten zijn een verrijking, aangezien die veelal schaars zijn zowel in gedrukte vorm als op internet. De hoofdstukken aan het begin van het boek zijn wat summier, maar voor al diegenen die zich willen inle- zen in dit onderwerp, bevatten ze in ieder geval de hoofdzaken zoals een korte schets van de Amerikaanse filmmuziekgeschie- denis naast hoofdstukken over musicals, videogames en muziek voor het medium televisie. Dit naslagwerk is verschenen in de reeks The Grove Dictionary of American Music en poogt een alomvattend overzicht van de Amerikaanse filmmuziek te bieden. Daarin Daniel Goldmark stelde dit boek samen en is Daniel Goldmark grotendeels geslaagd. werd daarbij ondersteund door een keur Twee nadelen heeft een dergelijke onder- aan wetenschappers uit Engelstalige landen neming in de regel: er ontbreken altijd wel die hun sporen verdiend hebben of bekend namen en het boek stopt ergens, in dit ge- zijn met het onderwerp. Dat laatste moet val in 2019. Alle informatie van daarna hier nadrukkelijk worden gespecificeerd: moet elders worden opgedaan. Wie daar dit boek ontfermt zich alleen maar over geen bezwaar tegen heeft, komt met dit Amerikaanse filmmuziek, al moet daarbij kloeke boek een heel eind. meteen worden opgemerkt dat in het over- Daniel Goldmark: The Grove Music Guide zicht met goed 140 portretten van film-, to American Film Music. Oxford Universi- televisie- en gamecomponisten ook enkele ty Press, New York, 2019. ISBN niet-Amerikanen zijn opgenomen zoals 9780190636265, 444 blz. Prijs: € 25,99. Barry, Legrand en Morricone. PS Om met die biografieën te beginnen: die zijn met zorg samengesteld en bevatten

RECENSIES

ÉTÉ 85 Masterworks download 14 tracks, 22:22

Jarenlang was Philippe Rombi de vaste componist van François Ozon. Hun laatste samenwerking vond in 2017 plaats met L’amant double. Opvolger Grâce à Dieu kreeg muziek van de gebroeders Galperine en nu is er weer een nieuwe film van snelfilmer Ozon. Été 85 is een aangrijpend en nostalgisch drama over de ontluikende liefde tussen twee jongens dat zich in de zomer van 1985 afspeelt. De korte score werd geschreven door Jean-Benoît Dunckel en leunt zwaar op een hoofdthema dat deze lome en zinderende zomer in een langzaam tempo en in de vorm van een rustig voortbewegende muziekgolf aankondigt. Een ander thema is dat voor David, het liefdesobject van de hoofdpersoon Alexis, dat het mysterieuze van de ongrijpbare geliefde voorzichtig prijsgeeft. L’ami de mes rêves continueert de verlangens van de vorige track en kent tokkelen- de synthklanken en heel zachte koorzang op de achtergrond waardoor een dromerige sound ontstaat die ook terugkeert in enkele andere tracks. Ongemak overheerst in La tombe en La vitesse, die dramatische momenten binnen de film begeleiden. De bescheiden, sfeervolle score van Dunckel staat helaas wat teveel in de schaduw van bestaande popnummers die in de film de overhand hebben. PS ROCCO E I SUOI FRATELLI Quartet Records QR423 Cd 1: 36 tracks, 71:05 Cd 2: 22 tracks, 46:47

In 1960 verscheen de film Rocco e i suoi fratelli onder regie van Lu- chino Visconti met in de hoofdrollen Alain Delon, Renato Salvatori, Annie Girardot en Claudia Cardinale. Het werd een politieke film over de groeiende sociale crisis in Italië: massale interne migratie van arme mensen uit het zuiden die zich in noordelijke steden als Milaan gingen vestigen met hoop op werk. Voor dit drama schreef Nino Rota de muziek. Hij werkte al eerder met Visconti voor Le notti bianche (1957) en twee episodes van Boccaccio ’70 (1962) om af te sluiten met het epos Il Gattopardo (1963). Rota schreef voor Rocco een hoofdthema in de vorm van het liedje Paese Mio dat was geschreven door Giandomenico Giagni en werd gezongen door Elio Mauro. Een instrumenta- le versie komt een paar keer terug. Ook kent de score enkele jazzstukken zoals het nummer Come tu vuoi. Een walsje, Valzer Bellagio, is voor piano en viool, klein maar mooi. De thema’s in de score zijn allemaal prachtig en geven een muzikaal tijdsbeeld van de jaren ’60 met een duistere ondertoon om het drama te benadrukken. Dit is een veelzijdige orkestrale score die een eigen stempel drukt op de film met drama, romantiek en jazz. Het wordt als één van de meesterwerken van Rota gezien. Het is voor het eerst dat de complete score na zestig jaar is verschenen. Dank aan Claudio Fuiano die de mastertapes in de RCA studio heeft terugge- vonden.

