POWERED BY ATOS GOVmagazine over de digitale overheid14 Digitaal perspectief Anna Piperal Estland en de ‘Digitale Verlichting’ 2020 Thomas Skordas High Performance Computing concurrentiefactor voor EU Ben Smeets België ‘digitaal als uitgangspunt’ Inhoud JAARGANG 8 • NUMMER 14 • VOORJAAR 2018 Voorwoord Digitaal perspectief 2020

n het Regeerakkoord 2017–2021 ‘Vertrouwen in de toekomst’ komt 70 keer I het woord ‘digitalisering’ voor. Het kabinet toont daarmee ambitie, erkent de urgentie en wenst een brede agenda voor de verdere digitalisering van het openbaar bestuur op verschillende niveaus. Daartoe is de portefeuille digitale overheid voor burgers en bedrijven bij één bewindspersoon, staats- secretaris Raymond Knops, ondergebracht. Op 16 februari jl. heeft Knops met een instellingsbesluit prioriteit gegeven aan de sturing en de governance van de digitale overheid met als resultaat 4 10 22 een hoogambtelijk Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO) en de Programmeringsraad Logius (PL). Het is een nieuwe aanpak van het Anna Piperal Thomas Skordas Ben Smeets openbaar bestuur en de governance van de digitale overheid. Estland en de ‘Digitale High Performance België: ‘digitaal als Met de nieuwe aanpak, waarbij geldt dat het beleid voor de digitale overheid inclusief is voor burgers, bedrijven Verlichting’ Computing als uitgangspunt’ en maatschappelijke instellingen (mens centraal) en ook de publieke waarden borgt, zet het kabinet Rutte-III een concurrentiefactor volgende stap op het terrein van digitale overheid. Het kan daarmee optimaal aan gaan sluiten bij de ontwikkelingen van de informatiesamenleving en dat biedt ‘een digitaal perspectief 2020!’

Volgens Anna Piperal, CEO van de e-Estonia Showroom, is het succes van Estland dat het systeem de burger centraal En verder Yvonne van Rooy 26 stelt en vertrouwen in de overheid cruciaal is. Estland geldt met 1,3 miljoen ‘digitale burgers’ als hét voorbeeld van VIPP in de zorg een volledig digitale samenleving waar internet een grondrecht is en alle online diensten zijn aangesloten op één CASE 8 overheidsportaal. Blockchain en de digitalisering van Saskia Bruines 30 Ben Smeets, DG a.i. van het DG Digitale Transformatie in België, geeft aan dat de transformatie van België tot een de samenleving ‘Smart City’ Den Haag zet stappen digitaal ecosysteem tot meer innovatie leidt en dan moet je als overheid juist zorgdragen voor het creëren van maatschappelijk draagvlak. Ook vanuit Brussel vertelt Thomas Skordas, directeur ‘digital excellence en wetenschap- CASE 14 CASE 33 pelijke infrastructuur’ bij het DG CONNECT van de Europese Commissie, over de economische potentie van een goed functionerende digitale interne markt. En hoe High Performance Computing kan bijdragen aan de digitale transfor- Automatisering en robotisering: Nederland als Smart City exportland matie en innovatie en daarmee aan het toekomstige concurrentievermogen van de EU. geen revolutie, maar evolutie CASE 36 ‘Smart City’ Den Haag zet big data en digitalisering in om maatschappelijke vraagstukken als sociale inclusie, Simone Roos 16 Wat Internet of Things betekent bereikbaarheid, veiligheid, werkgelegenheid en duurzaamheid efficiënt te adresseren. Daarmee kan effectiever beleid worden gemaakt, dat beter aansluit op wat de stad nodig heeft, aldus wethouder Saskia Bruines. Digitaal burgerschap voor Nederland Yvonne van Rooij, voorzitter van de NVZ, kan zich daarin uitstekend vinden. Zij vertelt dat big data artsen zullen gaan COLUMN Paul Iske 20 Klankbordgroep Datagovernance 40 ondersteunen in de diagnose en het behandelplan. “De arts kan daardoor meer tijd besteden aan het gesprek met Wendbare Wetsuitvoering als een Service Geen woorden maar data! voor Nederland de patiënt in de spreekkamer. Uitleggen waarom die of die behandeling de voorkeur geniet, er samen over praten, samen beslissen. Dat is kwaliteit van zorg.”

GOV is een magazine dat informeert over ontwikkelingen op het gebied van de digitale overheid. Ik wens u véél leesplezier en inspiratie toe! GOV verschijnt in controlled circulation onder beslissers en beïnvloeders binnen de (de)centrale overheid, SUWI en het zorgdomein. De volgende editie van GOV magazine verschijnt in het najaar van 2018. Met vriendelijke groet, Sinds 25 mei 2018 is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van kracht. Indien u in de toekomst geen GOV magazine meer van ons wilt ontvangen, dan kunt u dit aangeven door u af te melden. Wilt u een gratis abonnement op GOV magazine, dan kunt u zich ook aanmelden: www.forms-atos.com/gov Willem Beelen

GOV Magazine t.a.v. Willem Beelen p/a Burgemeester Rijnderslaan 30, 1185 MC Amstelveen [email protected]

2 3 e geschiedenis leert dat innovatie binnen tech- nemen. Een aantal van hen duwen ieder initiatief tot verandering terug, no-economische revoluties langzaam opgaat in kennelijk omdat ze nog niet toe zijn aan de paradigma-shift of zelfs bang het“D grote geheel”, opent Piperal het gesprek. “Wat je dan ziet is dat zo’n zijn hun baan te verliezen. Onvoorstelbaar!” innovatie dikwijls vooraf wordt gegaan door een financiële crisis. Uiteindelijk hoeft het echter allemaal niet zo ver te komen, benadrukt Een crisis die tevens vaak de eyeopener is waarmee institutionele veran- Piperal. “Een nieuwe aanpak en dito beleid hebben tenslotte tijd nodig deringen worden ingezet.” om zich te kunnen ontwikkelen. Juist ook omdat technologische inno- Na de gebeurtenissen in het laatste decennium op dat vlak, breekt vaties niet kunnen gedijen zonder digitaal leiderschap en zich ook niet volgens Piperal nu het “tijdperk van de digitale verlichting” aan. Ze licht kunnen ontwikkelen zonder echte acceptatie.” toe: “Met internet, computers en technologie heeft de mensheid een veel hoger groeitempo laten zien dan de afgelopen decennia. En dat is onder Meest geavanceerde digitale samenleving meer zichtbaar door het feit dat we met ‘cybersnelheid’ nieuwe werkwij- zen en gadgets omarmen.” Piperal, trots: “Een goed voorbeeld van een land dat de cyclus van bureaucratie heeft doorbroken, de controle over platformleveranciers Pioniers uit het bedrijfsleven heeft overgenomen en technologie gebruikt voor de veiligheid en het

welzijn van zijn inwoners is mijn eigen land, Estland.” > In het begin waren het vooral de pioniers uit het bedrijfsleven die deze veranderingen initieerden, aldus Piperal. “Dat ging vaak gepaard met

een snelle groei en speculatieve - en niet altijd legitieme - manieren om gemakkelijk geld te verdienen. Als paddenstoelen schoten diverse cryp- tovaluta en datamining bedrijven uit de grond. En nu zetten deelecono- “ miebedrijven en platformleveranciers bestaande markten op z’n kop, persoonlijke gegevens worden verzameld en verkocht, nepnieuws staat Het systeem zet de volop in de belangstelling. En hackers profiteren van de kwetsbaar- heden op het internet of in apparaten, voor eigen financieel gewin of burger centraal politieke doelen.” “ “Je kunt je daardoor afvragen of we nog wel de vruchten plukken van de digitale transformatie. Want juist de overheid, als hoeder van de informatiesamenleving, wordt er op aangesproken als het uit de hand loopt en publieke belangen dreigen te worden geschaad. Maar moeten we dit alles nu gaan verbieden of juist proberen de nieuwe dimensies van de data-economie, waarin we ons inmiddels bevinden, gaan probe- ren te regulieren?”, vraagt Piperal zich hardop af. “En hoe kunnen we dan, als we kiezen voor de tweede optie, de regels zodanig vaststellen dat technologische ontwikkelingen blijvend worden gestimuleerd, maar er wel voor wordt gewaakt dat onze publieke waar- den en onze grond- en mensenrechten worden geborgd?” Piperal vindt dat je eerst moet weten wie de verantwoordelijken zijn, wie moet je hierop aanspreken? En ook moet je jezelf, als overheid, de vraag stellen hoe lang je het je nog kunt veroorloven om alleen over dit Estland en de heikele onderwerp te discussiëren in plaats van adequaat te handelen?

Terwijl de samenleving zich terecht opwindt over privacy-issues en ‘big brother’-thema’s, zie je sommige overheden helemaal niets doen en daarmee risicomijdend gedrag vertonen. Of erger nog: zelfs teruggrij- ‘Digitale Verlichting’ pen naar de ‘papieren wereld’. Piperal, stellig: “Een bijkomend en niet te begrijpen feit, is het gebrek aan vertrouwen jegens de volksverte- Al jaren geldt Estland met 1,3 miljoen ‘digitale burgers’ als hét voorbeeld van een volledig digitale samenleving genwoordigers die nota bene zijn gekozen om moeilijke beslissingen te waar internet een grondrecht is en alle online diensten zijn aangesloten op één overheidsportaal. “Technologische innovaties kunnen niet gedijen zonder digitaal leiderschap en zich ook niet ontwikkelen zonder Anna Piperal is algemeen directeur van het e-Estland informatiecentrum in Tallinn, de ‘showroom’ voor het echte acceptatie”, stelt Anna Piperal. GOV magazine op zoek naar het geheim van de ‘Estlandse digitale verlichting’. e-Estland concept dat zich inmiddels mag beroepen op 45.000 bezoekers uit 130 landen, waaronder velen Het succes in één zin: het systeem zet de burger centraal en vertrouwen in de overheid is cruciaal. van de Nederlandse (Rijks)overheid.

4 5

Een nieuwe > Feit is dat Estland geldt als de meest geavanceerde digitale samenleving succes blijkt uit het feit dat de Estlanders inmiddels dezelfde kwaal. Toegang tot en kennis over de eigen

ter wereld. Het werd in 1991 opnieuw onafhankelijk en startte vanaf meer dan 340 miljoen digitale handtekeningen aanpak en dito gezondheidsgegevens behoren tot de grondrechten dat moment met de ontwikkeling van geavanceerde en geïntegreer- hebben gezet en dat aantal overschrijdt zelfs het beleid hebben van onze burgers. Onze ervaring is dat het vertrou- ““ de e-services. Estland is inmiddels Europees kampioen in het gebruik aantal digitale handtekeningen van alle Europese wen van mensen een cruciale factor en barometer van eGovernment volgens de Digital Economy and Society Index 2017 landen samen! tijd nodig om is in de relatie overheid-burger. En die alleen kan (DESI). Het bekleedt de eerste plaats in Europa en de vijfde wereldwijd Of je nu een rijbewijs of een verblijfsvergunning worden gerealiseerd door een goed functionerende volgens de Global Cybersecurity-index van de International Telecommu- wil aanvragen, je wil inschrijven bij een universiteit zich te kunnen dienstverlening van een overheid die open en trans- nication Union. Daar komt bij dat het gerespecteerde World Economic of een onderneming starten, het kost in Estland ontwikkelen parant is.” Forum Estland prijst om zijn ondernemersactiviteiten en daarmee geldt slechts enkele minuten met behulp van een compu- als de Europese hotspot voor bedrijven. ter en je eID. “En daarmee kan eigenlijk geen enkel Vertrouwen verder opbouwen Volgens Piperal zijn er in veel landen bij overheidsinstanties grote cen- land concurreren met het kleine, open Estland”, trale databases in gebruik en juist deze vormen het potentiële gevaar stelt Piperal, “noch op het vlak van persoonlijke Door goed werkende oplossingen als handige voor gegevensmisbruik en –verlies. Immers hackers hoeven dan maar vrijheid, of het gemak van zakendoen, ons concur- e-dienstverlening aan te bieden en mensen geld en één keer binnen te dringen om hun slag te slaan. “Bij ons in Estland zijn rentievermogen, of zaken als aansprakelijkheid, transparantie en privacy. tijd te laten besparen door administratieve lasten te verminderen, kan je er geen grote elektronische centrale databases omdat alle gegevens die Daardoor is het vertrouwen van mensen in het functioneren van over- dat vertrouwen verkrijgen en verder opbouwen. “En heb je geen vertrou- eenmalig worden verzameld en vastgelegd, gedistribueerd worden heidsdiensten groot.” wen in politici, vertrouw dan op de belangrijkste overheidsinstellingen en opgeslagen in plaats van op één locatie. Daarbij worden veilige en vertrouw vooral op de technologie en e-services waar veel overheidsgeld open-sourceplatformverbindingen ingezet om de data tussen alle Inzet van blockchain-technologie aan wordt gespendeerd. Ter illustratie: al jaren wordt een procent van de betrokken (keten)partners en overheidsinstanties elektronisch uit te Estlandse begroting besteed aan innovatie en kun je je voorstellen dat wisselen en te hergebruiken. Dat bespaart niet alleen veel tijd (840 jaar “Al in 2007 zijn wij gestart met het testen van blockchain-toepassingen en twee procent van het Bruto Binnenlands Product (18,8 miljard euro in per jaar!), maar ook veel geld dat anders zou worden besteed aan het vanaf 2012 wordt de techniek ingezet, op het vlak van audit- en data-in- 2016) wordt bespaard door het massale gebruik van de digitale handte- verzenden van e-mails of het versturen van poststukken. Wij hebben tegriteitstoepassingen, bij een groeiend aantal overheidsinstanties. Zo kening? Zo lang het glas met vertrouwen half vol is, we geen technische onze administratieve lasten letterlijk weten te beperken tot de notaris gebruikt de Republic of Estonia Information System Authority (RIA) het in verstoringen hebben of andere tijdelijke problemen, zullen we middelen – die je fysiek moet zien indien je een woning koopt, het identiteitsbe- combinatie met andere overheidsinstellingen voor onder meer de verifi- blijven besparen met ons ‘administratie-vrije’ bestaan.” wijs dat je verplicht zelf moet ophalen en je huwelijk (of echtscheiding) catie van documenten, ons e-health systeem, het bedrijvenregister maar waarbij Estland verplicht stelt dat je dan fysiek aanwezig bent”, ook voor onze eerste ‘virtuele gegevensambassade’ in Luxemburg. Daar Bureaucratie naar nul glimlacht Piperal. worden Estlandse e-governement gegevens op een zwaar beveiligde serveromgeving bewaard.” Tijdens de nationale verkiezingen vorig jaar, bedroeg het aantal via Met eID 99 procent toegang internet uitgebrachte stemmen 31 procent van het totaal. “Dit ondanks de Vrijheid in Estland betekent niet dat je je zonder consequenties alles kunt toenmalige problemen met de ID-card chip die 53 procent van de Estlan- Geen digitale identiteit (eID) zal uiteindelijk leiden tot het ontbreken van permitteren, legt Piperal glimlachend uit. “Maar het betekent wel dat je ders trof en een hoog potentieel risico gaf met betrekking tot eventuele vertrouwen, immers authenticatie en autorisatie bepalen mede de trans- overal recht hebt op 24x7 beveiligde overheidsdiensten, toegang tot je hackers. De regering besloot daarop open kaart te spelen en de proble- parantie voor het gebruik van onze privégegevens. “En toch is het nog persoonlijke gegevens en de mogelijkheid om mensen verantwoordelijk men aan te pakken. Resultaat is dat het eID-kaart gebruik enigszins werd steeds zo dat de eID in nog veel landen ontbreekt. Ja, er bestaan plastic te houden voor enige vorm van data-misbruik, zelfs als dat de overheid verstoord, maar het vertrouwen in e-Estonia bleef gehandhaafd.” ID-kaarten, maar zonder chip of digitale functionaliteit. Dit in tegenstelling betreft.” Het is niet eenvoudig om toe te geven dat je niet op de meest effectieve tot de Estlandse eID-kaart die letterlijk als sleutel dient voor authentica- Ze refereert aan ‘de eed van Hippocrates’, naar de Griekse arts Hippo- manier hebt gewerkt. Dat vraagt om lef. Maar als je ziet dat de Estlandse tie en autorisatie en daarmee voor 99 procent toegang tot onze online crates, waarin artsen zichzelf verplichten bepaalde beroepsregels te regering vandaag niet alleen haar dromen waarmaakt, maar ook de overheidsdiensten. Je kan er bijvoorbeeld je belastingaangifte mee doen, en daarmee ongemak en hoge kosten.” Piperal stelt de retorische vraag: zullen handhaven. “Deze kent geen voorschriften met betrekking tot het bureaucratie richting nul heeft weten te brengen, dan kan je met recht of mee stemmen bij verkiezingen. Ook voorziet het in een groot aantal pri- willen we nu dat ons belastinggeld wordt uitgegeven aan overheidsperso- delen van informatie met de patiënt, noch met betrekking tot ethiek als spreken over de ‘Estlandse digitale verlichting’, stelt Piperal. vate diensten zoals (elektronisch) bankieren en bijvoorbeeld het boeken neel of kan dat juist efficiënter en doelmatiger met behulp van ICT? we praten over het respecteren van de voorkeuren van de patiënt. Dat Die digitale verlichting impliceert afscheid van oude machtsstructuren, van reizen binnen de EU. Ook kan de ID-kaart worden gebruikt bij diverse monopolie ligt feitelijk bij de gezondheidszorg en farmaceuten. In Estland de inzet van nieuwe logica, een samenleving die mede wordt gemanaged loyaliteitsprogramma’s, in de bibliotheek, in het openbaar vervoer en Succes van de digitale handtekening echter zijn de ziekenhuizen, sinds 2008, verplicht om digitaal de patiënten door de inzet van wetenschap en nieuwe ethiek op het vlak van databe- zelfs als rijbewijs dienen. Een zelfde functionaliteit wordt geleverd met de te informeren, waarbij de patiënt bepaalt of de artsen alles of een gedeelte heer en –eigendom. Mobile-ID voor actieve mobiele gebruikers.” Voor de Estlander is het in ieder geval de gewoonste zaak van de wereld van hun digitaal patiëntendossier mogen inzien. Het e-patiëntenportaal “En natuurlijk ook een nieuwe aanpak voor bestuur en governance. Het Ironisch genoeg valt het ‘digitaal niet verbonden zijn’ en wantrouwen om nimmer een overheidskantoor te hoeven bezoeken, of dat je over- is daartoe de sleutel omdat men in Estland vindt dat niemand kan en systeem zet de burger centraal, ogenschijnlijk onzichtbaar, en dient in overheidsinstellingen aan een gewoon mens niet uit te leggen, vindt heidsdocumenten moet verzamelen en verplicht moet bewaren. Of dat mag worden belemmerd in het nemen van verantwoordelijkheid voor burgers en bedrijven met alle gemakken. Dat is de enige manier waarop Piperal. “Het garandeert in ieder geval niemands privacy en veiligheid je in een rij moet gaan staan om je zaakjes met de overheid te regelen. zijn eigen gezondheid. Dat impliceert ook dat indien je dat nodig vindt, je vertrouwen in de overheid van betekenis kan zijn. De overheid moet dat en draagt eerder bij aan het gevoel van alleenheerschappij. Dit nog los Piperal legt uit dat je in Estland met je digitale handtekening een arbeids- kunt vragen om een second opinion van een andere arts. Ook heb je het tegen elke prijs kunnen bieden.” van het feit dat het leidt tot een verzwaring van de administratieve lasten overeenkomst kunt tekenen, maar ook een miljoenencontract. En het recht op keuzevrijheid met betrekking tot beschikbare medicijnen tegen

