HOEVEEL INVLOED HEBBEN DE REKENMEESTERS?

UITGAVE VAN HET WETENSCHAPPELIJK BUREAU VAN DE SP Verschijnt 11 keer per jaar, jaargang 16, nummer 8, september 2014 HOEVEEL INVLOED HEBBEN DE INHOUD REKENMEESTERS? 3 ‘NU IS DAT VERSTAND VERDWENEN ACHTER DE COULISSEN VAN COMPROMISSEN EN SPELLETJES’ In het septembernummer van beoordeling van de gemeentelijke 6 Spanning nemen we verschillende begroting en de jaarrekening. ‘MAAK EEN EINDE AAN DE HEILIGE STATUS rekenmeesters onder de loep. In een Verder in Spanning uit Tiny Kox, die VAN HET CPB!’ tweegesprek tussen SP-Europarlemen- actief is in de Raad van Europa, zijn 8 tariër Dennis de Jong en Alex grote zorgen over de burgeroorlog in TWEE MOGELIJKE REACTIES Brenninkmeijer, die begin dit jaar is Oekraïne, die niet alleen heeft geleid VAN DE SP OP HET CPB aangesteld als lid van de Europese tot duizenden doden en gewonden, 10 Rekenkamer, gaan beide heren in op maar ook tot grote spanningen tussen IS DE GEMEENTELIJKE REKENKAMER de betekenis van de Europese Rusland en het Westen. Kox wijt het VAN WAARDE? Rekenkamer en hoe deze contro­ escaleren van het conflict in Oekraïne 12 lerende instantie beter zou kunnen aan het falen van de internationale WAT MOET IK ALS RAADSLID MET functioneren. politiek. DE GEMEENTELIJKE FINANCIËN? Op nationaal niveau is de politieke Tweede Kamerlid Paul Ulenbelt geeft 13 invloed van het Centraal Planbureau aan dat er nogal wat bezwaren kleven DE BURGEROORLOG IN OEKRAÏNE EN HET groot. Financieel woordvoerder voor aan een basisinkomen voor iedereen. FALEN VAN DE INTERNATIONALE POLITIEK de SP, Arnold Merkies, stelt daar Volgens hem haal je met een basis­ 16 vraagtekens bij. Volgens hem valt er inkomen mensen niet uit de armoede. EEN BASISINKOMEN VOOR IEDEREEN: wel het een en ander af te dingen op Een hoger minimumloon, een hogere SYMPATHIEK IDEE OF VERWERPELIJK de rekenmethodes van het CPB. bijstandsuitkering en investeringen VOORSTEL? Econoom David Hollanders deelt deze van de overheid in werkgelegenheid 19 mening. Hij kritiseert de maatschap- zijn wat hem betreft een betere ONS KAPITAAL 11 (SLOT) pijvisie van het CPB en geeft twee oplossing. 20 manieren waarop de SP met het CPB In het elfde en laatste deel van Ons ‘IN ONS STRAATJE’ kan omgaan. Kapitaal bespreekt Ronald van Raak HOE ONGELIJK IS NEDERLAND? Naast de Europese en Algemene de beroemde filosoof Desiderius Rekenkamer bestaan er ook gemeen- Erasmus. telijke rekenkamers. Spanning vroeg Op de achterkant spreekt Monique COLOFON vier SP-raadsleden uit zowel kleine als Kremer van de Wetenschappelijke Spanning wordt uitgegeven door het grote gemeenten naar hun ervaringen Raad voor het Regeringsbeleid met Wetenschappelijk Bureau van de SP met dit instituut. Spanning over het rapport Hoe ongelijk Een abonnement kost 12 euro per jaar voor Ex-raadslid uit Hengelo, William van is Nederland? dat gaat over de ontwik­ SP-leden en 25 euro voor niet-leden. De betaling gaat per incasso. den Heuvel, geeft enkele tips waar je keling en gevolgen van economische Abonnementenadministratie als raadslid op moet letten bij de ongelijkheid in Nederland. Snouckaertlaan 70 3811 MB Amersfoort T (088) 243 55 40 E [email protected] ZONDAG 19 OKTOBER Redactieadres Snouckaertlaan 70 HET MOED-COLLEGE MET HENK VAN OS 3811 MB Amersfoort Kunsthistoricus en oud-directeur Wanneer: Zondag 19 oktober T (088) 243 55 35 van het Rijksmuseum Henk van Os 14.00 uur E [email protected] (foto) geeft op 19 oktober college Waar: Partijbureau SP – De Moed, Redactie Tijmen Lucie over wat kunst heeft betekend voor Snouckaertlaan 70, Amersfoort 8 Hans van Heijningen zijn kijk op de wereld en zijn inzicht Toegangsprijs: 5 euro Tekstredactie in maatschappelijke opvattingen. Reserveren: kijk op de ledensite Daniël de Jongh SPnet.nl Redactieraad Om iets daarvan duidelijk te maken Tiny Kox behandelt hij De Zaaier van Van Gogh Ronald van Raak en landschappen van de Groninger Arjan Vliegenthart schilder Jan Altink en spreekt hij Basisontwerp uitvoerig over de kunstenaarskolonie Thonik en BENG.biz in Worpswede met onder anderen Vormgeving Paula Modersohn-Becker. Hij hoopt Robert de Klerk duidelijk te maken dat omgaan met Gonnie Sluijs kunst veel meer is dan alleen maar foto cover Hollandse Hoogte mooie plaatjes kijken. DE SP ZET ZICH IN VOOR MENSELIJKE WAARDIGHEID, GELIJKWAARDIGHEID EN SOLIDARITEIT 2 SPANNING SEPTEMBER 2014 HET VERSTAND LIJKT TE VERDWIJNEN ACHTER DE COULISSEN VAN COMPROMISSEN EN SPELLETJES DENNIS DE JONG IN GESPREK MET ALEX BRENNINKMEIJER

Tekst: Claire Jansen

Prof. dr. Alex Brenninkmeijer, De Jong (DJ): ‘Enkele jaren geleden kijken vanuit het perspectief van de voorheen de Nationale Ombuds- heb ik met de begrotingscontrolecom- burger.’ man van Nederland, is sinds ­ missie een bezoek gebracht aan de 1 januari 2014 het Nederlandse lid Europese Rekenkamer. Op het eerste DJ: ‘De afstand tussen de overheid en van de Europese Rekenkamer. gezicht leek me de Rekenkamer de burger wordt op Europees niveau Brenninkmeijer is een groot in Luxemburg een prettige werk­ mede veroorzaakt doordat mensen niet voorstander van meer trans­ omgeving, maar uiterlijke schijn kan weten waar het geïnvesteerde geld parantie bij de EU en haar instel- natuurlijk altijd bedriegen. Hoe heb blijft, terwijl er enorm veel geld lingen – een onderwerp waarover jij het eerste half jaar ervaren?’ rondgaat. Wat kan de Rekenkamer Brenninkmeijer al eerder gespro- hierin verbeteren?’ ken heeft op een door de Brenninkmeijer (B): ‘Ik heb er tot nu SP-­eurofractie georganiseerde toe absoluut geen spijt van dat ik B: ‘Het allerbelangrijkste is helder bijeenkomst. De SP heeft daarom deze baan heb geaccepteerd. Mijn taalgebruik. Dat heb ik direct bij de zowel zijn kandidatuur voor de eerste impressie toen ik hier binnen- Rekenkamer aan de orde gesteld. We functie van Europees Ombuds- kwam, was dat het ontzettend goed kunnen hier ons werk alleen maar man als die voor lid van de georganiseerd is, al komt daar ook geloofwaardig doen als mensen Europese Rekenkamer van harte een forse bureaucratie bij kijken. begrijpen wat we doen. Als je taal gesteund. SP-Europarlementariër Naar de discipline van accountants gebruikt die niet te begrijpen is, kom je Dennis de Jong sprak met kijk ik met een kritische blik. Het is nergens. Ik heb vaak over rapporten Brenninkmeijer direct na zijn niet voor niets dat accountants gezegd: ‘Wat ik hier lees, is zelfs voor aanstelling bij de Rekenkamer wereldwijd bekritiseerd worden. De geïnteresseerden erg moeilijk te over de verantwoording van de beroepsethiek van accountants laat begrijpen, laat staan voor het meren- Europese financiën. Dat deze nogal wat te wensen over. Als Om- deel van de burgers.’ Die boodschap verantwoording beter en vooral budsman bekeek ik juist dit soort begint aan te slaan. Ik merk nu dat duidelijker moet, is een conclusie waarden. Ik probeer dan ook niet men bijvoorbeeld bij de presentatie van die zij beiden delen. Een verslag verstrikt te raken in de techniek van het jaarverslag echt zijn best doet om van een tweegesprek. het accountantswezen, maar juist te het taalgebruik flink te versimpelen.’

SPANNING SEPTEMBER 2014 3 DJ: ‘Dat is ook belangrijk voor het burgemeester. Die vertelde mij dat ze Europees Parlement (EP). In de moeite hadden met de verantwoor- begrotingscontrolecommissie baseren ding voor een Europees project. Door we ons vaak op teksten en rapporten zo’n gesprek besef je opeens hoe klein van de Rekenkamer. Hoe duidelijker sommige gemeentes zijn, zodat er en begrijpelijker de teksten van de bijvoorbeeld maar twee ambtenaren Rekenkamer, des te duidelijker de op het gemeentehuis werken. Die rapporten van het EP. Daarnaast mensen daar plegen niet echt fraude, dringen we ook in het EP al jaren aan maar ze maken fouten omdat ze de op meer belangstelling voor de vaak ingewikkelde regels niet goed

doelmatigheidsbeoordeling. Bent u kunnen uitvoeren. Een veel bediscus- foto Martijn Beekman daar ook voorstander van?’ sieerde vraag die hiermee samen- Alex Brenninkmeijer (1951) hangt is: moet de Rekenkamer inzicht was van 2005 tot en met B: ‘Ja. Als de uitgaven volgens de geven in de financiële situatie van 2013 de Nationale Ombuds- regeltjes zijn gedaan, maar geen individuele landen? Dan zou je zien man van Nederland. Sinds praktisch effect voor de burger waar eventueel de problemen groter januari van dit jaar is hij hebben opgeleverd, zijn ze in wezen zijn en of dat consequenties moet lid van de Europese nutteloos. Natuurlijk moet je als hebben. Ik vind dat we daar naartoe Reken­kamer. Tevens is hij Rekenkamer wel de politieke kaders moeten, maar nu is dat door onze hoogleraar ‘Institutionele respecteren: wat wij doen, is politiek werkwijze nog heel moeilijk. Op dit aspecten van de rechtsstaat’ relevant, maar niet politiek. Dat geldt moment is ons foutpercentage aan de Universiteit Utrecht. ook bij doelmatigheidsdiscussies: wij namelijk globaal. Dat is vergelijkbaar kijken puur of wat er gebeurt wel zin met een schoolklas die gemiddeld een heeft en zijn daar eerlijk over. 5,2 krijgt. Dan weet je nog niet hoe Vervolgens moet de politiek besluiten goed Jantje of Irene het hebben wat ze hiermee doet.’ gedaan en of ze iets moeten verbete- ren.’ DJ: ‘Hoe is het om samen te werken met zoveel verschillende mensen uit DJ: ‘Volgens de Europese Commissie B: ‘Ik waardeer de Nederlandse verschillende lidstaten? Is er wel eens doen de lidstaten niets of in ieder aanpak buitengewoon, dat moet ik druk van leden om fouten gemaakt in geval niet genoeg met de onderzoeken eerst zeggen. Als je hier kijkt hoeveel hun eigen land door de vingers te van de Europese Antifraudedienst geld er wordt besteed aan controle op zien?’ OLAF. Lidstaten zeggen op hun beurt de besteding van Europees geld, dan is dat meer dan evenredig. Nederland controleert heel goed en verantwoordt goed waar het geld heen gaat. Tegelijkertijd is het nodig een goed ‘Een veel bediscussieerde vraag is: moet evenwicht te vinden tussen controle- last en juiste verantwoording, en dat is de Rekenkamer inzicht geven in de niet gemakkelijk. Bovendien pak je hiermee het probleem niet bij de financiële situatie van individuele landen?’ wortel aan. Waar ik vooral een probleem mee heb is de hele filosofie van: ‘We betalen al zoveel aan Europa, dan willen we daarna zoveel mogelijk terug via de fondsen van de EU.’ Dat zorgt dat we steeds een soort gevecht B: ‘De werkwijze van de Rekenkamer dat de kwaliteit van OLAF’s onder­ hebben om het geld, waarna alle maakt dat heel moeilijk. We hebben zoeken niet deugt. Voor het EP is het ministers snel naar hun land rennen nu vaste groepen van leden die naar lastig om hierover te oordelen, omdat en zeggen: ‘Kijk wat ik heb, dit geld steeds dezelfde soort problemen we inderdaad geen goede landenrap- moet nu op!’ Dat is natuurlijk een hele kijken. Daarmee voorkom je dat portages krijgen van de Rekenkamer. slordige manier van geld uitgeven. En nationale belangen de overhand Het zou ons enorm helpen als dat in niemand stelt de vraag waar het krijgen.’ de toekomst zou veranderen. Neder- eigenlijk om zou moeten gaan, land heeft met Engeland en Zweden namelijk: wat zijn zinnige projecten?’ DJ: ‘Hoe lossen we eigenlijk het steeds het voorstel gedaan om een probleem op van de grote hoeveelheid nationale accountantsverklaring DJ: ‘Bij de SP noemen we dit het fouten die gemaakt worden bij het verplicht te maken als onderdeel van ‘rondpompen’ van geld. Samen met besteden van EU- geld door lidstaten?’ de verantwoording. Dat heeft de vooral collega’s van liberale partijen B: ‘Laat ik beginnen met een voor- Europese Commissie nooit willen heb ik in de afgelopen jaren voorstel- beeld. Ik was op vakantie in een kleine overnemen. Zou zoiets volgens jou len gedaan voor een ander systeem. Franse gemeente en sprak daar de helpen?’ We wilden de fondsen bestemmen

