Πρόγραμμα, Την ΕΤ1, Τη Spektral Records (Terra E Aria), Την Utopia/Μικρή Άρκτος (CLAUDE DEBUSSY La Musique À Moi)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ΗΡΑ Θοδωρής Αμπαζής Όπερα σε μία πράξη Παγκόσμια πρώτη Δήλος, ΑΓΟΡΑ των Ιταλών 6 και 7 Οκτωβρίου 2018 Υπό την αιγίδα των: Δήμου Μυκόνου Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου Υπουργείου Τουρισμού Σημείωμα του Σκηνοθέτη 2 ΉΡΑ ἀθάνατοι θνητοί, θνητοὶ ἀθάνατοι ζῶντες τὸν ἐκείνων θάνατον, τὸν δὲ ἐκείνων βίον τεθνεῶτες Ανέλαβα τη σύνθεση και τη σκηνοθεσία της «Ήρας», μετά από την τιμητική πρόταση που μου έγινε από την κυρία Αλεξάνδρα Δήμου -η οποία και εμπνεύστηκε το όλον εγχείρημα- δραττόμενος της ευκαιρίας να δημιουργήσω ένα σύγχρονο καλλιτεχνικό αποτύπωμα στη Δήλο. Η ιδέα της κυρίας Δήμου να παρουσιαστεί μια νέα όπερα στον ιερό τόπο των Ελλήνων, ο οποίος αποτελεί έναν από τους σημαντικό- τερους Αρχαιολογικούς χώρους παγκοσμίως, καθώς και μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, ήταν – κατά τη γνώμη μου- άκρως συγκινητική και ενδιαφέρουσα. Σημαντικότατος αρωγός στην προσπάθεια μου η συνεργάτις μου Έλσα Ανδριανού -δραματολόγος και φιλόλογος- που μετουσίωσε την ιδέα της κυρίας Δήμου σε ένα σύγχρονο, περιεκτικό και απόλυτα κατανοητό λιμπρέτο. Η αρχική σύλληψη του έργου εμπεριείχε τη συνάντηση του Ανθρώπου («Θνητού» στην αρχική ιδέα) με την ΄Ηρα και την Αφροδίτη, την ερωτική συνεύρεση των τριών και εντέλει το θάνατό του. Κατά τη συνεργασία με την κυρία Ανδριανού η πλοκή του έργου διαμορφώθηκε ως ακολούθως: Ο Άνθρωπος, άρρωστος, καταφθάνει, καθώς κατακλύζεται από τον τρόμο του θανάτου, στον ιερό και σημαίνοντα τόπο της Δήλου. Εδώ, στη γενέτειρα του φωτεινού Απόλλωνα, σ’ έναν τόπο που λειτουρ- γεί ταυτοχρόνως ως δραματικό τοπίο και ως ρεαλιστικός χώρος παράστασης, θα προσπαθήσει εναγωνίως να διαπραγματευτεί τη σωτηρία, θα εμβαθύνει σε ό,τι νοηματοδοτεί τη ζωή, θα συναντηθεί με την ετερότητα –τόσο με την έννοια του φύλου, όσο και με αυτήν 3 της μακαριότητας της αθανασίας- καθώς έρχεται αντιμέτωπος με τις αρχετυπικές μορφές της Ήρας και της Αφροδίτης και θα οδεύσει στο τέλος. Μέσω αυτού του ταξιδιού θα κατακτήσει τη νηφαλιότητα μιας νέας συνειδητοποίησης συλλαμβάνοντας, τόσο τη ματαιότητα της αποφυγής, όσο και την ενότητα της ζωής. Σ’ αυτό το γνωσιολογικό ταξίδι τον οδηγεί η Ήρα –σύλληψη του θήλεος στην ολότητά του- και τον συνοδεύει η Αφροδίτη –φαντα- σιακή αποτύπωση του ερωτικού θήλεος. Οι μεταξύ των θεαινών διαπραγματεύσεις, οι πρόσκαιρες συμμαχίες, οι -άνευ ουσιαστικού, από τη σκοπιά της αθανασίας διακυβεύματος- διαμάχες, και εντέλει η εμπλοκή τους σε μια ανελέητη σύγκρουση με «μήλον της Έριδος» τον ίδιο τον Άνθρωπο, υφαίνουν τον καμβά μιας «περιπέτειας» που θα του υποδείξει την ενότητα της ζωής σε όλες τις εκφάνσεις της, υπό μία οιονεί «προσωκρατική οπτική». Η αναίρεση των μεταγενέστερων μανιχαϊστικών διαχωρισμών αναιρεί τα αδιάβατα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου, άρρενος και θήλεος, θνητότητας και αθανασίας, στο βαθμό που όλα υφίστανται ως εκδοχές της ανθρώπινης αντίληψης. Το όλον δρώμενο συλλαμβάνεται ως μια διεσταλμένη στιγμή α- πολογισμού προ του αναπόφευκτου τέλους. Στα ελάχιστα προ του θανάτου δευτερόλεπτα ο Άνθρωπος αναπτύσσει όλες τις δυνατές «στρατηγικές επιβίωσης»: το φιλοσοφικό τέχνασμα, τη μεταφυσική καταφυγή, τη θρησκευτική επίκληση, την παρηγορητική ψευδαίσθηση, την ευδαίμονα –ή οδυνηρή- αναπόληση, την παρηγορία της ερωτικής ευωχίας, την προσδοκία μιας απόλυτης ένωσης. Όλα επιστρατεύονται προκειμένου ένας θνητός, ο Άνθρωπος, ο εκάστοτε άνθρωπος, να αντέξει τη διαπραγμάτευση με το θάνατο· εντέλει να οδηγηθεί στην αποδοχή της θνητότητας, δηλαδή της ίδιας του της φύσης. Κύριο μέλημά μου, κατά τη διάρκεια της σύνθεσης, ήταν να σεβαστώ τον χώρο και την ιστορία του, προσπαθώντας να δημιουργήσω μουσικές και ήχους που, μάλλον να «αφουγκράζονται», παρά να «φωνάζουν». Η επιλογή της ενορχήστρωσης (ορχήστρα νυκτών εγχόρδων, φλά- ουτο, κοντραμπάσσο και κρουστά) έγινε με σκοπό να υπηρετήσει 4 το παραπάνω σκεπτικό. Οι δύο λυρικές φωνές (υψίφωνος - μεσό- φωνος) εκφράζουν το θεϊκό στοιχείο και αποστασιοποιούνται έτσι από την ομιλούσα φωνή του Ανθρώπου. Το μουσικό υλικό της Ήρας (μεσόφωνος) έχει δωρικότερες μελωδικές γραμμές, αυστηρή δομή και εκφράζεται με μεγάλες περιόδους· εμφανίζει δε ρυθμικά μοτίβα που συνδέονται με τη γη. Το μουσικό υλικό της Αφροδίτης (υψί- φωνος) είναι πιο ελεύθερο, έχει «ακροβατικές» μελωδικές κινήσεις και απρόσμενες εναλλαγές ρυθμικών σχημάτων. Ενίοτε ξεχωρίζουν επαναληπτικά μοτίβα που υπηρετούν την ανάγκη της Αφροδίτης να «φωλιάσει» σε μια ήρεμη περιοδικότητα. Ανάμεσα τους, ο λόγος του Ανθρώπου άλλοτε προσπαθεί να ακολουθήσει το μουσικό σύμπαν του έργου και άλλοτε να εναντιωθεί σ΄ αυτό, σε μια απέλπιδα προ- σπάθεια να επηρεάσει τη δομή του. Όλες οι μουσικές χειρονομίες υπηρετούν τη δραματουργία της παρά- στασης. Γεννιούνται είτε μετασχηματίζοντας το εκφερόμενο κείμενο σε μέλος, είτε απεικονίζοντας μουσικά τις δράσεις των προσώπων. Η θεατρική σκηνοθεσία