6 7 CASE

leur. Voor mij heeft het daarmee aangetoond Ja, in die zin: blockchain maakt het mogelijk wensfactor waardevol en ook in de wereld van dat het die ‘missing link’ is, waar we voor om traag en repetitief menselijk handelen te blockchain nog van toegevoegde waarde. Dat echte digitalisering nog op zaten te wachten. vervangen. Neem bijvoorbeeld de Tweede is immers wat blockchain doet: vertrouwen Blockchain en de Blockchain maakt het immers mogelijk om Kamerverkiezingen. In plaats van grote vellen toevoegen aan een waardeketen waar deze volledig digitaal beheer te voeren over digitale papier die handmatig (meerdere malen) factor ontbreekt. Als vertrouwen niet beper- waardemiddelen. Maar wat betekent dat in de geteld moeten worden, kan via blockchain kend is, voegt blockchain niet veel toe. Maar praktijk? elke Nederlandse burger een stem toegewe- deze balans moet de komende jaren nog volop digitalisering van de zen krijgen, die kan worden gegeven aan de ontdekt worden. De overheid is bij uitstek ge- Beter, efficiënter en betrouwbaarder politieke partij naar keuze. Volledig anoniem, positioneerd om hier een grote bijdrage aan te n 2012 kwam ik voor het eerst in contact Blockchain is door deze disruptieve innovatie controleerbaar en onfeilbaar. Na het sluiten leveren, door te onderzoeken hoe blockchain met blockchain. Ik was in die tijd e-com de laatste stap in de digitalisering van de van de stemlokalen om 21:01 uur drukt de haar werk simpeler kan maken. Niet verdrij- samenleving I ondernemer en werkte als betalings- samenleving. Het zorgt namelijk voor trans- kiescommissie op de knop en de verkiezingen ven, maar juist het versterken van de over- verkeerconsultant om mijn rekeningen te parante, voorspelbare én controleerbare zijn afgerond en de uitslag bekend. KAS BANK heidsrol. Ja, door sommige taken af te stoten kunnen betalen. En toen kreeg ik de tip om bedrijfsvoering. Het zorgt voor 24x7 verhan- heeft hier al het voortouw genomen door een (of eigenlijk: te automatiseren), maar ook door bitcoin te kopen. Bitcoin? Ja, dat is een soort delbaarheid en combineert dat met een te soortgelijke oplossing toe te passen op kies- te ontdekken hoe blockchain overheidstaken De overheid is bij uitstek geld wat niet via banken werkt en waar de verwachten en onfeilbare contractvoering. recht op algemene aandeelhoudersvergade- kan vereenvoudigen. Uitgifte van digitale belastingdienst geen grip op heeft… Aange- Zelfs tussen contractpartijen die elkaar nog ringen3 . Een radicale innovatie die navolging paspoorten naar expats aan de andere kant zien ik in die tijd al meer dan tien jaar in de niet vertrouwen, of zelfs partijen die elkaar verdient bij alle verkiezingsorganen, zoals de van de wereld? Via blockchain een proces van gepositioneerd om hieraan een bankwereld werkte, gingen bij mij werkelijk nog niet kennen als het contract actief wordt. overheden en nutsbedrijven. seconden in plaats van weken; PGB-controle alle alarmbellen af op dat moment. Geld? Met andere woorden: dankzij blockchain kan duur en fraudegevoelig? Via blockchain auto- grote bijdrage te leveren Buiten de bankwereld om? Hoe kun je dan de rol van de centrale vertrouwenspartij, die De impact van blockchain kan nog veel verder matisch, flexibel en controleerbaar. de waarde van die munt garanderen? En hoe onpartijdige contractafhandeling, komen te gaan. Het Radboud universitair medisch werkt de controle? Waarom zou dit werken? vervallen. Waarom vertrouwen op een men- centrum heeft al eens blockchain toegepast We moeten alleen nog even ontdekken precies selijke (en dus dure, trage en corrumpeerbare) om patiënten direct het recht en daarmee de hoe, onder welke voorwaarden en met wie. Om de proef op de som te nemen kocht ik er factor als een techniek dat beter, efficiënter en controle te geven over wie toegang krijgt tot Maar dat blockchain onze samenleving verder een paar. 100 Euro zette ik opzij en daarvoor betrouwbaarder kan? hun patiëntendossiers en wanneer 4. gaat digitaliseren staat vast. Gaat u mee in deze kon ik bijna 3 hele bitcoins kopen. Achteraf De toepassingsmogelijkheden die blockchain En Bureau Veritas (wereldwijd test-, inspec- ontwikkelingen? gezien de beste investering die ik ooit gedaan hierdoor kan bieden zijn divers, zoals samen- tie- en certificeringsinstituut) past blockchain heb. Niet dat ik rijk ben geworden van die gevat in onderstaande tabel. toe om de gehele geschiedenis van voedings- Ivo Luijendijk is Group Industry Director Data muntjes, maar door die eerste bitcoin transac- Analytics, IoT & Blockchain bij Atos Global ties raakte ik volledig geobsedeerd door die Toepassing Eerste voorbeelden Mogelijkheden voor Financial Services. bijzondere techniek die het mogelijk maakt de overheid Meer informatie via [email protected]

om de waarde van geld te garanderen zonder 1 1 https://www.everledger.io/ dat daar een (feilbare, beïnvloedbare en inef- Gedeeld grootboek Diamant registratie Vastlegging van 2 https://bitcoin.org/nl/ van onmuteerbare gegevens Kadasterinformatie 3 https://kaslab.nl/blockchain/ ficiënte) menselijke factor tussen moet zitten. 4 http://radboudreshapecenter.com/blog/blockchain/ 5 http://origin.bureauveritas.com/ Maar hoe werkt dat dan? Assetbeheer voor Cryptomunten, zoals Verkiezingen, PGB uitgifte digitale waardemiddelen bitcoin2 Blockchain, de techniek achter bitcoin Blockchain is de techniek achter bitcoin die Smart contracts voor Automatische verzekeringen Toegang tot digitale paspoorten, hiervoor zorgt. Blockchain zorgt voor onafhan- automatische overeenkomsten Basisregister, zorgcontracten, kelijkheid door distributie van verantwoorde- vergunningen uitgifte

lijkheid. Als heel veel mensen onafhankelijk techniek blockchain van toepassingsmogelijkheden Illustratie: van elkaar dezelfde conclusie trekken, dan Controleerbaar en onfeilbaar middelen transparant en gegarandeerd te moet het wel waar zijn toch? Beter dat honder- Kan de bank, notaris en/of overheid wel inpak- ontsluiten aan consumenten5 . Blockchain, in den controleurs eenzelfde conclusie trekken ken dan? Dit zijn toch de partijen die normali- combinatie met Internet of Things (IoT) en dan één enkele, centrale vertrouwenspersoon. ter die onkreukbare facilitator-rol vervullen, big data-analyse, zorgt op deze manier ervoor door trage, dure en bureaucratische processen dat onduidelijkheid, fraude en inefficiëntie Nu, zes jaar later, ben ik er dan ook van over- in te zetten. Die vaak maatschappelijk simpele verdwijnen uit onze wereld. tuigd dat blockchain het inderdaad mogelijk doelen als verkiezingen, huizen kopen of za- maakt dat digitale waardemiddelen kunnen kendoen onnodig duur en tijdrovend maken. Vertrouwen toevoegen aan de waardeketen functioneren zonder een centrale contro- Maakt blockchain die wereld overbodig? Maar net zo goed is de menselijke vertrou-

8 9 High Performance Computing als concurrentiefactor

Thomas Skordas is directeur ‘digital excellence en wetenschappelijke infrastructuur’ bij het directoraat-generaal Communications Networks, homas Skordas is verantwoordelijk voor de digitale onder- “Met High Performance Computing (HPC) en kwantumtechnologie Content and Technology (DG CONNECT) van de zoeksinfrastructuur en voor de open wetenschapscloud verlenen we ondersteuning bij het onderzoek naar exascale computer- Europese Commissie in Brussel. DG CONNECT T(samen met het directoraat-generaal Onderzoek en Innovatie (DG RTD)), technologieën en -toepassingen en de opkomst van een pan-Europese richt zich op het EU-beleid van de digitale interne alsmede voor HPC en opkomende en toekomstige technologieën HPC-infrastructuur van wereldklasse. En dat doen we met name via het markt, en digitale wetenschap en innovatie. Het (Future and Emerging Technologies FET), waaronder de grootschalige HPC contractueel publiek-privaat partnerschap (ETP4HPC cPPP). Daarin directoraat ressorteert onder de kabinetten van onderzoeksinitiatieven in de FET ‘vlaggenschepen’. Al deze gebieden wordt samengewerkt door de Europese Commissie, technologieleveran- Andrus Ansip, vicevoorzitter van de Europese Commissie-Juncker en Mariya Gabriel, worden ondersteund in het kaderprogramma van de EU voor onderzoek ciers, supercomputing centers, universiteiten en onderzoekscentra om Europees commissaris voor de digitale en innovatie: Horizon 2020. de volgende generatie HPC-technologieën, -toepassingen en -systemen

economie en samenleving. te ontwikkelen. Ook doet dit programma onderzoek naar kwantumtech- Waar ligt de focus in het werk van het directoraat digital excellence en nologieën en de implementatie van het FET-kwantumtechnologie- Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven en

wetenschappelijke infrastructuur? vlaggenschip.” derhalve de exclusieve verantwoordelijkheid van de auteur en vertegenwoordigt op geen enkele manier de mening van de Europese “De missie van het directoraat is te zorgen voor leiderschap in toekom- Veelbelovende onderzoeksthema’s Commissie en haar diensten. “ stige ICT-technologieën en -infrastructuren en bij te dragen aan de trans- Bij onze programma’s zijn honderden formatie van de manier waarop onderzoek wordt opgezet, toegepast, Het derde programma, Future and Emerging Technologies (FET), legt verspreid en gebruikt.” zich toe op de ondersteuning van onderscheidend en risicovol, multi- wetenschappers en onderzoekers disciplinair en grensverleggend onderzoek, stelt Skordas. Het vormt de “ De dagelijkse praktijk basis voor de radicaal nieuwe generatie technologieën en stimuleert uit heel Europa betrokken opkomende thema’s door kritische massa te ontwikkelen, voor nog Skordas schetst de dagelijkse praktijk van de vier programma’s binnen nader te verkennen, maar veelbelovende onderzoeksthema’s. Het vierde DG CONNECT. “In afstemming met het DG RTD ondersteunt het pro- programma, FET-Flagships, is het vlaggenschip programma voor toe- gramma e-infrastructuur en de wetenschapscloud de ontwikkeling van komstige en opkomende technologieën. Dit ondersteunt de visionaire, een pan-Europese onderzoeksinfrastructuur. Deze moet erin voorzien grootschalige en wetenschappelijk gestuurde strategische onderzoeks- dat wetenschappers en onderzoekers, op een open manier, toegang initiatieven die zich over een lange termijn focussen op de grote weten- Een van de tien prioriteiten van de Commissie-Juncker is de strategie voor de digitale interne markt. verkrijgen tot gegevens op de Europese Open Science Cloud (EOSC) en schappelijke en technologische uitdagingen van Europa. Die strategie moet erin voorzien dat het veel gemakkelijker wordt om in een ander EU-land online deze kunnen controleren en (her)gebruiken. De EOSC is een pan-Euro- De FET-vlaggenschepen worden doorgaans gedurende een periode van producten of diensten te kopen, met als doel het groeipotentieel van de digitale economie binnen de pees strategisch onderzoeksinitiatief dat tot doel heeft een vertrouwde tien jaar uitgevoerd. “Hierbij zijn enige honderden wetenschappers en wetenschapscloud-omgeving te creëren voor het hosten en verwerken onderzoekers uit heel Europa betrokken. We praten, voor de algehele Europese Unie (EU) optimaal te laten renderen en vooral ook te kunnen maximaliseren. In het DG van onderzoeksgegevens. En dat alles om de EU-wetenschap te onder- ondersteuning, over ongeveer 1 miljard euro per vlaggenschip.” CONNECT wordt uitvoering gegeven aan de EU-strategie voor de digitale interne markt. Een goed steunen in haar wereldwijd leidende rol.” Voorbeelden hiervan zijn de onderzoeksprogramma’s het ‘Human Brain functionerende digitale interne markt kan 415 miljard euro per jaar bijdragen aan onze economie en De onderzoeksinfrastructuur faciliteert en vergemakkelijkt de samen- Project’, dat zich toelegt op het ontrafelen van het menselijk brein, en honderdduizenden nieuwe banen creëren, stelt Thomas Skordas. werking tussen de wetenschappers en onderzoekers met behulp van het ‘Grafeen Project’. Grafeen is een bijzondere vorm van koolstof met hogesnelheidscommunicatienetwerken, legt Skordas uit. Deze bieden bijzondere eigenschappen die tot tal van nieuwe toepassingen zou kun- High Performance Computing (HPC), gemakshalve ook wel aangeduid als ‘supercomputers’, kan een uiterst betrouwbare toegang tot computers, gegevensopslag en nen leiden waarmee de economie kan worden gestimuleerd. expliciet bijdragen aan de digitale transformatie van onze industrie en onze samenleving. -uitwisseling en toepassingen voor gegevensanalyse en hulpmiddelen Het programma FET-Flagships is ook verantwoordelijk voor de voor- Het is ‘key’ technologie voor de toekomstige innovatie en het concurrentievermogen van de EU. die de onderzoekers nodig hebben voor hun dagelijkse werk. bereiding van nieuwe vlaggenschepen die in het kader van ‘Horizon >

10 11 Digitale

> Europe’, het volgende EU-kaderprogramma voor onderzoek en innova- apparatuur voor het opwekken van HPC-technologie en het co-design van Europese exascale-machines hernieuwbare energie, computationele geneeskunde, moleculaire en tie, gelanceerd zouden kunnen worden. interne markt hernieuwbare energie, inclusief fusie- (geschikt voor tenminste 1018 berekeningen per seconde) op basis van atomaire modellering, klimaatverandering, wereldwijde systeemweten-

