ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ، ﺷﻤﺎره ﻳﺎزدﻫﻢ، ﭘﺎﻳﻴﺰ 1393 ﺻﺺ -39 21 ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي و واﻛﺎوي ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻫﻮازدﮔﻲ در ﻏﺮب دﺷﺖ ﻣﺮﻛﺰي - زاﮔﺮس ﻓﺮاﻣﺮز ﺧﻮش اﺧﻼق1 - اﺳﺘﺎدﻳﺎر اﻗﻠﻴﻢ ﺷﻨﺎﺳﻲ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ﺷﻤﺴﻲ ﭘﻮر- اﺳﺘﺎدﻳﺎر اﻗﻠﻴﻢ ﺷﻨﺎﺳﻲ ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان ﻣﻬﺮان ﻣﻘﺼﻮدي- داﻧﺸﻴﺎر ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان ﻣﺤﻤﺪاﻣﻴﻦ ﻣﺮاديﻣﻘﺪم- داﻧﺸﺠﻮي ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ اﻗﻠﻴﻢ ﺷﻨﺎﺳﻲ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان ﻫﻤﺎ رﺳﺘﻤﻲ ﮔﻬﺮاز – ﻛﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ اﻗﻠﻴﻢ ﺷﻨﺎﺳﻲ ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، ﺗﻬﺮان، اﻳﺮان ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ : 24/12/ 1392 ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮﻳﺐ: 6/31/ 1393 ﭼﻜﻴﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ ازآن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪن و ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺳﻨﮓﻫﺎ ، ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ( ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻤﻞ آن ﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ آب، ﺑﺎد و ﻳﺦ و ﺑﺮف) ، ﻓﺮورﻳﺰش ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ، اﻳﺠﺎد اﺷﻜﺎل ﻧﺎﻫﻤﻮاري ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺣﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎك ﻣﻲ ﺷﻮد ، داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ . اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻮازدﮔﻲ در ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از رﺷﺘﻪ ﻛﻮ ه ﻫﺎي زاﮔﺮس و ﻏﺮب دﺷﺖ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ . ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻮازدﮔﻲ ﻣﺪل ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻮﺋ ﻴﺰ ﭘﻠﺘﻴﺮ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ . ازآﻧﺠﺎﻳﻲﻛﻪ دو ﻋﻨﺼﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ دﻣﺎ و ﺑ ﺎرش ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻣﺪل ﻫﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻮع ﻫﻮازدﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از داده ﻫﺎي 22 اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﻗﺪام ﺑﻪ ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي ﺑﺎرش ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ روش IDW در ﺳ ﺎﻣﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و دﻣﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ روش PRIMS ﺷﺪ. ﺳﭙﺲ اﻳﻦ دو ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮ ماﻓﺰار ENVI ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ دو ﺑﺎﻧﺪي ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮ ماﻓﺰار Matlab ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺴﻞ ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﻳﻚ ﺧﺮوﺟﻲ از آن ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺖ Text ﺗﻬﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪ. ﺑﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ اﻳﻦ داده ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷﻜﺎل ﻫﻮازدﮔﻲ ﭘﻠﺘﻴﺮ در ﺳ ﺎﻣﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﻴﻜﺴﻞ ﻫﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻫﻮازدﮔﻲ ﭘﻠﺘﻴﺮ ﻣﺸﺨﺺ و اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗ ﻌﻴﻴﻦ ﻧﻮع ﻫﻮازدﮔﻲ ﻫﺮ ﭘﻴﻜﺴﻞ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ . ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻏﺮب دﺷﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﺟﺰو ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرﻓﻮﻛﻠﻴﻤﺎﺗﻴﻚ ﺧﺸﻚ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺿﻌﻴﻔﻲ در آن ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ و ﻛﻮ ه ﻫﺎي زاﮔﺮس اﻏﻠﺐ ﺟﺰو ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺎوان و ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ و ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ و ﺣﺮﻛﺎت ﺗﻮد هاي ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺮب دﺷﺖ ﻣﺮﻛﺰي دارد . ﻛﻠﻴﺪواژه ﻫﺎ: ﻫﻮازدﮔﻲ، ﻣﺪل ﻫﺎي ﭘﻠﺘﻴﺮ، ﻏﺮب دﺷﺖ ﻣﺮﻛﺰي و زاﮔﺮس. -1 ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل : Email: [email protected] 09124851456 22 ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺷﻤﺎره ﻳﺎزدﻫﻢ 1. ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ،ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻳﺎ ﺧﺮد ﺷﺪن ﺳﻨﮓ ﻣﺎدر در وﺿﻌﻴﺖ اﺻـﻠﻲ ﺧـﻮد در ﻣﺠـﺎورت ﺳـﻄﺢ زﻣـﻴﻦ ﻛـﻪ ﺑ ـﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ، ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﺪﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎد ، آب و اﻗﻠﻴﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻛﻨـﺪ . ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﺷـﺪه اﺳﺖ (رﻳﭽﻪ1، 1950). ﭘﻴﺪورﻧﻲ2 (2006) ﻣﻲ ﻧﻮﻳـﺴ ﺪ: «ﻫـﻮازدﮔﻲ ﺳـﺒﺐ ﻓﺮوﭘﺎﺷـﻴﺪن و دﮔﺮﺳـﺎﻧﻲ ﺳـﻨﮓ ﻫـﺎ و درﻛﺎﻧﻲ ﻫﺎﺳﻄﺢ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮدو آن ﻫﺎ را ﺑﻪ اﺟﺰاﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺎ دل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ ﻣﺤـﻴﻂ اﻃـﺮاف ﺧـﻮد دارﻧﺪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﺳﺎزد».راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ اﻗﻠـﻴﻢ و ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﭼـﺸ ﻢ اﻧـﺪازﻫ ﺎ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ ﺗﻔﻜﻴـﻚ ﻧـﺸﺪﻧﻲ اﺳـﺖ، ﭼﻨﺎﻧﻜ ـﻪ ﻛﻮﻫﺮﻓﺖ و ﻫﺎﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎيﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻚ در اﺛﺮ ﭼﺮﺧﻪ ﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ رخ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ (ﺳﺎري ﺻـﺮاف، 1389:در 8 ). ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي ﺧﺎك و ﻗﻄ ﻌﺎت ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺷﺪه اي از ﺳﻨﮓ ﻫﺎ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ در واﻗـﻊ ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﻨﮓ ﻫﺎي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﭘﻮﺳﺘﻪزﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺎك در ﻧﺘﻴﺠـ ﻪ اﻋﻤـﺎل ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜـﻲ ﺟـﻮ و ﻫﻴﺪروﺳﻔﺮ اﺳﺖ (ﺿﻴﺎﺋﻲ،1346: 85). ﺻﺪاﻗﺖ (1358، ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﺳـﺎري ﺻـﺮاف، 1389: 103) در ﺻـﻔﺤﻪ اول ﻛﺘﺎب ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﺗﻐ ﻴﻴﺮدﻫﻨﺪهزﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ: «ﻫﻮازدﮔﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮاد ﻣﺘﺮاﻛﻢ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳـﻄﺢ زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻧﺮم و ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪو» در اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳـﺴ ﺪ: ﺑـﻪ ﻃـﻮرﻛﻠﻲ ﻫـﻮازدﮔﻲ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﺧﺮدﺷﺪن و ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺳﻨﮓ درﻫﺎ ﻣﺤﻞ ﺧﻮد، ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮات آب وﻫـﻮا و ﻣﻮﺟـﻮدات زﻧ ـﺪه». ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ ازآن ﻛﻪ ﺟﻬﺖﺑﺎﻋﺚ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪن و ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ در ﺳﻄﺢ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﻄﺢ زﻣـﻴﻦ، ﺗـﺸﺪﻳﺪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ (ﺷﺎﻣﻞ ﺣﻤﻞ آن ﻫﺎﺗﻮﺳﻂ آب، ﺑﺎد و ﻳ ﺦ، )ﻓﺮورﻳﺰش آن ﻫﺎ ﺗﺤﺖ ﻧﻴﺮوي ﺟﺎذﺑﻪ، اﻳﺠﺎد ﻟﻨﺪﻓﺮم ﻫﺎ و ﺣﺘﻲ اﻳﺠﺎد ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎك ﻣﻲ ﺷﻮد، داراي اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ (ﺳﺎري ﺻﺮاف، 1389: 102). ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻮازدﮔﻲ ﮔﺎم ﻧﺨـﺴﺖ ﺑـﺮاي ﺗﻌـﺪاد ﻛﺜﻴـﺮي از ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻴـﻚ و ﺑﻴﻮژﺋﻮﺷـﻴﻤﻲ اﺳـﺖ . ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮاد ﻣﻐﺬي و ﻣﺤﻠﻮل در ﺧﺎك، رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎو اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻜـﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻪ ﻫﺎيﻣﻬﻢ در ﭼﺮﺧﻪ ﺑﻴﻮژﺋﻮﺷﻴﻤﻴﺎﻳ ﻲاﺳ ﺖ. ﻫﻮازدﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎك، ﻣﺎﺳﻪ، ﺳﻴﻠﺖ و رس ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻪ اﺳﺖ ﻛﻫﻴﺪروﺳﻔﺮ، ﻟﻴﺘﻮﺳﻔﺮ و ﺑﻴﻮﺳﻔﺮ در آن ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣ ﻲﻛﻨﻨﺪ. ﺗـﺸﻜﻴﻞ ﺧـﺎك ارﺗﺒـﺎط ﻣـﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑـﺎ اﻗﻠﻴﻢ دارد، ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪداﻛﻮﭼﺎﻳﻒ ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار ﻋﻠﻢ ﺧﺎ كﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و وﻳﮋﮔﻲ ﻫـﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﺛﺎﺑﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻢ، ﻣﻮاد ﻣـﺎدري، ﭘﻮﺷـﺶ ﮔﻴـﺎﻫﻲ، ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه، ﭘﺴﺘ ﻲوﺑﻠﻨﺪي و زﻣﺎن اﺳ ﺖ. در ﻫﺮ ﻣﻜـﺎن ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﭘـﻨﺞ ﻋﺎﻣـﻞ ﺛﺎﺑـﺖ و ﻣـﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺧـﺎك ﺗﺸﻜﻴﻞﺷﺪه ﻫﻢ ﻳﻜﺴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. (ﻣﺘﻴﻦ ﻓﺮ،1389: 6). 1Reiche 2 Pidwirny ﺳﺎل ﺳﻮم ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي و واﻛﺎوي ﻓﺮاﻳ ﻨﺪﻫﺎي ﻫﻮازدﮔﻲ ... 23 ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻟﻴﺰ ﻮﺋﭘﻠﺘﻴﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ ﻛ ﻪ در ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﺟﻐﺮاﻓﻲ داﻧﺎن آﻣﺮﻳﻜﺎ 1 در ﺳـﺎل 1950 اراﺋﻪ ﻨﻮنداد ﺗﺎﻛﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻫﻮازدﮔﻲ اﺳـ ﺖ . ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت وي ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ زﻣـﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳـﺎن ، وژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟﻮگ ﻫﺎﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻨﻮز از اﺷﻜﺎل و ﺗﻌﺎرﻳﻒ وي ﺑﺮاي ﺷـﺮح ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﺑ ﺮروي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ رخ ﻣﻲ دﻫﺪاﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ( ﻓﻮﻟﺮ رل 2، 2003 ) . اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ در ﺗﻤـﺎﻣﻲ ﺳﻄﻮح زﻣﻴﻦ از ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦﻗﻠﻞ ﺗﺎ دره ﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ رخ ﻣﻲ دﻫﺪ . دو ﻣﺘﻐﻴﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻛﻪ در ﻫﻮازدﮔﻲ ﻧﻘﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨـﺪه دارﻧﺪ،ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ و ﺑﺎ ر شﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ .ﭘﻠﺘﻴﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻳ ﻦ دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻫﻔﺖ ﻣﺪل ﮔﺮاﻓﻴﻜﻲ را اراﺋـ ﻪ ﻛـﺮد ﻛـﻪ اﻧﻮاع ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻫﻮازدﮔﻲ را ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ . اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺷﺎﻣﻞ ﻫـﻮازدﮔﻲ ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ، ﺗـﺄﺛﻴ ﺮ ﻳﺨﺒﻨـﺪان و اﻧﺠﻤـﺎد، ﻫﻮازدﮔﻲ ﺗﺮﻛﻴﺒ ﻲ، ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ( ﻓﻠﻮوﻳﺎل)، ﺣﺮﻛﺎت ﺗﻮده اي، ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺎد و ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻫﺎي ﻣﻮرﻓﻮژﻧﺘﻴﻚ ﻫـﺴﺘﻨ ﺪ . اﻳـﻦ اﺷﻜﺎل در ﺷﻜﻞ 1 و 2 ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﻧﺪ. ﺷﻜﻞ 1 ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻮرﻓﻮژﻧﺘﻴﻚ ( ﻣﻮرﻓﻮﻛﻠﻴﻤﺎﺗﻴﻚ ) ﺑﺮاﺳﺎس دو ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎرش و دﻣﺎ ( ﭘﻠﺘﻴﺮ، 1950) 1AAA=Association of American Geographers 2 Fowler, Rell 24 ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ و ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺷﻤﺎره ﻳﺎ زدﻫﻢ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻛﻢ ﺷﻜﻞ 2 ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ ﻫﻮازدﮔﻲ ( از ﭘﻠﺘﻴﺮ ، 1950 ) ) 1 ﭼﺮﻧﻴﺎﺧﻮﻓﺴﻜﻲ و ﻫﻤﻜﺎران ( 1976 ) ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻮازدﮔﻲ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ وﺿـﻌﻴﺖ آب ي وﻫﻮادوره ﻛﻨﻮﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ. آن ﻫﺎﻫﻮازدﮔﻲ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻧﻮ ع; ﺑﺪون ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ، ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺿﻌﻴﻒ، ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻳﺨﺒﻨﺪان2 (اﺛﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺑﺮف و ﻳﺦ ) ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮدﻧﺪ . ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آن ﻫـﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪﺳﻄﺢ وﺳﻴﻌﻲ از ﻛﺮه زﻣﻴ ﻦ راﺳ ﻪ ﻧﻮع ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺿـﻌﻴﻒ، ﺑـﺪون ﻫـﻮازدﮔﻲ ﺷـﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻳ ﺨ ﺒﻨﺪانﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪو در ﻣﻨﺎﻃ ﺑﺴﻴﺎرﻖ ﻣﺤـﺪودي ﻛـﻪ ﺑـﺎ رش زﻳـﺎد و دﻣـﺎي ﺑـﺎﻻ دارﻧـﺪ ﻫـﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺷﺪﻳﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﮔﺮدد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﺑﺎﻻ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮازدﮔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل اُردﻳ ـﺎ و ﺳ ﺎرﺑﻮن3 ( 1995 )ﺑـﻪ ﺑﺮرﺳـﻲ وﻳﮋﮔـ ﻲ ﻫـﺎ يﻣﻮرﻓﻮﻛﻠﻴﻤﺎﺗﻴـﻚ ﻛـﻮ ه ﻫـﺎي روﻣـﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ و ﺑـﺮاي ﺷـﻨﺎﺧﺖ 1 Chernyakhovsky 2 Non-leaching, weak periodic leaching, strong leaching and freezing 3 Urdea,P. Sarbovan.C ﺳﺎل ﺳﻮم ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي و واﻛﺎوي ﻓﺮاﻳ ﻨﺪﻫﺎي ﻫﻮازدﮔﻲ ... 25 وﻳﮋﮔﻲ ﻄﻘﻪﻫﺎي ازﻣﻨ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﻫﻮازدﮔﻲ ﭘﻠﺘﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧ ﺪ. آن ﻫﺎ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎ را در 13 ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﻫﺎ و ﻋﺮض ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﺮاي وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺎ ﻻﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎ ه ﻫﺎي ژاﻧﻮﻳﻪ، ژوﺋ ﻴﻪ، آورﻳﻞ و اﻛﺘﺒﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ. ﻓﻮﻟﺮ و ﭘﻴﺘﺮﺳﻮن 1 ( 2003) اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻮازدﮔﻲ را در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي ﻛـﺮده اﻧـﺪ . آن ﻫـﺎ از ﻫﻔـﺖ ﻧﻤـﻮدار ﻫﻮازدﮔﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﺘﻴﺮ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳ ﺎﻣﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ دﻣـﺎ و ﺑـﺎر ش ﺳـﺎل ﻫـﺎي 1961 ﺗﺎ 1990 اﻳﻦ ﻛﺎر را اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ. آن ﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺮﻗﻲ اﻳـﺎﻻت ﻣﺘﺤـﺪه ﻫـﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﻴﻤﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒ ﺎًﺑﺪون ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ و در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ و ﭘﻬﻨـﻪ ﻫـﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ د ر ﻣﻨﺘﻬﻲ اﻟﻴﻪ ﻏﺮ اﻳﻦب ﻛﺸﻮر ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﺴﺒﺘ ﺎً ﺷﺪﻳﺪي ﺣﺎﻛﻢ ا ﺳﺖ . ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات آن ﻫـﺎ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎًدر ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻄﻘﻪ ازاي اﻳﺎﻻ تﻣﺘﺤﺪه ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﻧﺎﺷﻲ از ﻳﺨﺒﻨﺪان و ﻳﺨﺰدﮔﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد . ﻋﻤـﻞ ﺑﺎد در ﻧﻴﻤﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﻓﺮاﮔﻴﺮﺗﺮ از ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺮﻗﻲ اﺳ ﺖ .در ﻧﻬﺎﻳـﺖ آن ﻫـ ﺎ ﻧﻘـﺸﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﻮﻓـﻮژﻧﺘﻴﻜﻲ را ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﻤﻮدار ﻫﺎي ﭘﻠﺘﻴﺮ اراﺋﻪ دادﻧﺪ. ﻗﻬﺮ وديﺗﺎﻟﻲ ( 1384 ) ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪيﻫﻮازدﮔﻲ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ در ﻛﻞ ﭘﻬﻨـﻪ اﻳـﺮان را ﺑـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺳ ـ ﺎﻣﺎﻧﻪ اﻃﻼﻋـﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم داده اﺳ ﺖ . وي از ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺺ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي ﻫﻮازدﮔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛـﺮد . ﻣﻘﺼﻮدي و ﻫﻤﻜﺎران ( 1389 ) در ﻣﻘﺎﻟ ﻪ اي ﺑﻪ ﭘﻬﻨﻪ ﺑﻨﺪي و واﻛـﺎوي ﻓﺮاﻳﻨـﺪﻫﺎي ﻫ ـ ﻮازدