XI Konferencja Naukowa Młodzi w Paleontologii

„Odkrywając tajemnice minionych er”

MATERIAŁY KONFERENCYJNE

Wrocław, 27.11.2020

ORGANIZATOR KONFERENCJI Studenckie Koło Naukowe Paleobiologów Uniwersytet Wrocławski

KOMITET ORGANIZACYJNY KONFERENCJI Przewodniczący: Marceli Witasik Sekretarz: Karol Karbowski Oliwia Oszczepalińska Dorota Orlińska

KOMITET NAUKOWY KONFERENCJI Dr hab. Krzysztof Stefaniak prof. UWr - Zakład Paleozoologii UWr Dr Paweł Raczyński - Dyrektor Muzeum Geologicznego, Zakład Geologii Stratygraficznej UWr Dr Urszula Ratajczak-Skrzatek - Zakład Paleozoologii UWr

GOŚĆ HONOROWY Dr hab. Tomasz Sulej prof. IP PAN – Instytut Paleobiologii PAN w Warszawie

Redakcja: Urszula Ratajczak-Skrzatek i Marceli Witasik Projekt okładki: Urszula Ratajczak-Skrzatek

Okładka: Szkielet Mene rhombea (Carangiformes, Menidae) (VOLTA, 1796) ze stanowiska Monte Bolca (Włochy) z eocenu, kolekcja Zakładu Paleozoologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Zdjęcie Małgorzata Marcula.

PATRONAT

Prorektor ds. studenckich Uniwersytetu Wrocławskiego prof. dr hab. Tomasz Kalisz

Dziekan Wydziału Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego dr hab. inż. Marcin Kadej

Spis treści Wprowadzenie ...... 6 Nowe znaleziska późnotriasowych kręgowców z zapomnianego stanowiska w Kocurach (Polska) ...... 7 Łukasz Czepiński, Dawid Dróżdż, Tomasz Szczygielski, Mateusz Tałanda, Wojciech Pawlak, Antoni Lewczuk, Adam Rytel, Tomasz Sulej Mikromieszkańcy dewońskich raf ...... 8 Maria Gajewska Filogeografia, zróżnicowanie genetyczne i środowiska występowania łosia w Eurazji w późnym plejstocenie i holocenie...... 10 Joanna Gornia, Piotr Chibowski, Maciej Sykut, Mateusz Baca, Danijela Popović, Krzysztof Stefaniak, Paweł Mackiewicz, Małgorzata Suska-Malawska, Magdalena Niedziałkowska Nowe informacje dotyczące ryb z rodziny śledziowatych (Clupeidae) z oligocenu Karpat zewnętrznych z obszaru Polski ...... 12 Mateusz Granica Kotowate Felidae Fischer von Waldheim, 1817 z jaskini Biśnik ...... 14 Karol Karbowski, Adrian Marciszak Palinologia dewońskich oraz wczesnokarbońskich osadów z otworu wiertniczego Zaręby IG-2 (Góry Świętokrzyskie, Polska) ...... 16 Marcelina Kondas Stratygrafia oraz analiza palinofacjalna środkowodewońskich osadów z Miłoszowa (Góry Świętokrzyskie, Polska) ...... 17 Marcelina Kondas Wstępne wyniki analizy palinologicznej środkowodewońskich osadów z otworu wiertniczego Niesiołowice IG-1(obszar radomski, Polska) ...... 18 Marcelina Kondas Trylobity i skamieniałości towarzyszące z eratyków znalezionych na klifie orłowskim ...... 19 Agata Kowalewska Zapis środkowoturnejskiego (dolny karbon) zdarzenia beztlenowego w Alpach Karnickich (Austria) ...... 21 Daria Książak, Jakub Kucharczyk Pochodzenie i geochemia warstw kościonośnych ze stanowiska w Miedarach ...... 23 Antoni Lewczuk, Wojciech Pawlak, Piotr Rozwalak Dewońskie zespoły rafowe Basenu Mader (Anty-Atlas, Maroko) ...... 24

4 Aleksander Majchrzyk Nowy materiał z rodzaju Tombaatar (Mammalia: Multituberculata) z późnej kredy Mongolii ...... 26 Paweł Muniak Wyniki wstępnej analizy morfometrycznej zębów trzonowych u przedstawicieli rodzaju Bison i Bos ze stanowisk jaskiniowych z terenu Jury krakowsko - Częstochowskiej (Polska) ...... 27 Dorota Orlińska, Urszula Ratajczak-Skrzatek, Krzysztof Stefaniak, Paweł Mackiewicz Nie tylko lew…Inne koty z rodzaju Panthera Oken, 1816 w plejstocenie Polski ...... 29 Oliwia Oszczepalińska, Adrian Marciszak Nowe okazy ryb z podrzędu Scombroidei warstw menilitowych (Karpaty zewnętrzne) ...... 31 Marcin Pałdyna Skamieniałości z warstw inoceramowych z okolic Przemyśla...... 32 Marcin Pałdyna Ewolucja rodziny Hyenidae (Gray, 1821) od miocenu do czasów współczesnych ...... 34 Piotr Portnicki Paleogenomiczne spojrzenie na COVID-19 ...... 37 Piotr Rozwalak Tajemnica trybu życia Tanystropheus (Reptilia, Archosauromorpha)w świetle nowych znalezisk z Górnego Śląska...... 38 Adam Rytel Pszczoły z żywic kopalnych i subfosylnych ze zbiorów PAN Muzeum Ziemi w Warszawie ...... 41 Katarzyna Szczepaniak Gigantyczny pliozaur którego nie było: rewizja morskich gadów z kimerydu (górna jura) Krzyżanowic...... 42 Tomasz Szczygielski, Daniel Madzia, Andrzej S. Wolniewicz Ichtiozaur ukryty na ścianie. Rewizja taksonomiczna ichtiozaura ze zbiorów Uniwersytetu Wrocławskiego ...... 44 Marceli Witasik, Tomasz Skawiński, Bartosz Borczyk

5 WPROWADZENIE

W 2019 członkowie Studenckiego Koła Naukowego postanowili zorganizować XI Konferencję Młodzi w Paleontologii „Odkrywając tajemnice minionych er”. Konferencja miała odbyć się w dniach 23-24.04.2020 we Wrocławiu. Obrady zaplanowane były Instytucie Biologii Środowiskowej UWr, natomiast sesja terenowa miała odbyć się w Masywie Śnieżnika oraz Górach Złotych (Sudety). Niestety pandemia zmieniła dotychczasowe plany. Postanowiono, iż Konferencja w tym trudnym czasie zostanie przeprowadzona wirtualnie. Została zmieniona data spotkania na 27.11.2020. Organizatorzy dołożą wszelkich starań, aby ta zmieniona formuła konferencji przyniosła owocne obrady. Tematem przewodnim będą badania paleontologiczne, stratygraficzne, paleobotaniczne oraz paleobiogeograficzne. Wpłynęło wiele interesujących referatów oraz posterów, których streszczenia zamieszczono w tym tomie. Organizatorzy mają nadzieję, że zaowocują one w przyszłości bardzo dobrymi publikacjami. W imieniu własnym oraz uczestników konferencji organizatorzy składają podziękowania dr hab. Krzysztofowi Stefaniakowi prof. UWr, dr Pawłowi Raczyńskiemu oraz dr hab. Tomaszowi Sulej prof. IP PAN za dzielenie się swoją wiedzą i doświadczeniem.

W imieniu Komitetu Organizacyjnego Urszula Ratajczak-Skrzatek oraz Marceli Witasik

6 NOWE ZNALEZISKA PÓŹNOTRIASOWYCH KRĘGOWCÓW Z ZAPOMNIANEGO STANOWISKA W KOCURACH (POLSKA)

New finds of the Late Triassic vertebrates from the forgotten Kocury site (Poland)

Łukasz Czepiński1, Dawid Dróżdż2, Tomasz Szczygielski2, Mateusz Tałanda1, Wojciech Pawlak1, Antoni Lewczuk3, Adam Rytel1, Tomasz Sulej2 1Instytut Biologii Ewolucyjnej, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul. I. Miecznikowa 1, 02-096 Warszawa email: [email protected], [email protected], [email protected], [email protected] 2Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk, Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, email: [email protected], [email protected] 3 Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa email: [email protected]

Słowa kluczowe: archozaury, trias, ryby dwudyszne, żółwie

W ciągu ostatnich trzydziestu lat na terenie zapomniane i nie było eksplorowane aż do południowej Polski odkryto liczne rozpoczęcia naszych prac w 2012 roku. stanowiska z zapisem kręgowców lądowych Zebrane przez kolejne sezony skamieniałości z kajpru (późny środkowy - późny trias, ok. należą do enigmatycznej ryby dwudysznej, 230 do 200 milionów lat temu). Nowe żółwia z grupy Proterochersidae oraz nowego nagromadzenie kości kręgowców lądowych z gatunku gada pancernego - aetozaura. późnego triasu z odkryliśmy w Kocurach Nowe znaleziska rozszerzają naszą wiedzę na koło Dobrodzienia (Czepiński i in., w druku). temat zróżnicowania triasowych kręgowców Dotychczas jedynymi kopalnymi szczątkami w Basenie Germańskim oraz wskazują na z tego stanowiska była niekompletna kość względnie wysoką endemiczność faun kończyny dinozaura drapieżnego, opisana w lądowych na prehistorycznym kontynencie 1932 roku jako Velocipes guerichi Huene, Pangei. 1932. Od tamtej pory stanowisko zostało Literatura Czepiński, Ł., i in.,. in press. An Upper Triassic terrestrial vertebrate assemblage from the forgotten Kocury locality (Poland) with a new aetosaur taxon. Journal of Vertebrate Paleontology.

7 MIKROMIESZKAŃCY DEWOŃSKICH RAF

Micro-inhabitants of the Devonian reefs

Maria Gajewska Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa, email: [email protected]

Słowa kluczowe: otwornice, endosymbioza, dewon, rafy

Dewon był okresem powstawania współczesnych dużych endosymbiotycznych olbrzymich platform węglanowych (Copper, otwornic bentonicznych z rodzaju Peneroplis 2002). Do ich tworzenia przyczynił się (Dubicka i in., w recenzji). Co ciekawe, intensywny rozrój budowli rafowych, na otwornice posiadające zdolność do symbiozy które składały się wymarłe gąbki z grupy z mikroorganizmami takimi jak zielenice, Stromatoporoidea oraz koralowce Tabulata i okrzemki, krasnorosty, bruzdnice, oraz Rugosa. Dewońskie rafy cechowały się niektóre bakterie (Prazeres i Renema, 2019), wysoką bioróżnorodnością i stanowiły uznawane są za najbardziej zawansowane dogodne środowisko życia dla wielu ewolucyjnie organizmy wśród wszystkich gatunków ryb, trylobitów, ramienionogów, znanych jednokomórkowców (Lee i in., krynoidów i wielu innych morskich 2010). stworzeń, w tym również mikroorganizmów. Obecnie otwornice endosymbiotyczne pełnią Szczególnie ciekawym przykładem bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu mikromieszkańców dewońskich raf są środowisk rafowych, gdzie odpowiedzialne otwornice z rodzaju Semitextularia, które są za wytworzenie 5% węglanu wapnia, co uważa się za jedne z najstarszych odpowiada 1% globalnej produkcji zaawansowanych morfologicznie węglanów w ekosystemach morskich wielokomorowych otwornic bentonicznych (Hallock, 1999). Jednakże nie wiadomo (Vachard i in., 2010). Semitextularie kiedy zjawisko endosymbiozy pojawiło się u pojawiły się najprawdopodobniej w emsie otwornic i jak wpłynęło na rozwój ich (późny wczesny dewon), a wymarły na samych oraz zamieszkiwanych przez nie przełomie franu i famenu (późny dewon) ekosystemów rafowych. Natomiast wydaje podczas kryzysu biotycznego Kellwasser, się, że to właśnie wykształcenie symbiozy z który doprowadził do gwałtownego upadku innymi organizmami miało znaczący wpływ środowisk rafowych, czyli miejsc bytowania na zwiększenie rozmiarów skorupki, a także semitextularidów. Szczegółowa analiza pojawianie się kompleksowej budowy i morfologiczna oraz izotopowa wykazała wielokomorowości u wapiennych otwornic liczne podobieństwa budowy dewońskich paleozoicznych. przedstawicieli Semitextularia do

Literatura Copper, P., 2002. Silurian and Devonian Reefs: 80 Million Years of Global Greenhouse between two Ice Ages. SEPM Special Publication, 72:181-235. Dubicka, Z., Gajewska, M., Kozłowski, W. Evidence for photoendosymbiosis in early multichambered calcareous foraminifera (Semitextularia, Middle Devonian) – w recenzji.