4 SPANNING SEPTEMBER 2014 voor de lidstaten die ze het hardst vervolgens geschrapt. Ik vind dit een rekenkamers nemen die methoden nodig hebben en daarnaast voor gemiste kans. Zou jij pleiten voor zo’n over.’ grensoverschrijdende projecten, aanvullend onderzoek, eventueel door bijvoorbeeld op het gebied van de Rekenkamer zelf?’ DJ: ‘Hoe vind je de samenwerking met onderzoek en innovatie.’ het EP? Ik heb gemerkt dat de B: ‘Ja, ik kan nu niet namens de hele Rekenkamer veel invloed heeft op het B: ‘Ik vind dit helemaal terecht Rekenkamer spreken, maar vind dat parlement. De aanbevelingen komen opgemerkt. Voor landen als Estland een heel goed idee. De foutmarges er bijna altijd door.’ en Litouwen betekent het relatief binnen de Europese instellingen zelf kleine Europese budget zoveel meer zijn weliswaar heel klein, maar dat is B: ‘De samenwerking verloopt goed, dan voor de grotere lidstaten. Voor geen reden om ze buiten het onder- maar er moet nog een versterkte die kleinere landen bieden de zoek te laten. Dat is ook beter voor je dialoog op gang komen. In die zin Europese fondsen enorme mogelijk- geloofwaardigheid. Dat is een kwestie heb ik er geen moeite mee dat het EP heden. Voor Nederland zou het van het goede voorbeeld geven.’ enkele maanden geleden nog een eigenlijk niet meer om de traditionele kritisch rapport over de Rekenkamer fondsen moeten gaan, zoals infra- DJ: ‘De foutmarges bij administratieve heeft aangenomen. Het ging daarbij structuur en landbouw. Maar we uitgaven zijn inderdaad heel klein, vooral over prioriteitstelling bij de kunnen wel baat hebben bij geld voor maar tegelijkertijd proberen we als Rekenkamer: het EP vond dat deze onderzoek en ontwikkeling. Zo SP-eurofractie al jaren de transparan- beter kon aansluiten bij het parlemen- concentreer je de inzet van fondsen en tie van de instellingen, inclusief het taire werk. Hoewel we onafhankelijke wordt de kans op fraude kleiner. Voor EP zelf, te verbeteren. Adviesgroepen instellingen zijn en blijven, kan het EP de komende tijd is voor Europa van de Europese Commissie zijn nog een hele goede inspiratie zijn voor de gezond verstand essentieel. Want dat steeds niet evenwichtig samengesteld, agenda van de Rekenkamer. Overi- herken jij als Europarlementariër vast met een sterke oververtegenwoordi- gens staat de Rekenkamer meer in het ook. Nu is dat verstand verdwenen ging van grote bedrijven. Het algemeen nog niet direct in het achter de coulissen van compromissen lobbyregister is nog niet verplicht middelpunt van de belangstelling. Er en spelletjes. Dan is het niet gek dat de gesteld. En ex-Commissarissen en wordt graag nieuw beleid gemaakt. meeste mensen hun geloof in Europa ex-Europarlementariërs worden nog Maar de financiële verantwoording verliezen.’ steeds direct na beëindiging van hun achteraf, daar hebben mensen toch taken lobbyist bij grote bedrijven of een beetje een hekel aan.’ DJ: ‘Dat ervaren wij ook in het EP. De financiële instellingen.’ meerderheid houdt bijvoorbeeld vast DJ: ‘Dan kom je toch weer terug op de aan verouderde inzet van fondsen en B: ‘Die punten zijn enorm belangrijk. noodzaak van helder taalgebruik. Het er is nauwelijks beweging in te krijgen. Je ziet overigens dat als het gaat over zou helpen als het allemaal wat Teleurstellend vond ik ook dat de integriteitsbevordering, lidstaten minder oogt als taaie kost.’ Europese Commissie er in haar eerste geïnspireerd worden door Nederland. rapport over corruptie vanaf zag om De politie in Nederland heeft B: ‘We hebben ieder onze eigen rol en ook Europese instellingen zelf in het bijvoorbeeld heel goede methoden, positie. Maar als het gaat om de onderzoek te betrekken. Er waren wel niet alleen om corruptie te bestrijden, belangen van de burgers en om wat er teksten, maar die werden door maar ook om preventief integriteit te in Europa gebeurt en op de burgers ambtenaren en Eurocommissarissen bevorderen. Sommige nationale van invloed is, dan kunnen wij zeker dezelfde, juiste toon aanslaan.’

DJ: ‘Heb je nog een afsluitende boodschap voor de lezers van Spanning­ ?’ EUROPESE REKENKAMER De Europese Rekenkamer is de instantie die sinds 1977 de financiën van de EU B: ‘Er zou in Nederland wat minder controleert. Ook draagt de Rekenkamer bij tot het verbeteren van het financieel beheer zuur gedaan kunnen worden over de van de EU en wordt er verslag uitgebracht over de besteding van openbare middelen. Europese Unie. Ik zie ook graag dat De Europese Rekenkamer heeft het recht om elke persoon en elke instantie die iedereen met kritische vragen bij de EU-geld krijgt te inspecteren. Niemand in de Rekenkamer heeft echter de bevoegdheid Rekenkamer terecht kan. En er moet om juridische stappen te ondernemen. Mocht er iets mis zijn, dan brengt de Reken­ veel veranderen in Europa. Maar het kamer verslag uit aan het Europees bureau voor fraudebestrijding (OLAF). belang van Europa wordt nu nog vaak De Rekenkamer is volledig onafhankelijk van andere instellingen; dit is om belangen­ onderschat. We schrijven geschiede- verstrengeling te voorkomen en goed functioneren te garanderen. In de rekenkamer zit nis, dat moeten we niet vergeten.’ een lid uit elk EU-land, voor Nederland is dit de heer Brenninkmeijer. De leden van de Rekenkamer worden voor een periode van zes jaar aangesteld. Daarnaast heeft de Rekenkamer ongeveer 800 personeelsleden in dienst. Naast inspecteurs (die zijn ingedeeld in zogenaamde auditgroepen) werken er ook vertalers en administratief medewerkers.

SPANNING SEPTEMBER 2014 5 ‘MAAK EEN EINDE AAN DE HEILIGE STATUS VAN HET CPB!’ EEN INTERVIEW MET TWEEDE KAMERLID ARNOLD MERKIES

Tekst: Tijmen Lucie

Inmiddels heeft het Centraal werkgelegenheid in de langetermijn- Planbureau, dat in 1945 werd modellen van het CPB, maar het is opgericht door de beroemde natuurlijk funest voor de koopkracht econoom Jan Tinbergen, een van mensen die hun baan kwijtraken. bijna heilige status gekregen. Zij hebben ineens niets meer. De Volgens Tweede Kamerlid Arnold langetermijnmodellen van het CPB Merkies onterecht, want er valt laten dat niet zien. nogal wat af te dingen op de Bovendien zijn de aannames van het

rekenmethodes van het CPB. CPB niet altijd duidelijk. Door hun foto Bas Stoffelsen keuzes beïnvloeden de economen van Arnold Merkies is sinds ››Hoe komt het toch dat de politieke het planbureau het politieke debat wel 2012 financieel woord- invloed van het CPB zo groot is? degelijk. Om een voorbeeld te voerder voor de SP in ‘Dat is in de loop der jaren zo ge- noemen: een paar jaar geleden ging de Tweede Kamer. groeid. In sommige landen, zoals het CPB uit van een stijging van het Frankrijk, heb je helemaal geen CPB. eigen risico naar maar liefst 775 euro. In Duitsland daarentegen zijn er Zo kon een partij het eigen risico meerdere bureaus. In Nederland heeft verdubbelen, terwijl het CPB dit toch het CPB dankzij media en politiek de bestempelde als een verlaging van het status van nationale rekenmeester eigen risico. maken. Als oppositiepartij heb je nu gekregen. Daar kun je wel je vraag­ Ook kunnen andere partijen het CPB eenmaal minder terugkoppelmomen- tekens bij zetten, hoewel het CPB ook beïnvloeden, zoals de Nederlandsche ten dan de regering. Ook de partijen voordelen biedt. Zo laat het zien wat Bank (DNB) deed bij de invoering van die aanschuiven bij de regering de consequenties van kabinetsmaat­ de bankenbelasting, die hier uiteinde- hebben meer inzicht in cijfers van het regelen zijn, behandelt het plannen lijk lager uitviel dan in het buitenland.’ CPB dan wij, maar dat is logisch, want van kabinet en oppositie op dezelfde wij zitten niet aan tafel. Je ziet wel dat manier en geeft het met zijn bereke- ››Een van de belangrijkste kritiekpun- de economische inzichten van het CPB ningen een kijkje in de toekomst.’ ten op de CPB-rekenmodellen is dat nog dezelfde zijn als van voor de crisis zij de effecten van overheidsinveste- en dat ze blijven vasthouden aan een ››Wordt er niet te veel waarde gehecht ringen (bijvoorbeeld in infrastruc- economische ideologie die inmiddels aan de voorspellingen van het CPB? tuur, onderwijs of zorg) stelselmatig door de werkelijkheid is ingehaald. Zo zit het CPB er met prognoses voor onderschatten. Deel jij die kritiek? Hoewel ik niet twijfel aan de onafhan- economische groei vrijwel altijd ‘Ja, neem de zorg. Voorkomen is beter kelijkheid van de economen van het naast. dan genezen. Niet alleen voorkomt het Planbureau, vind ik hun onderbou- ‘Ja, daar heb je gelijk in. Dat geldt een hoop ellende, het bespaart je ook wing niet altijd sterk. Neem het zeker voor de langetermijnvoorspel­ nog eens de kosten van dure operaties. ‘onderzoek’ naar de euro. Daaruit zou lingen. Net als voor het weer, kun je nu Daarom besteden wij veel aandacht naar voren zijn gekomen dat de moeilijk zeggen hoe de werkgelegen- aan preventie. We willen bijvoorbeeld invoering van de euro elke Nederlan- heid er over 30 jaar voor staat. Dat is ondervoeding van ouderen in der een extra weeksalaris had opgele- van zoveel factoren afhankelijk. Denk verzor gingstehuizen aanpakken. verd. Toen de SP daar schriftelijke maar aan de geopolitieke situatie van De SP stelt dat preventie geld oplevert, vragen over stelde, werden ze niet dit moment. Of aan nieuwe financiële maar het CPB zegt dat mensen dan beantwoord, terwijl duidelijk was dat bubbels die steeds weer ontstaan en na langer leven en dat de kosten daarom het onderzoek niet klopte. Uiteindelijk verloop van tijd uiteenspatten en de omhoog gaan.’ heeft de voormalig directeur van het economie veel schade toebrengen. CPB, Coen Teulings, dat ook toege­ Ook rekent het CPB niet door wat de ››Ook wordt wel eens getwijfeld aan geven. Hij wilde gewoon snel een gevolgen zijn van de genomen de onpartijdigheid van het Centraal boekje schrijven. maatregelen voor de ontwikkeling van Planbureau. Het is immers onderdeel Ook de onderbouwing van het voorstel de koopkracht op de wat langere van het ministerie van Economische om de pensioenleeftijd te verhogen, termijn. Zo zou het afschaffen van de Zaken. Wat vind jij daarvan? vond ik niet sterk. Hierbij werd WW het geweldig doen voor de ‘Tja, die aanname is moeilijk hard te gebruik gemaakt van Amerikaans

