Rocznik Tomaszowski 8 Spis Treści
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ROCZNIK TOMASZOWSKI 8 Wydano dzięki pomocy finansowej: Urzędu Miasta w Tomaszowie Lubelskim Urzędu Marszałkowskiego w Lublinie Starostwa Powiatowego w Tomaszowie Lubelskim Biura Turystycznego Quand Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne ROCZNIK TOMASZOWSKI 8 PL ISSN 0209-0414 Tomaszów Lubelski 2019 WYDAWCA Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim RADA NAUKOWA Andrzej Janeczek, Andrzej Kędziora, Franciszek Leśniak, Jan Lewandowski Hubert Łaszkiewicz, Jacek Zygmunt Sawicki, Marian Surdacki Jan Tęgowski, Andrzej Urbański, Andrzej Wrzyszcz REDAKCJA Marek Sioma (redaktor naczelny) Janusz Brodowski (zastępca redaktora, sekretarz redakcji) Wojciech Dziedzic (redaktor językowy) Mariusz Skorniewski (redaktor tematyczny) RECENZENCI TOMU dr hab. Marek Florek (UMCS w Lublinie), dr Paweł Jusiak (UMCS w Lublinie), dr hab. Krzysztof Kania (UMK w Toruniu), dr Janusz Kłapeć (IPN – Oddział w Lublinie), dr Grzegorz Kuprianowicz (Stowarzyszenie „Podlaski Instytut Naukowy”), dr hab. Robert Majzner (UJD w Częstochowie), dr hab. Krzysztof Narojczyk (UWM w Olsztynie), mgr Izabela Pastuszko (UMCS w Lublinie), dr hab. Andrzej Przegaliński (UMCS w Lublinie), dr hab. Adam Siwiec (UMCS w Lublinie), dr hab. Andrzej Stępnik, prof. UMCS w Lublinie, dr hab. Dariusz Szewczuk (UMCS w Lublinie), dr Mariola Tymochowicz (UMCS w Lublinie) TŁUMACZENIE STRESZCZEŃ NA JĘZYK ANGIELSKI Waldemar Fugas REDAKCJA I KOREKTA Teresa Dunin PROJEKT OKŁADKI Mikołaj Malarczyk Fotografia na okładce: Pomnik Żołnierzom Września 1939 w Tomaszowie Lubelskim Fot. Piotr Łoza © Copyright by Tomaszowskie Towarzystwo Regionalne im. doktora Janusza Petera w Tomaszowie Lubelskim, 2019 Nakład 400 egzemplarzy Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa Czasopismo znajduje się w bazie Index Copernicus ADRES REDAKCJI ul. Zamojska 2, 22-600 Tomaszów Lubelski http://www.ttr-tomaszów.pl, e-mail: [email protected] SKŁAD I ŁAMANIE KOMPUTEROWE Wydawnictwo „Morpol” s.c. M. Malarczyk, A. Wyka-Malarczyk Zemborzyce Wojciechowskie 100A, 20-515 Lublin DRUK I OPRAWA Drukarnia „Tekst” E. Zonik i wspólnicy s.j. ul. Wspólna 19, 20-344 Lublin Rocznik Tomaszowski 8 Spis treści SPIS TREŚCI ARTYKUŁY Elżbieta Sobieszczańska – Z Sobieszczan do Podlodowa. Historia braci Józefa i Wojciecha „Piorun” Sobieszczańskich ..................................................... 7 Abstract: From Sobieszczany to Podlodów.The history of brothers Józef and Wojciech „Piorun” Sobieszczański .................................................... 28 Katarzyna Warmińska-Mazurek – Nieistniejąca cerkiew pw. św. Jerzego Męczennika w Tomaszowie Lubelskim w świetle dziewiętnastowiecznych archiwaliów.......... 29 Abstract: Nonexistent St. George the Great Martyr Orthodox church in Tomaszow Lubelski in the light of 19th century archives .................................. 42 Agnieszka Szykuła-Żygawska – Scena „Anioł Redempcyjny z dwoma niewolnikami” z klasztoru Trynitarzy w Tomaszowie Lubelskim ................................ 43 Abstract: The sculpture of “The Angel of Good Remedy with two captives” from the former Trinitarian Monastery in Tomaszów Lubelski ....................... 