8 Hallock, P., 1999. Symbiont-Bearing Foraminifera. W: SenGupta, B. K. (red.) Modern Foraminifera. Springer, pp. 123–139. Lee, J. J., Cervasco, M., Morales, J., Billik, M., Fine, M., 2010. Symbiosis Drove Cellular Evolution: Symbiosis Fueled Evolution of Lineages of Foraminifera (Eukaryotic Cells) into Exceptionally Complex Giant Protists. Symbiosis, 51: 13–25. Prazeres, M., Renema, W., 2019. Evolutionary Significance of the Microbial Assemblages of Large Benthic Foraminifera. Biol. Rev., 94: 828-848. Vachard, D., Pille, L., Gaillot, J., 2010. Palaeozoic Foraminifera: Systematics, Palaeoecology and Responses to Global Changes. Rev. de Micropaleontol., 53: 209-254.

9 FILOGEOGRAFIA, ZRÓŻNICOWANIE GENETYCZNE I ŚRODOWISKA WYSTĘPOWANIA ŁOSIA W EURAZJI W PÓŹNYM PLEJSTOCENIE I HOLOCENIE

Phylogeography, genetic diversity and habitats of occurrence of moose (Alces alces) in Eurasia in Late Pleistocene and Holocene

Joanna Gornia1, Piotr Chibowski2, Maciej Sykut1, Mateusz Baca3, Danijela Popović3, Krzysztof Stefaniak4, Paweł Mackiewicz5, Małgorzata Suska-Malawska2, Magdalena Niedziałkowska1 1Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk, ul. Stoczek 1, 17-230 Białowieża, email: [email protected], [email protected], [email protected] 2Wydział Biologii i Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Żwirki i Wigury 101, 02-089 Warszawa, email: [email protected], [email protected] 3Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Banacha 2c, 02-097 Warszawa, email: [email protected], [email protected] 4Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Kuźnicza 35, 50-120 Wrocław, email: [email protected] 5Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Fryderyka Joliot-Curie 14a, 50-383 Wrocław, email: [email protected]

Słowa kluczowe: filogeografia, łoś, Alces alces, izotopy stabilne.

Łoś euroazjatycki (Alces alces) występuje zmian zasięgu, refugiów glacjalnych oraz obecnie w rozmaitych siedliskach przede środowisk występowania, a także zbadanie wszystkim leśnych i podmokłych półkuli zróżnicowania genetycznego łosia i zmian północnej (powyżej 40o N równoleżnika). rozmieszczenia jego linii mtDNA w Eurazji Gatunek ten wyewoluował w Azji, natomiast na przestrzeni ostatnich 50 000 lat. W czasie ok. 55 000 lat temu rozpoczęła się jego jego realizacji wykorzystywane są takie ekspansja w Europie (Hundertmark i in., nowoczesne techniki jak: analiza 2002, Niedziałkowska i in., 2014). W mitochondrialnego DNA, analiza stabilnych przeszłości zasięg występowania łosia ulegał izotopów (13C, 15N) oraz datowanie zmianom, przypuszczalnie na skutek zmian radiowęglowe (14C). Planowane jest klimatu oraz działalności człowieka przeanalizowanie ok. 200 kopalnych prób (Schmölcke i Zachos 2005). Zasięg kostnych, zebranych z obszaru Eurazji, m.in. występowania łosia był największy we z Austrii, Białorusi, Estonii, Litwy, Polski, wczesnym holocenie i obejmował niemal Rosji (część europejskiej i azjatyckiej), całą Europę, a następnie zaczął się kurczyć i Szwajcarii i Ukrainy. gatunek ten wyginął w zachodniej części Analiza zawartości izotopów stabilnych kontynentu (Schmölcke i Zachos 2005). węgla i azotu w kolagenie kostnym pozwala Obecnie zachodnia granica jego odtworzyć dietę oraz środowisko życia europejskiego zasięgu przebiega przez teren badanych populacji zwierząt. Zawartość Polski. izotopów węgla (δ13C) w tkankach ssaków Realizowany projekt ma na celu odtworzenie kopytnych dostarcza informacji, czy badane

10 osobniki żerowały na terenach leśnych czy wpływ na populacje tego gatunku wywierała otwartych (Drucker i in., 2008), natomiast również działalność człowieka, np. poprzez zawartość izotopów azotu (δ15N) wskazuje nadmierne polowania. Prowadzone badania na rodzaj roślinności w diecie i pozwala na pozwolą określić, czy i jak nisza ekologiczna przypisanie ich do trawożerców lub łosia oraz jego zróżnicowanie genetyczne pędożerców (Bocherens i in., 2015). zmieniało się w ciągu ostatnich 50 tys. lat. Stawiamy hipotezę, że ocieplenie klimatu w Uzyskane wyniki pozwolą oszacować, jaki przeszłości wpływało na zmniejszanie się wpływ na populacje tego gatunku będą miały zasięgu, wielkości populacji, a także przewidywane przyszłe zmiany klimatu. zróżnicowania genetycznego łosia. Znaczący

Literatura Bocherens, H., Hofman-Kamińska, E., Drucker, D. G., Schmölcke, U. Kowalczyk, R., 2015. European bison as a refugee species? Evidence from isotopic data on Early Holocene bison and other large herbivores in northern Europe. PLoS ONE, 10(2). Drucker, D. G., Bridault, A., Hobson, K. A., Szuma, E., Bocherens, H., 2008. Can carbon-13 in large herbivores reflect the canopy effect in temperate and boreal ecosystems? Evidence from modern and ancient ungulates. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 266: 69–82. Hundertmark, K. J., Shields, G. F., Udina, I. G., Bowyer, R. T., Danilkin, A. A., Schwartz, C. C., 2002. Mitochondrial Phylogeography of Moose ( Alces alces ): Late Pleistocene Divergence and Population Expansion. Molecular Phylogenetics and Evolution, 22(3): 375–387. Niedziałkowska M, Hundertmark KJ, Jędrzejewska B, Niedziałkowski K, Sidorovich VE, Górny M, Veeroja R, Solberg EJ, Laaksonen S, Sand H, Solovyev VA, Shkvyria M, Tiainen J, Okhlopkov IM, Juškaitis R, Done G, Borodulin VA, Tulandin EA, Jędrzejewski W., 2014. Spatial structure in European moose (Alces alces): Genetic data reveal a complex population history. Journal of Biogeography, 41: 2173– 2184. Schmölcke, U., Zachos, F. E., 2005. Holocene distribution and extinction of the moose (Alces alces, Cervidae) in Central Europe. Mammalian Biology, 70(6): 329–344.

11 NOWE INFORMACJE DOTYCZĄCE RYB Z RODZINY ŚLEDZIOWATYCH (CLUPEIDAE) Z OLIGOCENU KARPAT ZEWNĘTRZNYCH Z OBSZARU POLSKI

New data on fishes of the family Clupeidae from the Oligocene of the Outer Carpathians, Poland

Mateusz Granica Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa, email: [email protected]

Słowa kluczowe: ryby promieniopłetwe, śledziowate, oligocen, Karpaty zewnętrzne, osteologia

Ryby promieniopłetwe z rodziny kolekcji Wydziału Geologii Uniwersytetu śledziowatych, licznie występują w skałach Warszawskiego. W obrębie analizy zawierało serii menilitowo-krośnieńskiej w Karpatach się: obserwacja okazów pod binokularem i zewnętrznych, na obszarze Polski. Do tej utworzenie opisu osteologicznego, pory, ryby z tej grupy włączane były porównanie otrzymanych danych najczęściej do rodzajów Alosa, Clupea, merystycznych oraz biometrycznych z Pomolobus, Sardinella przez Jerzmańską danymi literaturowymi. Dokonano również (1968), Kotlarczyk i in.,. (2006) oraz Přikryl porównania z innymi, kopalnymi oraz i in. (2016). Gatunkiem opisywanym z tego żyjącymi współcześnie przedstawicielami regionu jest Sardinella sardinites Heckel rodziny Clupeidae, takimi jak Sardinella, (1850), którego pozycja systematyczna była Sarmatella czy Gilchristella wykluczając wielokrotnie zmieniana, jak wskazali przynależność badanego materiału do tych Jerzmańska (1960) i Danil’tschenko (1980) – rodzajów. co wskazuje na potrzebę wykonania Badany materiał został przeanalizowany dodatkowych badań. dogłębnie względem cech diagnostycznych Najnowsza praca: Kovalchuk i in. (2020), istotnych dla śledziowatych takich jak: przedstawia nowe podejście do taksonomii obecność łusek kilowych, budowa wieczka oligoceńskich śledziowatych. Autorzy skrzelowego, ilość promieni przedstawili 2 taksony – Rupelia rata podskrzelowych, czy ilość promieni w (endemiczna dla basenu kaukaskiego) oraz płetwach, cechy wykorzystane m.in. przez Maicopiella longimana. Praca ta przedstawia Baykina (2013), jako kontynuacja badań nad również nowy mioceński takson Maicopiella śledziowatymi prowadzonymi przez Pałdynę brevicauda, występujący w basenie (2019), oraz Kovalchuk i in. (2020). kaukaskim. Niniejszym referatem chciałbym Wiek XXI przyniósł wiele nowych danych odnieść się do nowych odkryć powyższego dotyczących paleogeńsko-neogeńskich zespołu oraz przedstawić moje śledziowatych z Europy, poniższy referat dotychczasowe badania na temat tej grupy. wnosi nowe dane o powszechnie Przeanalizowane zostało 38 kompletnych występującym gatunku w oligocenie Polski. szkieletów oraz kilka niekompletnych Jednakże jego przynależność rodzajowa okazów śledziowatych znajdujących się w wymaga dalszych badań – w odniesieniu do

12 zarówno ryb kopalnych jak i żyjących współcześnie.

Literatura Baykina, E. M., 2013. A Revision of Clupea doljeana Kramberger and Sarmatella vukotinovici (Kramberger) (Pisces, Clupeidae) from the Sarmatian of Croatia. Paleontological Journal, 47(5): 523–532. Danil’tshenko, P. G., 1980. Otryad Clupeiformes [Order Clupeiformes]. In: Novitskaya, L.I. (ed.) Iskopayemye kostitye ryby SSSR. Trudy Paleontologicheskogo Instituta AN SSSR, 178: 7–26. Heckel, J. J. 1850. Beiträge zur Kenntniss der fossilen Fische Oesterreichs. Denkschriften kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Mathematisch-Naturwissenschaftlichen Classe, 1:201-242. Jerzmańska, A., 1960. Ichtiofauna łupków jasielskich z Sobniowa. Acta Palaeontologica Polonica, 5(4): 367- 419. Jerzmańska, A., 1968. Ichtyofaune des couches a ménilite (flysch des karpathes). Acta Palaeontologica Polonica, 13(3): 379-477. Kotlarczyk, W. J., Jerzmańska, A., Świdnicka, E., Wisznowska, T., 2006. A framework of ichthyofaunal ecostratigraphy of the Oligocene–Early Miocene strata of the Polish Outer Carpathian basin. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 76: 1–111. Kovalchuk O., Baykina E., Świdnicka E., Stefaniak K. Nadachowski A. (2020): A systematic revision of herrings (Teleostei, Clupeidae, Clupeinae) from the Oligocene and early Miocene from the Eastern Paratethys and the Carpathian Basin, Journal of Vertebrate Paleontology Pałdyna, M., 2019. Wstępne wyniki badań nad rybami z rodziny Clupeidae (śledziowatymi) z warstw menilitowych (Karpaty zewnętrzne). XXIV Konferencja Naukowa Sekcji Paleontologicznej PTG, Wrocław, Długopole Górne, 11-14 września 2019: 63-64. Přikryl, T. Kania, I., Krzemiński, W., 2016. Synopsis of fossil fish fauna from the Hermanowa locality (Rupelian; Central Paratethys; Poland): current state of knowledge. Swiss Journal of Geosciences, 109 (3): 429-443.

13 KOTOWATE FELIDAE FISCHER VON WALDHEIM, 1817 Z JASKINI BIŚNIK

Cats Felidae Fischer von Waldheim, 1817 from Biśnik cave

Karol Karbowski1, Adrian Marciszak2 1Studenckie Koło Naukowe Paleobiologów, Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email: [email protected], 2Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email: [email protected]

Słowa kluczowe: jaskinia Biśnik, ewolucja, chronopodgatunek, współwystępowanie

Położona w środkowej części Jury Polskiej Reichenau, 1906), lwa jaskiniowego jaskinia Biśnik uznawana jest za jedno z Panthera spelaea spelaea (Goldfuss, 1810), najważniejszych stanowisk kota szablozębnego Homotherium latidens paleontologicznych i archeologicznych w (Owen, 1846), jaguara euroazjatyckiego Europie. Jak do tej pory stwierdzono Panthera gombaszoegensis gombaszoegensis występowanie 134 fory ptaków i ponad 108 (Kretzoi, 1938), lamparta Panthera pardus gatunków ssaków, dokumentujących ostatnie (Linnaeus, 1758), rysia Lynx lynx Linnaeus, 350-320 tys. lat. (Socha 2009, Rzebik- 1758), kota błotnego Felis cf. chaus Kowalska 2009, Marciszak i in., 2011, Schreber, 1777, żbika Felis silvestris Tomek i in., 2012, Marciszak 2014, Schreber, 1775 i kota domowego Felis Stefaniak 2015, Marciszak i in., 2019). silvestris catus (Linnaeus, 1758) (Marciszak i Wśród bardzo bogatego materiału kostnego in., 2011, Marciszak 2014, Marciszak i in., drapieżników stwierdzono występowanie 32 2019). Dla kota szablozębnego, jaguara form ssaków drapieżnych z dwóch okresów euroazjatyckiego i lamparta są to pierwsze biostratygraficznych (Marciszak i in., 2011). stwierdzenia z terenu Polski a dodatkowo dla Spośród kotów zidentyfikowano łącznie 9 lwa stepowego i jaguara euroazjatyckiego gatunków i chronopodgatunków: lwa jedne z najmłodszych stwierdzeń. stepowego Panthera spelaea fossilis (von

Literatura Marciszak A. 2014. Presence of Panthera gombaszoegensis (Kretzoi, 1938) in the late Middle Pleistocene of Biśnik Cave, Poland, with an overview of Eurasian jaguar size variability. Quaternary International 326- 327, 104-113. Marciszak A., Krajcarz M. T., Krajcarz M., Stefaniak K. 2011. The first record of leopard Panthera pardus Linnaeus, 1758 from the Pleistocene of Poland. Acta Zoologica Cracoviensia 54A (1-2), 39-46. Marciszak A., Schouwenburg Ch., Gornig W., Lipecki G., Mackiewicz P. 2019. Morphometric comparison of Panthera spelaea (Goldfuss, 1810) from Poland with the lion remains from Eurasia over the last 700 ka. Quaternary Science Reviews 223, 105950. Marciszak A., Socha P., Nadachowski A., Stefaniak K. 2011. Carnivores from Biśnik Cave. Quaternaire. Hors- serie 4, 101-106. Marciszak A., Stefaniak K. 2010. Two forms of cave lion: Middle Pleistocene Panthera spelaea fossilis Reichenau, 1906 and Upper Pleistocene Panthera spelaea spelaea Goldfuss, 1810 from the Biśnik Cave.

14 Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen 258 (3), 339-351. Rzebik-Kowalska B. 2009. Biodiversity of Polish fossil insectivores (Erinaceomorpha, Soricomorpha, Insectivora, Mammalia) compared to the European and global faunas. Institute of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of Sciences, Kraków, 123 s. Socha P. 2009. Small mammals (Erinaceomorpha, Soricomorpha, Chiroptera, Lagomorpha, Rodentia) from Pleistocene sediments of the Biśnik Cave. Strony 215-224 w: Stefaniak K., Tyc A., Socha P. (red.): Karst of the Częstochowa Upland and of the Eastern Sudetes: palaeoenvironments and protection. Studies of the Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, 56. Stefaniak K. 2015. Neogene and Quaternary Cervidae from Poland. Institute of Systematics and Evolution of Animals, Polish Academy of Sciences, Kraków, 204 s. Tomek T., Bocheński Z. M., Socha P., Stefaniak K. 2012. Continuous 300,000-year fossil record: changes in the ornithofauna of Biśnik Cave, Poland. Palaeontologia Electronica 15 (1): 2A:20p.

15 PALINOLOGIA DEWOŃSKICH ORAZ WCZESNOKARBOŃSKICH OSADÓW Z OTWORU WIERTNICZEGO ZARĘBY IG-2 (GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE, POLSKA)

Palynology of the Devonian and Lower Carboniferous deposits from the Zaręby IG-2 borehole (Holy Cross Mountains, Poland)

Marcelina Kondas Instytut Nauk o Ziemi, Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, email: [email protected] Słowa kluczowe: dewon, palinologia, palinofacje, palinostratygrafia

Próbki poddane analizie palinologicznej W oparciu o zespół mikroflory dla próbek z pobrane zostały z otworu wiertniczego głębokości 85,4-178,4 m. ustalona została Zaręby IG-2 z głębokości 85,4-178,4 m. zona miosporowa VI-HD (Vallatisporites (karbon) oraz 195,0- 1202,0 m. (dewon). verrucosus - Retusotriletes incohatus oraz Otwór wiertniczy Zaręby IG-2 Kraeuselisporites hibernicus - zlokalizowany jest w zachodniej części Gór Umbonatisporites distinctus), co odpowiada Świętokrzyskich. Analizowany interwał turnejowi. W przypadku pozostałych próbek składał się głównie z jasnych wapieni, wyznaczenie zony miosporowej nie było przeławicanych dolomitami oraz możliwe. pojedynczymi warstwami mułowców. Każda Dla próbek karbońskich przeprowadzono z próbek poddana została standardowej również analizę palinofacji. Procentowa maceracji chemicznej z zastosowaniem zawartość mikroskamieniałości pochodzenia kwasu solnego oraz kwasu lądowego znacznie przewyższała ilość fluorowodorowego. Wszystkie próbki palinomorf morskich. Cały zespół zawierały bardzo duże ilości amorficznej zdominowany był głownie przez miospory substancji organicznej (AOM). W celu jej oraz fitoklasty. W bardzo niewielkiej ilości usunięcia użyto 100 % dymnego kwasu obserwowane były akritarchy oraz azotowego. Jedynie próbki datowane prazynofity. Taki zespół wstępnie na karbon zawierały możliwe do mikroskamieniałości wskazuje na depozycję oznaczenia palinomorfy. Próbki dewońskie w warunkach płytkiego zbiornika morskiego. były albo negatywne (nie zawierały Duża zawartość AOM sugeruje, że palinomorf) albo zawierały AOM. W środowisko to było ubogie w tlen. Dla osadach karbońskich zaobserwowano dobrze próbek dewońskich nie przeprowadzono zachowane i mocno zróżnicowane pod takiej analizy. Zaobserwowana duża ilość względem taksonomicznym zespoły miospor AOM sugeruje niską zawartość tlenu, jednak oraz liczne fitoklasty. W niewielkich ze względu na brak mikroskamieniałości, w ilościach obecne były mikroskamieniałości oparciu jedynie o palinologię, nie było pochodzenia zwierzęcego oraz fitoplankton możliwym określenie warunków depozycji (głównie glony- Leiosphaeridia). tych osadów.

Projekt finansowany jest ze środków NCN (grant nr 2017/27/N/ST10/01699, kierownik M. Kondas, Uniwersytet Śląski w Katowicach).

16 STRATYGRAFIA ORAZ ANALIZA PALINOFACJALNA ŚRODKOWODEWOŃSKICH OSADÓW Z MIŁOSZOWA (GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE, POLSKA)

Stratigraphy and palynofacies analysis of the Middle Devonian deposits from Miłoszów (Holy Cross Mountains, Poland)

Marcelina Kondas Instytut Nauk o Ziemi, Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, email: [email protected]

Słowa kluczowe: dewon, palinologia, palinofacje, palinostratygrafia

Osiemnaście próbek skalnych poddane zona miopsorowa Geminospora extensa zostało analizie palinologicznej. Próbki (poziom Ex2), co odpowiada zonom pobrane zostały bezpośrednio z szurfu konodontowym P. rhenanus/varcus - znajdującego się w Miłoszowie (Góry ansatus. Świętokrzyskie, Polska). Zasadniczym celem Dla każdej próbki wykonano także analizę badań było określenie wieku oraz warunków palinofacji. Wszystkie próbki zdominowane depozycji tych osadów. Każda z pobranych były przez mikroskamieniałości pochodzenia próbek przeszła standardową macerację lądowego, w szczególności miospory. W chemiczną z zastosowaniem kwasu solnego mniejszej ilości zaobserwowano fitoklasty oraz fluorowodoru. Część próbek zawierała (przeważały elementy o kształtach duże ilości amorficznej substancji podłużnych oraz izometrycznych, kanciaste, organicznej (AOM), stąd do maceracji użyto o kolorze ciemnobrązowym i czarnym). W również 100 % dymnego kwasu azotowego. całym profilu pojawiały się prazynofity oraz Stan zachowania mikroskamieniałości w skolekodonty. W próbkach z górnej części poszczególnych próbkach znacząco się różnił profilu zaobserwowano pojedyncze – od dobrego po bardzo zły. W każdej z akritarchy. Taki zespół mikroskamieniałości próbek stwierdzono występowanie zarówno wskazuje na depozycję osadów w palinomorf pochodzenia lądowego jak i środowisku płytkiego zbiornika morskiego, morskiego. stosunkowo blisko linii brzegowej, przy Wiek analizowanych osadów w oparciu o czym transport materiału lądowego był zaobserwowany zespół mikroflory został relatywnie krótki. wstępnie określony jako środkowy żywet,

Projekt finansowany jest ze środków NCN (grant nr 2017/27/N/ST10/01699, kierownik M. Kondas, Uniwersytet Śląski w Katowicach).

17 WSTĘPNE WYNIKI ANALIZY PALINOLOGICZNEJ ŚRODKOWODEWOŃSKICH OSADÓW Z OTWORU WIERTNICZEGO NIESIOŁOWICE IG-1 (OBSZAR RADOMSKI, POLSKA)

Middle Devonian deposits from the Niesiołowice IG-1 borehole – preliminary palynological results (Radom area, Poland)

Marcelina Kondas Instytut Nauk o Ziemi, Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, email: [email protected]

Słowa kluczowe: dewon, palinologia, palinofacje, palinostratygrafia

Analiza palinologiczna przeprowadzona pochodzenia zwierzęcego (skolekodonty), została na 24 próbkach pobranych akritarch oraz chitinozoa. bezpośrednio z rdzenia wiertniczego Wstępna analiza potwierdziła, że wiek Niesiołowice IG-1 z głębokości 1120,0- badanych próbek to żywet (jego środkowa 1602,5 m. Wiercenie zlokalizowane jest w część). Nie ustalono dokładnie zony obrębie obszaru radomskiego (południowo- miosporowej, będzie to przedmiotem analiz wschodnia Polska). Analizowany interwał w najbliższym czasie. skalny reprezentowany był głównie przez Dla wszystkich próbek wykonano wstępną wapienie przeławicane mułowcami oraz analizę palinofacji. Obserwowany zespół iłowcami. Opróbowany interwał należy do mikroskamieniałości sugeruję zmienne Formacji z Bąkowej (środkowy żywet). warunki depozycji tych osadów. Wszystkie próbki poddane zostały Prawdopodobnie osady te deponowane były standardowej maceracji chemicznej z w środowisku otwartego zbiornika zastosowaniem kwasu solnego oraz kwasu morskiego. Część z próbek zawierała duże fluorowodorowego. Próbki zawierały ilości amorficznej substancji organicznej, co zróżnicowane zespoły palinomorf jednak wskazywałoby na środowisko zubożone w stan ich zachowania znacznie się różnił- od tlen. dobrego po bardzo zły. Pośród Prezentowane wyniki są efektem wstępnych obserwowanych palinomorf odnotowano analiz i w przyszłości będą uszczegółowione. obecność miospor, fitoklastów, szczątków

Projekt finansowany jest ze środków NCN (grant nr 2017/27/N/ST10/01699, kierownik M. Kondas, Uniwersytet Śląski w Katowicach).