6 SPANNING SEPTEMBER 2014 foto Peter Hilz / Hollandse Hoogte

Hier zetelen de machtige rekenmeesters van het CPB.

onderzoek, dat zomaar één op één het zal te maken hebben gehad met de ‘Dat is inderdaad lastig. Het CPB werd toegepast op de Nederlandse groei van de partij.’ stelde dat als onze plannen niet voor situatie. 2018 van start gingen, ze niet werden En voor de berekening van het meest ››Partijen mogen zelf bepalen welke meegenomen in de berekening. geschikte toptarief voor de inkomsten- onderdelen van het verkiezingspro- Daarom werden we gedwongen om belasting vroeg het CPB een econoom gramma ze laten doorrekenen. Zo liet onze AOW-plannen eerder te laten van wie het van tevoren al wist wat hij de PVV bij de laatste landelijke ingaan. Tegenover de inkomens­ zou schrijven. Deze econoom had verkiezingen buiten beschouwing dat afhankelijke korting op de AOW namelijk in een eerdere publicatie al zij wil dat Nederland uit de EU stapt. stelden we overigens een enorm gepleit voor een verlaging van het Levert dat niet een enorm vertekend bedrag van 1,7 miljard om de maat­ toptarief naar 48 procent.’ beeld op? regelen voor grote groepen mensen ‘Het CPB heeft besloten om dat buiten weer aanzienlijk te verzachten.’ ››Sinds 1986 rekent het CPB de beschouwing te laten, omdat het zo’n verkiezingsprogramma’s van politieke grote stelselwijziging niet kon bereke- ››Wat zou er volgens jou anders partijen door. De SP deed daar nen. Om zulke problemen te onder- moeten bij het CPB? aanvankelijk niet aan mee. Sinds 2002 vangen, kun je nu als partij grote ‘De economische inzichten van wel. Waarom eigenlijk? stelselwijzigingen soms tussentijds waaruit het CPB redeneert zijn ‘Aanvankelijk waren we een kleine door het CPB laten doorrekenen. Zo verouderd. Zo houdt het geen partij en deden we niet mee. Waar- heeft de SP onderzoek laten doen naar rekening met nieuwe inzichten in het schijnlijk vanwege de grote hoeveel- de inkomensafhankelijke zorgpremie.’ multipliereffect, dat wil zeggen het heid werk die het met zich meebrengt. effect van investeringen door de Ook nu zie je kleine partijen die niet ››Ook kan het CPB partijen dwingen overheid op de economie. meedoen met het laten doorrekenen. om hun plannen voor de doorreke- Ook zou het goed zijn wanneer het Wat in 2002 precies de overweging is ning aan te passen, zoals de SP in CPB beter inzicht zou geven in wat de geweest om ons programma wel te 2012 overkwam met de pensioen­ maatregelen betekenen voor groepen laten doorrekenen weet ik niet, maar plannen. Moet je dat wel willen? die er door worden getroffen, zoals bijvoorbeeld de ouderen of de huurders. Zo heeft de verhuurders­ heffing een enorme impact op huurders, maar dat zie je niet terug in de cijfers van het CPB. Daarnaast DE SP DOET VOORLOPIG NIET MEER MEE moeten de aannames duidelijker en De SP heeft besloten om haar tegenbegroting in het kader van Prinsjesdag niet door te de onder­bouwing van voorstellen laten rekenen door het CPB. Merkies: ‘We zijn het fundamenteel oneens met de nieuwe lijn beter. Wellicht is het een idee om net van het CPB, die betekent dat een groot deel van onze bezuinigingsmaatregelen niet wordt als in Duitsland meerdere planbureaus meegenomen in de analyse, net als een hoop lastenmaatregelen. Veel van deze maatrege- te hebben. Daar is in Nederland ooit len werden voorheen wel meegenomen. De niet meegenomen maatregelen raken precies wel een poging toe gedaan met de kern van waar wij als SP voor staan, waar het gaat om de aanpak van ongelijkheid, het onderzoeksinstituut NYFER dat is anders inrichten van de zorg, de gewenste vergroening van de belasting, etc. opgericht door econoom en voormalig De lijn waarvoor het CPB heeft gekozen, is bij uitstek geschikt voor partijen die marginale LPF-minister Bomhoff, maar dat is aanpassingen aan het beleid voorstaan. Dat is niet waar de SP voor staat.’ nooit echt van de grond gekomen.’

SPANNING SEPTEMBER 2014 7 TWEE MANIEREN WAAROP DE SP MET HET CPB KAN OMGAAN Tekst: David Hollanders

In dit artikel bespreek ik twee STELLING 2: HET CPB IS opstuwen en een belemmering mogelijke manieren waarop de SP IDEOLOGISCH PARTIJDIG vormen voor de economische groei.’ kan omgaan met de cijfers van Voor deze stelling valt wél een hoop te Dat kan. Wat ook kan is dat private het CPB. Ten eerste kan de SP zeggen. Elk mens en elke groep schulden een probleem vormen. proberen om al haar voorstellen mensen heeft een wereld-, mens- en Sterker nog, dat was het probleem in ‘CPB-proof’ te maken. Ten maatschappijbeeld. Dat wordt soms 2007 en dat is het nog anno 2014. De tweede kan de SP er voor kiezen geëxpliciteerd, maar blijft vaker private schulden in Nederland – met om de CPB-modellen af te wijzen. impliciet, soms ook voor deze mensen name hypotheekschulden – zijn Een dergelijke afwijzing zal, om zelf. Het CPB heeft een maatschappij- extreem hoog, zowel internationaal politiek effectief te zijn, gepaard visie die aansluit bij de dominante als historisch. Het leidt tot inkomsten- moeten gaan met een goed stroming in de economie. Met enkele derving voor de overheid (rente­ onderbouwde kritiek op het CPB. voorbeelden wil ik dit toelichten. aftrek), recessie door vraaguitval, Maar voordat ik hierop inga zal ik fragiele banken, faillissementen, de politieke rol van het CPB aan In 2013 bracht het CPB een rapport restschulden, onder water staande de hand van twee stellingen uit getiteld Solidariteit in de zorg onder huizen en huisuitzettingen. Daar wijdt duidelijk maken. druk. De strekking daarvan, getuige het CPB geen rapport aan. het persbericht, was: ‘Het zorggebruik STELLING 1: HET CPB IS NIET neemt toe onder alle bevolkings­ Er zijn nog meer voorbeelden voor de PARTIJPOLITIEK ONAFHANKELIJK groepen, maar vooral bij mensen met ideologische partijdigheid van het Strikt genomen kan deze stelling niet een lagere opleiding. Hoger opgelei- CPB. In een rapport uit 2013 getiteld bewezen worden, want er is geen den maken minder vaak gebruik van Een hoger toptarief in de inkomstenbelas- enkele aanwijzing voor. Daar is niet de zorg, terwijl zij steeds meer moeten ting levert geen hogere belastingopbrengst iedereen het mee eens. Geert Wilders bijdragen aan de zorgkosten van op stelt het CPB dat hogere topbelas- verweet oud-CPB-directeur Coen anderen.’ Dit kan best zo zijn. Daar tingschijven leiden tot minder Teulings diens PvdA-lidmaatschap. tegenover staat dat het pensioenstelsel overheidsinkomsten. Topverdieners Men kan ook wijzen op het VVD- herverdeelt van mensen met een laag (bankiers, accountants, advocaten) lidmaatschap van oud-directeur inkomen naar mensen met een hoog zouden ofwel de belasting ontduiken, Gerrit Zalm. Nu kan men twisten over inkomen. De eersten hebben namelijk ofwel zouden minder gaan werken. De de wenselijkheid van (actief) partijlid- een lagere levensverwachting. Toch tweede aanname is betwistbaar: het maatschap van hoge ambtenaren. schrijft het CPB daar geen rapport staat niet vast dat dergelijke beroeps- Maar tijdens het directeurschap van over. Kennelijk is dat geen probleem, groepen dan minder gaan werken. De Teulings is de PvdA niet als beste – en of staat de solidariteit dan niet onder eerste opmerking is juist, maar ook niet als goed – uit de doorreke- druk. Het schrijft wel weer veel belastingontduiking kan geen reden ning van de verkiezingsplannen rapporten over intergenerationele zijn om de belasting te verlagen, enkel gekomen (hoewel het natuurlijk kan herverdeling bij pensioenen. Het laat om deze beter te handhaven. dat de PvdA anders nog slechter had daarbij dan weer weg dat pensioenuit- gescoord). Begin 2012 pleitte Teulings voerders jaarlijks 6 miljard euro Ander voorbeeld. Econoom Kleink- in de Financial Times tegen het kosten, voornamelijk door salariskos- echt stelde in zijn afscheidsrede1 : bezuinigingsbeleid van Rutte I. Maar ten van vermogensbeheerders. ‘Helaas vertrouwde ons eigen CPB bij Teulings heeft deze ideeën – die Bovendien komen werkgevers hun de doorrekening van partijprogram- inderdaad ook in het PvdA-program- juridisch bindende toezeggingen niet ma’s in 2012 op de merites van ma stonden – niet ingeslikt toen de na. Jong en oud zijn beiden slachtof- soepeler ontslag: partijen die voor PvdA later in Rutte II exact hetzelfde fer. versoepeling van het ontslagrecht bezuinigingsbeleid uitvoerde als pleitten, kregen een ‘bonus’ toegere- Rutte I, en de PvdA er veel aan In 2013 publiceerde het CPB het kend voor wat betreft de groei van de gelegen was om bezuinigingen rapport Naar een prudent niveau van de arbeidsproductiviteit.’ Of ontslag- acceptabel te maken. Ewald Engelen overheidsschuld. Het persbericht daarbij suggereerde dat de kritische houding stelt dat de overheidsschuld sinds 2007 van Teulings juist reden was voor flink gestegen is. Dat is zo, maar wat Rutte II om zijn periode niet te ontbreekt is de reden: het redden van verlengen (wat ontkend is). grote banken, oftewel het nationali­ seren van private schulden. Het persbericht vervolgt: ‘Boven een 1 A. Kleinkecht (2013), afscheidsrede bepaald niveau kan de schuld de rente ‘Een Erfenis van Schumpeter’.