TENET WaterTower Music download 18 tracks, 86:24

Tenet was afgelopen zomer de grote hoop: zou deze film helemaal alleen het bioscoopbezoek weer vlot trekken en als film uit de giganti- sche kosten komen? Daar lijkt het niet echt op. Laten we ons daarom richten op de score die Ludwig Göransson schreef voor deze enigmatische tijdreisfilm die niemand volledig lijkt te snappen. De Zweed die vorig jaar een Oscar ontving voor zijn score voor Black Panther schreef voor Tenet muziek die uit ritme en geluid bestaat en regelmatig door een melodische ondertoon wordt voortgestuwd teneinde vooral de vele mysteries en overweldigende actiescènes nog meer diepgang dan wel kracht te verlenen. Hij maakt een vliegende start met Rainy Night in Tallinn dat begint met het stemmen van het digitale orkest en vervolgens losbarst in een ware symfonische orgie van muziek- en geluidseffecten, soms in backwards golven. Deze aanpak zet Göransson na deze openingstrack grotendeels voort, waarbij de elektronische component de boventoon voert en in een enkele track een solo- instrument zijn opwachting maakt zoals de viool in From Mumbai to Amalfi. Windmills kent een hoofdthema langs melodische lijnen dat het mysterie in het lab aan het begin van de film behendig versterkt. Deze rijke score kent veel kleine en grote hoogtepunten zoals de daverende percussie in Freeport, de zware akkoorden à la Zimmer evenals elektronische dreunen in 747 en het opzwepende en pulserende ritme van het merendeel der tracks. De bolero-achtige structuur van langste track (12:42) Posterity en de melodische pracht van The Protagonist besluiten deze score die in deze onzekere tijden net als de film een welkome belevenis vormt. PS MISBEHAVIOUR Decca Records download 24 tracks, 34:51

De Britse komedie Misbehaviour van Philippa Lowthorpe speelt zich af tegen de achtergrond van de Miss World verkiezing van 1970 in Londen. Die verkiezing verliep niet geheel volgens plan. Voor de muziek was Dickon Hinchliffe, voormalig lid van de alternatieve rockband Tindersticks, verant- woordelijk. Al bijna twee decennia is hij actief als filmcomponist. Zijn wortels als rocker horen we in deze score naast een meer orkestrale muzieklijn. Die laatste begeleidt de persoon- lijke kant van het verhaal, terwijl de pop- en rocknummers meer de humor en ironie verster- ken, zoals te horen is in het stevige Opening. Voor de orkestrale stukken maakte Hinchliffe vooral gebruik van strijkers zoals is te horen in Liberation en Gold Crown on the Head. Een enkele keer verbindt hij beide muzieklijnen met elkaar zoals in Printing en Stakeout. In de track Jennifer and Pearl neemt de piano de rol van de snaarinstrumenten over en dat klinkt aangenaam intiem. Een van de topstukken is Finalists waar de spanning indringend wordt opgevoerd. Glansnummer is de langste track (3:19) Real Women waarin het hoofdthema vol- uit tot leven komt met dank ook aan de bezielende zang. Ondanks de korte speelduur komen alle stukken prima tot hun recht in deze goed in het gehoor liggende score. PS

JOHN WILLIAMS LIVE IN VIENNA Deutsche Grammophon 4839045 13 tracks, 75:00

In januari van dit jaar trad John Williams met zijn eigen muziek op als gastdirigent in Wenen. Het concert vond plaats in de Großen Musik- vereinssaal met de Wiener Philharmoniker. Het was een eer voor We- nen en ook voor Williams om daar te spelen. Het concert staat deels op cd en is opgenomen tijdens de repetities. Het is een mooie compilatie geworden in een schitterende uitvoering. Zo- als te verwachten staan alle hits erop. De scores van Star Wars en Spielberg vullen het groot- ste deel van het concert. Anne-Sophie Mutter is de soliste op viool waarvoor John Williams speciaal stukken heeft bewerkt. Op de blu-ray staat nog een interview met Williams en Mutter als bonus met een speelduur van 27:30. De blu-ray heeft meer tracks (20) dan de cd. Op de verpakking staat dat de geluidskwaliteit is opgenomen in Dolby Atmos 9.1.4. Ik heb de disc bekeken op een installatie met Atmos en nu had ik een stille hoop dat de microfoons zo opge- steld waren dat het klinkt of je midden in het orkest staat, maar het geluid komt alleen van voren en de achterste boxen geven een zachte echo van wat er vóór op het podium gebeurt. Bij de muziek voor Raiders of the Lost Ark (1981) sloeg Anne-Sophie Mutter semi-improviserend aan het werk, waardoor het stuk een vernieuwend karakter kreeg. Williams nam ook de tijd om het publiek toe te spreken over zijn carrière. Het hoofdthema uit The Witches of Eastwick (1987) was een leuke verrassing. Die staat op geen enkele door Williams gedirigeerde compilatie. Ook deze track was bewerkt voor Mutter. Close Encounters of the Third Kind (1977) heeft een mooi arrangement voor concert. Met hier en daar wat atonale klanken in de muziek krijgt het concert een gevarieerd geheel. Een mooi concert in een mooie uitgave.