18 TRYLOBITY I SKAMIENIAŁOŚCI TOWARZYSZĄCE Z ERATYKÓW ZNALEZIONYCH NA KLIFIE ORŁOWSKIM

Trilobites and associated fauna from the erratics at the Orłowo Cliff

Agata Kowalewska

Wydział Oceanografii i Geografii, Uniwersyt Gdański, al. Marszałka Piłsudskiego 46 81-378 Gdynia Instytut Biologii, Uniwersytet Opolski, ul. Oleska 22, 45-052 Opole email: [email protected]

Słowa kluczowe: stawonogi, Gdynia, paleozoik, fauna

Klif orłowski znajduje się w południowej praca Nebena i Kruegera (1979) traktująca o części wybrzeża Morza Bałtyckiego. paleozoicznych skamieniałościach z Administracyjnie należy do Gdyni, miasta w eratyków, czy opis sylurskich trylobitów z północnej Polsce. Na klifie stale zachodzi Gotlandii (Ramskold, 1985). Szczególnie abrazja (około 1 m na rok) (Kaulbarsz, mało jest literatury dotyczącej eratyków 2005). Zbudowany jest on głównie z glin znajdowanych w Polsce. Wyróżnić można morenowych oraz innych osadów między innymi opracowanie z południowej glacjalnych i fluwioglacjalnych, które Polski (Chrząstek, Patuła, 2017), ale dotyczy prawdopodobnie pochodzą ze zlodowaceń ono głównie skamieniałości śladowych. Odry, Warty i Wisły. Charakteryzują go Niniejsza praca skupia się głównie na także liczne deformacje glaciotektoniczne trylobitach. To wymarłe morskie stawonogi, (Kaulbarsz, 2005). które pojawiły się wraz z eksplozją Na plaży w rejonie klifu orłowskiego znaleźć kambryjską, a wyginęły podczas wymierania można liczne eratyki reprezentujące zarówno permskiego. Żyły głównie na ciepłych skały magmowe, metamorficzne, jak i szelfach, a większość z nich zaliczana jest do osadowe. W tych ostatnich odnaleźć można endobentosu. Trylobity charakteryzują się wiele skamieniałości, przede wszystkim segmentowanym ciałem, podzielonym na bezkręgowców (małżoraczki, małże, trzy części: cephalon, thorax oraz pygidium koralowce, gąbki, trylobity, głowonogi), ale (Radwańska, 2007). Ich skamieniałości są nie tylko (np. ryby). Eratyki przyniesione licznie znajdowane w paleozoicznych były przez lądolód i pochodzą skałach na całym świecie. prawdopodobnie głównie ze Skandynawii W eratykach znalezionych na klifie (szczególnie Gotlandii), ale także innych orłowskim znajdują się skamieniałości rejonów Bałtyku. Większość z nich jest trylobitów o wielkości od kilku mm do około wieku sylurskiego, na co wskazuje obecność 5 cm. W 12 zebranych fragmentach skał, małżoraczków z rodzaju Beyrichia znajduje się 26 fragmentów należących do (fossiliid.info). trylobitów (4 pygidia, z czego trzy należą Temat ten wciąż nie jest wystarczająco prawdopodobnie do rodzaju Calymene, 16 rozpoznany. Dostępna literatura pochodzi pojedynczych segmentów, 3 inne fragmenty, przede wszystkim z ubiegłego wieku, np. 3 części należące do gatunku Encrinurus

19 punctatus Wahlenberg 1821). Oprócz tego Pomorza. Porównanie znalezionych znaleziono 94 skamieniałości małżoraczków, skamieniałości z innymi kompleksami może 12 ramienionogów i 4 fragmenty na razie pomóc w określeniu kierunków wędrówki nieoznaczone. lądolodu oraz być przydatne w innych Badania mają na celu pokazanie analizach paleogeograficznych i różnorodności fauny z eratyków wybrzeży paleoekologicznych. bałtyckich i potencjału paleontologicznego

Literatura Chrząstek A., Pluta K. 2017. Trace fossils from the Baltoscandian erratic boulders in SW Poland. Annales Societatis Geologorum Poloniae, 87: 229–257. Kaulbarsz D. 2005. Budowa geologiczna i glacitektonika klifu orłowskiego w Gdyni. Przegląd Geologiczny, vol. 53, nr 7: 572-581. Neben W., Krueger H. 1979. Fossilien kambrischer, ordovizischer und silurischer Geschiebe. Holland. Radwańska U. 2007. Podstawy paleontologii. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Ramskold, L. 1985. Studies on Silurian Trilobites from Gotland, Sweden. Stockholm.fossiliid.info dostęp: 8.02.2020

20 ZAPIS ŚRODKOWOTURNEJSKIEGO (DOLNY KARBON) ZDARZENIA BEZTLENOWEGO W ALPACH KARNICKICH (AUSTRIA)

Record of Mid-Tournaisian (Lower Carboniferous) anoxic event in the Carnic Alps (Austria)

Daria Książak, Jakub Kucharczyk Zespół Badawczy Paleośrodowiska i Chemostratygrafii, Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec, email: [email protected], email: [email protected]

Słowa kluczowe: anoksja, karbon, Alpy Karnickie, Austria.

Przełom dewonu i karbonu był czasem jako wapienie Pal (Schönlaub i in., 1992). bardzo ważnych zmian globalnych w Powyżej występuje wkładka o miąższości środowiskach morskich, które mogą zostać około 50 cm czarnych łupków bitumicznych prześledzone na całym świecie dzięki tzw. łupków z Kronhof, które stanowią występowaniu zasobnych w materię ekwiwalent znanych z wielu miejsc na organiczną facji anoksycznych (np. Walliser, świecie czarnych łupków Hangenberg 1996). Najbardziej znane późnodewońskie (Schönlaub i in., 1992). Osady karbońskie są zdarzenie Hangenberg wiąże się z jednym reprezentowane przez szare pelityczne ważniejszych wymierań w historii Ziemi wapienie, o miąższości ok. 80 cm, określane (Kaiser i in., 2016). Inne epizody, jako wapienie Kronhof (Schönlaub i in., pojawiających się globalnie warunków 1992). Najmłodszym wydzieleniem są beztlenowych w morzach i oceanach, jak środkowoturnejskie lidyty reprezentujące Annulata, Dasberg i wczesny Alum są zapis globalnego zdarzenia beztlenowego rozważane jako zdarzenia mniejszej skali określanego jako dolny Łupek Alum. Co (np. Walliser, 1996). Jednakże, w skali istotne w badanym profilu występuje regionalnej, zdarzenie wczesny Alum było odwrócona sekwencja stratygraficzna najprawdopodobniej jeszcze bardziej (Schönlaub, 1969). dotkliwe niż zdarzenie Hangenberg (Kaiser i Celem prac badawczych, prowadzonych w in., 2011). październiku 2019 r., było szczegółowe Przedmiotem badań terenowych był profil profilowanie oraz opróbowanie odsłaniającej pogranicza dewon–karbon w Kronhofgraben. się w Kronhofgraben sukcesji skalnej. Znajduje się on w centralnej części Alp Dodatkowo wykonano profilowanie gamma Karnickich w wąwozie potoku Aßnitz około przy użyciu przenośnego spektrometru 7 km na wschód od przełęczy Plöcken i promieniowania gamma GT-32 Super-Spec około 1 km na północ od przełęczy Kronhof w celu oznaczenia koncentracji potasu (%), Törl na granicy włosko-austryjackiej (np. uranu (ppm) i toru (ppm) w celu wstępnego Schönlaub i in., 1992). Odsłaniają się w nim określenia warunków redoks. Na konferencji skały dewońskie reprezentowane przez szare zostaną przedstawione wyniki badań pelityczne wapienie głowonogowe określane terenowych, wstępne rezultaty oraz założenia

21 projektu.

Prace terenowe zostały sfinansowane ze środków grantu Narodowego Centrum Nauki (Grant UMO-2014/15/B/ST10/03705).

Literatura Kaiser, S.I., Becker, R.T., Steuber, T. Aboussalam, S.Z., 2011. Climate-controlled mass extinctions, facies, and sea-level changes around the Devonian–Carboniferous boundary in the eastern Anti-Atlas (SE Morocco). Palaeogeography. Palaeoclimatology. Palaeoecology, 310: 340-364. Kaiser, S.I., Aretz, M. Becker, R.T., 2016. The global Hangenberg Crisis (Devonian–Carboniferous transition): review of a first-order mass extinction. In: Becker, R.T., Königshof, P. Brett, C.E. (eds) Devonian Climate, Sea Level and Evolutionary Events. Geological Society, London, Special Publications, 423: 387- 439. Schönlaub, H.P., 1969. Conodonten aus dem Oberdevon und Unterkarbon des Kronhofgrabens (Karnische Alpen, Österreich). Jahrbuch der Geologischen Bundesanstalt, 112: 321-354. Schönlaub, H.P., Attrep, M., Boeckelmann, K., Dreesen, R., Feist, R., Fenninger, A., Hahn, G., Klein, P., Korn, D., Kratz, R., Magaritz, M., Orth, C.J. Schramm, J.-M., 1992. The Devonian/Carboniferous boundary in the Carnic Alps (Austria) — a multidisciplinary approach. Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, 135: 57-98. Walliser, O.H., 1996. Global events in the Devonian and Carboniferous. In: Walliser, O.H. (Ed.), Global Events and Event Stratigraphy in the Phanerozoic, Springer Verlag, Berlin, pp. 225-250.

22 POCHODZENIE I GEOCHEMIA WARSTW KOŚCIONOŚNYCH ZE STANOWISKA W MIEDARACH

The origin and geochemistry of the bone bearing beds in Miedary

Antoni Lewczuk1, Wojciech Pawlak2, Piotr Rozwalak3 1 Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93 02-089 Warszawa, email: [email protected] 2 Instytut Biologii Ewolucyjnej, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, ul. I. Miecznikowa 1, 02-096 Warszawa, email: [email protected] 3 Instytut Geologii, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Bogumiła Krygowskiego 12 email:[email protected]

Słowa kluczowe: trias, mikrofacje, tafonomia, Miedary, biostratygrafia

W dawnym wyrobisku surowców przemysłu paleośrodowiskowych i faunistycznych ceramicznego w Miedarach koło pozwalających uzyskać częściowe Tarnowskich Gór (Górny Śląsk) odsłaniają odpowiedzi na te pytania. Zidentyfikowane się dwie warstwy bogate w szczątki przez nas szczątki bezkręgowców kręgowców (Sulej i in., 2011). Profil (Costatoria sp., Modiolus sp., Unionites sp.) i rozpoczyna się pakietem czerwonych i ryb (Polyacrodus keuperianus i Serrolepis zielonych skał silikoklastycznych o spoiwie suevicus) jednoznacznie wskazują, że węglanowym, które następnie przechodzą w sukcesja należy do dolnego kajpru (środkowy pakiet szarych iłów z florą, by zakończyć się trias). Wykonanie płytek cienkich z próbek warstwą węglanów. Dwie warstwy skał węglanowych i silikoklastycznych kościonośne rozpoznano w obrębie pakietu pozwoliło na wstępne zakwalifikowanie silikoklastycznego i węglanowego. Jednak osadów zawierających kości i połączenie ich geneza i dokładna pozycja stratygraficzna genezy węglanowego poziomu pozostaje nadal nierozstrzygnięta. kościonośnego z cyklicznymi wydarzeniami Prezentujemy dotychczasowe wyniki badań wysokoenergetycznymi.

Literatura Sulej, T., Niedźwiedzki, G., Niedźwiedzki, R., Surmik, D., Stachacz, M. 2011. Nowy zespół kręgowców z marginalnomorskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny, 59(5): 426-430.

23 DEWOŃSKIE ZESPOŁY RAFOWE BASENU MADER (ANTY-ATLAS, MAROKO)

The Devonian reef communities from the Mader Basin (Anti-Atlas, Morocco)

Aleksander Majchrzyk Koło Naukowe Biologii Ewolucyjnej, Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. Żwirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa, email: [email protected]

Słowa kluczowe: Dewon, Rafy, Gondwana, Maroko, Basen Mader

Współczesny ekosystem rafowy jest jednym elementem środkowodewońskich profili S z najbogatszych i najbardziej obrzeżenia Laurusji i były szeroko badane od zróżnicowanych na Ziemi (Reaka-Kudla ponad stulecia (m.in. Burchette 1981). Tak 1997; Knowlton i in., 2010). Jego dużego zainteresowania nie doczekały się rozprzestrzenienie jest jednak mocno jeszcze analogiczne struktury powstające na ograniczone warunkami środowiska (głównie drugim krańcu ówczesnego oceanu Reik, na temperaturą) i płytkowodne rafy występują granicy ich ówczesnego zasięgu, czyli na głównie na szerokościach geograficznych NW obrzeżeniu kontynentu Gondwany. między 30˚N a 30˚S (m.in. Copper i Scotese Odsłaniają się one dzisiaj w NW Afryce 2003). Zapis kopalny pokazuje, że zasięg m.in. w rejonie Mader (Anty-Atlas, Maroko). owego ekosystemu zmieniał się w czasie Basen Mader w środkowym dewonie może geologicznym i swój szczyt miał w dewonie, być zrekonstruowana jako łagodnie gdy sięgał nawet 50 równoleżnika (Copper i nachylona rampa, stwarzająca warunki do Scotese 2003; Kiessling 2009; Jakubowicz i powstania zróżnicowanych budowli in., 2019). Tak szeroki rozwój środowisk węglanowych z bogatymi zespołami rafowych możliwy był dzięki niezwykle faunistycznymi, w tym kopców mułowych, ciepłemu klimatowi, wysokiemu poziomowi bioherm, biostrom i raf sensu stricte, w światowego oceanu, rozwojowi szerokich zależności od występującej w danym miejscu płytkich mórz szelfowych, a także głębokości (Kaufmann 1998; Döring i korzystnemu układowi kontynentów i Kaźmierczak 2001; Jakubowicz i in., 2019). prądów morskich (m.in. Copper i Scotese Dotychczas jednak, z nielicznymi wyjątkami 2003; Haq i Schutter 2008, Jakubowicz i in., (Jakubowicz i in., 2019) większość budowli 2019). W tworzeniu ówczesnych raf główną węglanowych z tego obszaru Mader została role miały masywne, kalcyfikujące zbadana jedynie pod względem ich struktury, organizmy, takie jak stromatoporoidy, czy sedymentologii, czy diagenezy z jedynie koralowce Tabulata, co przyczyniło się do krótkimi opisami występującej w nich fauny ich dobrego zachowania w zapisie kopalnym (Wendt 1993; Kaufmann 1998; Döring i (m.in. Wood 1998). Prawdopodobnie Kaźmierczak 2001), lub opisy te wymagają ekosystem ten podobnie jak dzisiejszy był uwspółcześnienia (Le Maître 1947). Szerokie oparty na fotosymbiozie (Zapalski, 2014). porównanie fauny rafowej S Laurusji i NW Struktury rafowe są charakterystycznym Gondwany również nie zostało do tej pory