“ energie. Europese microprocessortechnologie met een laag stroomverbruik. Ook schappen en bio-moleculair onderzoek. Deze centra bieden ook speci- kan 415 miljard High Performance Computing (HPC) is een onderwerp dat tegenwoor- De huidige experimentele fusiereactoren zal er aandacht worden gegeven aan de ontwikkeling van toepassingen fieke programma’s om zoveel mogelijk computationele wetenschappers dig steeds meer in de belangstelling staat. Hoe past HPC in de strategie euro per jaar gebruiken HPC ten behoeve van simu- en aan de vaardigheden van een breed gebruik van HPC. Het moet uit- op deze belangrijke gebieden te trainen.” voor een digitale interne markt en de andere beleidsprioriteiten van de “ laties en oplossingen op het gebied van eindelijk in een innovatief en concurrerend HPC-ecosysteem resulteren Europese Commissie? bijdragen aan het gedrag van fusieplasma, met inbe- dat de volledige ‘HPC-waardeketen’ dekt, van technologiecomponenten Skordas voegt eraan toe dat voor het verder verspreiden van het onze grip van instabiliteit, turbulent transport, tot systemen en machines en van toepassingen tot en met vaardighe- gebruik van HPC-technologieën en het overbruggen van de kloof met “HPC is toegespitst op wetenschappelijke en/of technische vraagstukken de wisselwerking tussen plasma en de den.” De gemeenschappelijke onderneming EuroHPC zal volgens de betrekking tot digitale vaardigheden, wordt gewerkt aan het stimuleren en ingewikkelde berekeningen, taken die met standaard computers niet economie wand, en verhitting. “HPC is in dit kader planning in 2019 van start gaan en tot eind 2026 operationeel blijven. van de oprichting, netwerkvorming en coördinatie van Europese HPC zijn uit te voeren. Het kan daarmee bijdragen aan een bloeiende digitale zeer waardevol als het gaat het bevor- Het totale budget zal ongeveer 1 miljard euro bedragen en door haar Competence Centres. “Deze Centres of Excellence zullen on-demand interne markt door de industrie te digitaliseren en innovatie en werk- deren van en de transitie naar schone leden worden gefinancierd. diensten leveren aan de industrie, de academische wereld en de over- gelegenheid te genereren. HPC-systemen zijn van cruciaal belang voor energie, juist op een moment dat Europa heid en zullen de toegang tot het HPC-ecosysteem vergemakkelijken. de Europese industrie, en met name voor het midden- en kleinbedrijf en wereldwijd men meer en meer afstapt Skordas zegt dat het EuroHPC initiatief het Europese wetenschappelijke Door lokaal kennis en computerservices te bieden, kan er worden inge- (MKB), om innovatieve, geavanceerde en onderscheidende producten van het gebruik van vervuilende fossiele brandstoffen.” en industriële HPC-landschap zal veranderen, waardoor baanbrekend speeld op de werkelijke behoeften van het bedrijfsleven. Met name het en diensten te ontwikkelen die het concurrentievermogen van Europa onderzoek mogelijk wordt en ervoor wordt gezorgd dat de resultaten MKB, dat niet beschikt over middelen, kennis en vaardigheden, kan dan op mondiaal niveau vergroten.” Wat doet de Europese Commissie om HPC in Europa te ondersteunen? ervan vooral Europa ten goede zullen komen. “Europese bedrijven ook profiteren van de nieuwe technologieën.” “HPC-technologieën veranderen ook de manier waarop onderzoek En wie zal hiervan profiteren? zullen hun ontwikkelingscycli aanzienlijk kunnen verkorten, kosten kun- wordt uitgevoerd en kennis wordt gedeeld, als onderdeel van een transi- nen besparen en hun besluitvormingsprocessen kunnen optimaliseren.” tie naar het Open Science Cloud-paradigma. “Ondanks de investeringen in de afgelopen tijd loopt de Europese Unie Skordas voorspelt dat de effecten ervan ook voor de EU-landen voelbaar En ook is HPC van fundamenteel belang voor het verder opbouwen van achter in HPC-technologie en beschikbare supercomputers in vergelij- zullen zijn. “De EU-landen kunnen hun HPC-strategieën coördineren en onze dynamische data-economie. HPC maakt het namelijk mogelijk om king tot de VS, China en Japan. De huidige situatie is dat er geen enkel afstemmen en de technologie gebruiken voor hun beleid op het vlak van de immer groeiende hoeveelheden gegevens, real-time te verwerken.” Europees land beschikt over de krachtigste supercomputers binnen energie, gezondheidszorg en nog veel meer maatschappelijke thema’s Al deze uitdagingen hebben een hoge politieke prioriteit in de digita- de top tien van de HPC-systemen. De Europese Commissie erkent dat zoals stedelijk data-management en cyberbeveiliging.” le interne marktstrategie (Digital Single Market Strategy), benadrukt verdere inspanningen nodig zijn om de onafhankelijkheid van HPC-tech- Skordas. nologie en –capaciteit te behouden en een wereldleider op dit gebied te De doelstellingen van de Europese Commissie met betrekking tot worden. De lidstaten moeten daarom hun strategieën voor investerin- EuroHPC zijn duidelijk ambitieus. Zijn er nog andere initiatieven die Van essentieel belang gen in HPC op Europees niveau coördineren en hun krachten bundelen.” zich richten op technologie en vaardigheden die nodig zijn om Europa’s wetenschappelijk leiderschap en industrieel concurrentievermogen te Toegang tot supercomputers is een essentiële en strategische basis EuroHPC initiatief verhogen en innovatie en kennis te borgen? voor het welzijn van de Europese burgers, voor het wetenschappelijke leiderschap van de Europese Unie en het concurrentievermogen van In dat kader is in januari 2018 het EuroHPC¹-initiatief als gemeen- “Ja, absoluut! In maart van dit jaar hebben we daartoe het European de industrie, vervolgt Skordas. “Meer dan 700 wetenschappelijke schappelijke onderneming geannonceerd (Joint Undertaking - JU). Dit Processor Initiative (EPI) gelanceerd. Dat betreft een consortium dat applicaties zijn tegenwoordig afhankelijk van supercomputers. HPC kan rechtsinstrument maakt het mogelijk de krachten te bundelen tussen de zal gaan werken aan het co-ontwerpen, ontwikkelen en op de markt bijvoorbeeld ook de drijvende kracht zijn bij het ontwikkelen van nieuwe EU, de Europese landen die de EuroHPC-verklaring hebben ondertekend brengen van een Europese microprocessor met laag stroomverbruik. technologieën voor onze gezondheid. Denk aan de ontwikkelingen op en de vertegenwoordigers en stakeholders van supercomputers en big Deze technologie ligt aan de basis voor de ontwikkeling van pre-exa- het vlak van vroege detectie en behandeling van ziekten, nieuwe thera- data, waaronder de academische wereld en het bedrijfsleven. scale en exascale systemen. EPI is inzetbaar voor veel toepassingsgebie- pieën op basis van gepersonaliseerde en precisiegeneeskunde, of voor De JU heeft twee hoofddoelen, legt Skordas uit: “Als eerste moet den, denk aan bijvoorbeeld de Europese auto-industrie, maar ook het begrijpen van de ontwikkeling van kanker en de ontwikkeling van erin worden voorzien dat er in Europa een HPC-infrastructuur wordt de Europese datacenters.” uitzaaiingen.” aangeschaft en geïmplementeerd in de vorm van twee pre-exascale supercomputers van wereldklasse (die in staat zijn tot ongeveer 1017 Kennisopbouw en kennisborging Binnen het eerdergenoemde FET-vlaggenschipproject ‘Human Brain berekeningen per seconde te doen) en tenminste twee supercomputers Project’ en bij andere hersen-gerelateerde onderzoeksactiviteiten, uit het middensegment (met 1016 berekeningen per seconde). Het is de “Het is erg belangrijk dat we ook de volgende generatie van Europese worden supercomputers gebruikt voor een meer gelaagde en gedetail- bedoeling dat deze supercomputers beschikbaar worden gesteld aan wetenschappers aanmoedigen en opleiden in de nieuwe vereiste 1 De oprichting van de EuroHPC is geen doel op zich. Op 2 mei 2018 heeft de Europese Commissie, als onderdeel van de nieuwe lange termijn begro- leerde simulatie en modellering van het menselijk brein om inzicht te academische- en industriële onderzoekers en aan de overheid, waar- vaardigheden van HPC. Omdat de Europese universiteiten een tekort ting van de EU voor de periode 2021-2027, voorgesteld ‘DigitalEurope’ in te voeren. Dit nieuwe programma zal zich gaan inzetten voor de digitale verkrijgen in hoe het is georganiseerd en de werking ervan te begrijpen. door specialisten en gebruikers kennis kunnen delen en innovatieve hebben in het opleiden van computerwetenschappers, ondersteunt de transformatie van openbare diensten en bedrijven. Met een totaalbudget HPC wordt ook ingezet om nauwkeuriger en real-time weersvoorspellin- applicaties kunnen ontwikkelen.” Europese Commissie PRACE (Partnership for Advanced Computing in van 9,2 miljard euro zal het de frontlinie-investeringen in krachtige compu- ters en gegevens, kunstmatige intelligentie, cyberbeveiliging en gen te doen, klimaatverandering te simuleren en bij het voorspellen en “Ten tweede is de JU bedoeld om de ambitieuze onderzoeks- en inno- Europe). Zij leveren opleidingen en computers- en gegevensbeheerdien- geavanceerde digitale vaardigheden stimuleren, evenals grootschalige beheren van grootschalige natuurrampen zoals verwoestende orkanen. vatieagenda in HPC te ondersteunen. Dit betreft het onderzoeks- en sten aan de HPC-onderzoeksector.” inzet van digitale technologieën in heel Europa. Het Digital Europe-pro- gramma zal zodanig worden ontworpen dat de continuïteit van de Een ander voorbeeld is dat HPC ook wordt gebruikt bij het testen van innovatieprogramma ten bate van de ontwikkeling van onze Europese “We ondersteunen ook HPC Centers of Excellence op gebieden als EuroHPC wordt gewaarborgd.

12 13 CASE

et de explosieve groei van de biedt ook enorme kansen - zo leert ons de te samenwerkingsprogramma’s en een sterk evolutie binnen de eigen gelederen in goede hoeveelheid data die we tot onze geschiedenis. Momenteel staan wij nog rede- topsectorenbeleid zijn essentieel om ook in banen te leiden. Door onderdelen van deze Automatisering M beschikking hebben, zien we ook lijk aan het begin van deze ontwikkelingen, deze innovaties koploper te worden en con- ontwikkelingen, zoals RPA, als losse innova- een toename van slimme automatisering waarbij orchestratie binnen de IT langzamer- currerend te blijven. ties te beschouwen, kan dit ertoe leiden dat je waar kennis, intelligentie en rekenkracht de hand gemeengoed is geworden. Holland Robotics, een robotica-communi- als overheid achter de feiten aan gaat lopen. bepalende factoren zijn. Data zijn de drijf- Met name Robotic Process Automation (RPA) ty waarin de wetenschap en de industrie Een geïntegreerde ‘roadmap’ voor de interne en robotisering: veer van onze economie geworden en hoe begint in de huidige markt steeds meer tractie zich hebben verenigd, heeft in dit kader het organisatie waarin helder wordt wat het te intelligenter wij die data kunnen verwerken, te krijgen. Tegelijkertijd gaan de ontwikke- initiatief genomen om vijf kroonprojecten, verwachten en gewenste eindpunt is en wat hoe meer (economische) waarde we daaruit lingen op het intelligente en cognitieve vlak lees roboticasystemen, te gaan ontwikkelen, de impact daarvan gaat zijn op de dienstver- kunnen halen voor mensen, bedrijven en ontzettend snel: met toepassing van slimme gericht op vijf verschillende sectoren, die (in- lening, processen en medewerkers is daarom geen revolutie, onze informatiesamenleving. Steeds vaker algoritmes en ‘machine learning’ kunnen we ter)nationaal zullen worden gepositioneerd. wenselijk. En flexibiliteit om de ambities bij te worden robots, in verschillende verschij- steeds beter informatie halen uit ongestructu- Dit met als doel de internationale concurren- stellen op basis van de snelheid van deze ont- ningsvormen, daartoe ingezet. reerde data. En de opkomst van bijvoorbeeld tiepositie en de onderlinge samenwerking op wikkelingen is daarin noodzaak. Want of we ‘virtual assistants’ verandert de dienstver- het vlak van robotica verder te versterken. het nou willen of niet: the robots are coming! maar evolutie Waar bijvoorbeeld softwarerobots in IT- en lening naar eindgebruikers toe. Dit zien we Het is een uitstekend voorbeeld van hoe over- business processen worden gebruikt om niet alleen terugkomen in de servicedesks heid, de wetenschap en de industrie hierin Leon Emmen is Automation Lead Atos BTN, repetitieve, menselijke taken te vervangen, van steeds meer bedrijven, waar chatbots samen een voortrekkersrol kunnen spelen en Business & Platform Solutions. Wat het uitdagend maakt is worden hardware robots niet alleen steeds inmiddels helpen om vragen te beantwoor- beleid kunnen vormen, wat ten goede komt Meer informatie via [email protected] slimmer, maar krijgen een steeds menselijker den; maar ook in het dagelijks leven, waarbij aan onze economie. uitstraling, wijze van handelen en daarmee je al pratend tegen je mobiele telefoon je dat de overheid hierin een karakter. De vraag hoe ver we moeten gaan kookwekker of alarm kunt zetten of de meest De rollen van de overheid met deze ontwikkelingen wordt dan ook uiteenlopende vragen beantwoord krijgt. Wat het uitdagend maakt is dat de overheid tweeledige rol heeft steeds meer een ethische kwestie. De tech- hierin een tweeledige rol heeft. Enerzijds ligt niek gaat verder en laat zich daar niet door The robots are coming! daar de taak om de Nederlandse industrie weerhouden, maar behoeft zeker aandacht. Voor de overheid brengen automatisering op dit gebied verder te stimuleren en (inter) en robotisering belangrijke consequenties nationaal te positioneren. En anderzijds de Geen revolutie, maar evolutie met zich mee, juist ook omdat Nederland een verantwoordelijkheid voor wet- en regelge- Ondanks de enorme impact die het heeft, zijn rol als koploper kan verwerven. Het prijkt ving en als ‘hoeder’ van de informatiesam- automatisering en robotisering geen revolu- daarom ook, terecht, bovenaan de agenda bij enleving. Bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt, tie, maar een evolutie (zie figuur rechts). Het het ministerie van Economische Zaken en waar de impact het hoogst zal zijn, maar juist eindpunt van deze evolutie is, naar verwach- Klimaat als een van de negen topsectoren. ook als het gaat om het borgen van de publie- ting, de ontwikkeling en het grootschalig Van oudsher heeft Nederland een sterke ken- ke waarden, zoals privacy en autonomie. gebruik van ware artificiële intelligentie (AI). nisindustrie en worden er in vele sectoren Tegelijkertijd zal ook de overheid zelf als De mogelijkheden die AI biedt, hebben de po- innovatieve oplossingen bedacht die over de organisatie en werkgever een eenduidige tentie om een vergelijkbare impact te hebben hele wereld worden toegepast. Publiek-priva- strategie moeten gaan ontwikkelen om deze op de manier waarop wij werken en leven als bijvoorbeeld de ontwikkeling van stoom als krachtbron en de uitvinding van de lopende Georchestreerd Autonoom opererend Cognitief handelend t t t t band.

Recent onderzoek van McKinsey voorspelt een enorme impact, zoals dat 50 procent t t t t van de huidige taken van mensen technisch geautomatiseerd kunnen worden met reeds Geautomatiseerde Robotic Process Intelligente Cognitieve Ware Artificiële bestaande technologieën. En dat in 2030, 8 á Orchestratie Automation Automatisering Automatisering Intelligentie 9 procent van de werkende mensen wereld- wijd een baan zullen hebben die wij nu nog Infrastructuur, Applicaties en Input van Data

niet eens kennen. Gestructureerd t Ongestructureerd Volgens patronen t Ongestructureerd

Dat is in lijn met evolutionaire ontwikkelin- Mate van Automatisering van Taken

gen, en ja: dat oogt als een bedreiging, maar 10% t 20–35% t 40–60% t 65–70% t 80%+ Figuur: de evolutie van Automatisering en Robotisering Automatisering van de evolutie Figuur:

14 15 In het Regeerakkoord 2017–2021, getiteld ‘Vertrouwen Bij het ter perse gaan van deze 14e editie van in de toekomst’, komt 70 keer het woord ‘digitalisering’ GOV magazine werd voor. Het portefeuillehouderschap ‘Digitale Overheid’ ligt bekend dat Simone Roos per 11 juni is aangesteld nu bij één bewindspersoon, staatssecretaris Raymond Digitaal burgerschap als Griffier van de Knops, die prioriteit heeft gegeven aan de sturing en de Tweede Kamer. governance (zie kader volgende pagina´s). Het kabinet “Digitaal burgerschap is toch wat anders dan analoog burgerschap. Er zijn overeenkomsten, maar zeker ook verschillen. Wat doe je met Simone Roos heeft ambitie, erkent urgentie en wenst een brede agenda was directeur-generaal mensen die niet goed digitaal mee kunnen komen? Wij schatten dat dit voor de verdere digitalisering van het openbaar bestuur Overheidsorganisatie er vier miljoen zijn in ons land, waarvan tweeëneenhalf miljoen laag- van het ministerie van op verschillende niveaus. Die gaat rond de zomer naar geletterd. Die overige anderhalf miljoen mensen zijn ouderen, en meer Binnenlandse Zaken en de Tweede Kamer. Onderwerpen als ‘digitale inclusie’ en jongeren, die het moeilijk vinden om digitaal met de overheid te com- Koninkrijksrelaties (BZK). municeren. Maar ook hoogopgeleiden die toch liever op de oude manier Uit hoofde van die functie ‘publieke waarden’ zullen zeker een plaats krijgen op die zat zij ook het Overheids- werken. Dat is een heel diverse groep waar we nog niet helemaal grip op digitale agenda. “Maar ook: ‘de basis op orde’, want je moet breed Beleidsoverleg hebben. En dat moeten we eigenlijk wel vrij precies weten, willen we de Digitale Overheid (OBDO) gewoon zorgen als land dat je je voorzieningen goed goede interventies doen. Want de lijn is ‘digitaal, tenzij’ en dan moet de voor. Roos was in het geregeld hebt. Ik denk dat we de gestelde doelen niet ‘tenzij’ wel de uitzondering zijn en niet de regel. Tegelijk moet er ruimte verleden onder meer werkzaam bij de Vereni- kunnen halen zonder er een goede structuur onder te zijn voor maatwerk, voor menselijk contact. Er zal altijd een loket nodig blijven.” ging van Nederlandse leggen”, zegt Simone Roos. Gemeenten, het ministerie van Sociale Zaken en “Die digitale inclusie vind ik echt een essentieel thema. Want we kunnen Werkgelegenheid en het gewoon wel inpakken als we dit niet de goede kant op weten te krijgen. ministerie van Onderwijs, et de implementatie van het Overheidsbreed Beleids- Want dan kun je wel een digitale samenleving zijn, maar als een kwart Cultuur en Wetenschap. overleg Digitale Overheid (OBDO) en de Programme- niet mee kan doen, wordt het heel ingewikkeld. Dan is die samenleving Ook was zij lid van de Raad voor de rechtspraak. ringsraad Logius is er nu een structuur en governan- nog veel verder van huis, want mensen gaan uiteindelijk sociaal afhaken. ce die ondersteunend is aan de digitale strategie, Dat is nog veel erger dan dat ze digitaal niet mee doen. Je moet dit ook Mverklaart Roos. “Plus dat de portefeuille digitale overheid voor burgers en organisch aanpakken, je moet dit in de tijd plaatsen. Het initiatief om bedrijven nu bij één bewindspersoon ligt. Dat is ook veel logischer. Want te stoppen met de blauwe envelop…, we hebben gezien wat de impact je moet wel een kapitein op een schip hebben, die – iedereen gehoord daarvan was. Tegelijkertijd is iedereen blij met de vooraf ingevulde hebbende – een knoop kan doorhakken.” aangifte. Je moet dus beredeneren wat je wilt bereiken. Als dat niet lukt, omdat je een manier van werken kiest waar de samenleving niet aan toe “Wij zijn in een nieuwe fase beland als het gaat om digitalisering en de di- is, dan ga je ook je maatschappelijke doelen niet halen.” gitale overheid voor burgers en bedrijven in het bijzonder. Digitalisering is natuurlijk veel breder dan digitale overheid. De afgelopen jaren, misschien Ambitieus maar ook realistisch wel decennia, was dit een moeilijk onderwerp. Er is veel discussie geweest. Ik maak de vergelijking met de industriële revolutie lang geleden. Dat “In het Regeerakkoord staat dat we een brede digitale agenda gaan proces heeft tientallen jaren geduurd. En eigenlijk zijn we met het digitale maken. Waar ik aan toevoeg: je moet ambitieus zijn maar ook realistisch. vraagstuk ook al tientallen jaren bezig. Maar het gaat nu wel ineens heel Ik geloof niet in twintig onderwerpen beetpakken in drie jaar. Je kunt snel. En er is ook geen weg terug, anders kun je als overheid gewoon je rol beter een paar dingen goed doen, waar de maatschappij echt om een niet meer goed spelen. Daarom is het ook zo belangrijk dat wij nu met zijn antwoord vraagt. Dat onderwerp van die digitale inclusie is heel belang- De samenleving allen – het hele huis van Thorbecke – dezelfde kant op kijken. De samen- rijk. Want het gaat alleen maar sneller, sneller met de digitalisering.

leving verandert fundamenteel. Het is tijd dat we gas gaan geven op de We moeten reëel zijn: uiteindelijk maken de burgers de samenleving. verandert digitale agenda.” We kunnen van alles doen om mensen digitaal burgerschap te leren.