συμπληρώνει τη μουσική σκηνοθεσία απο- φεύγοντας ταυτολογίες και συνεισφέροντας στη δημιουργία μιας αδιαίρετης σκηνικής ολότητας. Ευχαριστώ θερμά την Αλεξάνδρα Δήμου για την εμπιστοσύνη, την πίστη και το πάθος της. Επίσης τους υπέροχους συνεργάτες μου -μουσικούς, ηθοποιούς, μαέστρο, καλλιτεχνικούς συντελεστές, ε- ρασιτέχνες ηθοποιούς της Μυκόνου- για τον ενθουσιασμό και τη δοτικότητά τους αλλά και όλους όσους συνέβαλλαν στην πραγματο- ποίηση αυτού του πολύπλοκου, μα τόσο μαγευτικού, εγχειρήματος. Θοδωρής Αμπαζής 5 Ήρα, με μία ματιά στη διαδρομή 6 ΗΡΑ Εδώ, στην Αγορά των Ιταλών, στο ιερό νησί της Δήλου ολοκληρώ- νεται, παίρνοντας τη μορφή παράστασης, μια πνευματική πορεία που κράτησε τέσσερα σχεδόν χρόνια: Η Ήρα, Οπερα τριών Προσώπων. Αφορμή αυτής της παράστασης ήταν μία έμπνευση της Αλεξάνδρας Δήμου, το Δεκέμβριο του 2015, που ήλθε ως συνέχεια μίας διαδρομής που είχε ξεκινήσει με την πρωτοβουλία «Δήλος 2015», ένα ποιητικό ντοκιμαντέρ σε κείμενα δικά της και του Δημήτρη Καράβολα και σκηνοθεσία του Αντώνη Κιούκα, με αφηγητή τον Γιώργο Χωραφά. Ένα ντοκιμαντέρ που από τότε κέρδισε μια σειρά σημαντικά βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ και διαγωνισμούς κινηματογράφου προβάλλο- ντας τις Κυκλάδες και τον ελληνικό πολιτισμό. Σε αυτόν τον άδηλο βράχο που ταξιδεύει στη Μεσόγειο και ολοκλη- ρώνει την πορεία του στο μέσο του Αιγαίου για να γίνει Δήλος, θα συναντηθούν οι δύο θεϊκές πλευρές της γυναικείας φύσης, η Ηρα και η Αφροδίτη με τον θνητό άνδρα. Εδώ, στο ιερό κέντρο του Αι- γαίου, στο νησί που είχε –ας μην ξεχνάμε- «απαγορευτεί η ταφή», θα τεθούν τα μεγάλα, τα κεντρικά ερωτήματα της ανθρώπινης ύπαρξης που δεν γνωρίζουν ιστορικά ή χρονικά όρια: Η ζωή και ο θάνατος, ο έρωτας και το μίσος, η μοίρα και η ύπερβασή της, η αθανασία και η θνητότητα, το εγώ και ο «άλλος», η επιθυμία και η ματαίωση. Όλα στο συνταρακτικό φως της ημέρας και όχι στο φωτισμένο σκοτάδι ενός σύγχρονου θεατρικού χώρου. Στο φως που γεννά, ντύνει και ξεγυμνώνει θεούς και ανθρώπους στον ανοιχτό χώρο και τον δίχως φραγμούς χρόνο. Η πρώτη έμπνευση άρχισε να παίρνει μορφή μετά από μία πολύμη- νη ανταλλαγή κειμένων με τον σεναριογράφο και δημοσιογράφο Αντρέα Σάντερς πριν κοινοποιηθεί, την Ανοιξη του 2016, σε μία ομάδα ανθρώπων της Τέχνης που έμελλε να βάλουν τις βάσεις αυτής της πορείας, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Οι εικαστικοί Νίκος Δεληγιάννης και Ακανθος (Στέφανος Ζησόπουλος) έδωσαν χρώμα και σχήμα στο όραμα, ο πολύπειρος μουσικοσυνθέτης Πλάτων