24 przedstawione. Badania takie były krańcach jego występowania oraz określenia ograniczone do pojedynczych grup podobieństw ówczesnych faun rafowych NW organizmów, jak ramienionogi (Halamski i Gondwany i S Laurusji i mechanizmów ich Baliński 2013). Co pozostawia miejsce dla rozprzestrzeniania. dalszych analiz. Celem niniejszej prezentacji jest Na początku 2020 r. przeprowadzono przedstawienie charakterystyki dewońskiego wstępne prace terenowe na obszarze Basenu ekosystemu rafowego NW Gondwany w Mader, podczas których wybrano 4 kontekście założeń prowadzonego projektu perspektywiczne stanowiska z fauną rafową i oraz wstępnych wyników prac terenowych pobrano wstępny materiału do projektu prowadzonych w Maroku. Z wyników owych badawczego prowadzonego w ramach szczególnie interesujące wydaje się ukazanie, przygotowania pracy doktorskiej. Projekt ma że fauna niewielkich bioherm na obrzeżach prowadzić do ukazania różnorodności rafy Aferdou (Jakubowicz i in., 2019) gatunkowej i ekologicznych związków najpewniej rozwijała się w tzw. środowisku obecnych w środkowodewońskim mezofotycznym (m.in. Zapalski i in., 2017). ekosystemie rafowym na południowych

Literatura Burchette, T. P., 1981. European Devonian reefs: a review of current concepts and models. SEPM Spec. Publ., 30: 85-142. Copper, P., Scotese, C. R., 2003. Megareefs in Middle Devonian supergreenhouse climates. Spec. Pap.-Geol. Soc. Am., 370: 209-230. Döring, S., Kaźmierczak, M., 2001. Stratigraphy, geometry and facies of a Middle Devonian Ramp‐to‐Basin transect (eastern Anti‐Atlas, SE Morocco). Facies, 44, 137–150. Knowlton, N., Brainard, R. E., Fisher, R., Moews, M., Plaisance, L., Caley, M. J., 2010. Coral reef biodiversity. Life in the world’s oceans: diversity distribution and abundance, 65-74. Halamski, A. T., Baliński A., 2013. Middle Devonian brachiopods from the southern Maїder (eastern Anti-Atlas, Morocco). In Ann. Soc. Geol Pol.., 83(4): 243-307. Haq, B. U., Schutter, S. R., 2008. A chronology of Paleozoic sea-level changes. Science, 322(5898): 64-68., M., Król, J., Zapalski, M. K., Wrzołek, T., Wolniewicz, P., Berkowski, B., 2019. At the southern limits of the Devonian reef zone: Palaeoecology of the Aferdou el Mrakib reef (Givetian, eastern Anti‐Atlas, Morocco). Geol. J., 54(1): 10-38. Kaufmann, B.,1998. Facies, stratigraphy and diagenesis of Middle Devonian reef-and mud-mounds in the Mader (eastern Anti-Atlas, Morocco). Acta Geologica Polonica, 48(1): 43-106. Kiessling, W., 2009. Geologic and biologic controls on the evolution of reefs. Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst, 40: 173-192 Le Maître, D., 1947. Le récif coralligène de Ouihalane. Notes et Mémoires du Service des Mines et de la Carte Géologique du Maroc, 67: 1-112. Reaka-Kudla, M. L., 1997. The global biodiversity of coral reefs: a comparison with rain forests. Biodiversity II: Understanding and protecting our biological resources, 2: 83-108. Wood, R., 1998. The ecological evolution of reefs. Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst, 29(1): 179-206. Zapalski, M. K., 2014. Evidence of photosymbiosis in Palaeozoic tabulate corals. Proc. R. Soc. B, 281(1775): 20132663. Zapalski, M. K., Wrzołek, T., Skompski, S., Berkowski, B., 2017. Deep in shadows, deep in time: the oldest mesophotic coral ecosystems from the Devonian of the Holy Cross Mountains. Coral Reefs, 36: 847-860.

25 NOWY MATERIAŁ Z RODZAJU TOMBAATAR (MAMMALIA: MULTITUBERCULATA) Z PÓŹNEJ KREDY MONGOLII

New material of the multituberculate mammal Tombaatar from the Late Cretaceous of Mongolia

Paweł Muniak Wydział Biologii, Uniwersytet Jagielloński, ul. Gronostajowa 7, 30-387 Kraków

Słowa kluczowe: ssaki, czaszka, wieloguzkowce, późna kreda, Mongolia

Wieloguzkowce są jednymi z najlepiej materiał jest znacznie bardziej kompletny niż poznanych ssaków mezozoicznych, a mimo holotyp, składa się z nieuszkodzonej czaszki to, wiedza na temat ich pokrewieństw z i niemal kompletnej gałęzi żuchwy. Świetnie innymi grupami ssaków, jak i powiązania zachowana czaszka pozwala zaobserwować filogenetyczne w obrębie grupy pozostają cechy nieopisane dla holotypu, m.in. niejasne (Kielan-Jaworowska i Hurum 2001). wyraźniejszy przebieg szwów czaszkowych i Relacje w rodzinie Djadochtatheriidae, do kompletne uzębienie. Badany okaz jest której należy obecnie sześć gatunków, w tym osobnikiem młodocianym, na co wskazuje Tombaatar sabuli, nie są do końca postępująca wymiana zębowa siekaczy i rozpoznane, zwłaszcza że ostatnio odkryto wyrzynające się zęby trzonowe (M3/m3). dwa kolejne monotypowe rodzaje z tej Żuchwa, do tej pory nieznana dla tego rodziny: Mangasbaatar (Rougier i in.,. 2016) rodzaju, dostarcza nowych danych na temat i Guibaatar (Wible i in., 2019). morfologii dolnych zębów przedtrzonowych. Prezentowany tutaj nowy materiał z osadów Dalsze badania i opis nowego materiału stanowiska Tögreekin Shire (górna kreda, Tombaatar pomogą uściślić pozycję Mongolia) zaliczony został wstępnie do filogenetyczną rodzaju w obrębie rodzaju Tombaatar. Rodzaj ten opisano w Djadochtatheriidae, jak i zrozumieć relacje 1997 roku na podstawie niekompletnej ewolucyjne z innymi przedstawicielami czaszki (rostrum i przedniej części kladu Djadochtatherioidea. mózgoczaszki; Rougier i in., 1997). Nowy

Literatura Kielan-Jaworowska, Z. Hurum, J.H. 2001. Phylogeny and systematics of multituberculate mammals. Palaeontology 44, 389–429. Rougier, G.W., Novacek, M.J., Dashzeveg, D. 1997. A new multituberculate from the Late Cretaceous locality Ukhaa Tolgod, Mongolia. Considerations on multituberculate interrelationships. American Museum Novitates 3191, 1–26. Rougier, G.W., A.S. Sheth, B.K. Spurlin, M. Bolortsetseg, M.J. Novacek. 2016. Craniodental anatomy of a new Late Cretaceous multituberculate mammal from Udan Sayr, Mongolia. Palaeontologia Polonica, 67:197– 248. Wible, J.R., S. Shelley., Bi, S. 2019. New genus and species of djadochtatheriid multituberculate (Allotheria, Mammalia) from the upper Cretaceous Bayan Mandahu Formation of Inner Mongolia. Annals of Carnegie Museum 85 (4), 285–327.

26 WYNIKI WSTĘPNEJ ANALIZY MORFOMETRYCZNEJ ZĘBÓW TRZONOWYCH U PRZEDSTAWICIELI RODZAJU BISON I BOS ZE STANOWISK JASKINIOWYCH Z TERENU JURY KRAKOWSKO - CZĘSTOCHOWSKIEJ (POLSKA)

Analysis of the preliminary morphotic comparison of molars teeth representatives of the two genera: Bos and Bison from the caves located in Kraków - Częstochowa Upland (Poland)

Dorota Orlińska1, Urszula Ratajczak-Skrzatek2, Krzysztof Stefaniak2, Paweł Mackiewicz3 1Studenckie Koło Naukowe Paleobiologów, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email:[email protected] 2Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email: [email protected], [email protected] 3Zakład Bioinformatyki i Genomiki. Wydział Biotechnologii, Uniwersytet Wrocławski, ul. Fryderyka Joliot-Curie 14a, 50-383 Wrocław, email: [email protected]

Słowa kluczowe: Bison, Bos, analiza morfometryczna, zęby trzonowe, Polska

Kopalne rodzaje Bison (HAMILTON-SMITH, Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w 1827) oraz Bos (L., 1758) są ważnymi Krakowie. Zęby te zostały znalezione w przedstawicieli fauny plejstoceńskiej. W warstwach datowanych na morskie stadia Eurazji podrodzina Bovinae najczęściej izotopowe (MIS) od 1 do 6. Wykonano 44 reprezentowana jest przez szczątki: żubra pomiary uwzględniające podstawowe pierwotnego Bison priscus BOJANUS, 1827 wymiary zębów, takie jak np. szerokość, oraz tura Bos primigenius BOJANUS, 1827. długość, wysokość, a także odległości Duże podobieństwo morfologiczne tych między charakterystycznymi punktami na gatunków powoduje trudności w oznaczeniu powierzchni żującej. Ponadto wykonano materiału kopalnego, jeśli jest on pomiary grubości szkliwa. pofragmentowany lub słabo zachowany. W Zaobserwowano, że zęby przypisywane do celu określenia przynależności gatunkowej rodzaju Bison były znacznie większe od tych została podjęta analiza morfometryczna z rodzaju Bos. Badania również wykazały subfosylnych oraz fosylnych zębów istotne zmiany w okresie czasu. Zęby tych trzonowych tych gatunków. dwóch rodzajów, w okresie od plejstocenu do Wstępne badanie obejmowało 55 zębów holocenu uległy zmniejszeniu. trzonowych ze stanowisk: Jaskini Biśnik, Prawdopodobnie jest to związane ze zmianą Jaskini Komarowa, Jaskini Łokietka oraz warunków klimatycznych i środowiskowych Jaskini Mamutowa znajdujących się na jakie zachodziły na przełomie plejstocenu i terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej. holocenu. Podobne zmiany w tym okresie Okazy te należą do kolekcji Zakładu zaobserwowano również u innych dużych Paleozoologii UWr oraz Instytutu gatunków ssaków. W celu weryfikacji

27 uzyskanych wyników, konieczne są jednak materiale. dodatkowe badania oparte na liczniejszym

Projekt finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Nauki projekt badawczy nr 2019/03/X/ST10/01083, kierownik projektu U. Ratajczak-Skrzatek, Uniwersytet Wrocławski.

28 NIE TYLKO LEW…INNE KOTY Z RODZAJU PANTHERA OKEN, 1816 W PLEJSTOCENIE POLSKI

Not only the lion...Other cats of the genus Panthera Oken, 1816 in the Pleistocene of Poland

Oliwia Oszczepalińska1, Adrian Marciszak2 1Studenckie Koło Naukowe Paleobiologów, Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email: oliwiaoszczepaliń[email protected], 2Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email: [email protected]

Słowa kluczowe: jaguar euroazjatycki, lampart, ewolucja kotowatych, plejstocen

Wielkie koty z rodzaju Panthera to przedstawiciel Pantherinae plejstoceńskiej charakterystyczny element faunistyczny Europy do momentu kiedy pojawił się lew i środkowo- i górnoplejstoceńskich stanowisk lampart (Hemmer 2003, 2004; O’Regan i paleontologicznych (Hemmer 2003, 2004). Turner 2004). Obecnie gatunek ten z terenu W zdecydowanej większości znajdowane na Polski wykazywany jest z 7 stanowisk a nich szczątki należą do lwa plejstoceńskiego stwierdzenie z jaskini Biśnik jest jednym z Panthera spelaea (GOLDFUSS, 1810) najmłodszych (Marciszak 2014; Marciszak i (Barycka 2008). Gatunek ten w Europie Lipecki 2021). Porównanie zmienności pojawił się ok. 1 mln lat temu i doprowadził rozmiarów osobników z dolnego oraz do przebudowy fauny drapieżnych i zaniku środkowego plejstocenu nie wykazały wielu form takich jak koty szablozębne jednoznacznego trendu zwiększania się (Hemmer 2003, 2004, Sotnikova i Foronova rozmiarów ciała jaguara euroazjatyckiego. 2014). W tym względzie Polska nie jest Drugim gatunkiem jest lampart Panthera wyjątkiem i również w naszym kraju szczątki pardus (L., 1758), który na terenie Europy lwa plejstoceńskiego są najczęściej pojawił się w podobnym czasie jak lew znajdowanym przedstawicielem rodzaju czasie (Hemmer 2003, 2004). Szczątki tego Panthera. gatunku pochodzą z 3 stanowisk Badania ostatnich kilkunastu lat dostarczyły paleontologicznych z terenu Śląska: jaskinia materiału, na podstawie którego możliwym Biśnik, Naciekowa i Wschodnia (Marciszak i było stwierdzenie obecności w Polsce in., 2011, 2020). Dzięki swoim zdolnościom również dwóch innych przedstawicieli tego przystosowawczym, obejmującym m. in. rodzaju. Pierwszym z nich jest jaguar zdolność do zamieszkiwania wszelkich euroazjatycki Panthera gombaszogensis środowisk i możliwość pozyskania (KRETZOI 1938), którego szczątki o raz szerokiego spektrum pokarmowego, gatunek pierwszy opisano z jaskini Biśnik (Marciszak ten przetrwał w Polsce aż do ostatniego 2014). Prawdopodobnie był to jedyny zlodowacenia (Marciszak i in., 2011, 2020).