8 SPANNING SEPTEMBER 2014 rechtversoepeling tot een hogere immers baseert op een wereldbeeld productiviteit leidt, is op zijn minst dat de SP juist (deels) verwerpt. Dat betwistbaar, zoals Kleinkecht aan- levert slechte publiciteit op. Kranten, geeft. het NOS Journaal en bij praatprogram- Nog een voorbeeld. Volgens het CPB ma’s aanschuivende economen zullen zou de invoering van de euro ons het SP-beleid hekelen. Bankiers, gemiddeld met een weekloon rijker internationale economische instellin- hebben gemaakt. Ewald Engelen gen en buitenlandse beleggers zullen schreef hier het volgende over: ‘Het is hun zorg uitspreken. Daarover wordt niet gebaseerd op eigen onderzoek, weer bericht door kranten. Dat alles maar op onderzoek dat geïnitieerd is geflankeerd door de onvermijdelijke door de Europese Commissie. Dat opiniepeilingen, GeenStijl-berichten onderzoek gebruikt data tot en met en columns. Binnen de kortste tijd zit David Hollanders is als 2005 – dus voor de bankencrisis – en de SP in de verdediging. Hetzelfde econoom verbonden aan richt zich niet op Nederland. De geldt overigens voor de Partij voor de de Tilburg University. CPB-conclusie is dan dat als de 5% Dieren die ook belang hecht aan iets ook voor Nederland geldt, dat waar het CPB geen oog voor heeft: het overeenkomt met ongeveer één extra milieu. Hoe heeft de SP hierop nu te weekloon. Waarom is de conclusie reageren? Er zijn twee manieren. hier niet, als het niet voor Nederland geldt, dan zijn er geen economische De eerste is om als een schaduwbokser voordelen van de euro? De grens mee te bewegen. De SP probeert dan een uphill battle blijken, want er zijn nu tussen wetenschap en wensdenken haar voorstellen CPB-proof te maken. eenmaal veel economen, journalisten, wordt hier zeer dicht genaderd2.’ Stel Idealiter worden daarbij geen beleggers en politici die het met het nu eens dat een buitenaards wezen de concessies gedaan aan de eigen CPB eens zijn. Het ideologische Nederlandse economie probeert te overtuigingen en daaruit voortvloei- wereldbeeld van het CPB is immers leren kennen door het lezen van ende plannen, maar probeert de SP het dominante wereldbeeld. Maar dat CPB-rapporten. Dan zou het denken deze anders te formuleren of te is – dunkt mij – ook precies de reden dat publieke schulden een groot prioriteren. Een hogere belasting op waarom de SP er is, om dat wereld- probleem zijn en private schulden arbeid doet het bijvoorbeeld slecht bij beeld onder kritiek te stellen. Dat kennelijk niet. Dat het versoepelen het CPB, terwijl erfbelasting het wel betekent niet dat deze tweede reactie van ontslagrecht wenselijk is. Dat goed zou moeten doen. Het CPB heeft zaligmakend is, want door tegenwind belastingontduiking een goede reden een zeer goed rapport geschreven met stormkracht kun je van het pad is om de belasting te verlagen. Dat over de hoogte van de impliciete afgeblazen worden. In alle gevallen conclusies uit een rapport gebaseerd staatssteun aan banken3. Dat dient het pad evenwel helder te op data tot en met 2005 iets zegt over rechtvaardigt een bankbelasting, die blijven. de eurocrisis in 2010. Dat arme de SP nu precies voorstaat. Dit heeft mensen geld kosten – en dat rijke als groot voordeel dat de bovenbe- mensen dat vervelend vinden. schreven tegenwind opeens meewind wordt. De publicitaire winst is enorm Kortom, het zou denken dat arme en – leuk of niet – dat is politiek mensen, de overheid en inflexibele relevant. Het eerste nadeel is dat arbeidsmarkten de economische sommige voorstellen dan ingeslikt problemen zijn. Dat is op z’n best moeten worden, met name ontslag­ wetenschap gebaseerd op discutabele bescherming. Het tweede nadeel is dat aannamen (in de letterlijke zin: de eigen politieke agenda afhankelijk aannamen waarover gediscussieerd wordt van het CPB. Als het CPB in een kan en moet worden) en op zijn nieuwe rapport stelt dat bankbelasting slechtst een ideologisch wereldbeeld niet goed is, dan kan het SP-voorstel dat zich voordoet als wetenschap. weer de ijskast in. Een tweede manier is om de eigen TWEE MOGELIJKE REACTIES plannen zonder schroom en aanpas- VAN DE SP OP HET CPB sing voor te staan. Bij het waarschijn- De voorstellen van de SP zullen lijke negatieve oordeel van het CPB is systematisch slechter beoordeeld het zaak om geen terugtrekkende 2 E. Engelen (2014), ‘Zijn we door de euro worden door het CPB, die zich daarbij bewegingen te maken, maar te staan echt een weeksalaris rijker geworden?’, voor de eigen voorstellen. Daar komt in De Correspondent. nog iets bij. De SP ontkomt er dan niet 3 M. Bijlsma, J. Lukkezen, K. Marinova aan om de CPB-modellen te kritise- (2014), ‘Meten van het too-big-to-fail ren. Wil die kritiek doeltreffend zijn, financieringsvoordeel met de CDS dan dient die kritiek scherp en spreads van kleine banken’, CPB inhoudsvol te zijn. Dan nog zal het Discussion Paper 268.

SPANNING SEPTEMBER 2014 9 WAT IS DE GEMEENTELIJKE REKENKAMER WAARD?

Tekst: Tijmen Lucie

De meningen zijn verdeeld over het functioneren van de gemeen- telijke rekenkamer, zo blijkt uit een rondgang langs enkele SP-raadsleden. De een is zeer positief over de effectiviteit, de ander stelt juist vraagtekens bij de politieke relevatie, en een derde is wel te spreken over de kwaliteit, maar niet zo over de beperkte productie en lange duur van onderzoeken.

Een gemeentelijke rekenkamer kan Strijbosch Fons foto Hengelo archief foto een belangrijke ondersteunende rol Wim Somers is raadslid in Uden. Hij is William van den Heuvel was van 2002 bieden aan raadsleden bij hun woordvoerder financiën, milieu, veiligheid tot 2014 raadslid voor de SP in Hengelo. controlerende en kaderstellende en openbare werken. Hij was gedurende acht jaar lid van de taken. Zij doet onderzoek naar de gemeentelijke rekenkamer. rechtmatigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid* van het door de gemeente gevoerde bestuur. Sinds 2006 moet elke gemeente een rekenkamer of een rekenkamerfunc- SP’ERS AAN HET WOORD zowel raad als college, wilde het tie hebben. Het belangrijkste verschil Spanning vroeg vier SP-raadsleden uit college het liefst het rapport naast zich tussen beide is dat bij de laatste de zowel kleinere als grotere gemeenten neerleggen. Dankzij een motie van de gemeenteraad meer vrijheid heeft in naar hun ervaringen met de lokale SP, die een krappe meerderheid de samenstelling. Zo is het bij een rekenkamer. Zijn zij wel te spreken kreeg, zijn de aanbevelingen uit het rekenkamerfunctie ook mogelijk dat over de kwaliteit en effectiviteit van rapport toch grotendeels overgeno- raadsleden lid zijn. Over het algemeen hun rekenkamer en wat vinden zij van men. Maar daarna heeft het presi- functioneren de gemeentelijke de bezuinigingen waar rekenkamers dium [het overleg van fractievoorzit- rekenkamers goed, zo komt naar mee te maken hebben? Van de vier ters, red.] van de raad geen opdracht voren uit de evaluatie van het minis­ ondervraagde gemeenten hebben meer gegeven om onderzoek te doen. terie van Binnenlandse Zaken uit Hengelo (81 duizend inwoners), Daarom heeft de rekenkamer nu ook 2011. In 91,6 procent van de gemeen- Nijmegen (169 duizend inwoners) en geen budget.’ In de andere gemeenten ten is een rekenkamer actief. In 4,8 Rotterdam (620 duizend inwoners) is dit wel het geval, variërend van ­ procent van de gemeenten is echter allemaal een actieve rekenkamer. 70 duizend in Hengelo tot 254 (tijdelijk) geen rekenkamer actief en Alleen Uden (40 duizend inwoners) duizend in Nijmegen, tot 1,5 miljoen in 3,6 procent van de gemeenten heeft niet. De samenstelling van de rekenka- euro in Rotterdam. Wim Somers is de raad zelfs besloten om de reken­ mer verschilt nogal per gemeente. In desalniettemin zeer positief over de kamer maar helemaal af te schaffen Uden heeft de rekenkamercommissie rekenkamer: ‘Dankzij het kritische (Staat van de Rekenkamer, 2013). een voorzitter en twee onderzoekers, rapport ‘Sturen zonder handen’ heeft Veelgehoorde argumenten voor het in Hengelo drie raadsleden en drie Uden tot tweemaal toe de Kordes beëindigen van de rekenkamer zijn externe leden, in Nijmegen drie Award gewonnen voor de gemeente dat de aanbevelingen uit de rapporten externe leden en een secretaris, en in met de beste financiële verslaggeving onvoldoende aansluiten bij de praktijk Rotterdam heeft de rekenkamer een van Nederland. Aan het begin was de van de gemeenten, dat de gemeente- directeur en tien medewerkers. rekenkamer wel wat afhankelijk, maar raad geen invloed kan uitoefenen op dat is snel veranderd.’ Somers vindt de onderwerpkeuze vanwege de ZEER POSITIEF dat de rekenkamer goed onderbouwd onafhankelijkheid van de reken­ Wim Somers uit Uden: ‘De rekenka- onderzoek leverde en ertoe heeft kamer, dat de rekenkamer geen mer van Uden is al vier jaar inactief. bijgedragen dat de raad beter is gaan noodzakelijk controle-instrument is Na het verschijnen van het rapport functioneren. Ook omdat de raad de en dat de gemeente zo klein is dat de ‘Sturen zonder handen’, dat zeer kritiek van de rekenkamer ter harte raad een rekenkamer onnodig vindt. kritisch was over het functioneren van heeft genomen. Mocht de rekenkamer

10 SPANNING SEPTEMBER 2014 * De gemeentelijke rekenkamer maakt onderscheid tussen doeltreffendheid en doel­ matigheid. Doeltreffendheid betreft de vraag of de doelen van het gemeentebeleid daadwerkelijk zijn behaald. Doelmatigheid betreft de vraag of deze doelen ook met een zo beperkt mogelijke inzet van middelen zijn gerealiseerd.

is zo laag dat de rekenkamer nog net draaiende gehouden kan worden. De vraag wordt dan of de rekenkamer helemaal wegbezuinigd moet worden. Met het functioneren tot 2012 zou ik die vraag met ja beantwoorden. Sindsdien gaat het echter beter en als dit zo blijft, dan vind ik dat de rekenkamer haar budget nog wel waard is.’