ACROSS THE STARS Deutsche Grammophon 4837459 17 tracks, 82:33

Anne-Sophie Mutter is een gevierd violiste uit Duitsland. Ze is ook groot fan van John Williams en heeft met hem samengewerkt. Wil- liams blijkt ook onder de indruk van haar te zijn en ze vatte het plan op een cd op te nemen met muziek van hem bewerkt voor viool en orkest. Williams vond dit een uitdaging en schreef in samenwerking met Mutter bestaande filmmuziek in bewerkingen voor viool. Het resultaat staat op deze cd. De trackkeuzes zijn af en toe verrassend. Zo is er naast Star Wars en films van Spielberg Hedwig’s Theme uit Harry Potter and the Philosopher’s Stone (2001). Dit thema werd oorspronkelijk voor de trailer geschreven, voordat de score werd gecomponeerd. De studio vond het zo mooi dat dit het hoofdthema van de film werd. Het is even wennen aan de nieuwe bewerkingen, de uitvoeringen door de violiste zijn echter zo goed dat het een genot is om naar te luisteren. Memoirs of a Geisha (2005) is een track die ik verrassend vond. Deze score is geen wereldhit geweest en toch erg mooi in al zijn eenvoud. Dracula (1979) is ook zo’n verrassing: dreigende muziek en de vioolsolo’s zijn schitterend. Sabrina (1995) is ook zo’n vergeten meesterwerkje. Cinderella Liberty (1973) dat oorspronkelijk Toots Thielemans als solist op mondharmonica had, komt nu verrassend origineel met de vioolversie. Deze uitgave met dvd (40:29) heeft vijf bonus- tracks die niet op de reguliere cd-uitgave staan, waaronder de track Markings die niet voor film, maar voor Anne-Sophie Mutter is geschreven. De dvd bevat twee interviews met Wil- liams en Mutter die elkaar net iets te vaak complimenten geven. ST

PEUR SUR LA VILLE Wewantsounds WWSLP28 2 lp’s, 30 tracks, 78:59

Peur sur la ville (1975) is een Franse politiefilm van Henri Verneuil met in de hoofdrol Jean-Paul Belmondo. De regisseur werkte al sinds Guns for San Sebastian uit 1968 met Ennio Morricone voor in totaal zes films. Recordstoreday 2020 was de aanleiding om in Frankrijk een dubbel-lp uit te brengen van deze soundtrack met nog nooit eerder uitgebrachte tracks. Voor fans van Morricone goed nieuws omdat we weten dat er van de componist na zijn dood verder weinig nieuws valt te verwachten. In het hoofdthema horen we Alessandro Allessandroni fluiten. De score doet qua orkestraties Frans aan zoals de track Minaccia Telefonata N. 1. Een accordeon, piano en gitaar spelen een walsje. Ook dreigende tracks komen voorbij zoals in Sur les toits de Paris. Met ijle violen, piano, fagot, trompet en slagwerk wordt een bizar sfeertje neergezet. Ook horen we Franco De Gemini op mondharmonica met een marstempo op piano in de track Essere Prese Dal Panico. Edda Dell’Orso is kreunend en zuchtend te horen in Une Bouffée de Radio, een track die oorspronkelijk was geschreven voor de film Cre- scete e moltiplicatevi uit 1973. De nieuwe tracks zijn wat meer atonaal en zeker origineel en doen in de film ongetwijfeld hun werk. De muziek werd gedirigeerd door Bruno Nicolai al wordt dat nergens vermeld. De uitklaphoes van deze dubbelelpee is aan de buitenkant mooi vormgegeven. De binnenkant heeft een foto rechts en links een conversatie tussen AM en Jean-Benoît Dunckel. Wie AM is, wordt niet vermeld.