Zoals wij ook digitaal leiderschap moeten leren.” “fundamenteel. Schouder aan schouder Het is tijd dat Waarden gedreven beleid, of maatschappij sensitief beleid, impliceert “ “Overigens: dit gaat absoluut niet over Nederland alleen. Het is een kijken naar waar de samenleving om vraagt, stelt Roos. “Uiteindelijk we gas geven mondiaal vraagstuk. Maar het is wel heel belangrijk dat wij in dit land nu is digitalisering een middel en niet een doel. Je hebt als overheid hele schouder aan schouder ons goed proberen te verhouden tot de vraag- klassieke taken, dus je moet een manier vinden om oud met nieuw te op de digitale stukken die voortkomen uit een digitale samenleving. Ik merk dat we verbinden. De publieke waarden zijn een heel belangrijk onderwerp. Wat agenda in plaats van de hele tijd praten over structuren en geld, het nu hebben betekent privacy in een digitaal tijdperk? Dat betekent toch iets anders over de vraag: waar zit de samenleving op te wachten? Wat is de rol die dan in een papieren tijdperk. We moeten de dialoog aangaan met de wij moeten pakken als overheid?” burger, want die heeft ook een eigen verantwoordelijkheid hierin. >

16 1317 Waar“ zit de samenleving op te wachten? rapport Maak Waar! is de buitenwereld betrokken: mensen uit de weten- voor Digitalisering en Informatisering Overheid) in het leven geroepen. schap, mensen uit het bedrijfsleven, mensen van gemeenten. Niet alleen Daarnaast is, in samenwerking met het CBS, een Rijks Data Science Wat is de rol die wij moeten pakken maar Den Haag. Wij zien dit ook helemaal niet als een Haags issue.” traineeship ontwikkeld. “als overheid? “Rond de zomer willen we met die agenda naar de Tweede Kamer. Niet Met de komst van staatssecretaris Knops is er veel energie losgekomen te veel onderwerpen, geen vage verhalen, maar heel duidelijk aangeven op het ministerie, signaleert Roos. Zo heeft een clubje jonge ambte- wat we gaan doen”, zegt Roos. naren – “die noemen we de Gideonsbende”– de ruimte voor nieuwe Voorzieningen die “gewoon geregeld moeten zijn in een digitale samen- initiatieven. Denk bijvoorbeeld aan pilots op het gebied van blockchain- leving”, hebben prioriteit: eID is een focuspunt en dat geldt ook voor de technologie. Onlangs reikte Knops de prijzen uit op de Dutch Blockchain zitter van de Programmeringsraad Logius komt voort uit de organisatie berichtenvoorzieningen, Machtigen en Digipoort. Hackathon 2018 in Groningen waarvan het ministerie van Binnenlandse van een van de afnemers, nu de Belastingdienst. Hij zit daar trouwens “Net zoals bij de strategische I-agenda Rijksdienst kan ik mij voorstellen Zaken en Koninkrijksrelaties partner was. In een ‘challenge’ werkten niet namens de Belastingdienst – dat is iemand anders – zodat hij als dat wij ook een agenda maken voor bijvoorbeeld drie jaar. En dan elk negen teams aan een prototype hoe in de toekomst de opbouw van onafhankelijk voorzitter kan functioneren. De staatssecretaris, de voor- jaar ijken en kijken waar behoefte aan is en waar wij onze energie en digitale identiteitsgegevens eruit zou kunnen zien. zitter van de Programmeringsraad Logius en ik hebben regelmatig over- middelen aan gaan besteden. Er kan ook iets gebeuren in de samen- “De kansen die deze digitale tijd ons biedt moeten we aangrijpen. leg met elkaar. Wij moeten zorgen dat dit gaat draaien. Ik ben optimis- leving waardoor er ineens iets nodig is voor een bepaald onderwerp, Daarvoor moeten we durven te experimenteren en onder meer studen- tisch over hoe het op dit moment loopt.” bijvoorbeeld veiligheid. Dan moet je daar wel op kunnen bijstellen en ten en ondernemers uitdagen om mee te werken aan het oplossen van niet muurvast zitten in je lopende agenda.” maatschappelijke vraagstukken”, zegt Roos. Wat helpt: er is een enorme ‘sense of urgency’ en het is daarom tot Ook wordt met start-ups samengewerkt. “We proberen op een andere ‘chefsache’ gemaakt, ook voor het kabinet. De taken en verantwoorde- Nieuwe wereld manier te kijken naar wat ‘buiten’ gebeurt. Dat vind ik ook een voorbeeld lijkheden zijn als volgt verdeeld: BZK voor digitale overheid, Justitie en van vernieuwing. Gewoon, voelen wat er leeft. Wij zijn geen trendsetter Veiligheid voor digitale en cyberveiligheid en Economische Zaken en Er moet ruimte zijn voor experimenten, en er moeten ook fouten ge- maar willen wel actief kijken naar trends en hoe we daaraan willen mee- Klimaat voor de digitale economie. maakt kunnen worden. “Want dit is ook een nieuwe wereld en dus gaat doen. Dus als er een technologische innovatie is, waarvan wij denken: “Dat is een grote verandering ten opzichte van vroeger”, beaamt Roos. er wel een keertje iets fout. Er moet ook meer kennis en kunde in de dat heeft direct consequenties voor digitaal burgerschap, of voor Niet alleen de sturing is aangepast, ook qua financiën zijn goede afspra- boardroom ontstaan.” publieke waarden, dan moeten wij iets doen.” ken gemaakt. “We hebben het in principe niet meer over geld. Tenzij Roos zegt dat de nieuwe wereld van de informatiesamenleving om we geld willen vrijmaken voor de besteding van aanvullende middelen, continue bij- en omscholing vraagt. Daarvoor is RADIO (RijksAcademie maar dat is een ordelijk proces. We kunnen het dus écht gaan hebben over de inhoud en je merkt dat dit iedereen onmiddellijk energie geeft. Omdat we maatschappelijk betekenisvol bezig willen zijn. Dat is waarom > Dat vind ik wel een issue. Maar van de overheid mag ook worden ver- we bij de overheid werken.” Raymond Knops politiek verantwoordelijk voor wacht dat zij de ‘hoeder’ van de informatiesamenleving is, dus hebben wij ook een taak om die burger daarvan bewust te maken. Dat gesprek Niet op de klassieke manier Met de komst van het kabinet Rutte-III is er één portefeuillehouder moet worden gevoerd en dat is voor een deel ook de verantwoorde- ‘Digitale Overheid’ digitale overheid voor burgers én bedrijven: Raymond Knops, staats- lijkheid van de verschillende dienstverleners. Maar ik vind dat we dat Digitalisering is ook bij de grote instituties in dit land (de Hoge Colle- secretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Door het nu heel snel moeten oppakken, omdat het hoog tijd is dat we daar een ges van Staat zoals de Eerste en Tweede Kamer, de Raad van State, de vaststellen van het Digiprogramma 2018, in januari dit jaar, is de op- mening over hebben.” Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman) en adviesorganen dracht van de voormalige Digicommissaris, Bas Eenhoorn, afgerond. van de regering (zoals de WRR en het ROB) een prioritair thema. “We zijn Digitale dienstverlening van de overheid aan bedrijven is daarbij van 70 keer digitalisering met de Raad van State in gesprek over de vraag: hoe maak je toekomst- het ministerie van Economische Zaken en Klimaat naar Binnenland- bestendige wetgeving in een digitaal tijdperk? Want je wilt wel waarbor- se Zaken en Koninkrijksrelaties gegaan. In het Regeerakkoord komt het woord ‘digitalisering’ 70 keer voor. “Echt gen voor mensen, maar niet zodanig dat het techniekafhankelijk is. Want waar, we hebben geturfd!”, lacht Roos. Ze vertelt dat er bij de totstand- dan kun je elke drie jaar die wet wijzigen.” Het proces van het vaststellen Nieuwe governance koming van de nieuwe governance gebruik is gemaakt van de goede van de digitale agenda gaat niet op de klassieke manier plaatsvinden. In het Regeerakkoord is afgesproken dat het kabinet een ambiti- dingen van de governance onder Digicommissaris Bas Eenhoorn, maar Roos glimlacht: “We hanteren een ‘rollende agenda’. We maken feitelijk euze brede agenda digitale overheid ontwikkelt. Om deze ambitie wel in een nieuw jasje gestoken. “Iedereen wil dat deze governance gebruik maken van de ‘scrum-methode’ waarbij wordt vastgesteld wat te kunnen verwezenlijken heeft staatssecretaris Knops samen met een succes wordt. De tijd is rijp. We hebben jaren gezocht met z’n allen er in die agenda moet komen. Dat is een hele andere manier van werken stakeholders een nieuwe governance ontwikkeld. Het Overheids- en ook echt wel geworsteld met hoe gaan we het doen, en wie betaalt dan we tot nu toe hebben gedaan.” breed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO) is ingesteld voor de wat? We hadden het op een zeker moment gewoon niet meer over de ontwikkeling van de brede agenda digitale overheid. inhoud. Dat vond Bas Eenhoorn zelf heel spijtig, hij heeft dat ook vaak Gaat die andere manier van werken ook leiden tot een gewenste Ook zorgt het OBDO voor de aansluiting van de sectorale digitalise- genoeg geagendeerd. Maar hij heeft een goede rol gespeeld bij het op versnelling in het hele proces? ringsambities op generiek beleid en overheidsbrede standaarden. de agenda krijgen van dit onderwerp, mede daardoor staat digitalisering “Ja, ik denk dat dat versnellend is, en ook verbeterend. Want je kunt ein- De Programmeringsraad Logius richt zich op doorontwikkeling van nu hoog op de politieke agenda.” deloos praten en bij iedereen informatie ophalen over wat erin moet. de basisinfrastructuur. Maar je kunt ook zeggen: we weten best wat de grote onderwerpen zijn, “Het kabinet zal op basis van deze nieuwe governance samen met Het OBDO is kleiner van omvang dan het vroegere Nationaal Beraad. dus aan de slag. We willen ook het goede voorbeeld geven door het de medeoverheden de agenda ontwikkelen en uitvoeren”, aldus “Dus je bent met elkaar veel meer eigenaar van wat er gebeurt. De voor- op een andere, nieuwe manier te doen. Bij de totstandkoming van het Knops.

18 19 Paul Iske seerd wordt en die regelmatig wordt gecon- ontwerp van de systemen en interfaces naar de pogingen, waarbij beschikbare kennis is hoogleraar Open fronteerd met significante wetswijzigingen andere systemen die de uitvoering van de wordt gebruikt, waar men op verantwoorde Innovation & Business die zo snel mogelijk in de diensten en alle regels mogelijk moeten maken. Hierbij is het wijze met risico’s omgaat (hier kom ik zo Venturing aan de communicatie naar alle betrokkenen ver- essentieel gebruik te maken van moderne nog op terug), waar echter het gehoopte of Universiteit Maastricht, werkt moeten worden. Vaak kosten dit soort en gangbare standaarden om kennis op een geplande resultaat niet wordt bereikt en waar oprichter en CFO (Chief aanpassingen heel veel tijd en geld, omdat er integrale manier mee te representeren. geleerd wordt. Iedereen zou begrip moeten Failure Officer) van het geen goed kennismodel onder de geïmple- hebben voor de vaak grote complexiteit van Instituut voor Briljante menteerde systemen ligt. Wat bedoel ik hier- Deze aanpak introduceert ook een aantal overheidsprojecten en een tolerantie tonen Mislukkingen (www. mee? Wanneer een situatie verandert, zoals vormen van duurzaamheid in de activiteiten voor het niet altijd (geheel) slagen van deze briljantemislukkingen.nl) een aanpassing van een wet of procedure, van overheidsdiensten: kennis wordt zoveel activiteiten. Daarbij is er natuurlijk wel de en Chief Dialogues dan moet men in klassieke systemen vaak mogelijk hergebruikt, (IT-)systemen hoeven plicht om risico’s in kaart te brengen en goed Officer bij PNA Group in de code duiken om te zien waar en hoe de veel minder vaak of rigoureus herontwikkeld onderbouwd bepaalde risico’s wél en andere (www.pna-group.com). regels zijn geprogrammeerd. En wordt het te worden en ketenpartners, zoals burgers en niet te accepteren. Communicatie is daarbij Recent is van zijn hand dan aangepast, dan moet vaak verder wor- bedrijven, hoeven minder inspanningen te natuurlijk een must om elkaar de ruimte te het boek ‘Instituut voor den gezocht op welke andere plekken impact doen en kosten te maken om de wetten te be- geven om briljant te kunnen mislukken en Briljante Mislukkingen’ is als gevolg van de aanpassingen. Ook komt grijpen en toe te passen. In zijn algemeenheid de leerervaringen daarbij op te doen en de verschenen, dat handelt het regelmatig voor dat een aanpassing in kun je stellen dat dit (deels) een einde maakt lessen te delen. Ook dit is een aspect van de over het belang van een omgeving consequenties heeft voor de aan ‘Georganiseerde Domheid’, waarbij ‘Strijd tegen de Georganiseerde Domheid’. innoveren en leren in interfaces met andere systemen. Met andere iedere kleine verandering een relatief grote Het is bepaald niet slim om mensen en orga- complexe omgevingen. woorden: de kennis die ten grondslag ligt aan inspanning vereist. nisaties te veel angst aan te praten om iets te de systemen, is onvoldoende vastgelegd in proberen wat de moeite waard zou kunnen een voor mensen hanteerbaar model. Nu wil ik niet beweren dat met deze aanpak zijn. En het is helemaal dom om niet over Daarnaast is het een uitdaging om ervoor te het leven en werken van overheidsdiensten mislukkingen te durven of mogen praten en zorgen dat binnen het handelingsperspectief en hun stakeholders per definitie eenvoudig daarmee het leervermogen negatief te beïn- van de ketenpartners van de betreffende is geworden. We hebben nu eenmaal veel vloeden. Daar is niemand bij gebaat! overheidsdienst (burgers, bedrijven en grootschalige en complexe activiteiten uitbe- overheidsinstellingen), de nieuwe situatie zo steed aan de overheid. Dan past het eenieder Samenvattend kunnen we stellen dat over- snel mogelijk bekend en toepasbaar is. Op ook om begrip op te brengen voor het feit dat heidsdiensten wel degelijk een service-er- dat moment zal de bijdrage van de overheid niet alles altijd verloopt zoals gepland. We varing kunnen leveren, wanneer deze slim, door zo’n partner ook eerder als een service hebben genoeg verhalen gehoord rond uit wendbaar en duurzaam wordt ontwikkeld. worden gepercipieerd, omdat dit leidt tot de hand gelopen, of zelfs compleet mislukte, Een Single Point of Truth is essentieel om ontzorging: je weet immers altijd zeker dat je projecten waar de overheid een belangrijke kennis zo makkelijk, flexibel, deelbaar en gebruik maakt van en compliant bent met de rol speelde. Dat zien we in vele domeinen, toepasbaar mogelijk beschikbaar te stellen. vigerende regelgeving. zoals de infrastructuur (Betuwelijn, HSL, Men herkent hier ongetwijfeld ook een deel Noord/Zuidlijn), wetgeving (Wet Deregule- van de beloftes van de ontwikkelingen op Wendbare Wetsuitvoering als Single Point of Truth ring Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA), de basis van blockchain-concepten in. Door- Een concept dat hierbij goed van pas komt, wet op orgaandonaties, de Mammoetwet) en dat alle betrokkenen veel meer hun rollen is het zogenaamde Single Point of Truth: een ook ICT-systemen mislukken regelmatig (het kunnen spelen op basis van deze gedeelde een Service plek waar alle relevante kennis op zodanige Elektronisch Patiëntendossier, de Basisregis- kennispositie, zullen zij zich ondersteund wijze beschikbaar is, dat deze actueel en tratie, MijnDUO.nl). voelen in de uitvoering van hun activiteiten zonder begripsverwarring wordt ontsloten en bijbehorende ‘diensten-beleving’ ervaren. eel overheidsactiviteiten worden uit- ingaan op twee aspecten van het werk van en waar vaak meerdere partijen betrokken om gebruikt te worden in de context van Leren van mislukkingen In zo’n klimaat is men ook eerder bereid van gevoerd door ‘diensten’. Zo kennen de overheid. zijn, zowel binnen de overheid zelf als daar- de diverse stakeholders. Hiervoor is een Deze mislukkingen zijn op zich niet fijn, elkaar te accepteren dat ondanks alle goede V we de Belastingdienst, politiedienst, buiten. methode van kennismodellering nodig, die maar er kan wel een hoop van worden bedoelingen en grote inzet, niet alles lukt en dienst gemeentewerken, Dienst Uitvoering Een grote mate van wendbaarheid Het omgaan met veranderingen in een com- op basis van de toepassingen en de be- geleerd. En als die kennis daadwerkelijk zou briljante mislukkingen niet alleen onver- Onderwijs, etc. De vraag is nu hoe over- Ten eerste is dit vaak kennis- en informa- plexe omgeving vereist een grote mate van hoeftes, middelen en competenties van de worden toegepast, dan wordt veel scha- mijdelijk zijn, maar ook noodzakelijk voor heidsdiensten hun taken zodanig kunnen tie-intensief en daarnaast is er vaak sprake wendbaarheid. Als voorbeeld zouden we diverse toepassers, de ontwikkeling van een de voorkomen. Vanaf nu zouden we dan verdere ontwikkeling van het concept: De uitvoeren dat deze ook daadwerkelijk als van een hoge mate van ‘transformatieve kunnen kijken naar de Belastingdienst, een gemeenschappelijke ‘kenniskaart’ mogelijk alleen geconfronteerd moeten worden met Wendbare Wetsuitvoering als een Service! een service worden ervaren. Ik wil hierbij complexiteit’, waarbij de context snel wijzigt overheidsdienst die steeds meer gedigitali- maakt. Zo’n kenniskaart is input voor het ‘Briljante Mislukkingen’, ofwel goedbedoel-

20 21 Digitale“ transformatie België: ‘digitaal is een heel ander “verhaal dan het digitaliseren als uitgangspunt’ van overheidsprocessen