TEGENWICHT Ook Leo de Kleijn uit Rotterdam is foto archief Nijmegen archief foto foto Sander van Oorspronk tegen bezuinigingen op de gemeente- Hans van Hooft is fractievoorzitter van Leo de Kleijn is fractievoorzitter van de lijke rekenkamer. In zijn ogen is de de SP in Nijmegen. Hij is o.a. woordvoer- SP in Rotterdam. Hij is woordvoerder rekenkamer zeker in een grote der Grondbeleid, Financiën, Werk en Veiligheid, Organisatie en Financiën en gemeente als Rotterdam essentieel om Economie en Inkomen. Gebieden. als raad voldoende tegenwicht te kunnen bieden tegen college en bestuur. Hij heeft in het algemeen ook goede ervaringen met de rekenkamer. ‘Rekenkamerrapporten, bijvoorbeeld in Uden weer actief worden, dan wil geen politiek vervolg.’ Volgens hem ben een jaar of twee geleden over Stads­ hij niet dat er op het budget bezuinigd je voor onafhankelijk onderzoek met toezicht, brengen veel informatie en wordt, ‘want haar effectiviteit is een andere partij niet duurder uit, materiaal op tafel die van fors belang voldoende bewezen’. Somers denkt want de rekenkamer huurt zelf ook zijn voor de raad om het college te ook dat de gemeente met een externen in als zij onvoldoende controleren.’ Wel vindt hij dat de rekenkamer goedkoper uit kan zijn, capaciteit heeft. ‘Per saldo bespaar je directeur van de rekenkamer af en toe want zij kan werk uit handen nemen dus geld met een bezuiniging.’ Van de neiging heeft om te politieke van een dure accountant bij de Hooft pleit dan ook voor een kleinere conclusies te trekken. Maar al met al is verplichte controle van de jaarreke- rekenkamer, die zich met politiek hij tevreden over de kwaliteit en ning. ‘Bovendien kan de rekenkamer relevant onderzoek bezighoudt. effectiviteit van de rekenkamer. daar ook een positieve sturende rol in hebben.’ BUDGET WEL WAARD BEHOUD GEMEENTELIJKE William van den Heuvel uit Hengelo, REKENKAMER GEEN POLITIEK VERVOLG die zelf acht jaar deel uitmaakte van de De vier raadsleden hebben dus meer Hans van Hooft uit Nijmegen heeft gemeentelijke rekenkamer, heeft ook of minder bedenkingen bij hun meer kritiek op de rekenkamer. gemengde gevoelens bij de rekenka- rekenkamer, maar hoewel met name Positief vindt hij dat de rekenkamer mer: ‘Het onderzoek ‘Kwaliteit Van Hooft erg kritisch is, wil geen van grondig onderzoek doet en voortva- kredietvoorstellen in Hengelo’ leverde hen van de gemeentelijke rekenkamer rend aan de slag gaat met actuele goede aanbevelingen op ter verbete- af. Zij zien de rekenkamer als een vragen uit de raad. Van Hooft is ring van de kredietvoorstellen’, maar belangrijk instrument om hun echter minder te spreken over de over de productie en lange duur van controlerende taak te kunnen relevantie van de onderwerpen die in onderzoeken is hij minder te spreken. uitoefenen. Het merendeel vindt de rapporten en onderzoeken aan ‘De rekenkamer functioneerde tot een bezuinigen daarom geen goed idee. bod komen. Hij plaatst ook wel enige paar jaar terug matig met lage produc- vraagtekens bij de effectiviteit van de tie en lange doorlooptijden van rekenkamer: ‘De onderwerpen zijn onderzoeken. Sinds een herstart in politiek gezien niet zo interessant.’ 2012 gaat het wat beter en krijgen de Om deze reden mag er wat hem onderzoeken ook meer aandacht van betreft ook bezuinigd worden op de de politiek.’ Van den Heuvel vindt rekenkamer: ‘Veel onderzoek uit het echter niet dat er bezuinigd kan jaarlijkse onderzoeksplan heeft vaak worden op de rekenkamer: ‘Het budget

SPANNING SEPTEMBER 2014 11 GEMEENTELIJKE FINANCIËN: WAT MOET IK DAAR ALS RAADSLID MEE?

Tekst Willam van den Heuvel

Voor nieuwe raadsleden is het vaak lastig om wijs te worden uit ARTIKEL 12-GEMEENTE de gemeentelijke begroting en Een gemeente met een artikel 12-status is een Nederlandse gemeente die onder jaarrekening. Om niet te verzan- financieel toezicht is gesteld door het Rijk vanwege een structureel slechte financiële den in details is het het beste om situatie. Deze gemeenten krijgen van de rijksoverheid extra geld in ruil voor streng eerst de algemene financiële financieel toezicht. Op dit moment hebben de gemeenten Loppersum en Ten Boer in toestand van de gemeente te Groningen en Millingen aan de Rijn in Gelderland een artikel 12-status. bestuderen. Vanuit dit brede inzicht kunnen de financiële gevolgen van individuele voorstel- len beter worden beoordeeld en in een breder kader worden geplaatst.

Een begroting of jaarrekening gaat in TE HOGE INSCHATTING Ook de kredietstaat, een verplicht de eerste plaats over het beleid van de GRONDWAARDE onderdeel van het jaarverslag, kan gemeente en het behalen van maat- Bij organisaties met financiële worden doorzocht op overbodig schappelijke doelen. Het is daarom problemen bestaat vaak de neiging geworden kredieten. zaak dat er bij politiek belangrijke om de waarde van de bezittingen te Als deze zoektocht wat oplevert, dan is onderwerpen niet alleen door een rooskleurig voor te stellen, om zo op het handig om deze informatie achter financieel specialist of met een papier tot een positief eigen vermogen de hand te houden, zodat het als financiële bril naar de begroting te komen. Voor gemeenten met een dekking kan worden gebruikt wordt gekeken. Iemand met beleids­ actief grondbeleid speelt dit vooral bij wanneer je met voorstellen komt die inhoudelijke kennis zou ook naar de de waardering van de gronden die in geld kosten. De kans dat het voorstel voor het onderwerp relevante het bezit zijn van het grondbedrijf. wordt aangenomen wordt dan een programmaonderdelen moeten kijken Een gemeente zou duidelijk inzicht stuk groter. en naar de reserves, risico’s en moeten verschaffen in de financiële kredieten die ermee te maken positie van het bedrijf, met name in de BUDGETTEN OORMERKEN hebben. Zo iemand kan bijvoorbeeld verkoopprognoses en de verwachte Bij de jaarrekening en de tussentijdse beter beoordelen of de doelstellingen grondprijzen waarmee gerekend rapportages gaat de aandacht meestal van een reserve nog actueel zijn en of wordt. Een raad mag nooit accepteren uit naar tegenvallers en kredietover- er geen risico’s onbenoemd zijn dat dergelijke informatie niet wordt schrijdingen. Er moet echter ook gebleven. verstrekt. Op basis van deze cijfers kan kritisch gekeken worden naar gecontroleerd worden of de prognoses meevallers en niet benutte kredieten. FINANCIËLE RISICO’S VAAK in de afgelopen jaren zijn uitgekomen. Deze kunnen veroorzaakt zijn doordat ONDERSCHAT Als het ieder jaar tegenvalt, dan wordt door de raad genomen beslissingen Het is in deze tijd van groot belang de grondwaarde waarschijnlijk te niet of onvolledig worden uitgevoerd. om te begrijpen hoe gezond de hoog gewaardeerd. Dit kan aanleiding Als er bijvoorbeeld geld over zou financiële toestand van de gemeente zijn om een nader onderzoek te blijven bij de bijzondere bijstand, dan is. In het ideale geval zou dit uit de vragen of om risicobeperkende zou dit kunnen komen doordat de risicoparagraaf moeten blijken. Uit de maatregelen voor te stellen. gemeente te streng is bij de beoorde- ervaringen bij gemeenten waar het ling van aanvragen of doordat mis is gegaan, blijkt echter dat de NIET NODELOOS GELD OPPOTTEN bijstandsgerechtigden onbekend zijn risico’s vaak worden onderschat. Het is Tegenover de gemeenten die door met de rechten die ze hebben. In dat daarom goed om inzicht te hebben in hun grondbedrijf in de problemen geval zouden we als SP moeten de balans van de gemeente. Hoe hoog zijn gekomen, staan gemeenten die bepleiten om dit geld alsnog voor het zijn de schulden in verhouding tot de nodeloos geld oppotten. Het kan bestemde doel in te zetten. totale begroting en wat staat daar aan daarom lonen om bij de reserves en zekerheden tegenover? Onderzoek voorzieningen na te gaan of er wel een daarbij ook hoe de schulden en het duidelijk doel en bijbehorend eigen vermogen van de gemeente zich bestedingsplan voorhanden zijn. Als in de loop van de tijd hebben ontwik- dit niet het geval is, of als er te veel keld en hoe groot het vrij besteedbare geld in reserve zit, dan kan dit geld deel van de begroting is. voor een ander doel worden ingezet.

12 SPANNING SEPTEMBER 2014 DE BURGEROORLOG IN OEKRAÏNE EN HET FALEN VAN DE INTERNATIONALE POLITIEK Tekst en foto Tiny Kox

In de loop van 2014 ontbrandt een burgeroorlog in Oekraïne, die naast 3.000 doden, 6.000 gewon- den en een miljoen vluchtelingen, ook de verhoudingen tussen Rusland enerzijds en de Europese Unie en Amerika anderzijds op scherp stelt. Vijfentwintig jaar na de val van de Berlijnse Muur staan beide blokken weer als tegen- standers tegenover elkaar en loopt Europa gevaarlijk langs politieke, economische en militaire afgronden. SP-senator Tiny Kox, actief in de Raad van Europa, was er deels getuige van en doet verslag.

Als op 25 mei Petro Porosjenko tot nieuwe president van Oekraïne wordt gekozen, is de verwachting dat hij wellicht een einde aan de burgeroor- log in zijn land zal kunnen maken. Als een van de schatrijke oligarchen van het land heeft hij eerder in meerdere De opstand op het Maidanplein kostte meer dan honderd levens, de burgeroorlog meer dan 3000. regeringen gediend. Verwacht wordt dat hij met de opstandelingen in de oostelijke provincies tot een vergelijk zal kunnen komen, en ook met hun bondgenoten in Rusland. Daags na grata verklaard. En vanwege de fractievoorzitters uit de Parlementaire Porosjenko’s verkiezing spreek ik, als annexatie eerder dit jaar van de Krim Assemblee eind mei in Moskou om te fractievoorzitter van Verenigd door Rusland is aan de Russische kijken hoe de vlag erbij hangt. Europees Links in de Parlementaire delegatie in de Raad van Europa het Assemblee van de Raad van Europa, stemrecht in de assemblee ontnomen. DISCUSSIE OVER DE KRIM in Moskou met Sergey Naryshkin. Hij Daarop schortten de Russen hun De parlementsvoorzitter vertelt me is voorzitter van het Russische activiteiten in de assemblee op. En redelijk positief te zijn over de parlement, de Doema, en vertrouwe- daarmee dreigt een van de laatst nieuwgekozen machthebber in Kiev, ling van president Poetin. Het conflict resterende pan-Europese diploma- ook al hebben de inwoners van de in Oekraïne heeft de verhoudingen tieke platforms verloren te gaan. Hoe oostelijke provincies voor een groot tussen Rusland en Europa zwaar minder er wordt gepraat, hoe groter deel niet kunnen meestemmen. En vertroebeld. Naryshkin zelf is in de dreiging wordt. Daarom ben ik met ook al blijft hij de eerdere afzetting Europa en Amerika tot persona non medeweten van mijn vier collega-­ van Porosjenko’s voorganger Janoeko- vitsj betitelen als een ongrondwettige staatsgreep, die geleid werd door de rechts-extremisten van de Rechtse Doema-voorzitter Naryshkin: ‘De Oekraïen- Sector en Svoboda. Naryshkin geeft me wel te verstaan dat de toetreding se regering schendt haar eigen rechtsorde van de Krim tot de Russische Federa- door burgers te bombarderen. Waarom is tie voor de Russen onomkeerbaar is. Naar zijn mening is, bij het uiteenval- daar in het Westen geen aandacht voor?’ len van de Sovjet-Unie, de Krim tegen