29 Literatura Barycka, E., 2008. Middle and late Pleistocene Felidae and Hyaenidae of Poland. Fauna Poloniae 2, 1-228. Hemmer, H., 2003. Pleistozäne Katzen Europas - eine Übersicht. Cranium 20, 6-22. Hemmer, H., 2004. Notes on the ecological role of European cats (Mammalia: Felidae) of the last two million years. In: Baquedano, E., Rubio Jara, S. (Eds.), Zona Arqueológica 4. Miscelánea en homenaje a Emiliano Aguirre, Vol. II, Paleontología, Alcalá de Henares (Museo Arqueológico Regional), pp. 214- 232. Marciszak A. 2014. Presence of Panthera gombaszoegensis (Kretzoi, 1938) in the late Middle Pleistocene of Biśnik Cave, Poland, with an overview of Eurasian jaguar size variability. Quaternary International 326- 327, 104-113. Marciszak A., Lipecki G. 2021. Records of Panthera gombaszoegensis (Kretzoi, 1938) from Poland within the evolutionary history of the species. Quaternary International (w przygotowaniu). Marciszak A., Krajcarz M. T., Krajcarz M., Stefaniak K. 2011. The first record of leopard Panthera pardus Linnaeus, 1758 from the Pleistocene of Poland. Acta Zoologica Cracoviensia 54A (1-2), 39-46. Marciszak A., Sobczyk A., Kasprzak M., Gornig W., Ratajczak U., Wiśniewski A., Stefaniak K. 2020. Taphonomic and paleoecological aspects of large mammals from Sudety Mts (Silesia, SW Poland), with particular interest to the carnivores. Quaternary International 546, 42-63. O’Regan, H.J., Turner, A., 2004. Biostratigraphic and palaeoecological implications of new fossil material from the Plio-Pleistocene site of Tegelen, The Netherlands. Palaeontology 47, 1181-1193. Sotnikova, M.V., Foronova, I.V., 2014. First Asian record of Panthera (Leo) fossilis (Mammalia, Carnivora, Felidae) in the Early Pleistocene of Western Siberia, Russia. Integrative Zoology 9, 517-530.

30 NOWE OKAZY RYB Z PODRZĘDU SCOMBROIDEI WARSTW MENILITOWYCH (KARPATY ZEWNĘTRZNE)

New specimens of fish from the suborder Scombroidei of Menilite beds (Outer Carpathians)

Marcin Pałdyna Stowarzyszenie Przyjaciół Nauk o Ziemi PHACOPS, ul. Grajewska 13/40, 03-766 Warszawa email: [email protected]

Słowa kluczowe: Scombroidei, warstwy menilitowe, Karpaty zewnętrzne, oligocen

Warstwy menilitowe (dolny oligocen) wyrostków hemalnych kręgosłupa. Rodzaj występujące w Polsce południowo- Auxsides opisywany był już wcześniej z wschodniej są bardzo znane z licznych terenu Karpat, Kaukazu, Niemiec, skamieniałości ryb. Badane odsłonięcia Turkmenistanu (Monsch i Bannikov 2012). zlokalizowane są w okolicach Krosna i Badane okazy z rodzaju Auxsides pochodzą z Ustrzyk Dolnych. W opisywanych profilach okolic Krosna. odsłonięte są warstwy brunatnych łupków, Kolejna skamieniałość została znaleziona w rogowców oraz piaskowców tzw. okolicach Ustrzyk Dolnych. Zebrany piaskowców kliwskich (Kotlarczyk i in., materiał został zaklasyfikowany do rodziny 2006). Skamieniałości znalezione w Trichiuridae najprawdopodobniej jest to okolicach Krosna (Kotlina Jasielsko- rodzaj Anenchelum. Rodzaj ten znany jest z Krośnieńska Pogórze Dynowskie) oraz Kaukazu, Karpat, Niemiec, Francji i okolic Ustrzyk Dolnych (Góry Sanocko- Szwajcarii (Monsch i Bannikov 2012). Turczańskie) można zaliczyć do podrzędu Badania znacząco uzupełniają naszą Makrelowców należącego do rzędu dotychczasową wiedze na temat Perciformes. Do tego podrzędu należą paleoekologii badanej fauny. Nowe okazy między innymi trzy nadrodziny: Xiphiidea, ryb z warstw menilitowych pozwalają na Trichiuridea oraz Scombridea. lepsze poznanie i zrozumieniu ewolucji Autor zaklasyfikował badane okazy do bazalnych makrelowców na terenie polskich rodzaju Auxsides, należącego do rodziny Karpat fliszowych oraz aktualizują naszą Scombridae na podstawie ułożenia płetwy wiedzę paleoichtiologiczną w rejonie gór grzbietowej, liczby kręgów oraz anatomii Sanocko-Turczanskich.

Literatura Kotlarczyk, J., Jerzmańska, A., Świdnicka, E., Wiśniewska,T. 2006. A fremework of ecostratigraphy of the Oligocene–Early Miocene strata of the Polish Outer Carpathian basin Anales Societatis Geologorum Polonie, 76 (1):pp. 1-111. Monsch, K., A., Bannikov, A., F. 2012. New taxonomic synopses and revision of the scombroid fishes (Scombroidei, Perciformes), including billfishes, from the Cenozoic of territores of the formes USSR. Earth and Environmental Sciences Transctions of the Royal Society of Endinburgh 102: pp. 253-300.

31 SKAMIENIAŁOŚCI Z WARSTW INOCERAMOWYCH Z OKOLIC PRZEMYŚLA

Fossils of the inoceramic beds of the area of Przemyśl

Marcin Pałdyna Stowarzyszenie Przyjaciół Nauk o Ziemi PHACOPS, ul. Grajewska 13/40, 03-766 Warszawa email: [email protected]

Słowa kluczowe: warstwy inoceramowe, górna kreda, Karpaty zewnętrzne

Obszar Pogórza Przemyskiego zaliczany jest skorupki małża. Tego typu nory są do jednostki Skolskiej, której osady interpretowane jako ślady skorupiaków datowane są na okres od kredy do miocenu. Pałdyna (2018). Grubość przekroju skorupki W okolicach Krasiczyna odsłaniają się małża wynosi ok. 1 mm. warstwy margli Fukoidowych z Kropivnika Na drugim okazie widoczny jest fragment datowanych na kredę (kampan - mastrycht) środkowej części muszli o liniach na podstawie znalezionych planktonicznych przyrostowych grubości 1 mm. Budowa otwornic oraz małży z rodzaju Inoceramus. morfologiczna badanej skamieniałości Badany profil zawiera szare margle, wskazuje na rodzaj Platyceramus mułowce oraz piaskowce turbidytowe. Walaszczyk i in.(2009). Uchman (2010). Szczątki zwierząt najprawdopodobniej Skamieniałości mięczaków z Polskich Karpat zostały naniesione przez prądy morskie lub występują bardzo rzadko. Z terenów Karpat są resztkami pokarmowymi drapieżników zewnętrznych (okolice Gorlic oraz Rybotycz (żółwie, ryby, głowonogi) - może na to koło Przemyśla) opisane były małże należące wskazywać morfologia zachowanej muszli do rodzaju Inoceramidae Mitura i Węcławik Bajdek (2013); Szczygielski i (1965); Walaszczyk i in.(2009) in.(2017).Badania osadów górnokredowych z W trakcie prac badawczych udało się znaleźć rejonu Przemyśla może pomoc nam w skamieniałość śladową z ichnorodzaju zrozumieniu warunków środowiskowych Thalassinoides z zachowanym fragmentem panujących w tamtym okresie.

Literatura Bajdek, P., 2013. Coprolite of a durophagous carnivore from the Upper Cretaceous Godule Beds, Outer Western Carpathians, Poland, Geol Q 57 361-364 Mitura , F., Węcławik. S.,1965 Inoceramus regularis dorb zwarstw inoceramowych płaszczowiny magurskiej Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego. Pałdyna M., 2018 Późnojurajskie skamieniałości śladowe z formacji Pałuckiej, Owadów Brzezinki Młodzi w Paleontologii IX Warszawa pp 36 Szczygielski T., Tyborowski. D. and Błażejowski B. 2018. A new pancryptodiran turtle from the Late Jurassic of Poland and palaeobiology of early marine turtles. Geological Journal 3: 1215-1226. Uchman, A.,2010 A new ichnogenus Skolichnus for Chondrites hoernesii Ettingshausen, 1863, a deep-sea radial trace fossil from the Upper Cretaceous of the Polish Flysch Carpathians: Its taxonomy and palaeoecological interpretation as a deep-tier chemichnion Cretaceous Research 31 .515-523.

32 Walaszczyk, I., Kennedy.W,J., Klinger. H.CH., 2009. Cretaceous faunas from Zululand and Natal, South Africa. Systematic palaeontology and stratigraphical potential of the Upper Campanian-Maastrichtian Inoceramidae (Bivalvia) African Natural History (5) pp 50-132.

33 EWOLUCJA RODZINY HYENIDAE (GRAY 1821) OD MIOCENU DO CZASÓW WSPÓŁCZESNYCH

Evolution of Hyeanidae family (Gray 1821) from miocene to modern times.

Piotr Portnicki email: [email protected]

Słowa kluczowe: hyaenidae, crucuta, miocene, evolution

Za początek linii ewolucyjnej Hienowatych hienowatych to gatunki, które na drodze (Hyaenidae) uważa się cywetokształtne, ewolucji sukcesywnie przystosowywały się głównie nadrzewne nieduże drapieżniki. do miażdżenia kości. Tej grupie udało się Pojawiły się one około 22 miliony lat temu w przetrwać zmiany klimatu i szybko stały się Miocenie. Pierwsze gatunki posiadały dominującymi padlinożercami w swoich wysuwane pazury ułatwiające wspinanie się ekosytemach. Główne adaptacje obejmowały po drzewach, na których spędzały większość uzębienie ze szczególnym uwzględnieniem czasu. Wraz z kolejnymi formami, kolejni guzków łamaczy, a sprzyjające warunki przedstawiciele rodziny przejawiały pozwalały kolejnym formom na osiąganie adaptacje coraz to bliższe dzisiejszym coraz większych rozmiarów. Większe formom jakie znamy. Od wstępnej redukcji rozmiary ograniczały jednak możliwość uzębienia przez ewolucję szkieletu pościgu za ofiarą, co przekładało się na postkranialnego, co miało ułatwić większy udział padlinożerności w diecie. drapieżnikom przetrwanie po opuszczeniu Wraz z zanikiem megafauny, największe drzew jako głównego habitatu (Werdelin i gatunki ówczesnych hienowaty jak choćby Lars 1991). Około 12 milionów lat temu linia Pachycrocuta brevirostris ustąpiły rozwojowa hienowatych rozwidla się na dwie mniejszym, ale lepiej przystosowanym grupy. Jedna z nich nastawiona na hienom z rodzaju Crocuta. hiperdrapieżnictwo, druga z kolei prowadzi Wśród dzisiejszych hienowatych bezpośrednio do występujących wyróżniamy 4 gatunki. protel (Proteles współcześnie hien i krokut. Pierwsza z grup, cristatus) jest najbliższym spadkobiercą określana psokształtnymi swoje początki psokształtnych hien, a zarazem najmniejszym miała prawdopodobnie w Azji. Można było dzisiejszym przedstawicielem rodziny. Jego wśród niej znaleźć formy, które cechowały dieta składa się głównie z owadami i jako się zmodyfikowanym uzębieniem oraz prowadzi w pełni samotniczy tryb życia. budową, która stawiała go w bezpośredniej Hiena pręgowana (Hyaena hyaena) i konkurencji z np. gepardem olbrzymim brunatna (Hyaena brunnea) to drapieżniki (Acinonyx pardinensis) (Turner i in., 2008). tworzące w niedużych grupach o luźnej Hieny psokształtne choć były bardzo liczne strukturze i żywią się głównie mniejszymi na niektórych mioceńskich stanowiskach, kręgowcami. Krokuta cętkowana (Crocuta zaczęły wymierać w wyniku postępujących crocuta) to aktywny drapieżnik oportunista, zmian klimatu oraz konkurencji ze strony żyjący w klanach z rozwiniętą strukturą psowatych, które do tych zmian były lepiej społeczną i to prawdopodobnie u ich przystosowane. Druga grupa ewolucyjna przodków zachowania społeczne zostały

34 pojawiły się pierwsze (Kingdon 2013).