Ανδριτσάκης τις χρήσιμες συμβουλές του για την κατεύθυνση του ταξιδιού, ο περφόρμερ Πάνος Τζάφος και δημοσιογράφος Μηνάς Βιντιάδης την αιρετική και βαθύτατα θεατρική ματιά τους για το 7 εγχείρημα, στον ποιητή Νίκο Κυριακίδη ανατέθηκε το γράψιμο ενός ποιήματος κατά παραγγελία με το ίδιο θέμα, των τριών προσώπων της Οπερας. Η συμβολή του καθενός υπήρξε πολύτιμη και μάλιστα της Ελσας Ανδριανού στη συγγραφή του λιμπρέτου που στηρίχτηκε στην έμπνευση μόνο της Αλεξάνδρας Δήμου και στα πρώτα κείμενα εκείνα που είχαν γραφτεί από κοινού με τον Αντρέα Σάντερς, που της παρέδωσε. Όταν ο σπόρος έγινε δεντράκι παραδόθηκε, το 2017, στον σκηνο- θέτη και συνθέτη Θοδωρή Αμπαζή για να της δώσει το Λόγο και το Μέλος, να σχεδιάσει και να οργανώσει την παράσταση επιλέγοντας τους πρωταγωνιστές , την Ειρήνη Καράγιαννη (mezzo soprano), την Αφροδίτη Πατουλίδου (soprano), τον Μανώλης Μαυροματάκη (ηθοποιό) και τους μουσικούς, την Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων της Πάτρας και τρεις διακεκριμένους σολίστ Ναταλία Γεράκη (φλάουτο), Μιχάλη Καλκάνη (κόντρα μπάσο), Ιάκωβο Παυλόπουλο (κρουστά). Όμως αυτό το όνειρο δεν θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα και να πάρει μορφή παράστασης χωρίς την πολύτιμη αρωγή του Δήμου Μυκόνου και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου αλλά και τους χορηγούς οι οποίοι πίστεψαν σε αυτό και εξέφρασαν έμπρακτα της αγάπη τους τόσο για την Τέχνη όσο και για τον Τόπο τους και τον Πολιτισμό του. Ας επιστρέψουμε όμως στο έργο όπως το περιγράφει ο σκηνοθέτης και συνθέτης της παράστασης, Θοδωρής Αμπαζής: «Ένας θνητός φτάνει στον ιερό τόπο της Δήλου -στη γενέτειρα του Απόλλωνα- βαριά άρρωστος, για να διαπραγματευτεί το τέλος της ζωής του. Δύο Ολύμπιες θεές, η Ήρα και η Αφροδίτη, τον αιφνιδιάζουν με την παρουσία τους. Ξεκινά έτσι μια φιλοσοφική διαπραγμάτευση μεταξύ του φόβου της θνητότητας και της πλήξης της αθανασίας. Η διαμάχη καταλήγει στην ένωση του “θεϊκού” και του “ανθρώπινου” και στην κατανόηση του “αδιαίρετου” της θεϊκής και ανθρώπινης ύπαρξης». Τι μπορεί να κατεβάσει έναν Θεό στη γη των ανθρώπων; Ποιά επιθυ- μία; Ποια ανάγκη; Ποιος Φόβος; Και ποιά επιθυμία, ποιά ανάγκη να έχουν οι Θεοί απαλλαγμένοι καθώς είναι από το Φόβο του Θανάτου; Ποια άλλη παρά την επιθυμία και την ανάγκη του Έρωτα. Και Έρωτας αφ’ υψηλού δεν λογίζεται παρά μονάχα ως όνειρο Έρωτα. 8 Σε ένα τέτοιο όνειρο κατεβαίνουν η Ήρα και η Αφροδίτη για να συναντηθούν με τον θνητό, με όλους μας, εδώ μπροστά μας, αυτό το απόγευμα, στη