SPANNING SEPTEMBER 2014 13 de wil van haar inwoners bij een MEER DAN EEN MILJOEN Slager, door de loopgraven van de onafhankelijk Oekraïne gevoegd en VLUCHTELINGEN Eerste Wereldoorlog in West-­ wordt nu deze historische blunder Als een maand later president Vlaanderen. Dan komt het bericht hersteld. Ik zeg dat ik de redenering Porosjenko naar Straatsburg komt om dat MH17 boven Oekraïne is neer­ begrijp maar de conclusie niet deel. daar zijn allereerste grote internatio- gestort, waarschijnlijk door een aanval De huidige Russische regering is nale toespraak af te leveren in de van buiten. Aan boord 298 mensen, rechtsopvolger van de Sovjet-Unie en parlementaire assemblee, is de oorlog onder wie bijna 200 Nederlanders. In dus ook verantwoordelijk voor wat in verder ontbrand. Toch spreekt hij de media wordt ogenblikkelijk 1991 met de Krim is gebeurd. Het op geruststellende woorden over de gespeculeerd over de daders. Rusland, de Krim georganiseerde referendum militaire confrontatie. Hij legt uit dat Oekraïne en de rebellen in het oosten en de daarop volgende aansluiting bij hij naar herstel van de vrede zoekt en wijzen beschuldigend naar elkaar. Als Rusland zijn in strijd met nationaal en bereid is na te gaan hoe de autonomie ik de volgende dag een reactie op de internationaal recht, volgens de van de regio’s in zijn land versterkt radio mag geven vanwege mijn erkende juridische deskundigen van kan worden. Ik wens hem tijdens de bekendheid met Oekraïne en de Raad van Europa. Daar zal Rusland lunch met hem en mijn collega-­ Rusland, vraag ik om terughoudend- de gevolgen van moeten dragen. fractievoorzitters veel sterkte met het heid. Ik zeg de opvatting van de waarmaken van zijn plannen. Nederlandse regering te delen dat het Meer eens zijn we het over de opstan- Dat helpt niet echt. Kort na Porosjen- terugbrengen van de slachtoffers en dige regio’s in Oost-Oekraïne. Ook zij ko’s bezoek aan Straatsburg escaleert het uitvoeren van onderzoek naar de hebben in de weken voor onze het conflict verder. Het leger bombar- oorzaken prioriteit horen te hebben. ontmoeting in Moskou hun referenda deert Loehansk en Donetsk en de Nog meer olie op het vuur gooien is in georganiseerd, waarin een grote rebellen tonen weinig genade voor niemands belang. Het is al erg genoeg meerderheid voor onafhankelijkheid Oekraïense soldaten of internationale dat nu ineens 200 landgenoten heeft gestemd. Naryshkin ziet daarin waarnemers van de OVSE. Over en slachtoffer lijken te zijn geworden van echter geen reden om over aansluiting weer worden oorlogsmisdaden een oorlog die er nooit had mogen van deze regio’s bij Rusland te praten. begaan, zo zal Amnesty International komen als politici beter hun verstand Rusland zal ook geen pogingen doen later documenteren. Frontlijnen hadden gebruikt. om in het gebied van Donetsk en Loehansk met militair ingrijpen de orde te herstellen, verzekert hij me. Maar er moet ook een einde komen ‘Nederland verkeert in shock, de wereld aan het militair geweld van het Oekraïense leger en de rechts-radicale leeft mee – maar de burgeroorlog gaat privémilities in het oosten van het land, waar een humanitaire catastrofe door.’ plaatsvindt. Verwijten dat Rusland te veel troepen aan de Oekraïense grens heeft, wijst hij af: ‘Ze zijn in ieder geval op ons eigen grondgebied, iets golven op en neer en jagen steeds Beelden uit het rampgebied doen wat je van de Amerikaanse troepen meer inwoners op de vlucht. De vermoeden dat repatriëring van doorgaans niet kan zeggen’, voegt hij Verenigde Naties tellen er op een slachtoffers een probleem kan er ietwat cynisch aan toe. Hij bepleit, gegeven moment meer dan een worden. Het vliegtuig is midden in het in navolging van president Poetin, miljoen, in Oekraïne en ook in oorlogsgebied neergekomen. Ik neem rechtstreekse onderhandelingen met Rusland. Ook internationaal is er contact op met de secretaris-generaal de opstandelingen om naar een sprake van oplopende dreiging. Over van de Raad van Europa en de vergelijk te zoeken. En hij wijst me en weer worden steeds hardere president van de assemblee om hun erop dat de regering van Oekraïne economische en persoonlijke sancties invloed aan te wenden voor een haar eigen rechtsorde schendt door afgekondigd. De VS, NAVO, EU en spoedige repatriëring van alle eigen burgers te bombarderen, de Rusland verwijten elkaar in bittere slachtoffers. Dat vraag ik ook aan mijn media te muilkorven, fascistische woorden verantwoordelijk te zijn voor contacten in het Russische en partijen in de regering te handhaven de burgeroorlog en de oplopende Oekraïense parlement. Iedereen zegt en oppositiepartijen te verbieden. Hoe internationale spanningen. Elk toe zijn best te zullen doen en daar komt het dat in het Westen daar geen moment kan de vuurhaard overslaan, ben ik dankbaar voor. Ondertussen aandacht voor is? Ik zeg dat ik zijn schrijven analisten. Naar Moldavië zie ik tendentieuze berichtgeving over woorden zal overbrengen naar mijn bijvoorbeeld. Of zelfs naar de zogenaamd gesol met lichamen en collega’s in de parlementaire assem- Baltische staten, met grote Russische eigendommen van passagiers. Dat blee van de Raad van Europa en nodig minderheden. beïnvloedt zelfs minister Timmer- hem uit tot verder overleg met het mans als hij in de Veiligheidsraad presidium van de assemblee. Narysh- DE TRAGEDIE VAN MH17 – naar later blijkt ten onrechte – kin reageert positief en laat dat zelfs Dan wordt het 17 juli. Ik loop die dag, daags na mijn bezoek via een open samen met Emile Roemer en mijn brief in de Russische media weten. oud-collega uit de Eerste Kamer Kees

14 SPANNING SEPTEMBER 2014 schande spreekt over onwaardig ‘De Koude Oorlog is op zo’n moment weer gedrag van Oekraïense hulpverleners, in een overigens indrukwekkende helemaal terug.’ toespraak tot de wereldgemeenschap. Nederland verkeert in shock, de wereld leeft mee – maar de burger­ oorlog gaat door. bondgenootschap zijn. In Moskou een miljoen mensen op de vlucht. NAVO-LIDMAATSCHAP VOOR wordt er met lede ogen naar gekeken. Later die dag wordt meer duidelijk OEKRAÏNE? Er groeit een afgrond van wantrouwen over de afspraken die in de Wit-Russi- Enkele dagen later teken ik met Emile tussen de blokken, die elkaar tot voor sche hoofdstad Minsk zijn gemaakt Roemer namens onze fracties in de kort partners noemden. We leven weer tussen vertegenwoordigers van de Tweede en Eerste Kamer het condole- in een gevaarlijke wereld. Oekraïense regering en de oostelijke anceregister op het ministerie van Terwijl de NAVO-top de berichtgeving opstandelingen, onder toezicht van de Justitie. Weer enkele dagen later zijn beheerst en de oorlog verder gaat, tref OVSE. Die heeft haar Zwitserse we beiden op vliegbasis Eindhoven, ik begin september voor de derde keer topdiplomaat Heidi Tagliavini met die samen met koning en koningin, de deze zomer de voorzitter van de ingewikkelde klus belast. regering, collega’s uit de Staten-­ Russische Doema. Dit keer in Parijs, Na enkele spannende dagen lijkt het Generaal en een duizendtal diep­ waar hij nu de officiële gast is van het bestand te houden. Meer punten uit bedroefde nabestaanden, om de presidium van de parlementaire het door de OVSE bemiddelde gerepatrieerde slachtoffers waardig te assemblee. Deze omtmoeting is akkoord van Minsk worden bekend. ontvangen. Die dag is door de mogelijk, omdat Frankrijk de officiële De Oekraïense regering heeft regering tot nationale rouwdag zetel van de Raad van Europa is en toegezegd meer autonomie aan de uitgeroepen – en zo wordt hij ook in daarom alle genodigden moet regio’s te willen geven, terwijl de het hele land en zelfs internationaal toelaten. Het gesprek is voldoende opstandige provincies hun eis om beleefd. Een moment van beschaving opbouwend om mee door te gaan. geheel onafhankelijk van Oekraïne te in een steeds bruter wordende wereld. Naryshkin stelt voor om elkaar snel worden, gematigd hebben. Over en Ik krijg condoleancebetuigingen uit weer ergens te treffen, in Moskou of weer worden gevangenen uitgeruild Straatsburg, Kiev en Moskou. Maar de elders. We gaan in goede sfeer uiteen. en hulpgoederen kunnen naar de oorlog gaat door. Van goede sfeer is weinig sprake in de belegerde gebieden in het oosten om verschillende commissievergaderin- daar de humanitaire catastrofe na Eind augustus lijkt de toestand in gen met collega’s uit de lidstaten van maanden van oorlog aan te pakken. Oekraïne steeds uitzichtlozer en de Raad van Europa in de rest van de De secretaris-generaal van de Raad niemand spreekt meer over een week. Oekraïne beheerst de agenda’s. van Europa bezoekt Kiev en Moskou bestand. Het leger, aanvankelijk in de Met name uit Scandinavische, om de diplomatie weer nieuwe kansen aanval, verliest terrein op de rebellen Baltische en Kaukasische lidstaten te geven. De NAVO ziet alsnog af van – volgens velen omdat die illegaal worden door parlementariërs het beloven van een lidmaatschap aan door Rusland bewapend zouden keiharde woorden over Rusland Oekraïne en ook de Europese Unie worden. Rusland ontkent, zoals steeds gesproken. Als ik mijn zorgen uit over zwijgt over toetreding van het land tot in dit conflict, dat het de rebellen de burgeroorlog in Oekraïne, wordt de Unie. Dat wordt ook in Moskou daadwerkelijk steunt. Met name de me door collega’s uit Estland en waargenomen. Heel aarzelend Amerikanen beweren bewijzen te Georgië toegebeten dat er geen ontspant de wereld zich. Niemand hebben voor Russische militaire sprake is van een burgeroorlog maar weet of dat duurzaam is. aanwezigheid. Er wordt gesproken van een regelrechte oorlog tussen Dan is mijn parlementaire zomer over Westerse wapensteun. Sancties Europa en Rusland, op Oekraïens voorbij. De vergaderingen van de worden verzwaard. NAVO-chef grondgebied. De Koude Oorlog is op Eerste Kamer worden hervat, in Rasmussen roept op om Oekraïne tot zo’n moment weer helemaal terug. aanwezigheid van premier Rutte, met het Noord-Atlantische militaire de herdenking van de slachtoffers van bondgenootschap toe te laten. Dat HOOP OP EEN DUURZAAM MH17 en in het bijzonder mijn collega gebeurt kennelijk in goed overleg, STAAKT-HET-VUREN van de PvdA, Willem Witteveen. Op want als Rasmussen zijn oproep doet, Veel beter is het bericht aan het einde de dag van de herdenking bevestigt de komt de regering in Kiev met een van die week. Dan horen we dat de Nederlandse Onderzoeksraad dat wetsvoorstel om de ongebonden presidenten Porosjenko en Poetin het MH17 van buiten is getroffen door status, die het land sinds zijn onafhan- erover eens zijn geworden dat er snel projectielen. Wie daarvoor verant- kelijkheid heeft, op te heffen om een staakt-het-vuren moet komen in woordelijk is, moet nog blijken. Dat de toetreding tot de NAVO en de EU Oost-Oekraïne. Terwijl sommige totale verantwoordelijkheid voor het mogelijk te maken. Op de NAVO-top collega’s in de Raad van Europa gierend uit de hand lopen van het in Wales begin september zal presi- verbitterd spreken over een nieuwe Oekraïense conflict ligt bij tal van dent Porosjenko speciale gast van het truc van Poetin, stel ik voor tenminste politici, die liever pyromaan dan even blij te zijn dat het geweld in het brandweerman speelden dit jaar, dát verscheurde land gaat stoppen, na staat voor mij ondertussen wel vast. En 3.000 doden en 6.000 gewonden en dat voelt slecht.