55 Artur Górak – Rosyjski projekt herbu Tomaszowa Lubelskiego ..................... 57 Abstract: Russian Coat of Arms of Tomaszow Lubelski ........................ 66 Zdzisław Pizun, Ryszard Gawryś – Z dziejów wsi Hrebenne do 1918 r................ 67 Abstract: The history of the village of Hrebenne until 1918 ..................... 92 Ks. Krzysztof Grzesiak – Akcja rekoncyliacyjna w okolicach Tomaszowa Lubelskiego – w stulecie wydarzeń......................................................... 93 Abstract: Reconciliation Action in the region of Tomaszow Lubelski – centenary of the event . 125 Beata Gałan-Smól – Życie społeczno-polityczne wsi i gminy Krynice w dwudziestoleciu międzywojennym ............................................................. 127 Abstract: Sociopolitical life of the village and commune of Krynice in interwar Poland .................................................................... 145 Robert Czyż – Profesorowie Państwowego Gimnazjum Koedukacyjnego im. Bartosza Głowackiego w Tomaszowie Lubelskim w okresie międzywojennym na podstawie wspomnień i materiałów źródłowych. Część 3 – Nauczyciele języka polskiego ...... 147 Abstract: Teaching staff of Public Coeducational Bartosz Glowacki Junior High School in Tomaszow Lubelski during the interwar period. Based on memories and primary sources. Part 3 – Polish language teachers . 173 5 Spis treści Rocznik Tomaszowski 8 Eugeniusz Hanejko – Szpital Polowy 503 w wojnie obronnej 1939 r. ................. 175 Abstract: Field Hospital 503 in defensive war of 1939 .......................... 190 Wojciech Dziedzic – Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa na tle działań Armii „Kraków” i Armii „Lublin” w pierwszej bitwie tomaszowskiej. W 80. rocznicę wojny 191 Abstract: Warsaw Armored Motorized Brigade in view of the activity of Army “Krakow” and Army “Lublin” in the First Battle of Tomaszow Lubelski. In commemoration of 80th anniversary of the war.............................. 214 Mariusz Koper – Zagadkowe toponimy powiatu tomaszowskiego: Paary, Pucharki, Szkoci Dół i Ulhówek ................................................................. 215 Abstract: Baffling toponyms in Tomaszow PoviatPaary , Pucharki, Szkoci Dół (Scottish Pit) and Ulhówek . 226 MISCELLANEA Zygmunt Bernard Jarosz – Zwyczaje, obrzędy i wierzenia okresu Adwentu i Bożego Narodzenia w miejscowości Susiec . 227 Yaroslava Popovych – Historyczno-artystyczne dziedzictwo miasta Rawa Ruska i okolic w kontekście rozwoju turystyki historycznej na Roztoczu. Zarys problematyki ...... 247 Анотація: Ярослава Попович – Історико-мистецька спадщина міста Рави-Руська та її околиць в контексті розвитку туризму на Розточчі. Поставлені завдання 263 HISTORIE RODZINNE Ks. Edward Walewander – Niemirówek − rodzinna wieś po latach. Zapowiedź książki Niemirówek w starej fotografii. Ludzie i wydarzenia, przygotowywanej do druku na początku 2020 r. .............................................................. 265 Jakub Starczuk – Moje korzenie. Rodzina Starczuków i „Golgota Wschodu”.......... 271 WSPOMNIENIA Maria Jarosz – Sześć lat na Syberii............................................... 