“Het DG Digitale Transformatie moet de spil van de digitalisering van de federale overheids- eze regering heeft het Die vijf prioriteiten zijn digitale initiatief genomen om diensten worden. Het einddoel moet zijn om infrastructuur; digitaal vertrouwen en de overheid efficiënter de burger beter ten dienste te zijn”, speechte digitale veiligheid; digitale overheid; en effectiever te laten Alexander De Croo, vicepremier en minister van digitale economie en tot slot: digitale “D werken, en daarbij alle Ontwikkelingssamenwerking, Digitale Agenda, vaardigheden en banen. ondersteunende diensten (HR, be- Telecom en Post, bij de start in 2017. Ben Smeets groting, overheidsaankopen, ambte- ‘Doe maar digitaal’ narenzaken, IT en e-Government) te cum suis staan voor een omvangrijke uitdaging, integreren in de nieuwe Fod Beleid waarbij hij aantekent: “Digitale transformatie is Smeets spreekt van een ‘ongoing’ en Ondersteuning (Fod BOSA). Het een heel ander verhaal dan het digitaliseren van proces. De voortgang van de graad van voordeel is, dat we daar nu naar een digitalisering van de diensten en het overheidsprocessen.” geïntegreerde en dus meer coherente gebruik ervan worden voortdurend aanpak kunnen gaan”, aldus Smeets. gemonitord via een ‘digital dashboard’. “Het DG Digitale Transformatie is een Hij zegt: “Dit is nooit af, daar moet je drijvende kracht achter deze evolutie en de digitale hervormingen van constant aan werken, constant aan meten, constant mee verder gaan. de federale overheid. Wij verlenen adviezen en werken projecten uit in Daarom ook dat ‘Doe maar digitaal’ het motto is van de communicatie verband met de nieuwe technologieën, met bijzondere aandacht voor aanpak.” burgers, ondernemingen en het maatschappelijk belang.” Dat motto sluit aan bij het ‘digital first’ credo van minister De Croo. “De doelstellingen die we van onze minister hebben gekregen zijn 1) in Andere kijk en aanpak de Top-3 van de Digital Economy and Society Index (DESI) geraken. 2) Mogelijk maken dat 75 procent van de interacties met de overheid digi- Smeets vertelt recent een blog te hebben gelezen van onderzoeks- en taal gebeurt. En 3) zorgen dat die ook voor 75 procent effectief worden adviesbureau Gartner over e-Government ontwikkelingen in Duitsland. gebruikt. Die laatste is misschien de moeilijkste om te realiseren, want Hij trekt een parallel met België en andere Europese landen. “We zitten er zijn al heel veel interacties mogelijk, maar we zien ook dat de burgers allemaal met een identiek verhaal: e-Government is eigenlijk een con- er nog te weinig gebruik van maken. Daarom heeft de minister zich ook cept van de jaren 2000 over het digitaliseren van overheidsprocessen. duidelijk uitgesproken voor ‘digitaal als uitgangspunt’ waar we tot nu Digitale transformatie is een heel ander verhaal en vereist een bredere toe consequent een multi-channel aanpak hebben gehanteerd. Met de kijk en holistische aanpak. Ook de ondernemingswereld wordt daarbij belastingaangiften verkrijgen we al ruim vijf miljoen aangiftes online. Ben Smeets is directeur-generaal a.i. van het betrokken.” Wat toch wel een behoorlijk aantal is, op een beroepsbevolking van directoraat-generaal Digitale Transformatie (ook wel ‘Digital Transformation Office’ genoemd) “De taakuitbreiding naar digitale transformatie impliceert dat we ook zeven miljoen.” dat de Belgische regering en de federale veel meer met innovatie bezig zijn”, aldus Smeets. “We moeten ook daar- organisaties ondersteunt bij hun digitalisering. om zorgdragen voor het creëren van een maatschappelijk draagvlak.” België staat in de DESI op een zesde plaats (meting 2017). Het gebruik Sinds 1 maart 2017 is het DG onderdeel van de Want het grotere doel is de transformatie van België tot een digitaal van digitale overheidsdiensten door burgers is van november 2014 Federale Overheidsdienst Beleid en Ondersteu- ecosysteem dat zorgt voor economische vooruitgang, jobs en innovatie. tot november 2017 bijna verdubbeld en de besparingen zijn in die ning waarin verschillende ondersteunende en “Met de Digitale Agenda voor België willen we het economisch poten- periode zelfs verdrievoudigd (van 10 naar 30 miljoen euro). “Waar we beleidsvoorbereidende diensten om redenen van efficiency zijn geïntegreerd. Smeets maakte tieel van de digitale economie in ons land ten volle benutten. ‘Digital elk jaar stevig vooruitgaan, zakken we in de DESI-ranking. België heeft eerder al deel uit van de strategische cel rond Belgium’ is het actieplan dat de digitale langetermijnvisie voor ons land een behoorlijke digitale maturiteit, de infrastructuur, de voornaamste Fedict, (Federale Overheidsdienst Informatie- schetst en vertaalt in duidelijke ambities. Aan de hand van vijf heldere bouwstenen en concepten hebben we. Maar de snelheid in de uitvoering en Communicatietechnologie), de voorloper inhoudelijke prioriteiten willen we de positie van België op de digitale van de implementatie, daar verliezen we het momentum. Een land als van het huidige DG Digitale Transformatie. kaart versterken.” Luxemburg is de grootte van een administratie van ons. Zij kunnen in >

22 23 > een keer een rigoureuze stap zetten. Je hebt landen, zoals Estland, die gaan van de vooraf ingevulde aangifte. Dat is dus een platform waar meerdere overheden allemaal dezelfde standaard afvinken, heb je een oplossing zelf hadden moeten bouwen, zou dat veel langer duren en grote sprongen doen; nu ook Ierland en Engeland. Dus hoe krijg je aan vooruitgang op zit. Nu we zijn daar ook al mee bezig sedert 2000, feitelijke standaard. Maar we moeten het wel een stukje meer opbouwen meer kosten. En uiteindelijk krijg je nooit de ‘single sign on’ gerealiseerd. de mensen uitgelegd dat we wel vooruitgaan, maar dat anderen sneller maar ik vind dat ook een mooi voorbeeld van een applicatie die wij nog en die overheden er allemaal sterk bij betrekken. Want we zijn niet een Nu hebben we een wettelijk erkenningskader gecreëerd waarbinnen of beter vooruitgaan?” opgestart hebben en uiteindelijk overgedragen hebben aan de business. hiërarchisch federaal land en elk niveau heeft zijn verantwoordelijkheid authenticatieoplossingen van de private sector ook kunnen erkend Dat is het model waar we naartoe willen. Het heeft meerwaarde om en zeggingskracht daarin.” worden voor de overheid. De burger kan zich online identificeren en En waar ligt dat aan? generieke componenten, zoals identity- en access management en ook aanmelden bij genoemde bedrijven, maar ook bij overheidsdiensten als Smeets glimlacht: “Dat is een beetje de Belgische context en cultuur. Je een service-bus, om die vanuit het DG Digitale Transformatie te ontwik- Overkomen als één overheid MyBelgium, eBirth, Tax-on-web, Myfin en MyPension. Het vertrekpunt zit nu eenmaal met ons gelaagd overheidsmodel. Op sommige dossiers, kelen en aan te bieden aan de departementen. Maar de pure business blijft altijd de Belgische identiteitskaart. Je moet die gebruiken om je neem mobiliteitsproblematiek, zijn er wel tot vijf overheidsniveaus die applicaties die sectoraal worden gebruikt, daarvan willen we dat het “Voor ons is die identificatie/authenticatie een van de belangrijke gene- te registreren bij itsme en daarna kun je de app gebruiken om je te daar allemaal hun zegje in moeten hebben en zichtbaar in willen zijn. En eigenaarschap wel in de departementen blijft. Want wie weet bijvoor- rieke bouwstenen die je nodig hebt. De uiteindelijke doelstelling is de authenticeren met dezelfde bewijskracht en veiligheidsgaranties. Dus je eigenlijk: voor de burger of ondernemer maakt dat allemaal niet uit, die beeld het beste hoe je belastingen moet innen? Dat is toch wel de Fod burger en de onderneming tevreden maken. Vertrouwen en veiligheid combineert eigenlijk het beste van twee werelden: je hebt een mobiele ziet één overheid. Die wil niet weten welke diensten en niveaus daar- Financiën. Dat is ook het mooie in de digitale transformatie: de techno- zijn daarvoor absolute voorwaarden. Een onderliggende doelstelling oplossing, maar je vertrekt altijd van die door de overheid gevalideerde achter zitten. Het bewustzijn is er wel, en de wil ook, maar tegelijkertijd logie is niet de ‘bottleneck’, maar veeleer een hefboom voor de business is de overheidsdienstverlening efficiënter maken. Naar de burger toe identiteit. En zo creëer je de veiligheid en het vertrouwen.” zitten daar ook heel veel emoties. Elk gewest en elke gemeenschap ontwikkeling. De expertise zit daar en wij moeten enkel de ontbrekende moeten we overkomen als één overheid. Dit houdt ook het respecteren wil ook aan die burger tonen dat die meerwaarde heeft, dat men iets stukken aanreiken.” van het ‘once only’ principe in, dat de burger maar een keer informatie Er wordt ook hard gewerkt aan een geïntegreerde toegang voor de gedaan heeft om zijn problemen op te lossen. Nederland is hier bijvoor- aan de overheid doorgeeft en de overheid moet het dan maar aan de e-Box, vertelt Smeets. “Elke burger heeft een tiental boxen vandaag: beeld veel rationeler in.” Zo is er het G-cloudprogramma, het resultaat van een gezamenlijk achterkant organiseren. Dat betekent dat we de gegevens zoveel mo- Myfin, MyPension, nutsbedrijven hebben e-Boxen. Je verliest je weg “Nogmaals: we hebben de componenten in plaats. Wij kennen drie au- initiatief door meerdere publieke instellingen: federale overheidsdien- gelijk open en herbruikbaar maken, ook voor andere initiatieven. Daar daarin. Ons idee: zet daar een koepel over zodat je als burger zelf kunt thentieke bronnen. Een die alles registreert rond de persoon, ons Rijksre- sten, instellingen van de sociale zekerheid en de zorgsector. Het betreft zitten wij met een vrij grote uitdaging om altijd dezelfde concepten en kiezen met welke e-Box je het liefste werkt. Via die e-Box kan je toegang gister. Een die alles registreert rond de onderneming, de Kruispuntbank een hybride community cloud die wordt gehost in datacenters van de definities te hanteren.” krijgen tot alle berichten van de overheid. We zijn met een zestal part- Ondernemingen. En een derde met alle territoriale informatie: kaarten, overheid. Het beheer ervan geschiedt door de overheid waarbij voor de “We proberen in het kader van nieuwe wetgeving meer en meer te ners dat aan het bespreken op een gelijkwaardige manier als voor itsme: kadastergegevens en dergelijke. Dat zijn de drie grote gegevensdomei- uitbouw en de operationele werking een beroep wordt gedaan op het waken over die gemeenschappelijke definitie. En voor de bestaande integratie met private oplossingen die de burger al gebruikt en die we nen. We hebben daaraan ook telkens unieke sleutels gekoppeld. Dat bedrijfsleven. wetgeving te zorgen dat we die meer op elkaar afstemmen. België is een gaan accrediteren voor de overheid. De businesscase zit vooral in de was bijvoorbeeld begin jaren 2000 een meerwaarde bij de uitgifte van “Een gemeenschappelijke ‘roadmap’ wijst de weg naar de ontwikkeling relatief klein land. Dus je moet zeker tussen overheden al met eenzelfde vergelijking met de papieren briefwisseling. Als je kijkt wat de overheid onze elektronische identiteitskaart. Dus al die componenten zijn er, de van de G-cloud”, zegt Smeets. “In het kader van de globale transfor- ecosysteem werken. Bijvoorbeeld voor identificatie/authenticatie heb- vandaag uitgeeft aan postzegels - en nog meer aan de aangetekende maturiteit is hoog en daardoor liggen er kansen om volgende stappen te matieaanpak hebben wij een aantal analyses gemaakt en daarbij 49 ben we daartoe de Federal Authentication Services (FAS) opgezet. Die zendingen: als we daarin kunnen digitaliseren, sparen we niet alleen kunnen zetten. Maar de complexiteit van ons bestel en de moeilijkheid ‘customer journeys’ geïdentificeerd. We werken met de verschillende is gestructureerd op autorisatieniveau’s en op elk niveau kan de burger die portokosten uit maar door de automatische verwerking vermindert om snel tot applicaties te komen, maakt dat die update eigenlijk veel te overheden daar rond samen en volgen dit verder op. En ook op het kiezen uit een aantal sleutels om zich te identificeren en authentiseren.” ook de behandelingstijd. Dit is ook zo voor de e-facturatie. Dus daar zit laat bij de burgers komt.” vlak van de doelarchitectuur hebben we afspraken gemaakt, dat is een wel een serieuze businesscase achter waardoor we miljarden euro’s per beetje ons referentiepunt. Dus je hebt al een begin van gemeenschap- itsme® app jaar kunnen besparen. Op die manier wordt het voor de burger en de

Technologie is niet de ‘bottleneck’ pelijke architectuur met verschillende componenten die alle overheden onderneming eenvoudiger. Voor de overheid wordt het eenvoudiger én integreren en we hebben een aantal standaarden en normen gedefini- Een recente innovatie is de itsme® app voor de smartphone waarmee goedkoper. En we kunnen opnieuw een serieuze stap zetten op het vlak

“Voor de belastingaangiften halen we dus al ruim de 75 procent norm. eerd. Op de portal belgif.be staan alle standaarden en normen die elk mensen zich online kunnen identificeren. De app is een initiatief van van digitalisering en de overheid kan dan bovendien ook nog geperso- Dat komt omdat wij, zoals ook in Nederland, steeds meer in de richting van de overheden vandaag de dag gebruikt. Vanaf het ogenblik dat er enkele telco’s en banken in België. “Als we binnen de overheid zo’n naliseerd communiceren met de burger.” Een betere“ dienstverlening naar burgers en ondernemingen is het “uiteindelijke doel

24 25 VIPP is een belangwekkende component in dat Yvonne van Rooy is sinds toekomstperspectief. Los van een technologische december 2012 voorzitter van opgave, draait het in wezen om de herinrichting van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ). zorgprocessen, aldus Van Rooy. “Hier ligt ook een Zij was staatssecretaris van belangrijke rol voor de dokter want het zorgproces is Economische Zaken in de VIPP in zijn domein. Dat klinkt eenvoudig, maar ziekenhuizen kabinetten Lubbers II (1986- zijn ongelooflijk complexe organisaties, vergelijkbaar 1989) en Lubbers III (1989- met veiligheidsbedrijven zoals luchtvaartmaatschap- 1994) en nadien onder meer voorzitter van de colleges pijen. Instellingen moeten rekening houden met veel van bestuur van de Tilburg regels en richtlijnen om de veiligheid van patiënten te University en de Universiteit waarborgen. En dan is ook nog elke patiënt anders. Ik Utrecht. Van Rooy legt per de zorg probeerde dat onlangs uit te leggen aan een Kamerlid. 1 december 2018 haar taken Die vroeg zich af waarom het allemaal zo ingewikkeld bij de NVZ neer, dan zitten is in de ziekenhuizen en dat het toch eenvoudiger zou haar twee statutaire termij- nen als voorzitter erop. In 2020 hebben alle Nederlanders digitaal toegang tot hun eigen moeten, ‘gewoon centrale regie erop’. medische gegevens. Dat is het uitgangspunt van het Versnellings- Ik antwoordde: ‘Als we in Nederland alle gebouwen programma Informatie-uitwisseling patiënt en professional (VIPP) dat met dezelfde steentjes bouwen, dan is dat ook eenvou- eind 2016 is gestart. VIPP is ontwikkeld door de NVZ in samenwerking diger’. Maar zo zit de wereld niet in elkaar.” met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. VIPP sluit aan op de landelijke standaarden waaron- “Het is noodzakelijk dat we met elkaar het proces versnellen en daar der de Basisgegevensset Zorg (BGZ), het programma heeft ook de overheid een rol in”, zegt Yvonne van Rooy. Informatiestandaard Medicatieproces en het afspra- kenstelsel voor de uitwisseling met een Persoonlijke Gezondheidsomgeving (PGO) dat wordt ontwikkeld door het MedMij-programma. VIPP kent inmiddels navolging bij de GGZ-instellingen (VIPP-GGZ). Ook et is daarom goed dat in het nieuwe Bestuurlijk Hoofd- huisartsen starten met een eigen programma: OPEN - Ontsluiten van lijnenakkoord is afgesproken dat de komende jaren fors Patiëntengegevens uit de Eerstelijnszorg in Nederland. Met OPEN gaan wordt geïnvesteerd in de ICT infrastructuur, stelt Van de brancheorganisaties huisartsen en eerstelijnsorganisaties onder- Rooy. “Met VIPP zijn we gestart om de implementatie steunen bij het digitaal beschikbaar stellen van medische gegevens aan vanH standaarden te versnellen, want door standaardisatie is uitwisseling patiënten. Belangrijk is dat deze programma’s met dezelfde standaarden van medische informatie mogelijk. Door dit akkoord komen daar tot gaan werken zodat de uitwisseling van medische gegevens door de hele 2022 forse investeringen bij om de beweging die we in gang hebben keten kan plaatsvinden. gezet voort te kunnen zetten.” Er komt extra ruimte voor de implementatie van zorginformatiebouw- Geïnspireerd door Canada stenen (zib), het uitwisselen van relevante medicatiegegevens met de eerstelijn en de aansluiting met Persoonlijke Gezondheidsomgevingen Van Rooy vertelt tijdens het HIMMS-congres over informatietechno- (PGO). “Dit is belangrijk want hierdoor krijgt de patiënt een betere in- logie in de zorg, begin maart dit jaar in Las Vegas, te zijn geïnspireerd formatiepositie en hebben zorgverleners altijd actuele informatie. Daar door ontwikkelingen in Canada. “Daar is men al in 2001 gestart met een wordt de zorg alleen maar beter van!” landelijk digitaliseringsprogramma. Inmiddels hebben alle Canadese burgers toegang tot een PGO. Dat wat wij met VIPP en MedMij willen ‘Zorg voor 2020’ bereiken, hebben zij binnen één programma opgepakt, daarin lopen zij cumenteerd wordt. Dat moeten we wel ondersteunen door een goed zelf online vragenlijsten invult zodat de doktersassistent die niet meer dus voor.” informatiesysteem.” hoeft in te voeren. Dat scheelt allemaal tijd.” De NVZ is de branchevereniging voor algemene ziekenhuizen en catego- Onder de indruk was zij ook van onderwijsmodules die door de sys- Daarnaast is er sprake van registraties die gaan over kwaliteitsinfor- rale instellingen als audiologische centra, kankercentra, revalidatiecen- teemontwerper zijn ontwikkeld om de verschillende zorgprofessionals Zorgprofessionals klagen over het feit dat ze veel tijd kwijt zijn aan admi- matie of vragen van verzekeraars of de inspectie, vaak in verschillende tra, dialysecentra en radiotherapeutische instituten in Nederland. Er via maatwerkopleidingen te ondersteunen in het vergroten van hun nistratieve taken, tijd die ze liever aan hun patiënten willen besteden. systemen, duidt Van Rooy. Het gaat om registraties die zorgverleners zijn 107 zorginstellingen lid van de NVZ. In het strategiedocument ‘Zorg digitale vaardigheden. “Daaraan kunnen wij zeker een voorbeeld nemen. alleen zelf kunnen invullen en die iets zeggen over de kwaliteit van zorg. voor 2020 – inzicht in de dynamische ontwikkelingen van de zorgsector’ Het is raadzaam om te kijken hoe dit in de bestaande opleidingstrajecten “Ja, en daarom is het zo belangrijk om te ontwarren over welke registra- “Belangrijk, maar het is wel nodig om deze registraties te vereenvoudi- schetst de NVZ een toekomstperspectief rond trends als ‘ICT zorgt met kan worden ingebracht. Dat is, denk ik, iets waar iedereen baat bij heeft.” ties en administratieve taken we het hebben. Met VIPP werken we eraan gen en waar mogelijk te verminderen.” u mee’ en ‘de patiënt als partner’. De rol van de patiënt in het eigen zorg- ICT in te zetten die ondersteunend is aan het zorgproces. Bijvoorbeeld proces verandert. Door digitale informatie-uitwisseling krijgt de patiënt Ze heeft artsen ontmoet die vinden dat ICT tegenwoordig gewoon een door zorginformatie eenmalig en eenduidig te registreren zodat de Een feit is, stelt Van Rooy, dat zorgprofessionals zich competenties op een meer gelijkwaardige informatiepositie waardoor het gesprek in de onderdeel is van het vak. “Eén van hen zei dat het vak van dokter niet informatie uitgewisseld kan worden met andere zorgverleners en de ICT-gebied eigen moeten maken. “Wat wij allemaal al wel een beetje wis- spreekkamer anders wordt. meer is uit te oefenen zonder onderlinge afspraken over hoe er gedo- patiënt niet meer keer op keer zijn verhaal moet doen. Of dat de patiënt ten maar ons nu nog veel meer bewust van zijn, is dat ICT zich continu >

26 27 advertentie Gemeente Den Haag selecteert OutSystems partners

Het digitale beleid voor de overheid komt steeds dichterbij. Gemeente Den Haag heeft al meer dan 7 jaar ervaring met Nog twee jaar en dan is de Digitale Agenda 2020 een feit. het laten ontwikkelen op het OutSystems platform.