THE SEVEN-PER-CENT SOLUTION Quartet Records QR414 Cd 1: 34 tracks, 64:30 Cd 2: 14 tracks, 34:22

In 1976 kwam de film The Seven-Per-Cent Solution uit onder regie van Herbert Ross met in de hoofdrollen Alan Arkin, Vanessa Redgrave, Laurence Olivier en Robert Duvall. De muziek voor dit avontuurlijke drama met Sherlock Holmes en Sigmund Freud is van John Addison die ooit een Oscar won voor Tom Jones (1963). Addison is een Britse componist die vaak groots uitpakt, denk aan A Bridge Too Far (1977) en Torn Curtain (1966) waar hij van Alfred Hitchcock Bernard Herr- mann mocht vervangen. Het valt direct op dat de score rijk georkestreerd is. De thema’s zijn goed in het gehoor liggend waardoor het een aangenaam luisteren is geworden. Voor de film schreef Addison een romantisch thema voor Vanessa Redgrave’s karakter Lola Deveraux. Noemenswaardig zijn een Spaans getint thema en een Hongaarse csárdás. De track Introduc- tion to Freud / The Hypnotist is een mysterieus thema voor violen en fluit. We horen in Ten- nis Duel een vrolijk melodietje dat groots uitpakt bij een klein thema. Orient Express heeft een mooi csárdásthema waarin onder andere een sitar in de orkestratie voorkomt. Het thema volgt de snelheid van de stoomtrein en heeft vaart. De track Viennese Polka is een kleinscha- lige polka die wat Mozartachtig aandoet. Het is een mooie, rijk gevarieerde soundtrack met op de eerste cd de complete score en op de tweede schijf de plaatversie uit 1976. Deze tracks waren speciaal voor de soundtrack opgenomen en wijken af van de filmversie.

THE PERSONAL HISTORY OF DAVID COPPERFIELD MVKA 33 tracks, 53:57

Voor deze eigentijdse interpretatie van David Copperfield van Charles Dickens schreef de Britse componist Christopher Willis een net zo energieke score als voor The Death of Stalin waarmee hij in 2017 naam maakte. Beide films werden geregisseerd door Armando Iannucci. Vanaf de eerste beelden schotelen regisseur en componist ons het leven voor van de jonge David die het schrijver- schap ambieert. In een niet aflatende reeks anekdotes en taferelen volgen we zijn ontwikke- ling naar volwassen man en auteur. Willis schreef voor de eerste beelden een daverende compositie met plukjes hoofdthema die zijn handelsmerk illustreert: onstuimige uitvoering met snel spelende strijkers. Het contrast met de tweede track (Baby Davy) kan niet groter zijn, want hier horen we zacht uitwaaierende akkoorden. Na het pastorale Yarmouth en het statige Last Days of Innocence vervolgt de componist met een veelheid aan composities de gangen van David die hem voeren naar excentrieke figuren en ongure locaties zoals de fabriek die in The Bottling Factory een donkere muzikale begeleiding krijgt. Een van de hoogtepunten is de langste track (3:49) Adventures of a London Gentleman waarin het hoofdthema tot geestdrif- tige wasdom komt. De korte door piano uitgevoerde hilarische track Mock Turtle valt vervolgens op evenals de door razendsnel vioolspel uitgevoerde track Emily Gone die paniek ademt en de overdonderende actiemuziek van The Shipwreck. Een ander hoogtepunt is David’s Wri- tings dat de ambitie van de hoofdfiguur weergeeft middels een gedragen versie van het hoofdthema dat nu in volle overtuiging weerklinkt. Christopher Willis heeft met deze score ander- maal een overweldigende verzameling composities afgeleverd die tezamen een muzikale reis vormt door het leven van een opgroeiende jongeman met een vastberaden doel voor ogen. PS PINOCCHIO Air-Edel Records download 22 tracks, 54:03

Afgelopen zomer was een nieuwe verfilming van het populaire Pinoc- chio door Matteo Garrone in de Nederlandse bioscoop een groot succes. Voor Dario Marianelli die de score schreef, betekende dit een te- rugkeer naar huis. De in Engeland woonachtige Italiaan schreef bezielende muziek voor de avonturen van de kleine houten Pinokkio die het land doorkruist op zoek naar een mogelijk- heid om een echte jongen van vlees en bloed te worden. Marianelli schreef enkele prachtige thema’s die de score grotendeels domineren. Die thema’s hebben soms het karakter van een voorthuppelend deuntje en dan weer van een lieflijk slaapliedje. De stukken worden soms af- gewisseld door donkere zoals La notte degli assassini dat eigenlijk nooit echt luguber wordt dankzij het tamelijk speelse ritme en de fagot die alles binnen de perken houdt. Ontroerend wordt het in Pinocchio scappa wanneer het houten manneke ertussenuit glipt en de gitaar de weemoedige stemming mooi vertolkt. Grappig is het wijsje uit Il teatro dei burrattini dat door een tingeltangelpiano wordt uitgevoerd. En dan horen we nog een vleugje Rota in Pinocchio lavora da giangio compleet met mondharmonica. Italiaanser kan het haast niet en dat is precies wat Marianelli heeft nagestreefd met deze liefdevolle score die fraai wordt afgesloten door zangeres Petra Magoni die het hartveroverende hoofdthema met gevoel en overtuiging zingt. Bravo! PS