Literatura Kingdon, J., 2013, Mammals of Africa: Volume V, Carnivores, pangolines,equids and rhinocerroses, Bloomsbury Publishing, London, 260-292. Turner, A., Antón, M., Werdelin, L., 2008. Taxonomy and evolutionary patterns in the fossil Hyaenidae of Europe. Geobios, 41 (5): 677-689. Werdelin, L., Solounias, N., 1991. The Hyaenidae: taxonomy, systematics and evolution. Fossils and Strata, 30: 1-104.

35 PALEOGENOMICZNE SPOJRZENIE NA COVID-19

Paleogenomic insight into COVID-19

Piotr Rozwalak Instytut Geologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, email: [email protected] Zakład Taksonomii i Ekologii Zwierząt UAM

Słowa kluczowe: aDNA, GWA, medycyna, Neandertalczycy, paleontologia, paleogenomika populacji

Unikalną cechą paleontologii jest możliwość zebranych danych ze źródeł a) medycznych, śledzenia zmian w czasie. Rozpoczęta w na temat powiązań pomiędzy strukturą 1984 r. (Higuchi, 1984; Pääbo, 1984) naszych genomów a schorzeniami (GWA, rewolucja w zakresie metod ekstrakcji Genome-wide association) oraz b) kopalnego DNA (aDNA) umożliwiła badanie paleodanych, na temat kopalnych genomów historii życia w ciągu ostatniego 1 mln lat na pozwala rozpocząć syntezę tych dziedzin w poziomie molekularnym (Orlando i in., celu wyjaśniania przyczyn i zróżnicowania 2015). Pomimo licznych sfalsyfikowanych dynamiki chorób w kategoriach prac z początku lat 90 tych XX wieku ewolucyjnych. W trakcie prezentacji (Golenberg i in., 1990; Hedges i Schweitzer, przedstawię najnowsze wyniki grupy 1995) w ciągu ostatnich kilkunastu lat badawczej Svante Pääbo z Instytutu technologia sekwencjonowania nowej Antropologii Ewolucyjnej Maxa Plancka w generacji, w połączeniu z ciągłym rozwojem Lipsku jako przykład postulowanej syntezy mocy obliczeniowych komputerów, (Zeberg i Pääbo, 2020). Ich analizy umożliwiła prawdziwą eksplozję ilości w wskazują, że SNP (podstawienia pełni zsekwencjonowanych genomów. pojedynczego nukleotydu) na chromosomie 3 Począwszy od archaicznego Homo Sapiens powiązane z cięższym przechodzeniem (Rasmussen i in., 2010) poprzez COVID-19 odziedziczone zostały po Neandertalczyka (Prüfer i in., 2014) a Neandertalczykach. Statystyki umieralności skończywszy na nieznanym dotąd z zapisu w Wielkiej Brytanii wskazują, że chorzy kopalnego szczepie ludzi zwanych pochodzący z Bangladeszu (populacji, której Denisowianami (Krause i in., 2010). znaczna część posiada haplotypy Pomimo, licznych sukcesów na polu neandertalskie na chromosomie 3) paleogenomiki, kołem zamachowym dla dwukrotnie częściej umierają na COVID-19 dalszego rozwoju technologii niż chorzy o innym pochodzeniu etnicznym. sekwencjonowania są przede wszystkim Czy jesteśmy właśnie świadkami, iż zastosowania biomedyczne ze względu na paleontologia przestaję „zbierać znaczki” na swoje kluczowe znaczenie dla rzecz testowania ścisłych hipotez o szerszym funkcjonowania naszej cywilizacji. U progu znaczeniu niż systematyka? 3. dekady XXI wieku ilość dotychczas

36 Literatura Golenberg E. M., Giannasi D. E., Clegg MT, Smiley C. J., Durbin M, Henderson D, Zurawski G. 1990. Chloroplast DNA sequence from a miocene Magnolia species. Nature. Apr 12;344(6267):656–658 Hedges SB, Schweitzer MH. 1995. Detecting dinosaur DNA. May 26;268(5214): Science 1191–1194 Higuchi, R., Bowman, B., Freiberger, M., Ryder, O., A., Wilson. A., C. 1984. DNA sequences from the quagga, an extinct member of the horse family. Nature 312, 282–284. https://doi.org/10.1038/312282a0 • Krause, J., Fu, Q., Good, J., Viola, B., Shunkov, M. V., Derevianko A. P., Pääbo S. 2010. The complete mitochondrial DNA genome of an unknown hominin from southern Siberia. Nature 464, 894–897. https://doi.org/10.1038/nature08976 Orlando, L., Gilbert, M. Willerslev, E. 2015. Reconstructing ancient genomes and epigenomes. Nat Rev Genet 16, 395–408 https://doi.org/10.1038/nrg3935 Pääbo, S., 1984. Über den Nachweis von DNA in altägyptischen Mumien. Das Altertum, 30, 213-218. Prüfer, K., Racimo, F., Patterson, N., Jay F., Sankararaman S., Sawyer S., Heinze A., Renaud G., Sudmant P. H., de Filippo C., Li H., Mallick S., Dannemann M., Fu Q., Kircher M., Kuhlwilm M., Lachmann M., Meyer S. 2014. The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains. Nature 505, 43–49. https://doi.org/10.1038/nature12886 Rasmussen, M., Li, Y., Lindgreen, Pedersen J. S., Albrechtsen A., Moltke I., Metspalu M., Kivisild T., Gupta R., Bertalan M. 2010. Ancient human genome sequence of an extinct Palaeo-Eskimo. Nature 463, 757–762. https://doi.org/10.1038/nature08835 Zeberg, H., Pääbo, S. 2020. The major genetic risk factor for severe COVID-19 is inherited from Neanderthals. Nature. https://doi.org/10.1038/s41586-020-2818-3

37 TAJEMNICA TRYBU ŻYCIA TANYSTROPHEUS (REPTILIA, ARCHOSAUROMORPHA)W ŚWIETLE NOWYCH ZNALEZISK Z GÓRNEGO ŚLĄSKA

The mystery of Tanystropheus lifestyle (Reptilia, Archosauromorpha) in the light of new findings from Upper Silesia

Adam Rytel Instytut Biologii Ewolucyjnej, Wydział Biologii, Uniwersytet Warszawski, email: [email protected]

Słowa kluczowe: Tanystropheus, trias, paleoekologia, wapień muszlowy, archozauromorfy.

Trias jest niezwykle ważnym i wyjątkowym przedstawicielami są krokodyle i ptaki. dla ewolucji gadów okresem, w którym Charakterystyczną dla tanystrofów cechą, ukształtowało się wiele grup kręgowców wyróżniającą je na tle innych kręgowców, dominujących zarówno w erze mezozoicznej, jest unikatowa morfologia kręgów szyjnych jak i obecnie. Ta wyjątkowość widoczna jest (Wild, 1973). Przedstawiciele rodzaju mogli między innymi w odkryciach z triasu Polski. dorastać do nawet 6 metrów długości, z Wagę polskich znalezisk obrazuje chociażby czego blisko połowę stanowiła szyja (Wild, opisanie w ostatnich latach niewielkiego 1973). Sama długoszyjność nie jest wśród szybującego gada Ozimek (Dzik i Sulej, mezozoicznych gadów rzadka, 2016), największego dotąd znalezionego konwergentnie wykształciła się u dicynodonta Lisowicia (Sulej i Niedźwiedzki, powszechnie występujących pterozaurów, 2019), czy najstarszego właściwego żółwia zauropodów czy zauropterygów. Proterochersis (Szczygielski i Sulej 2017). Tanystropheus jest jednak wyjątkowy pod Wśród triasowych gadów znanych z Polski względem rozwiązań anatomicznych w jednym z najbardziej zagadkowych pozostaje budowie jego szyi. Odcinek szyjny długoszyi Tanystropheus. Nowe okazy ze kręgosłupa obejmował, w zależności od Śląska mogą pomóc w zrozumieniu jego gatunku, od 9 do 13 ekstremalnie budzącego wiele kontrowersji trybu życia. wydłużonych kręgów, do których Tanystrofy zostały opisane po raz pierwszy przyczepiały się niezwykle długie i cienkie już w 1852 roku przez Hermanna von żebra (Wild, 1973; Spiekman i Scheyer, Meyera na podstawie okazów pochodzących 2019). z Bawarii i Górnego Śląska. Ich szczątki Funkcja szyi tanystrofów była przedmiotem znalezione zostały do tej pory w wielu dyskusji (np. Wild, 1973; Tschanz, kilkudziesięciu stanowiskach, 1988; Nosotti, 2007; Renesto i Saller, 2018). rozmieszczonych od Chin po Kanadę Ich szerokie rozprzestrzenienie, (Spiekman i Scheyer, 2019). W Polsce znane występowanie przez cały środkowy oraz są z przynajmniej pięciu lokalizacji (Surmik, część późnego triasu, świadczą o odniesieniu 2010; Skawiński i in., 2017). Powszechnie sukcesu ewolucyjnego. Mimo tego i uznawane są za archozauromorfy (Ezcurra, trwających ponad 150 lat badań, odkrycia 2016), których dzisiejszymi wielu, często artykułowanych i niemal

38 kompletnych, szkieletów, paleoekologia okazów. Szkieletu tanystrofów nie cechują tanystrofów pozostaje zagadką. Posiadane szczególne przystosowania do poruszania się przez nas dane nie pozwalają nawet na w wodzie – kończyny są dość krótkie i wyróżnienie ich środowiska życia, czy smukłe, a ogon niezbyt długi, ale cechy te są najczęściej przyjmowanego pożywienia. Ich różnie interpretowane (Wild 1973; Tschanz szczątki znajdowane są praktycznie zawsze 1988; Nosotti 2007). w środowiskach przybrzeżnych, lub W lepszym poznania trybu życia tanystrofów płytkomorskich. O ile jednak dane mogą pomóc nowe okazy, pozyskane z tafonomiczne wskazują na raczej lądowe ladyńskiego stanowiska w Miedarach, koło pochodzenie kości Tanystropheus Tarnowskich Gór (Sulej i in., 2011), które (Beardmore i Furrer, 2018), to autorzy często nie są tak zdeformowane jak szczątki ze wiążą domniemane trudności stanowisk alpejskich. Ich liczebność i dobry lokomotoryczne związane z wydłużoną szyją stan zachowania stwarzają bezprecedensową z koniecznością funkcjonowania głównie w możliwość przeprowadzenia dogłębnych środowisku wodnym (Nosotti, 2007; Renesto badań biomotorycznych i histologicznych, i Saller, 2018). Ponadto Wild (1973) opisał których wyniki grać mogą kluczową rolę występowanie szczątków morskich przy interpretowaniu środowiska życia głowonogów w rejonie brzusznym jednego z Tanystropheus.

Literatura Beardmore, S. R., Furrer, H., 2018. Land or water: using taphonomic models to determine the lifestyle of the Triassic protorosaur Tanystropheus (Diapsida, Archosauromorpha). Palaeobiodiversity and Palaeoenvironments, 98(2): 243-258. Dzik, J., Sulej, T., 2016. An early Late Triassic long-necked reptile with a bony pectoral shield and gracile appendages. Acta Palaeontologica Polonica, 61(4): 805-823. Ezcurra, M. D., 2016. The phylogenetic relationships of basal archosauromorphs, with an emphasis on the systematics of proterosuchian archosauriforms. PeerJ, 4:e1778: 1-385. von Meyer, H., 1847-1855. Die Saurier des Muschelkalkes mit Rücksicht auf die Saurier aus buntem Sandstein und Keuper. Zur Fauna der Vorwelt, zweite Abtheilung. Heinrich Keller, Frankfurt nad Menem, 167pp. Nosotti, S., 2007. Tanystropheus longobardicus (Reptilia, Protorosauria): re-interpretations of the anatomy based on new specimens from the Middle Triassic of Besano (Lombardy, northern Italy). Memorie della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale di Milano, 35: 1-88. Renesto, S. Saller, F., 2018. Evidences for a semi aquatic life style in the Triassic diapsid reptile Tanystropheus. Rivista Italiana di Paleontologia e Stratigrafia, 124(1): 23-34. Skawiński, T., Ziegler, M., Czepiński, Ł., Szermański, M., Tałanda, M., Surmik, D., Niedźwiedzki, G., 2017. A re-evaluation of the historical ‘dinosaur’ remains from the Middle-Upper Triassic of Poland. Historical Biology, 29(4): 442-472. Sulej, T., Niedźwiedzki, G., 2019. An elephant-sized Late Triassic synapsid with erect limbs. Science, 363(6422): 78-80. Sulej, T., Niedźwiedzki, G., Niedźwiedzki, R., Surmik, D., Stachacz, M., 2011. Nowy zespół kręgowców z marginalnomorskich i lądowych osadów dolnego kajpru (ladyn, środkowy trias) z Miedar na Śląsku. Przegląd Geologiczny, 59(5): 426-430. Surmik, D., 2010. Preliminary taphonomical analysis of Lower Muschelkalk bone accumulation in Silesia (Poland). In: Nowakowski, D., (ed.) Morphology and Systematics of Fossil Vertebrates. DN Publisher, Wrocław, pp. 110-116. Szczygielski, T. Sulej, T., 2016. Revision of the Triassic European turtles Proterochersis and Murrhardtia (Reptilia, Testudinata, Proterochersidae), with the description of new taxa from Poland and Germany.