Vanaf dat moment wordt er van gemeenten onder andere In dat kader sloot de gemeente Den Haag, na een Europese verwacht dat ze meer data-gedreven werken en beschikken aanbestedingsprocedure, mantelovereenkomsten voor over een geoptimaliseerde gemeenschappelijke infrastruc- het (door)ontwikkelen, beheren en de kwaliteitszorg van tuur en dienstverlening. OutSystems applicaties met zes leveranciers*. Dit vraagt veel van gemeenten op digitaal vlak. Een flexibel “ IT-landschap draagt bij aan het innovatievermogen van Two-speed IT-beleid organisaties, maar veel gemeenten beschikken nog over OutSystems heeft samen met Atos Two-speed IT-beleid Het is noodzakelijk dat we met elkaar trage en verouderde systemen. geannonceerd. Organisaties kunnen daarmee de moder- nisering van hun bestaande applicaties versnellen, maar het proces versnellen Low-Code ontwikkelplatform OutSystems belangrijker nog: daaraan snel mobiele- en webapplicaties “ Een groeiend aantal overheidsorganisaties kiest voor het toevoegen om zo optimaal innovaties te stimuleren. Low-Code platform OutSystems bij het moderniseren van hun applicatie landschap en bij het versnellen van het * Dit betreft voor perceel 1: Software (door)ontwikkeling en beheer, mantelovereenkomsten met Atos Nederland B.V., CoolProfs Solutions, LinkIT B.V. en Transfer Managed Services en voor ontwikkelt. Het is nooit af, het is nooit klaar. En iedere nieuwe toepassing een plek te hebben. Dit vraagt om een goed ingerichte architectuur digitaliseren van hun bedrijfsvoering. perceel 2: Kwaliteitszorg, mantelovereenkomsten met Omnext B.V. en RISA IT B.V. > is feitelijk een organisatieverandering, die verandert je werkproces en waarin ook wet- en regelgeving en informatiebeveiliging wordt meege- stelt eisen aan je vaardigheden. Daar moet je dus gewoon voor op cur- nomen.” sus. Dat is niet anders dan in een kantoororganisatie.” Voorbeelden van ‘de juiste zorg op de juiste plek’ geeft de NVZ in haar ‘De juiste zorg op de juiste plek’ recent verschenen brancherapport ‘Beter Thuis’. Van Rooy noemt het Slingeland Ziekenhuis in Doetinchem waar COPD-patiënten op afstand Van Rooy refereert aan het rapport ‘De juiste zorg op de juiste plek’ van worden gemonitord met COPD InBeeld. Een tweede voorbeeld is het de gelijknamige Taskforce dat op 6 april door Bruno Bruins, minister Isala Vrouw-kindcentrum in Zwolle waar vrouwen met een hoog risico voor Medische Zorg en Sport, aan de Tweede Kamer is aangeboden. op zwangerschapscomplicaties kunnen deelnemen aan thuismonitoring Daarin wordt gesteld dat de manier waarop we in ons land zorg organi- met Sense4Baby. En in het Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht is seren in het algemeen goed is, maar zo veel beter kan. De Taskforce pleit de preventieve behandeling van botcomplicaties bij oncologiepatiënten voor meer ambitie. Om te beginnen met een ander perspectief op ziekte verplaatst naar de thuissituatie. en gezondheid. Waarbij het niet draait om wat de zorg te bieden heeft “Uiteindelijk is dat wat medische professionals toch het liefste doen: zo of om de belangen van zorgaanbieders, maar om wat mensen nodig goed mogelijke zorg aan hun patiënten verlenen. Gegeven het toe- hebben om zo lang mogelijk zo goed en zelfstandig mogelijk te kunnen komstperspectief is ICT daarbij cruciaal. Big data zullen artsen gaan Struggling with functioneren. “Het aanbod moet meer toegesneden worden op de vraag ondersteunen in de diagnose en het behandelplan. De arts kan daardoor en de mogelijkheden van technologische vernieuwing optimaal benut”, meer tijd besteden aan het gesprek met de patiënt in de spreekkamer. stelt de Taskforce. Uitleggen waarom die of die behandeling de voorkeur geniet, er samen Digital Transformation? over praten, samen beslissen. Dat is kwaliteit van zorg.” Van Rooy herkent zich daarin. “Wij zien als ziekenhuizen bijvoorbeeld Here's how to break through the barriers. een ontwikkeling dat de zorg van chronische patiënten zich verplaatst Zorgpunt van het ziekenhuis naar thuis. Voor de patiënt maakt het niet uit of die contact heeft met de huisarts, de thuiszorg, of de specialist in het “Wat nog wel een zorgpunt is: om al deze stappen te kunnen zetten, ziekenhuis. Dat gaat straks allemaal digitaal. Dat moet dus naadloos op moet je ook in innovatie kunnen investeren. We kennen een enorme elkaar afgestemd zijn. Alleen dan kun je met vertrouwen de zorg uit het druk op de kostenkant, maar dan zeggen we toch: wij zijn als zieken- ziekenhuis naar de patiënt thuis verplaatsen.” huizen constructief en coöperatief. Vanuit een sterk gevoel voor de Daarom, benadrukt zij, is standaardisatie nodig om informatie te kunnen maatschappelijke verantwoordelijkheid die we hebben, dat wij ons best uitwisselen. “Deze implementatie van standaarden en ICT in de zorg is willen doen om zuinige zorg te leveren. Maar dan moet er ook ruimte geen IT-aangelegenheid, maar dient in elke laag van de organisatie zijn om te investeren.”

29 e geplande vervanging van de lantaarnpalen op de Smart City strategie Scheveningse boulevard wordt gebruikt om een Smart City netwerk aan te leggen als basis voor de toekomstige De Smart City strategie van Den Haag omvat zes deelgebieden: ‘Smart ‘Smart City’ digitale dienstverlening in de buitenruimte. De ‘slimme’ Mobility’, ‘Smart Living, ‘Smart Environment’, ‘Smart Citizens’, Smart D lantaarnpalen kunnen daarnaast worden uitgerust met Governance en ‘Smart Economy’. thermometers, microfoons, beveiligingscamera’s en bewegingssenso- ‘Smart Mobility’ heeft te maken met de vraag: hoe houd je de stad nu en ren. Een aantal doet ook dienst als oplaadpunt voor elektrische auto’s. in de toekomst bereikbaar? De toenemende digitalisering van verkeers- Ze zijn aangesloten op een gemeenschappelijk open dataplatform. Dat stromen kan helpen om verkeer effectief te routeren door de stad. Straks Den Haag betekent dat er vanuit allerlei domeinen databronnen aangekoppeld leveren de digitale auto, verkeerslichten, sensoren in de weg en digitale kunnen worden. informatie over wegwerkzaamheden de informatie hiervoor. Bruines licht toe: “Dankzij dat open platform kunnen we van het ‘Living Bruines: “De groei van de stad maakt slim met je ruimte omgaan essenti- Lab Scheveningen’ echt een testgebied maken voor allerlei ontwikkelin- eel om niet vast te lopen. Je kunt congestieproblemen – en daarmee ook gen. Bijvoorbeeld voor een project van zonnepanelen voor de kust dat milieuverontreiniging en overlast – voorkomen. 5G is daarin een belang- zet stappen we gaan doen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Zo rijke voorwaarde om al die verschillende data uit al die verschillende zijn we in gesprek met de Metropoolregio of de ontwikkeling van nieuwe bronnen goed te kunnen verwerken en bij elkaar te brengen.” Den Haag heeft de afgelopen maanden vervoersconcepten hierop kan aanhaken. En met de provincie Zuid-Hol- ambitieuze stappen gezet op het gebied land kijken we vanuit de optiek van de kustverdediging naar de moge- ‘Smart Living’ is het tweede deelgebied. Bruines refereert aan ont- van Smart City. De samenwerking met lijkheden om innovatieve toepassingen te koppelen aan het Smart City wikkelingen als levensloopbestendig bouwen en domotica, “wat ook het Centraal Bureau voor de Statistiek netwerk. Het bij elkaar brengen van live data uit sensoren en statische gezien de vergrijzing in Nederland een relevant onderwerp is.” In het data en het combineren van publieke en private data op één gemeen- verlengde hiervan ligt ook het derde deelgebied: ‘Smart Environment’, in het CBS Urban Data Center/Den Haag schappelijk dataplatform maken het mogelijk om echt te innoveren in de volgens Bruines een kapstok voor thema’s als “duurzame buitenruimte, heeft als doel beschikbare data beter buitenruimte en nieuwe digitale diensten in samenhang te ontwikkelen.” energietransitie, vuilnisophaal. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van te gebruiken om effectiever beleid te sensortechnologie, zie je wanneer vuilcontainers vol zijn en kun je het kunnen maken. De samenwerking met Data voor een betere stad ophalen op maat regelen. Als dit goed functioneert, scheelt dat ook weer in vervoersbewegingen.” Eneco en Eurofiber in ‘Living Lab “Het verhaal achter ‘Smart City’ is natuurlijk veel breder dan slimme Scheveningen’ richt zich op het experi- lantaarnpalen. Want het gaat natuurlijk over: hoe zet je als stad data en ‘Smart Citizens’ gaat erover “dat je als stad een inclusieve samenleving menteren met Smart City dienstverle- digitalisering in om maatschappelijke vraagstukken als sociale inclusie, wil waarin iedereen naar vermogen kan participeren”, zegt Bruines. ning in de openbare ruimte. bereikbaarheid, veiligheid, werkgelegenheid en duurzaamheid efficiënt Ze vertelt over projecten die zich onder meer richten op het vergroten te adresseren? We zijn heel blij met de samenwerking met het CBS.” van de digitale vaardigheden van de Haagse bevolking met het oog op Die samenwerking levert volgens Bruines een duidelijke kwaliteitsim- de arbeidsmarkt. “We willen ervoor zorgen dat de klik en match tussen puls op omdat door het samenvoegen van data en onderzoekstechnie- werknemers en bedrijven die hier zijn gevestigd, of overwegen naar Den ken, meer inzicht wordt verkregen op velerlei terreinen zoals zorg, werk, Haag te komen, zo goed mogelijk is. Dat is in Den Haag sowieso best onderwijs en wonen. Ze stelt dat hierdoor effectiever beleid kan worden lastig. Ondanks dat het met de economie op zichzelf best goed gaat, is gemaakt, dat beter aansluit op wat de stad nodig heeft. de werkloosheid hier nog relatief hoog. Dat zit vooral in de mismatch Zo doen de gemeente en het CBS onder meer onderzoek naar armoede tussen vraag en aanbod. Betere digitale vaardigheden kunnen mogelijk Saskia Bruines is, namens D66, sinds 16 februari 2017 in Den Haag wethouder Kenniseconomie, Internationaal, in de stad (met name onder kinderen), naar structuren en processen bijdragen aan een verbetering hiervan. Het is belangrijk op al die fronten Jeugd en Onderwijs. Bruines is onder meer verantwoor- rond witwassen en naar mogelijke bedreigingen voor Den Haag, zowel van vernieuwing te zorgen dat je goed aangehaakt bent. Dat is een heel delijk voor de portefeuilles ‘Innovatie en Smart City’, in het fysieke als het cyberdomein. belangrijk politiek speerpunt ook.” ‘The Hague Security Delta’ en ‘Economische clusters en topsectoren’ (waaronder ICT en Telecom). Bruines glimlacht: “Vraag me niet teveel naar de technologie want daar ‘The Hague Summit for Internet Accountability ben ik niet van.” Wat ze wél weet: “Het is voor steden en hun bestuurders and Democracy’ ontzettend relevant om hiermee bezig te zijn. Want het doel is natuurlijk altijd: hoe kun je de stad beter maken? De burgers vragen ook om een Belangrijk element in digitalisering en het gebruik van data is de overheid die slim werkt en als het gaat om dienstverlening gelijke tred ontwikkeling van digitaal recht. “Dit thema sluit heel mooi aan bij Den houdt met de markt. Wij zien binnen de gemeente dat onderwerpen Haag als stad van vrede en recht, als ik denk aan het ontwikkelen van elkaar raken, bijvoorbeeld op het gebied van armoede. Schuldhulpverle- kennis en ook jurisprudentie als het gaat om eigendomsrecht van data. ning hangt vaak samen met andere problematiek op het sociaal domein. De samenleving draait steeds meer op digitale informatie en dat brengt Die gegevens kun je best abstraheren en als je dat bij elkaar brengt, vraagstukken met zich mee op het gebied van veiligheid, privacy en kom je tot andere oplossingen. Het leidt ook tot een andere werkwijze. eigenaarschap. Het idee is geopperd van een speciale ombudsman voor We hebben hier in huis de opdracht om met elkaar te kijken hoe dingen internetzaken. Want waar sta je als burger? Waar kun je je melden als je beter kunnen. Daarbij worden ook data en ICT ingezet om slimmer te het ergens niet mee eens bent? De discussie over digitaal recht probe- werken.” ren wij hier in de stad nadrukkelijk te faciliteren.” > 30 31 CASE > In dat verband vindt op 31 mei de eerste ‘The Hague Summit for Internet Accountability and Democracy’ plaats. Overheid, onderwijs en bedrijfsleven gaan met elkaar in gesprek over het beschermen van publieke waarden in de digitale wereld. “Je ziet allerlei partijen worste- len hoe om te gaan met dit vraagstuk. In de fysieke wereld is het helder Nederland als Smart wat de spelregels zijn op dit vlak. In de digitale wereld voor een groot deel nog niet.” Agenda’s bouwen City exportland Op 25 januari 2017 is de NL Smart City Strategie ‘The future for living’ overhandigd aan minister-president Mark Rutte. De strategie moet de bestaande infrastructuur, zoals laad- en antwoord geven op vraagstukken als economische ontwikkeling en lantaarnpalen, camera’s of parkeermeters, te arbeidsparticipatie, leefbaarheid, veiligheid, mobiliteit, digitalisering en Belangstelling voor stedelijk gebruiken op basis van de data die ze stan- duurzaamheid. daard leveren of juist combineren met data Na de totstandkoming van het rapport is door de G5, G32 en de Vereni- datamanagement is groot die al voorhanden zijn, dan wel ingewonnen ging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gezamenlijk besloten “echt kunnen worden. op dit vlak te willen samenwerken en elkaar bestuurlijk en zeker ook Een slimme stad maakt dus gebruik van data ambtelijk regelmatig te zien”, aldus Bruines. mart City is een veel gebruikte term Laten we twee voorbeelden nader bekijken. om de dienstverlening naar haar burgers Er is binnen de G5 een verdeling gemaakt naar onderwerpen waar- om oplossingen te duiden die op Overstappen op LED lampen voor straat- te verbeteren en daarmee te gebruiken als van elke gemeente eerste eigenaar is. Utrecht gaat Healthy Urban S zichzelf slim zijn om toe te passen verlichting is slim om te doen, het bespaart stuurmiddel voor haar beleid en het primaire Living trekken; Eindhoven ‘Smart Mobility’; circulaire economie ligt voor een stad, maar waarbij we ons tegelij- net als thuis flink op de energiekosten. Maar proces van de stad. De data gedreven stad. bij Amsterdam; Sustainability bij Rotterdam; Den Haag trekt ‘Safety & kertijd moeten afvragen of de stad daar echt wordt de stad daar leefbaarder door, of Om de ontwikkeling van slimme technieken Security’. slimmer van wordt. De stad bestaat simpel veiliger of goedkoper om te leven? Een ander voor stedelijk gebruik maximaal tot hun “We zijn nu binnen de G5 bezig met de bouw van de agenda’s. Het gezegd immers uit infrastructuur zoals veel gebruikt voorbeeld is ‘slim parkeren’. Is waarde te laten komen is er dus nog meer thema waarin wij leidend zijn, ‘Safety & Security’, speelt bij die andere wegen, gebouwen, straatverlichting, een er echt wel iets als slim parkeren, kun je je nodig: stedelijk datamanagement. onderwerpen ook. We kijken samen hoe we bouwstenen van dat the- stroom- en waterinfrastructuur en com- afvragen. Er is plek om te parkeren of niet, Stedelijk datamanagement staat voor de ma kunnen inzetten om een bijdrage te leveren aan de vraagstukken municatienetwerken. En wij, als burgers, denk ik dan. integratie van informatietechnologie in het van de andere steden. Je werkt complementair in plaats van dat je met wonen in die stad. stadsmanagement waarbij data en analytics zijn allen op dezelfde dossiers loopt.” Stedelijk datamanagement centraal staan. Data worden gebruikt om Om de ontwikkelingen binnen de G5, de G32 en de overige gemeenten Slim verlichten, slim parkeren, slimme routes diensten aan te bieden, waarbij deze diensten te stroomlijnen, is een nieuwe bestuurlijke constellatie gevormd. Deze en andere voorbeelden betekenen dat we dus afhankelijk worden van de beschikbaar- bestaat uit Bruines zelf namens de G5, Jack Mikkers, burgemeester iets moeten doen met de mogelijkheid om heid en betrouwbaarheid van die data. Het is van ’s-Hertogenbosch, namens de G32 en een bestuurder namens de daarom dat stedelijk datamanagement aan overige gemeenten. Daarbij is de VNG een belangrijk scharnier om een aantal voorwaarden dient te voldoen. > gezamenlijk op te trekken. “Het onderwerp is voor ieder-

een belangrijk en ik ben gewoon altijd erg voor het delen van

Het doel is kennis. Dit is ook zeker niet een ‘overheidsdingetje’ alleen”, zegt Bruines. Ze stelt in de gezamen- natuurlijk“ altijd: hoe kun je de lijkheid van G5, G32 en VNG te “ willen verbreden naar bedrijfs- stad beter leven, de onderwijssector en de onderzoekswereld. maken?