SPANNING SEPTEMBER 2014 15 EEN BASISINKOMEN VOOR IEDEREEN: SYMPATHIEK IDEE OF VERWERPELIJK VOORSTEL? INTERVIEW MET SP-TWEEDE KAMERLID PAUL ULENBELT

Tekst: Hans van Heijningen en Peter Sas

De roep om de invoering van een bezorger van het basisinkomen. De overheid, een nachtwakersstaat. basisinkomen, zowel in Neder- werkloosheid lag in die jaren nog wat Mensen worden afgescheept met een land als daarbuiten, wint aan hoger dan nu het geval is. Ook toen schijntje en vervolgens aan hun lot populariteit. Dat lijkt logisch werd er vaak geroepen dat ons stelsel overgelaten. Als je trouwens de gezien het groeiend aantal van sociale zekerheid onhoudbaar was bureaucratie af wil schaffen, dan zijn mensen dat blijvend buiten het geworden. Als we al het geld dat we er veel minder dramatische maatrege- arbeidsproces komt te staan. aan sociale zekerheid besteden op één len denkbaar waarmee je de regel­ Iedereen een vast bedrag per hoop gooien en dat delen door het geving in de sociale zekerheid maand, geen gezeur meer met aantal mensen in Nederland, dan drastisch kunt versimpelen. Bijvoor- het UWV dat jou dwingt te krijgt iedereen z’n deel, zo was het beeld door de gegevens van de solliciteren terwijl er geen werk idee. Dat basisinkomen zou in de Belastingdienst te koppelen aan die is, en geen gedoe meer met de praktijk neerkomen op een paar van uitkeringsinstanties, zodat er bijstand. Maar wie zich meer in honderd euro in de maand. Vervol- automatisch berekend kan worden wie het idee van het basisinkomen gens zouden we het hele stelsel van er recht heeft op bijzondere bijstand, verdiept, komt erachter dat daar sociale zekerheid kunnen afschaffen: kinderbijslag enzovoort. Daar hoef je grote bezwaren aan kleven. de WW, WAO, bijstand, AOW, echt geen basisinkomen voor in te studiefinanciering, huurtoeslagen, voeren.’ ››Een basisinkomen voor iedereen, zorgtoeslagen, noem maar op. Er zit een sympathiek idee toch? dus een liberale filosofie achter het ››Maar er zijn toch ook socialisten ‘Ik begrijp heel goed waarom het basisinkomen: ieder z’n deel, dan ben geweest die voor het idee van het idee van een basisinkomen zoveel jij van de overheid af en is de overheid basisinkomen hebben gepleit? mensen aanspreekt. Door de van jou af. Je mag, maar je hoeft niet ‘Zeker, begin 20ste eeuw is het idee economische crisis is de werkloos- meer te solliciteren. Je zoekt het maar naar voren gebracht door zowel heid ontzettend toegenomen. En veel uit met dat basisbedrag. En we zijn in liberalen als socialisten. Socialisten van de mensen die hun baan hebben één klap van de hele bureaucratie af.’ deden dat vooral vanuit het idee dat verloren, maken weinig kans meer op de arbeidsmarkt. Moet je al deze mensen opjagen en dwingen om ­ 30 sollicitaties per maand te doen? Een basisinkomen voor iedereen lijkt tegen die achtergrond een sympa- Er zit een liberale filosofie achter het basis- thieke oplossing. Je hoeft er niets inkomen: ieder z’n deel, dan ben jij van de voor te doen, je krijgt het zo in de schoot geworpen. overheid af en is de overheid van jou af’ Maar als je er beter over nadenkt en kijkt naar de praktische gevolgen ervan, kom je tot de conclusie dat het basisinkomen een valkuil is.’ ››Niet iedereen blij dus? we aan iedereen bestaanszekerheid ››Leg dat eens uit? ‘Het basisinkomen gaat uit van het moesten kunnen bieden. In die tijd ‘Laten we eerst eens kijken naar de idee dat er nou eenmaal een categorie was er helemaal nog geen sociale geschiedenis van het basisinkomen. mensen is die niet mee kan komen in zekerheid. De situatie nu is echter heel Dan zie je dat het vooral een liberaal de samenleving, de ‘nuttelozen’ of de anders. Door decennialange arbei- idee is. In Nederland is het in de ‘onrendabelen’, zoals Marcel van Dam dersstrijd heeft de vakbeweging een jaren 80 in Den Haag op de politieke ze noemt. Die krijgen dan de mini- prachtig systeem van sociale zekerheid agenda gezet door niemand minder male middelen van bestaan en worden bevochten, waar wij als socialisten dan Gerrit Zalm. Ook D66-voorman zo afgeschreven, terwijl de rest van de trots op moeten zijn en pal voor Hans Wijers was een warm pleit­ bevolking vrolijk verder gaat. Ik vind moeten staan. De invoering van een dat wij als socialisten niet zo met basisinkomen zou funest zijn voor dat mensen om mogen gaan. Het idee van systeem van sociale zekerheid. Je ziet het basisinkomen past perfect bij het dan ook dat in de loop van de 20ste liberale idee van een minimale eeuw, als de verzorgingsstaat stapje

16 SPANNING SEPTEMBER 2014 voor stapje vorm krijgt, de socialisten en de vakbeweging afstand nemen van het idee van het basisinkomen. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het idee van het basisinkomen een heel negatieve betekenis, omdat Nederland opgebouwd moest worden en er genoeg werk was. Dat mensen zomaar een basisinkomen in de schoot geworpen zouden krijgen, paste niet in de tijdsgeest. Pas eind jaren 70 maakt het idee van het basisinkomen weer een comeback, vooral onder invloed van het neoliberalisme. Rechtse economen als Milton

Friedman pleitten voor het afschaffen foto Flickr.com van alle regels die het vrije spel van Een basisinkomen voor iedereen lijkt een sympathieke oplossing, maar er kleven grote kapitaal en de vrije markt in de weg bezwaren aan. zouden staan. Met de invoering van het basisinkomen zouden alle regels rond de sociale zekerheid in één klap afgeschaft kunnen worden. Friedman zelf was dan ook een groot voorstan- der van een basisinkomen. Via die lijnen kwam het idee bij mensen als ’Werkende mensen hebben recht op een Gerrit Zalm en Hans Wijers terecht. In de Paarse kabinetten werd er groter deel van ‘de taart’, maar daar is serieus nagedacht over de invoering klassenstrijd voor nodig. Als iedereen een van het basisinkomen. En dat zou ook echt gebeurd zijn als de vakbonden en basisinkomen krijgt, dan kun je dat wel de PvdA niet dwars waren gaan liggen. In het kabinet werd het geblokkeerd vergeten’ door PvdA-minister Melkert. PvdA en de vakbonden zagen de bui al hangen: een basisinkomen zou het einde betekenen van de sociale zekerheid.’

››Een basisinkomen garandeert dus geen bestaanszekerheid? ‘Nou, bestaanszekerheid voor mijn tuin niet meer uitkomen! aan. Die laat je juist dieper in de iedereen... Het is echt een illusie om te En wanneer een belangrijk motief om armoede wegzinken.’ denken dat je dat met een basisinko- te gaan werken verdwijnt, zal ook de men kunt bereiken. Want hoe hoog koopkracht drastisch afnemen. Dat ››Wat moeten we dan doen om moet dat basisinkomen dan worden? zou funest zijn voor de economie. Ook mensen uit de armoede te trekken? Dat is echt een dodelijke vraag voor de de belastinginkomsten zouden ‘Als SP’ers hebben we daar duidelijke voorstanders van dit idee. Volgens de kelderen en daarmee zou een ideeën over. Als je mensen uit de meest riante berekeningen kan een basisinkomen waar je normaal van armoede wilt halen, dan moet je het basisinkomen hoogstens 700 euro per kunt leven, simpelweg onbetaalbaar minimumloon verhogen, de bijstands- maand bedragen. Dat bedrag ligt in worden. Het idee van een hoog uitkering verhogen, het werk beter ons land dus onder de armoedegrens. basisinkomen haalt zichzelf onderuit. verdelen, bijvoorbeeld door goede Het armoedeprobleem zul je met een Dat was ook de conclusie die D66 in VUT-regelingen, waardoor oud plaats basisinkomen dus niet oplossen. Zelfs de jaren 80 trok. Zij hebben er toen kan maken voor jong. De overheid niet als je dat zou kunnen verhogen zelfs een heel congres aan gewijd, moet door middel van gerichte tot 1.000 euro per maand. Maar stel je maar uiteindelijk hebben ze het niet investeringen meer werkgelegenheid even voor dat het wel mogelijk zou zijn aangedurfd, omdat de ‘economische creëren. En het geld is er, althans als om het basisinkomen op 1.800 euro gedragseffecten’ van een basisinko- we wat slimmer belasten. Uit een per maand te zetten. Wie gaat er dan men onzeker zouden zijn. recent WRR-rapport blijkt dat ­ nog aan het werk? Wie gaat dan al het Het idee van het basisinkomen werkt 1 procent van de Nederlanders 25 werk doen dat gedaan moet worden alleen als het te weinig is om van te procent van het totale vermogen bezit, om de samenleving draaiende te kunnen leven en je daarnaast moet een bedrag van 275 miljard euro! Met houden? Als ik maandelijks zomaar werken. De mensen die echt niet 10 procent van dat kapitaal kun je alle 1.800 euro zou krijgen, dan zou ik kunnen werken hebben er dus niks problemen in de sociale zekerheid,

SPANNING SEPTEMBER 2014 17 ››Het basisinkomen past dus niet in inkomensverschillen geen sprake is. bij het mensbeeld van de SP? Wat ons betreft is dat het tegendeel ‘Als socialisten gaan we uit van het van eerlijk delen. Het is dan ook niet principe dat je een samenleving met verrassend dat het basisinkomen vaak z’n allen opbouwt. Iedereen heeft in één adem wordt genoemd met de recht op een menswaardig bestaan en vlaktaks. Het depolitiseert de verde- daarom moet de overheid garant ling van welvaart en staat haaks op een staan voor goede sociale voorzienin- rechtvaardige verdeling van welvaart. gen. Daartegenover staat dat iedereen De SP is bijvoorbeeld voor een ook de plicht heeft om naar vermogen inkomensafhankelijke kinderbijslag:­ bij te dragen aan de samenleving. Je hoe meer je verdient, hoe minder werk is niet alleen een bron van kinderbijslag je krijgt. Die gedachte

foto Bas Stoffelsen privé-inkomsten, het is ook jouw vindt iedereen hartstikke normaal in Paul Ulenbelt is woordvoerder bijdrage aan de samenleving. En daar de partij. Waarom zou dat met Sociale Zaken voor de SP ontlenen mensen een deel van hun inkomensondersteuning dan anders in de Tweede Kamer. trots en eigenwaarde aan. En als je zijn? Daarnaast ondergraaft een basisinko- men de solidariteit ook nog eens op een heel andere manier, omdat vakbonden daarmee buitenspel worden gezet. De werkgevers zouden zeggen: ‘Hoezo CAO? Hoezo ontslag- Als je mensen uit de armoede wilt halen, recht? Je hebt toch een basisinkomen!’ En als mensen een basisinkomen dan moet je het minimumloon verhogen, de zouden krijgen dat net niet genoeg is om van te leven, dan moeten ze erbij bijstandsuitkering verhogen, het werk beter gaan klussen. Wat nu volwaardige verdelen banen zijn worden dan dus bijbaan- tjes, flexibele jobs. Ook zouden de lonen omlaag gaan, omdat mensen immers al een financiële steun in de rug hebben. Arbeid zou goedkoper worden. De positie van de werkenden zou daardoor dus ondermijnd worden. rond armoede, studiefinanciering en echt niet kunt werken, oké, dan zorgen Want mensen met flexibele jobs zijn eigen risico in de zorg in één klap we er met z’n allen voor dat je toch een vaak slecht georganiseerd en onder- oplossen. menswaardig bestaan kunt leiden. vertegenwoordigd in de vakbonden. Dat is tenminste een solidaire Omdat de bijstand nu te laag ligt, Het probleem is niet dat de verzor- oplossing. Of kijk naar wat de SP in knokt de SP voor een hogere uit­ gingsstaat onbetaalbaar is geworden, Amsterdam doet, nu we daar in het kering. Maar bijdragen aan de zoals rechts zegt. Het probleem is dat gemeentebestuur zitten. Daar zegt de samenleving is altijd beter dan de lonen achter zijn gebleven bij SP: we gaan de mensen in de bijstand thuiszitten. Dat mis ik in het idee van productiviteitsstijgingen; het verschil niet met behoud van uitkering laten het basisinkomen. Het zet de mensen is bij het kapitaal terecht gekomen. Als we werken, nee, we gaan ze een echte die niet kunnen meekomen, genade- je daarmee de lonen, uitkeringen en baan geven en het minimumloon loos aan de kant. Dat moeten socialis- studiebeurzen had verhoogd, dan zou betalen. Zo geven we mensen weer een ten niet willen. Sommige linkse de verzorgingsstaat nog recht overeind kans op de arbeidsmarkt. We zetten voorstanders van het basisinkomen staan. Dat is ook wat Piketty laat zien de mensen aan het werk in maatschap- lijken wel eens een recht op luiheid te in zijn boek Capital in the Twenty-First pelijk nuttige banen en houden zo ook bepleiten, het recht op niet meedoen. Century, dat het kapitaal sterker is de voorzieningen in stand. Er komen Maar dat hoort wat mij betreft niet bij gegroeid dan de beloning van arbeid. weer conciërges op scholen, begelei- de socialistische ideologie.’ Werkende mensen hebben recht op ders op busjes in leerlingenvervoer, een groter deel van ‘de taart’, maar activiteitenbegeleiders in de ouderen- ››En het idee van het basisinkomen als daar is klassenstrijd voor nodig. Als zorg, hulp bij sportverenigingen, bij een kwestie van eerlijk delen. iedereen een basisinkomen krijgt, dan de kinderboerderij, de dierenambu- Hoe denk jij daarover? kun je dat wel vergeten.’ lance, noem maar op. En de mensen ‘Ik begrijp dat liberalen dit zien als die zo aan het werk gaan, krijgen weer ‘eerlijk delen’, maar vanuit een een gevoel van eigenwaarde, zelfver- socialistisch perspectief is er weinig trouwen. Dat is een veel betere eerlijks aan. Iedereen komt in oplossing dan een basisinkomen, aanmerking voor een basisinkomen, waarbij je zegt ‘Hier heb je 700 euro ook de koning en ook de miljonairs, en zoek het verder maar uit’.’ waardoor er van verkleinen van