289 Zygmunt Wiśniarski ps. Anglik – Wspomnienia z żywota człeka poczciwego. Część I.. 295 ŹRÓDŁA DRUKOWANE Robert Czyż – Wspomnienia i refleksje o działalności konspiracyjnej Stefana Józefa Pióro ps. Czapeczka........................................................... 321 Ks. Edward Walewander – Jubileusz miasta kresowego. Kazanie wygłoszone 7 października 2018 r. na mszy św. w kościele pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Tomaszowie Lubelskim z okazji 397. rocznicy nadania praw miejskich temu miastu ............. 343 Tomasz Zieliński – Kolumny Pamięci w Sanktuarium Matki Bożej Szkaplerznej w Tomaszowie Lubelskim ..................................................... 347 BIOGRAMY Henryk Welcz – Antoni Bednarz – flecista i skrzypek z Nowej Wsi ................. 363 RECENZJE Praca zbiorowa, Tomaszów Lubelski, Wydawnictwo Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Tomasza Zamoyskiego w Tomaszowie Lubelskim, Tomaszów Lubelski 2018, Wydanie I, ss. 144 – Wojciech Dziedzic ........................................... 369 Adam Kozaczyński, Warto było…, Komarów 2018, ss. 315 – Wojciech Dziedzic........ 372 KRONIKA Wydarzenia w mieście w roku 2018 ............................................ 379 6 Rocznik Tomaszowski 8 A R T Y K U Ł YZ Sobieszczan do Podlodowa... Elżbieta Sobieszczańska Bielsko-Biała Z SOBIESZCZAN DO PODLODOWA. HISTORIA BRACI JÓZEFA I WOJCIECHA „PIORUN” SOBIESZCZAŃSKICH* Bracia Józef (1773–1851) i Wojciech (1776–1850), synowie Tomasza i Zofii z Tuszewskich Piorun Sobieszczańskich, urodzili się w Sobieszczanach, leżących pomiędzy Lublinem a Kraśni- kiem. Sobieszczany były wsią gniazdową, zamieszkiwaną przez szlachtę herbową, używającą różnych przydomków. W późniejszym okresie część mieszkańców Sobieszczan przyjęła nazwisko „odmiejscowe” Sobieszczański, łączone razem z przydomkiem. W przypadku rodziny brzmiało ono więc jako: Piorun Sobieszczański herbu Rogala. Obaj bracia najprawdopodobniej opuścili Sobieszczany razem ze swoją matką niedługo po śmierci ojca. Mimo usilnych starań nie udało się potwierdzić ich udziału w kampanii napoleońskiej ani określić tego, czym się zajmowali do 1817 r. Od tego momentu można już było śledzić losy obu braci, zarówno podejmowane przez nich dzierżawy w: Mirczu, Siemierzu i Zadębcach, jak i wydarzenia rodzinne. Józef i Wojciech przez całe swoje życie byli nierozłączni. Zdobywając przez lata doświadczenie i środki finansowe, dążyli wspólnie do zakupu własnego majątku, którym został Podlodów koło Tomaszowa Lubelskiego. Założone przez nich „gniazdo” przetrwało w rękach rodziny Piorun Sobieszczańskich przez sto lat. Słowa kluczowe: Sobieszczany, Mircze, Siemierz, Zadębce, Podlodów, Sobieszczański, herb Rogala, Tuszewscy, Piorun Sobieszczański Odtwarzając historię rodziny Piorun Sobieszczańskich oraz rodzin z nimi skoligaconych, koncentrowaliśmy się na poszukiwaniu osób nale- żących do poszczególnych pokoleń, opisu ich działalności, a także opisu ważnych rodzinnych wydarzeń. Ustalaliśmy daty: urodzin, daty i miej- sca zawieranych małżeństw oraz zgonów. Początkowo zależało nam na stworzeniu drzewa genealogicznego, co nie było łatwe, ponieważ co raz „umykało” nam jakieś pokolenie. Nie wierzyliśmy, że mężczyźni, żeniąc się w wieku sześćdziesięciu lat, doczekiwali się potomstwa. Powodowało to liczne pomyłki i