32 33 CASE

> Centrale coördinatie van technieken voor Smart City toepassingen en bewaard buiten de controle en het beheer overhandigd. In zijn dankwoord stelde Rutte Met al deze data wordt ingezet op preventie- een data backoffice voor stedelijk datama- De infrastructuur die gebruikt wordt om heeft een eigen cloud contract. Voor stedelijk van de stad? Accountmanagement op toegang daarbij de vraag hoe een en ander zou kun- ve maatregelen met als doel de borging van nagement opzetten met als inzet een veilige de data in te winnen moet onder centrale datamanagement is het belangrijk dat de stad tot data via apps is een logisch gevolg, maar nen worden vertaald in concrete doelen en een veilig en aantrekkelijk uitgaansgebied, stad! De onderlinge samenwerking tussen coördinatie aangestuurd worden, bijvoor- toegang krijgt tot deze data. Monopoliseren dan moet je wel de vraag stellen: wat doet de dit ook als exportproduct te kunnen inzetten. voor zowel de bezoekers, de bewoners als de steden zal verder positief worden beïnvloed beeld in een zogenoemd ‘Living Lab’. Omdat van data moet tegengegaan worden, maar app met deze data? horeca in en rondom het Stratumseind. De door hergebruik van kennis en kunde en er meerdere bronnen gebruikt worden met wellicht belangrijker: het hergebruik van data Last but not least geldt de legitieme vraag of CityPulse project samenwerking tussen gemeente, lokale spe- uitwisseling van opgedane ervaringen waar- ieder een eigen onderhoudsschema, zal er dient maximaal te zijn. Daarom moet toegang er een vergoeding betaald wordt voor gebruik Om de exportpositie op het vlak van Smart cialistische bedrijven als ViNotion (videoana- mee nieuwe toepassingen kunnen worden afstemming moeten plaatsvinden en wellicht tot deze cloud dataopslag gewaarborgd wor- van de data? Waarbij de vergoeding afgezet Cities luister bij te zetten worden veel initi- lyse), Sorama (geluidsanalyse) en Atos als gecreëerd. belangrijker: de gebruikers moeten waar den; juist ook om data beschikbaar te hebben kan worden tegen toegevoegde waarde. Voegt atieven ondernomen. Buitenlandse gasten systeem integrator biedt exportmogelijkhe- nodig geïnformeerd worden over mogelijke c.q. beschikbaar te stellen voor data gedreven gebruik van data ter ondersteuning van een bezoeken frequent de verschillende Living den voor de techniek en kennis opgebouwd Wat nu nog nodig is, in de volgende stap, is onderbreking van de data-dienst. In een groot sturing van het beleid en het primaire proces toepassing functionaliteit toe aan de dienstver- Labs en internationale Smart City symposia in het Living Lab. een Nederlands methode voor beveiliging en aantal Nederlandse steden zijn Living Labs van een stad. Ook dient het verbinden en be- lening naar de burger? Is een vergoeding pas- worden in diverse steden georganiseerd. management van de verbonden technieken gestart die feitelijk als het onderzoeks- en schikbaar stellen van data centraal geregeld send binnen de stedelijke strategie en beleid, of Binnen de G5 mag gemeente Eindhoven zich Smart City StarterK!t in de stad. De NL Smart City Strategie biedt meetinstrument fungeren voor de data die te zijn. En bij voorkeur in een private cloud betreft het een commerciële toepassing waar verheugen op warme belangstelling vanuit CityPulse heeft in september 2015 de Digital een uitstekend fundament om dat verder uit daar worden verzameld, maar deze dienen om de kosten voor de data-analyse beheers- geld mee verdiend wordt? Zelfs dan kan nog zowel het binnen- als buitenland. Diverse Impact Award gewonnen en staat nu aan te werken. Daarmee kan het ook internati- uiteindelijk een beheerverantwoordelijkheid baar te houden. Creatie van nieuwe datasets worden gekeken naar toegevoegde waarde als afgevaardigden vanuit onder meer Portugal, de basis van de Smart City StarterK!t die de onaal onder de aandacht worden gebracht, te dragen. ter ondersteuning van business cases moet bijvoorbeeld het creëren van nieuwe banen. Singapore en Taiwan hebben het Stratums- gemeente Eindhoven onlangs heeft gean- waardoor de exportpositie van Nederland Verbonden sensoren zijn intelligent en bevat- eenvoudig zijn en snel gerealiseerd kunnen eind Living Lab bezocht. Daar worden in het nonceerd. In een samenwerking tussen de verder wordt versterkt. ten ‘embedded’ software en communicatie- worden. Juist in Nederland is de belangstelling groot CityPulse project data met behulp van senso- gemeente Eindhoven, de Stichting Dutch voorzieningen. Beheer van updates moeten om stedelijk datamanagement toe te passen, al ren, camera’s en andere meetinstrumenten Institute for Technology, Safety & Security derhalve centraal geregeld zijn. Iedere sensor Privacy-borging dan niet in pilots of als onderdeel van regulier van het uitgaanspubliek verzameld op een (DITSS) en onder meer Atos, kunnen collega biedt in principe een toegangspunt voor Toegang tot resultaten van data-analyse is beleid. En dat valt op, ook in het buitenland. niet privacygevoelige manier. De diverse gemeenten de transitie naar een smart socie- cybercriminaliteit. Zodra er mogelijke een belangrijk aandachtpunt, juist als het Het was voor minister-president Mark Rutte verzamelde data worden gecombineerd en ty vorm en inhoud geven, juist ook omdat de dreigingen worden geconstateerd dienen gaat om de privacy-borging. Welke gebruikers twee jaar geleden de aanleiding om een afvaar- geanalyseerd met data van het aantal bezoe- StarterK!t beleids- en technologische instru- updates, waar nodig, geïnstalleerd te worden. hebben toegang? Steeds meer worden we ge- diging van de G5/G32 te vragen om te komen kers, met informatie van social media zoals menten bevat. confronteerd met smartphone apps waarbij met een visie over de richting voor Smart twitter en Facebook, maar ook de bezettings- De toegepaste software voor CityPulse is De data van de verschillende systemen, zoals de gebruiker onbekend is, maar kennen we Cities vanuit de samenleving en vanuit de graad van de nabijgelegen parkeergarages en toegankelijk gemaakt op het FIWARE open- parkeren en verlichten, worden veelal in de de functies van de app? Kunnen we zeker praktijk. Januari vorig jaar is daartoe aan hem zelfs het weer. source platform dat in opdracht van de EU is cloud opgeslagen. Vrijwel iedere leverancier stellen dat gebruikte data niet wordt geladen de NL Smart City strategie ‘The future of living’ ontwikkeld. Daarmee kunnen collega steden

Albert H. Seubers is Director Global Strategy IT in Cities bij Atos. Meer informatie via [email protected]

34 35 CASE

die van groot belang is voor Duitsland. Overi- Wat betekent IoT voor onze samenleving? transport voor mensen die geen auto mogen Verbinden en genereren gens is er ook in Duitsland nog geen algeme- IoT biedt niet alleen de mogelijkheid om de of kunnen besturen. Aangezien het bij IoT voor een belangrijk deel Wat Internet ne richtlijn voor IoT connected apparatuur economie te laten groeien, maar ook om gaat om het verbinden van sensoren en het vastgesteld op deze thema’s. digitalisering toe te passen in alle facetten van Wat betekent IoT voor de Nederlandse markt? genereren van data, is IoT de sleutel voor de onze samenleving. De digitalisering van de In Nederland wordt momenteel door zowel digitalisering van processen. Door het ver- Ook buiten Europa samenleving wordt alom gezien als de vierde KPN als Vodafone en T-Mobile gewerkt aan zamelen van data krijgen we beter inzicht in of Things Ook buiten Europa zie je dat overheidspartici- industriële revolutie. Na de uitvinding van draadloze netwerken om die apparaten con- onze leefomgeving, de productieprocessen en patie in IoT leidt tot succes. In China, Singapore de stoommachine, gevolgd door de inzet van nected te maken. Gesteund door deze netwer- de manier waarop apparaten interacteren met en diverse Amerikaanse staten maakt men elektrische stroom en de daaropvolgende ken worden diverse toepassingen gerealiseerd hun omgeving. Beter inzicht leidt tot verhoog- momenteel een enorme ontwikkeling door economische groei door de toepassing van en ook vele experimenten uitgevoerd. Denk de efficiency en verbetering van onze leefom- op het vlak van digitalisering en IoT. Daarbij elektronica en informatietechnologie, zien hierbij aan: standigheden. En dat is goed voor zowel de betekent voor geldt dat deze expliciet financieel wordt we nu een volgende ontwikkeling door het burger als de overheid. En ook voor bedrijven ondersteund door de betrokken overheid. En samenvoegen van de fysieke wereld, de biolo- l automatische dijkbewaking; biedt IoT grote kansen voor verdere groei en dat heeft er in het geval van China toe geleid gische wereld en de wereld van IT. l automatische berichtgeving op afstand een betere concurrentiepositie. dat dit land de grootste en snelst groeiende van volle vuilcontainers; Een goed voorbeeld is de ontwikkeling van de Nederland markt voor IoT is geworden. Nederland zal een Voorbeelden van IoT die nu al impact hebben l kwaliteitscontrole op automatische ‘digital twin’, de digitale kopie; door tijdens het achterstand oplopen op de ontwikkelingen op de samenleving zijn de ontwikkeling van externe defibrillatoren (AED’s); productieproces alles vast te leggen en door binnen IoT wanneer de ondersteuning vanuit zelfrijdende elektrische auto’s, het gebruik van l logistieke problemen voorkomen door op de apparatuur te blijven volgen nadat deze de De rol van de overheid in de de overheid op zich laat wachten. drones en automatische milieurapportages. afstand binnenvaartschepen te monitoren fabriek verlaten heeft, wordt het mogelijk om > De mogelijkheden die deze ontwikkelingen en te besturen; teweegbrengen zijn groot en invloedrijk, juist l beveiliging, real time tracking & tracing van regulering van IoT moet meer ook op onze samenleving. Zelfrijdende auto’s goederenbewegingen in de logistieke keten. aandacht hebben bieden bijvoorbeeld de mogelijkheid tot

et Internet of Things (IoT) is een privacy en beveiliging, maar juist ook omdat netwerk van ‘connected’ appa- dit onze economie ten goede kan komen. H raten en fysieke/logistieke items die gegevens verzamelen en delen over Wat betekent IoT voor onze economie? de manier waarop ze worden gebruikt en IoT is cruciaal voor de ontwikkeling van de over de omgeving waarin ze zich bevinden. Nederlandse economie. Het is ook daarom En daaraan gekoppeld de vervolgstap dat dat het alle aandacht van de overheid ver- we apparaten ook kunnen aansturen, ze dient. De overheid moet die ontwikkelingen zelfs met elkaar kunnen laten ‘praten’. Het faciliteren, maar ook reguleren op de thema’s verbinden van apparaten biedt veel kansen standaardisatie, privacy en beveiliging. maar heeft ook risico’s; wanneer apparaten gehackt worden kan dat leiden tot inbreuk Het succes van een overheidsparticipatie op de privacy, maar ook brengen slecht op het gebied van IoT is duidelijk te zien bij gekoppelde of beveiligde apparaten grote onze oosterburen, in Duitsland. De Duitse risico’s met zich mee voor de Nederlandse overheid heeft een hightech strategieplan infrastructuur. Eenzelfde risico geldt voor aangenomen met een visie om digitalisering logistieke items. binnen de sociaaleconomische ontwikke- lingen te versnellen. Daarin speelt IoT een Vast staat dat er tot op heden er nog geen prominente rol. duidelijke kwaliteitsafspraken zijn op het ge- De digitaliseringsstrategie heeft geleid tot een bied van de verbindingen van IoT connected sterke groei van de Duitse economie. Tevens apparaten. De rol van de overheid in de regu- is Duitsland daardoor een van de voorlopers lering van IoT moet dan ook meer aandacht geworden op het gebied van Industrial Inter- hebben, niet alleen vanuit het oogpunt van net of Things (IIoT) binnen de maakindustrie,

36 37 advertentie

CASE #1 IN EVERYTHING

> van elke vrachtwagen, elke tractor, elke wind- vaak te wensen over, waardoor IoT connected overheid zelf over al die expertise beschikt. molen, een digitale kopie te hebben. Wanneer apparatuur de digitale veiligheid van bedrij- Dat hoeft ook niet als de overheid daarin de er zich dan een probleem voordoet, kan de ven en consumenten in gevaar kan brengen. samenwerking met de markt zoekt. EEN VEILIG DIGITAAL digitale kopie worden gebruikt om verbeterin- Het zou dus goed zijn als de overheid een gen uit te proberen en problemen op te lossen Wat betekent de Nederlandse overheid handreiking doet naar het bedrijfsleven om zonder dat het apparaat fysiek onderzocht voor IoT? samen daarover na te denken en vervolg- PERSPECTIEF 2020 hoeft te worden. De overheid hoort vanuit haar rol als facilitator, stappen te zetten. Zo kan er bijvoorbeeld in de maakindustrie IoT binnen ondernemingen mogelijk te maken continue gewerkt worden aan verbeteringen en indien nodig ook financieel te ondersteu- en ontstaat er een directe feedback-lus tussen nen. Daarnaast kan en moet de overheid, de apparatuur in het veld en de ontwerpafde- juist vanuit haar rol als hoeder van de infor- ling in de fabriek. matiesamenleving, het voortouw nemen bij het schetsen van de kaders voor wat wel en Beveiliging is een uitdaging niet kan, waarbinnen bedrijven zich kunnen Al deze nieuwe technieken vragen gespeciali- bewegen. En bij het zetten van standaarden, Europa investeert al sinds haar oprichting veel geld in onderzoek en ontwikkeling. Immers op die wijze kan de overheid helpen seerd personeel en een hoogwaardige dienst- met name op het vlak van beveiliging. Als de nieuwe kennis en techniek te ontwikkelen waar industrie en maatschappij hun voordeel mee kunnen doen. Gemiddeld geldt dat van verlening. Nederland beschikt over uitste- overheid zich niet bemoeit met het zetten van elke euro die hierin wordt geïnvesteerd, er 13 euro aan toegevoegde waarde voor ondernemingen wordt gecreëerd. Daarnaast zorgt kende kennis, diensten en ICT-infrastructuur standaarden is wildgroei, en zelfs een gebrek het voor miljoenen extra nieuwe banen en belangrijke groei van het welzijn van de burgers op belangrijke gebieden als gezondheid, om hierin een vooraanstaande rol te spelen. aan beveiliging, een mogelijk gevolg. Een veiligheid, vervoer, energie en educatie. Begrijpelijkerwijs is in al die gebieden de digitale transformatie mede essentieel om daarbij Eén van de belangrijkste uitdagingen van dit goede beveiliging is een van de belangrijkste succesvol te zijn. moment is: beveiliging! Het digitaliseren van elementen voor de acceptatie van IoT door apparaten biedt veel mogelijkheden, maar burgers en bedrijven. Feitelijk geldt dat de Informatievoorziening is de kritieke basis-infrastructuur voor alle vitale infrastructuren van onze Nederlandse samenleving. helaas laat de beveiliging van de apparatuur eisen die er bijvoorbeeld worden gesteld aan Zolang deze probleemloos werkt, zal niemand klagen maar bij de minste verstoring grijpt dit diep in op alle delen van onze brandveiligheid van apparaten en gebouwen, samenleving. Door verdergaande digitalisering neemt de kwetsbaarheid van onze maatschappij op dit gebied toe, zeker in relatie ook verplicht zouden moeten zijn op het vlak tot cyber warfare. Terwijl we ons steeds afhankelijker maken van digitale infrastructuren, wordt de immense inhaalslag die we op van cyberveiligheid. het gebied van cybersecurity moeten maken steeds groter. Terwijl het totale EU ontwikkelbudget voor Horizon 2020 80 miljard euro