18 SPANNING SEPTEMBER 2014 ONS KAPITAAL 11 (SLOT) DE ZOTHEID VAN ERASMUS

Tekst: Ronald van Raak

‘Er zijn [...] bij het verwerven van waarin burgers discussiëren over de inzicht twee belangrijke hinder­ politiek en hun eigen rol daarin. Door palen: de schaamte, die de geest de verspreiding van kranten, zoals de benevelt, en de vrees die, als het Opregte Haarlemsche Courant (1656) – gevaar zichtbaar is geworden, het huidige Haarlems Dagblad –, afraadt om tot handelen over te werden ook bredere groepen burgers gaan. Welnu, hiervan bevrijdt de in politieke discussies betrokken. zotheid op een schitterende manier. Er zijn niet veel mensen DE EIGEN DWAASHEID die begrijpen hoeveel andere Na de boeken en de kranten kwamen voordelen dat nog met zich de computers en het internet. Nu kan meebrengt, zich nooit te schamen elke burger zich op elk moment van en alles te durven.’ de dag bemoeien met de politiek. Daarbij hoeven we ons niet meer te Nederland kent bijna geen filosofen verschuilen achter een alter ego, zoals die grote denksystemen hebben Erasmus achter de Zotheid – hoewel gebouwd. In ons polderland floreerde mensen op internet nog vaak een vooral de praktische filosofie, over hoe schuilnaam gebruiken. je moet leven en jezelf kunt ontwik­ wikipedia.org foto kelen. Een symbool bij uitstek voor Desiderius Eramus Maar Erasmus gebruikte de Zotheid deze praktische manier van denken is niet alleen om zichzelf te beschermen, Desiderius Erasmus. Toch is Erasmus het was ook een manier om zichzelf te geen ‘brave’ denker, een moralist met relativeren. De dwaas kent geen opgeheven vingertje. Integendeel: hij HET PUBLIEKE DEBAT ‘schaamte’, zij durft alles te zeggen. En schopte tegen alle gevoelige schenen Erasmus schreef de Lof der Zotheid de dwaas kent geen ‘vrees’, zij durft van zijn tijd, van Koning, Kerk en (1510) ‘te paard’, op weg van Italië alles te ondernemen. Maar dat is nog Kapitaal. naar Engeland. Hij schreef in dit boek niet alles, de dwaas van Erasmus heeft zonder schroom over de handels­ nóg een eigenschap: zij neemt ook Erasmus wilde zijn lezers levenswijs- lieden en de geestelijken, maar ook zichzelf niet al te serieus. Erasmus wil heid meegeven. Zij eigen leven was over de politieke machthebbers: laten zien hoeveel zotheid er zit in ons dan ook bewogen geweest. Hij werd ‘Denkt u zich hen nu eens in zoals ze leven, in ons streven naar eer, geld en – vermoedelijk in 1469 – geboren in dikwijls zijn: een man die de wetten macht. Niet dat wij ons moeten Rotterdam als onwettig kind van een niet kent, van het algemeen belang terugtrekken uit dit leven – Erasmus geestelijke. Na de vroege dood van haast de vijand is, op persoonlijk verliet niet voor niets het klooster –, zijn moeder Margaretha, die stierf aan voordeel uit, aan genietingen ver- maar een besef van eigen zotheid de pest, vond hij uiteindelijk onderdak slaafd.’ helpt wel om maat te houden in ons in een klooster te Steyn bij Gouda, eigen leven. waar hij in 1492 tot priester werd Erasmus maakte onderdeel uit van de gewijd. In deze tijd was juist de ‘Republiek der Letteren’, een inter­ Mensen kunnen zich fatsoenlijk moderne drukpers uitgevonden. In nationaal verband van geleerden in gedragen door zich te houden aan de plaats van carrière te maken als Europa die met elkaar correspondeer- juiste regels. Maar dan is het wel de geestelijke probeerde Erasmus te den in brieven, elkaar ontmoetten in vraag wat ‘goed’ is – en vooral ‘voor leven van zijn pen. drukkerijen en schreven in het Latijn, wie’? Moraliseren leidt tot vrees en de taal van de intellectuele bovenlaag. schaamte, wat volgens de Zotheid wat De kritiek van Erasmus klonk maar in al te zot is. Erasmus bepleit een een beperkte groep, van mensen die andere vorm van moraal, waarbij Latijn hadden geleerd. En bereikte mensen leren om zélf morele afwegin- niet het volk, dat meestal helemaal gen te maken. Daarbij grijpt hij terug niet kon lezen. op de ‘klassieken’, op de filosofen van de oudheid. Door veel te lezen en veel Maar met Erasmus kondigt zich aan te studeren zouden mensen meer het begin van de zestiende eeuw wel pietas krijgen, een ‘vroomheid’ om iets nieuws aan: het publieke debat, beter met elkaar om te gaan.

SPANNING SEPTEMBER 2014 19 ‘IN ONS STRAATJE’ HOE ONGELIJK IS NEDERLAND?

Tekst: Tijmen Lucie

Dit is de hoofdvraag van de ‘Dat hangt ervan af wie je met wie onlangs verschenen publicatie vergelijkt. Vergelijk je Nederland met van de Wetenschappelijke Raad de VS, dan is de inkomensongelijk- voor het Regeringsbeleid (WRR) heid klein, maar vergelijk je Neder- over de ontwikkeling en gevolgen land met Denemarken, dan is de van economische ongelijkheid in inkomensongelijkheid groot. Het ligt 1

Nederland . Spanning sprak er ook aan met welke maat je ongelijk- foto Saskia Nelissen erover met een van de auteurs, heid meet. In deze studie beschrijft Monique Kremer is Monique Kremer. Wiemer Salverda bijvoorbeeld dat de senior wetenschap­pelijk kloof tussen de onderste en bovenste medewerker bij de ››Wat was de reden voor de WRR om inkomensgroep vanaf de jaren Wetenschappelijke­ Raad een studie te publiceren over zeventig is gegroeid. Andere econo- voor het Regeringsbeleid. ongelijkheid in Nederland? men, die kijken naar de Gini-coëffi­ ‘Vanwege het grote internationale ciënt, stellen juist weer dat inkomens- debat over economische ongelijkheid, verschillen in Nederland relatief klein earned income tax credits de werkende dat vooral in de VS, maar ook zijn.’ armen belastingvoordelen kunnen daarbuiten gevoerd wordt. Zo hebben geven. Of je zou kunnen inzetten op onder meer president Obama en de ››En hoe is het gesteld met de predistributie: het streven naar OESO zich over dit onderwerp verschillen in beloning in Nederland? gelijkere lonen op de arbeidsmarkt, uitgelaten. De WRR wilde onder­ ‘De loonverschillen zijn de afgelopen vóórdat belastingen en sociale zoeken of deze mondiale discussie decennia groter geworden. Maar zekerheid eraan te pas komen. ook in Nederland speelde.’ zolang de verzorgingsstaat compen- Daarnaast zouden sociale partners seert, is dat niet zo’n probleem. Met afspraken kunnen maken over ››Is economische ongelijkheid in name de pensioenen zorgen voor een beloningen aan de top. En een derde Nederland een probleem? sterke herverdeling. De loonongelijk- manier is het hervormen van onder­ ‘Dat is een politieke vraag. Voor wat heid bij de beroepsbevolking neemt nemingen, waarbij je winstdeling betreft inkomensongelijkheid is wel toe. Deze ontwikkeling zie je makkelijker maakt.’ Nederland in internationaal vergelij- overigens ook in andere landen.’ kend perspectief een middenmoter. ››Wat zou je als burger of consument Dan kun je zeggen ‘Dat is helemaal ››De vermogensongelijkheid in tegen economische ongelijkheid niet gek’, maar je kunt je ook afvragen Nederland is zonder twijfel erg groot, kunnen doen? waarom wij het niet beter doen. Het is ook in internationaal perspectief. ‘In Canada bestaat het initiatief aan de politiek, sociale partners en Toch is daar in het publieke debat Wagemark. Dit is een keurmerk voor burgers om daar een moreel oordeel nauwelijks aandacht voor. Hoe komt producten van een bedrijf waar de over te geven.’ dat denkt u? loonverschillen niet groter zijn dan ‘Over vermogensongelijkheid is in 1:8. Wellicht komt dit keurmerk ook ››Wat zijn volgens deze studie van de Nederland ook veel discussie. Het naar Nederland.’ WRR de belangrijkste gevolgen van maakt namelijk een groot verschil of grote economische ongelijkheid? je pensioenen wel of niet meerekent ››Denkt u dat het kabinet iets met ‘Meer economische afstand tussen bij vermogen. Bovendien betekent een de aanbevelingen uit uw studie gaat arm en rijk betekent ook meer sociale hoog arbeidsinkomen niet altijd een doen? afstand. Burgers hebben minder hoog vermogen. Het laatste half jaar is ‘Eigenlijk hebben we maar één vertrouwen in elkaar en in de politiek. er hier veel meer aandacht voor aanbeveling: kijk niet alleen naar Minder solidariteit kan gevolgen vermogensongelijkheid gekomen. redistributie – dus belastingen en hebben voor de herverdelende Mede dankzij het invloedrijke werk sociale zekerheid – maar ook naar werking van de verzorgingsstaat, die Capital in the Twenty-First Century van predistributie, dus naar het voorpor- in Nederland overigens aanzienlijk is. Thomas Piketty. Er zal de komende taal. Dit punt wordt in het maatschap- En meer economische ongelijkheid tijd zeker meer onderzoek naar pelijk debat nog weinig opgepikt. kan ervoor zorgen dat het vertrouwen gedaan worden.’ Deze aanbeveling geldt overigens niet in de rechtstaat en de democratie alleen voor de politiek, maar ook voor afneemt.’ ››Wat zou de politiek tegen economi- de sociale partners en burgers, want sche ongelijkheid kunnen doen? zij allen kunnen predistributief beleid ››Vaak wordt gesteld dat de inko- ‘Als de politiek iets tegen economische mogelijk maken.’ mensongelijkheid in Nederland klein ongelijkheid zou willen doen, dan zou 1 www.wrr.nl/fileadmin/nl/publicaties/PDF-verkennin- is. Bent u het daarmee eens? zij naar Amerikaans voorbeeld via gen/V28_Hoe_ongelijk_is_NL_volledig.pdf

20 SPANNING SEPTEMBER 2014