39 Zoological Journal of the Linnean Society 177: 395–427. Tschanz, K., 1988. Allometry and Heterochrony in the growth of the neck of Triassic Prolacertiform reptiles. Palaeontology, 31(4): 997-1011. Wild, R., 1973. Die Triasfauna der Tessiner Kalkalpen XXII. Tanystropheus longobardicus (Bassani) (Neue Ergebnisse). Schweizerische Paläontologische Abhandlungen, 95: 1-162.

40 PSZCZOŁY Z ŻYWIC KOPALNYCH I SUBFOSYLNYCH ZE ZBIORÓW PAN MUZEUM ZIEMI W WARSZAWIE

Bees from fossil and subfossil resins from the collection of the Polish Academy of Sciences of the Earth Museum in Warsaw

Katarzyna Szczepaniak PAN Muzeum Ziemi w Warszawie, Aleja na Skarpie 20/26,27 00–488 Warszawa, email: [email protected]

Słowa kluczowe: pszczoły, inkluzje, żywice kopalne, kopal

Inkluzje pszczół (Hymenoptera, Apoidae) w opisano trzy inkluzje pszczołowatych: żywicach kopalnych (fosylnych) Ctenoplectrella zherikhini Engel i Perkovsky i subfosylnych (kopalach) zachowują się (2006); Boreallodape mollyae Engel (2001), rzadko. Pomimo tego faktu, pszczoły zostały oraz Electrapis krishnorum Engel (2001). W odnotowane w większości znanych żywicach drugiej żywicy znaleziono cztery inkluzje z różnych części świata. Ze zbiorów PAN oznaczone do rodzaju Proplebeia, w tym Muzeum Ziemi w Warszawie zostały dwie oznaczono do gatunku Proplebeia znalezione inkluzje pszczołowatych (Apidae) dominikana Wille i Chandler (1964). W w żywicach kopalnych - bursztynie żywicy subfosylnej – kopalu z Cotui bałtyckim (paleogen) i dominikańskim (Republika Dominikańska) stwierdzono trzy (oligocen/miocen). W pierwszej żywicy inkluzje oznaczone do rodzaju Proplebeia.

Literatura Engel, M.S., 2001. A monograph of the Baltic Amber bees and evolution of the Apoidea (Hymenoptera). Bulletin of the American Museum of Natural History, 259:1-192. Engel, M.S., Perkovsky, E.E., 2006. An Eocene Bee in Rovno Amber, Ukraine (Hymenoptera: Megachilidae). American Museum Novitates, 3506:1-12. Wille, A., Chandler, L.C., 1964. A new stingless bee from the Tertiary amber of the Dominican Republic (Hymenoptera; Meliponini). Revista de Biología Tropical, 12:187-195.

41 GIGANTYCZNY PLIOZAUR KTÓREGO NIE BYŁO: REWIZJA MORSKICH GADÓW Z KIMERYDU (GÓRNA JURA) KRZYŻANOWIC

The giant pliosaur that wasn’t: revising the marine reptiles from the Kimmeridgian (Upper Jurassic) of Krzyżanowice

Tomasz Szczygielski, Daniel Madzia, Andrzej S. Wolniewicz Instytut Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk, Twarda 51/55, 00-818 Warszawa, email: [email protected]

Słowa kluczowe: Pliosauridae, Metriorhynchidae, Crocodylomorpha, Thalassochelydia

Szczątki gadów morskich z górnej jury zaklasyfikowanych jako gatunek pokrewny Europy Środkowej są rzadkie i częstokroć nieuznawanemu już ‘Tretosternum fragmentaryczne, co utrudnia precyzyjną punctatum’; Borsuk-Białynicka i Młynarski, identyfikację taksonomiczną i umieszczenie 1968) zidentyfikowane są jako ich w kontekście paleobiogeograficznym. przedstawiciel żółwi morskich z kladu Niedawne prace terenowe w kimerydzie Thalassochelydia, prawdopodobnie Krzyżanowic (Tyborowski i Błażejowski, Craspedochelys sp. Trzon kręgu plezjozaura, 2019a, b), stanowiska znanego ze szczątków interpretowanego przez poprzednich autorów żółwi odkrytych w latach sześćdziesiątych (Tyborowski i Błażejowski, 2019a) jako XX w. (Borsuk-Białynicka i Młynarski, należący do elasmozauryda, w 1968), dostarczyć miały dodatkowych rzeczywistości prawdopodobnie reprezentuje skamieniałości, wskazujących na klad Cryptoclididae. Ząb opisany uprzednio domniemaną obecność bardziej (Tyborowski i Błażejowski, 2019a) jako zróżnicowanego zespołu gadów morskich szczątek wielkiego krokodylomorfa obejmującego wielkie pliozaury, plezjozaury Machimosaurus mierzy w istocie kilka i talatozuchy (Crocodylomorpha). W oparciu milimetrów i należy do o ten skład taksonomiczny, poprzedni niezidentyfikowanego kręgowca. Badanie autorzy (Tyborowski i Błażejowski, 2019a, morfologii i analiza głównych b) zasugerowali, że fauna morskich współrzędnych (Principal Coordinates czworonogów z Krzyżanowic reprezentuje Analysis) szczęk uznanych przez część „Linii Matyi-Wierzbowskiego” – nowo Tyborowskiego i Błażejowskiego (2019a, b) postulowanego pasa paleobiogeograficznego za szczątki ogromnego pliozauryda obejmującego komponenty faunistyczne Pliosaurus jasno demonstrują ich przejściowe między typowymi dla prowincji przynależność do krokodylomorfa borealnej i śródziemnomorskiej. (Thalattosuchia, Metriorhynchidae). Co Przeprowadzony przez nas (Madzia i in., w więcej, szczęki te są materiałem druku) szczegółowy przegląd i redeskrypcja historycznym nieznanego pochodzenia i bez materiału gadów morskich z Krzyżanowic żadnej dokumentacji, prawdopodobnie poddaje powyższe twierdzenia w wątpliwość. pozyskanym z innego stanowiska, a być Szczątki żółwi (historycznie może także z innego horyzontu czasowego.

42 Zrewidowany skład taksonomiczny gadów stanowiska stawiają pod znakiem zapytania morskich z Krzyżanowic, a także brak paleobiogeograficzne znaczenie tego danych o miejscu znalezienia okazu zespołu. krokodylomorfa raportowanego z tego

Literatura Borsuk-Białynicka, M. Młynarski, M., 1968. The first finding of the Mesozoic marine turtle Tretosternon aff. punctatum Owen, 1848 in Poland. Prace Muzeum Ziemi, 12: 217-222. Madzia, D., Szczygielski, T. Wolniewicz, A. S., w druku. The giant pliosaurid that wasn’t: revising the marine reptiles from the Kimmeridgian (Upper Jurassic) of Krzyżanowice, Poland. Acta Palaeontologica Polonica. Tyborowski, D, Błażejowski, B., 2019a. New marine reptile fossils from the Late Jurassic of Poland with implications for vertebrate faunas palaeobiogeography. Proceedings of the Geologists’ Association, 130 (6): 741-751. Tyborowski, D. ,Błażejowski, B., 2019b. Zespół kręgowców morskich z górnej jury Krzyżanowic k. Iłży – z żółwiami, krokodylomorfami i wielkimi pliozaurami. Przeglad Geologiczny, 67 (12): 996-1001.

43 ICHTIOZAUR UKRYTY NA ŚCIANIE. REWIZJA TAKSONOMICZNA ICHTIOZAURA ZE ZBIORÓW UNIWERSYTETU WROCŁAWSKIEGO

Ichthyosaurs hidden on wall. Taxonomic revision of Ichthyosaurs from collection of University of Wrocław

Marceli Witasik1, Tomasz Skawiński2, Bartosz Borczyk2 1Studenckie Koło Naukowe Paleobiologów, Zakład Paleozoologii, Instytut Biologii Środowiskowej, Wydział Nauk Biologicznych, Uniwersytet Wrocławski, ul. Sienkiewicza 21, 50-335 Wrocław, email: [email protected] 2Zakład Biologii Ewolucyjnej i Ochrony Kręgowców, Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. H. Sienkiewicza 21 50-335 Wrocław, email: [email protected] email: [email protected]

Słowa kluczowe: Stenopterygius, Ichthyosauria, analiza morfometryczna, filogeneza

Ichtiozaury to jedna z głównych grup znajduje się Konservat-Lagerstätte zwane mezozoicznych gadów morskich. „łupkami posidoniowymi” Wyodrębniły się we wczesnym triasie z (Posidonienschiefer). Obejmuje ono kladu Sauropsida. Czas największego dolnojurajskie osady datowane na toark zróżnicowania ichtiozaurów wypada (najmłodsze znane obecnie skamieniałości pomiędzy środkowym triasem a środkową Ichthyosaurus pochodzą z pliensbachu). jurą. Kręgowce te charakteryzowały się m.in. Miejsce to słynie z licznie znalezionych hydrodynamicznym pokrojem ciała, okazów przypisywanych do rodzaju wydłużoną czaszką, dużymi oczodołami, Stenopterygius. Dodatkowo, cechy zewnętrznymi otworami nosowymi morfologiczne widoczne u wrocławskiego przesuniętymi ku tyłowi czaszki, skróconym okazu są typowe dla rodzaju Stenopterygius, stylopodium oraz zeugopodium obu kończyn, m.in. kości kulszowa i łonowa są zrośnięte w hiperfalangią oraz zagięciem końcowego jeden element, proksymalne paliczki mają odcinka kręgosłupa w stronę brzuszną. zaokrąglone krawędzie, dystalne paliczki Okaz ichtiozaura znajdujący się na Wydziale ułożone są w wyraźnych odstępach, a łopatka Nauk Biologicznych Uniwersytetu jest zwężona w środkowej części. Następnie Wrocławskiego nad wejściem do Zakładu po określeniu rodzaju zajęliśmy się Paleozoologii został początkowo oznaczony ustaleniem przynależności gatunkowej. Na jako Ichthyosaurus intermedius (gatunek podstawie pomiarów morfometrycznych i obecnie uznawany za synonim I. communis). analizy jakościowej wydaje się, iż okaz ten Postanowiliśmy zweryfikować słuszność należy do gatunku S. quadriscissus. przypisania wyżej wspomnianego okazu do Ponieważ wykonane przez nas pomiary rodzaju Ichthyosaurus. Nasze wątpliwości obejmują tylko kości szkieletu wzbudził fakt, iż okaz został znaleziony w postkranialnego, a stan zachowania czaszki okolicy Boll (zachodnia Wirtembergia, utrudnia wyznaczenie jednoznacznych granic południowo-zachodnie Niemcy), gdzie pomiędzy poszczególnymi kośćmi, wyniki

44 tej pracy należy interpretować z ostrożnością. okazy te pochodzą z Wirtembergii, a cechy Kontynuując nasze śledztwo udaliśmy się do anatomiczne przedniej kończyny takie jak: Muzeum Geologicznego Uniwersytetu liczba palców, zaokrąglone krawędzie Wrocławskiego. Natrafiliśmy tam na proksymalnych paliczków oraz wcięcia na doskonale zachowaną przednią kończynę przednich paliczkach wyraźnie wskazują na oraz czaszkę (należącą do młodocianego rodzaj Stenopterygius; przynależność osobnika) przedstawicieli Ichthyosauria. gatunkowa jest jednak niepewna. Podobnie jak wcześniej wspomniany szkielet

Literatura Maxwell E. E., 2012. New metrics to differentiate species of Stenopterygius (Reptilia: Ichthyosauria) from the lower Jurassic of southwestern Germany. Journal of Paleontology, 86: 105-115. Massare J. A., Lomax D. R., 2018. A taxonomic reassessment of Ichthyosaurus communis and I. intermedius and a revised diagnosis for the genus, Journal of Systematic Palaeontology, 16:3, 263-277.

45