Het is dan ook toe te juichen dat staatssecre- bedraagt, is er indertijd voor ‘secure societies’ in de periode 2014 – 2020 niet meer dan 1,5 miljard euro beschikbaar gesteld. taris Mona Keijzer van het ministerie van Eco- nomische Zaken en Klimaat onlangs aan de Met het publieke internet hebben we ‘onzichtbare’ openbare wegen gebouwd die we deels ook nog in onze huizen en organisaties Tweede Kamer heeft toegezegd dat de Neder- Paul Albada Jelgersma is Senior Vice halen. En zoals voor alle openbare wegen geldt, is de veiligheid ervan een taak die we als samenleving wettelijk aan de overheid landse regering zich in de Europese Raad hard President, Global Head of Atos Services for hebben uitbesteed. wil maken voor een betere beveiliging van Siemens MindSphere en Atos IoT Services. Echter de investeringen die we als diezelfde overheid in onze digitale veiligheid en verdediging van die publieke infrastructuur IoT connected apparaten door een verplichte Meer informatie via stoppen, blijft achter. Terwijl de digitale security transformatie van alle transformaties wellicht de meest belangrijkste en tevens certificering. Door die nieuwe certificering kan [email protected] ook moeilijkste is. de focus beter gelegd worden op de acceptatie door consumenten en bedrijven van IoT en Dell Technologies heeft naast een scala van gerichte security producten en oplossingen de kennis in huis om samen met partners, daarmee ook de ontwikkeling van IoT. inherent veilige informatieplatformen te ontwerpen en bouwen en hierbij de lessen van failsafe ter harte te nemen. Processen ontwerpen die gebaseerd zijn op het vermijden, elimineren of reduceren van gevaren in plaats van alleen het bescher- IoT betekent samenwerken men daartegen. Bij onregelmatigheden valt een systeem automatisch terug in een veilige toestand. We beseffen dat door onze In het Internet of Things tijdperk gaat alles met elkaar ‘praten’ en de terechte vraag is: hoe dat digitale transformatie onze eigendommen, informatie en kennis zich steeds vaker op de ‘openbare’ weg bevinden waar veiligheid te beheersen? Ik pleit ervoor dat de overheid, en bescherming (nog) niet gegarandeerd zijn. samen met de marktpartijen, de ontwikkeling van standaarden ter hand gaat nemen. IoT is een redelijk technisch onderwerp als het Voor meer informatie: www.delltechnologies.com gaat om de implementatie. Tevens zijn er veel verschillende technieken, en veel verschil- lende manieren waarop bedrijven met elkaar samenwerken. Ik kan niet verwachten dat de

3438 Om aansluiting te vinden bij de ‘dataficering’ van de informatiesamen- rma Walraven, programmamanager onderzoek datagovernance wendbaar én sluit zij beter aan bij de nieuwe generatie(s) van de infor- leving, moet de overheid meebewegen, adaptief zijn. Juli vorig jaar is en secretaris van de klankbordgroep, vertelt dat de maatschap- matiesamenleving. pij steeds afhankelijker wordt van data. “Data zijn een publieke daarom het onderzoek ‘Datagovernance bij de Rijksoverheid’ gestart en dienstI geworden en steeds meer data worden gedeeld in ecosystemen Datagovernancemodel Geen ter begeleiding van het onderzoeksteam van publieke en private organisaties. Je ziet dan ook dat de overheid een interdepartementale ‘klankbord- zich steeds meer datagedreven organiseert.” Data en datatechnologie Eén van de resultaten van de klankbordgroep, is een datagovernance- groep datagovernance’ (zie kader) maken opgang bij de ambtenaren en er is ook een groeiende interesse model. Het model is ontwikkeld op basis van internationale standaar- in de veelal disruptieve ontwikkelingen op dit gebied, voegt zij eraan toe. den, raakt aan negen kritieke functies en heeft de potentie om zich te ingesteld. ontwikkelen tot Rijksbrede standaard. Klankbordgroeplid Sylvia Kok-de woorden De belangstelling voor de onderzoeks- en kennisproducten is dan ook Vries (directeur demografische en sociaal-economische statistieken bij groot en mede daarom is Irma Walraven 23 mei jl. gevraagd om de het CBS) zegt erover: “Als het gaat om datagovernance is de datacon- laatste onderzoeksresultaten te presenteren bij de leden van de Mani- text en de dialoog met burgers, bedrijven, medeoverheden en (keten) festgroep. Daarin participeren de vijftien uitvoeringsorganisaties van de partners, cruciaal voor het onderling vertrouwen. Inclusief een set met overheid waarvan een groot aantal tevens lid is van de klankbordgroep. afspraken welke systemen en dataverwerkingsmethodieken wanneer en maar data! hoe worden ingezet.” Direct invloed op beleid

Volgens Perry van der Weyden (hoofdingenieur-directeur bij Rijkswa- Datagovernance bij de Rijksoverheid terstaat Centrale Informatievoorziening en CIO, tevens voorzitter van de klankbordgroep) moet de overheid zorgvuldig, open en transparant zijn over de manier waarop ze met (big en open) data omgaat en vooral l De organisatie, visie, missie en strategie zijn leidend voor data, ook hoe ze zich daarin organiseert. “De ‘dataficering’ van de informatie- l Databeleidskaders, roadmaps, standaarden en principes voor beoordeling van data vraagstukken, samenleving raakt de overheid in het hart van haar functioneren. Data, l Inrichting van data-organisatie en sturing op datamanagement de kwaliteit van data en de data-organisatie hebben direct invloed op en datakwaliteit. belangrijke beslissingen die de overheid neemt en bepalen mede de effectiviteit van beleid en van in- en extern toezicht binnen alle domei- nen”, aldus Van der Weyden.

Data- Legitimiteit, Hij benadrukt dat een van de doelen van het onderzoek is om kennis, management, wet- en instrumenten en contacten overheidsbreed aan te reiken, samen aan en data regelgeving kwaliteit de slag te gaan, en van elkaar te leren. “Daarom is het belangrijk dat

er binnen de overheid, en met (data)partners, een gemeenschappe- Sturing, lijke basis, taal en governance wordt ontwikkeld. Dat geldt niet alleen organisatie voor dataprofessionals onderling of tussen beleidsmedewerkers en Technologie en risico- voor data- management datascientists, maar dat geldt ook voor top- en middenmanagers in het verwerking openbaar bestuur.” Data- governance

Processen en Voorwaarde én katalysator Data- medewerkers verwerking methodieken Datagovernance draagt bij aan de kwaliteit van e-dienstverlening en

aan een transparante overheid. Het is een voorwaarde én katalysator Data- Interactie voor het data gedreven organiseren van overheidstaken. Bijvoorbeeld uitwisseling met burgers om efficiënte en innovatieve uitvoeringsprocessen in te richten. Maar met derden en bedrijven datagovernance biedt ook de mogelijkheid om de kansen van (big en open) data ambitieus en constructief aan te grijpen. Denk hierbij bijvoor- Het data- beeld aan het oplossen van concrete maatschappelijke uitdagingen, governance model zoals het bevorderen van mobiliteit, verkeersveiligheid, de leefbaarheid binnen steden of de toegankelijkheid van zorg en onderwijs. Om het model praktisch toepasbaar te maken, staat de klankbordgroep een aanpak voor waarbij leren van elkaar centraal staat. In dat kader is Door actief datagovernance blijft de overheid in haar digitale interactie het model uitgewerkt in een selfassessment ‘positiebepaling datagover- met en dienstverlening aan burgers en bedrijven toekomstbestendig, nance’. De positiebepaling, die inmiddels is getest door Rijkswaterstaat, >

Irma Walraven, rechts, is programmamanager van het onderzoek datagovernance en tevens secretaris van de klankbordgroep. Sylvia Kok-de Vries is lid van de klankbordgroep en werkzaam bij het Centraal Bureau voor de Statistiek als directeur demografische en sociaal-economische statistieken.

40 41 advertentiadvertentie e

NAAR#1 IN EVERYTHING EEN VEILIGE

het Overheidsbreed Beleidsoverleg Digitale Overheid (OBDO), waaraan ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg en de Unie van Waterschappen deelnemen. DIGITALE OVERHEID “ “En daarmee gaan we overheidsbreed.” Datagovernance bij de Rijksoverheid draagt bij aan kwaliteit Onderwijl is er vanuit de klankbordgroep ook intensief overleg met de EEN VEILIG DIGITAAL formele opdrachtgever, Ric de Rooij, plaatsvervangend secretaris- “e-dienstverlening generaal van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Er zijn aan hem vijf samenbindende actielijnen voorgelegd om een concrete PERSPECTIEF 2020 bijdrage te kunnen leveren aan de ambitieuze, brede digitaliserings- agenda voor de overheid:

> de Nationale Politie en de Belastingdienst, geeft in een relatief kort tijds- 1. De Nederlandse samenleving mooier en beter maken door bestek zicht op negen cruciale functies van datagovernance binnen de bijvoorbeeld het verbeteren van de verkeersveiligheid, luchtkwali- organisatie. Door het selfassessment in een multidisciplinaire groep uit teit, gezondheidszorg of onderwijs met (big en open) data. te voeren, ontstaat een gedeeld beeld van de data-ambitie en de huidige En overheidsbreed bewustwording creëren voor het maatschappe- positie. Vervolgens kunnen per functie afspraken worden gemaakt over lijk belang van datagovernance. verbeterstappen. 2. Verder verdiepen van het datagovernancemodel, het bereik naar DeEuropa overheid investeert is volop al sinds bezig haar oprichtingmet de digitalisering veel geld in onderzoek van haar en ontwikkeling. dienstverlening. Immers op die wijze kan de overheid helpen nieuwe kennis en techniek te ontwikkelen waar industrie en maatschappij hun voordeel mee kunnen doen. Gemiddeld geldt dat van overheidsbrede toepassingen vergroten, kennis delen en van Ze wil zowel burgers als bedrijven sneller en effi ciënter bij staan. “Lean en mean”, is het devies. Vijf actielijnen elkaar leren. elke euro die hierin wordt geïnvesteerd, er 13 euro aan toegevoegde waarde voor ondernemingen wordt gecreëerd. Daarnaast zorgt 3. Data-onderwijs en -training ‘on the job’ stimuleren. Vanaf de zomer het voor miljoenen extra nieuwe banen en belangrijke groei van het welzijn van de burgers op belangrijke gebieden als gezondheid, Stephan den Hengst (Chief Data Officer bij de Nationale Politie) is starten in dit kader vanuit het CBS, het dataknooppunt van Eenveiligheid, steeds uitgebreider vervoer, energie portf olioen educatie.aan applicati Begrijpelijkerwijs es voor rechtstreekse is in al dieEen gebieden andere de aanpak digitale transformatie mede essentieel om daarbij verheugd met de stappen die tot nu toe zijn gezet binnen de klankbord- Nederland, een Rijks Data Science (Rijkstrainee) programma en vijf communicatisuccesvol tee tussenzijn. overheid enerzijds en burger of bedrijf anderzijds Oude security-oplossingen vertrouwen nog te veel op analisten. groep. “Vanaf de start is veel positieve energie en inspiratie vrijgekomen, ABD verdiepingsmodules datagovernance voor topmanagers. staat centraal in deze ambiti e. Handmati g moeten ze door logbestanden honderden endpoints ploegen kennis gedeeld, meegedacht en meegewerkt. Het ligt dan ook in de lijn 4. De datadialoog met collega’s en stakeholders aangaan over Informatievoorziening is de kritieke basis-infrastructuur voor alle vitaleop zoek infrastructuren naar onregelmati van gheden,onze Nederlandse waardoor het samenleving. onmogelijk wordt om Datacenters worden als neveneff ect van deze verregaande digitale ti jdig te reageren op een dreiging. om de doorontwikkeling van producten voor breder gebruik binnen de gemeenschappelijke uitdagingen van data technologische innova- Zolang deze probleemloos werkt, zal niemand klagen maar bij de minste verstoring grijpt dit diep in op alle delen van onze overheid door te zetten in een gezamenlijke data-actie overheidsbreed. ties, de impact op de samenleving, de arbeidsmarkt, de economie transformati e steeds verder geconsolideerd en geautomati seerd. Zelfs samenleving. Door verdergaande digitalisering neemt de kwetsbaarheid van onze maatschappij op dit gebied toe, zeker in relatie En ook door het initiatief te verbinden met wetenschappelijk onderzoek en ethische dilemma’s zoals de privacy. de mogelijkheden van de publieke cloud en Soft ware-as-a-Service Die manier van werken is vandaag niet meer effi ciënt. Bovendien is de (SaaS)-oplossingentot cyber warfare. komen Terwijl in hetwe vizier.ons steeds Dat is nodigafhankelijker om een moderne maken van digitalevraag naar infrastructuren, securityprofessionals wordt de groter immense dan het inhaalslag aanbod. Tot die slot we komen op en aan een gezamenlijk optrekken richting de Europese Unie.” 5. Nederland doet het goed als een van de meest gedigitaliseerde dienstverleninghet gebied van te cybersecuritygaranderen, maar moeten zorgt ermaken tegelijkerti steeds jd voorgroter. dat Terwijl niet hette veel totale beveiligingsoplossingen EU ontwikkelbudget niet voor tegemoet Horizon aan 2020 de noden 80 miljard van een euro EU-landen en dat is goed voor de Nederlandse economie en het alle applicati es en data in het eigen datacenter blijven. hedendaagse organisati e. “We hebben ons motto ‘Geen woorden, maar data’ en de ontwikkelde vestigingsklimaat. Ook op het gebied van cybersecurity heeft bedraagt, is er indertijd voor ‘secure societies’ in de periode 2014 – 2020 niet meer dan 1,5 miljard euro beschikbaar gesteld. kennisproducten goed voor het voetlicht kunnen brengen”, glimlacht Nederland binnen de EU en internationaal een goede naam opge- De overheid moet nog meer dan andere organisati es veiligheid centraal Veel legacy-tools zijn immers ontworpen voor traditi onele datacenters. Irma Walraven trots. In het najaar wordt het thema ‘Datagovernance bouwd. In dit kader ‘good datagovernance’ op de Europese agenda stellenMet het in zijn publieke transformati internet e. IT hebben ontwikkelt we ‘onzichtbare’snel, infrastructuur openbare wordt wegen Zegebouwd werken nietdie wevoor deels hybride ook of nog publieke in onze cloudomgevingen, huizen en organisaties en zijn en –kwaliteit’ door klankbordgroeplid Anja Lelieveld geagendeerd voor zien te krijgen. complexerhalen. En en zoals de AVG-wetgeving voor alle openbare stelt eisen wegen die geldt,strenger is dezijn veiligheid dan ooit. ervanal helemaaleen taak onbruikbaar die we als wanneersamenleving de IT-omgeving wettelijk aan IoT-oplossingen de overheid Bovendienhebben uitbesteed. is de overheid het aan haar burgers verplicht om security en bevat. Bovendien doen ze weinig tot niets om de vaak verouderde en privacyEchter te de garanderen, investeringen zonder die compromis. we als diezelfde overheid in onze digitaletraditi veiligheid oneel kwetsbareen verdediging SCADA-systemen van die publieke te beschermen, infrastructuur terwijl die wel steeds meer geconnecteerd raken. stoppen, blijft achter. Terwijl de digitale security transformatie van alle transformaties wellicht de meest belangrijkste en tevens Samenstelling klankbordgroep Grote risico’s Hoeook meer moeilijkste we met is.z’n allen digitaal transformeren, hoe groter de Het Palo Alto Networks Security Operati ng Platf orm is volledig De leden van de klankbordgroep van het tingdienst), Claudia de Andrade (Chief Data schade wordt die cybercriminelen kunnen aanrichten. Vandaag geïntegreerd, en werd rond automati sering opgebouwd. Applicati es onderzoek datagovernance bij de Rijksover- Officer bij Rijkswaterstaat), Anja Lelieveld nemenDell Technologies cyberaanvallen heeft zowel naast in aantal een als scala in intensiteit van gerichte toe, en security dat laat producten en data en worden oplossingen consistent de kennisbeveiligd, in inhuis de cloud,om samen lokaal, met mobiel partners, en heid zijn: Perry van der Weyden (hoofdinge- (programmamanager gegevenslandschap zichinherent voelen. veilige Vertrouwelijke informatieplatformen gegevens komen te steeds ontwerpen meer op en straat bouwen en hierbijop het de netwerk. lessen Het van geautomati failsafe ter seerde harte platfte nemen. orm, dat helemaal in nieur-directeur bij Rijkswaterstaat Centrale bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en terecht, maar de impact van een goed uitgevoerde aanval kan nog veel overeenstemming met de Europese regelgeving is, werd al succesvol Processen ontwerpen die gebaseerd zijn op het vermijden, elimineren of reduceren van gevaren in plaats van alleen het bescher- Informatievoorziening en CIO, tevens voorzit- Koninkrijksrelaties directie Informatiesamen- groter zijn dan dat. Cybercriminelen kunnen in het slechtste geval de geïmplementeerd bij meer dan 48.000 organisati es en overheden in men daartegen. Bij onregelmatigheden valt een systeem automatisch terug in een veilige toestand. We beseffen dat door onze ter), Stephan den Hengst (Chief Data Officer leving en Overheid), Bert Jan Geveke (CIO bij maatschappij ontwrichten. Denk maar aan de ‘Petya’-aanval vorig jaar meer dan 150 landen. Klanten waarderen onze beveiligingsoplossing waarbijdigitale de transformatie Oekraïense elektriciteitsvoorziening onze eigendommen, in informatie het gedrang en kwam, kennis zichdan steeds ook met vaker de hoogsteop de ‘openbare’ getrouwheidsscore weg bevinden in de hele waar sector. veiligheid bij de Nationale Politie), Sylvia Kok- de Vries DUO), Edgar Heijmans (directeur P-Direkt), of hoe de ‘Wannacry’-malware in het Verenigd Koninkrijk de nati onale (directeur demografische en sociaal-econo- Erik Jonker (destijds verantwoordelijk voor en bescherming (nog) niet gegarandeerd zijn. gezondheidszorg lam legde. Interesse in een nadere toelichti ng: neem contact op via mische statistieken bij het Centraal Bureau data en connectivity bij het Bureau Digicom- Andries van Mierlo ([email protected])[email protected] voor de Statistiek), Hillie Beentjes (directeur misaris), Jos Looman (directeur Auditdienst Palo Alto Networks maakt het zijn persoonlijke missie om onze Begrotingszaken en plv. directeur Rijksbe- Rijk, agendalid) en Irma Walraven (secretaris manierVoor meervan leven informatie: in het digitale www.delltechnologies.com ti jdperk te beschermen. De ambiti e is groting bij het ministerie van Financiën), Paul en programmamanager onderzoek Data- eenvoudig: succesvolle cyberaanvallen helemaal voorkomen. van Egmond (programmamanager datama- governance bij het ministerie van Onderwijs, nagement bij het directoraat-generaal Belas- Cultuur en Wetenschap). Perry van der Weyden, voorzitter klankbordgroep Ignite ‘18 Registreer nu! 8-10 oktober, RAI Amsterdam ignite.paloaltonetworks.com 42

Palo Alto - adv 220x277.indd 1 16/05/18 16:51 e eh he en

De impact van de D op een organisatie wordt regelmatig onderschat gaat verder dan alleen het beveiligen van data dit is slechts het begin

ls tos kunnen wij uw organisatie helpen om proof te worden maar nog veel belangrijker wij orgen ervoor dat uw organisatie proof blijft an het implementeren van nieuwe controlepunten in bestaande processen tot IT infrastructuur en applicaties tos helpt u van begin tot eind

Wilt u meer weten over de mogelijkheden eem contact op met one eperts

Lees meer op atos.net/nl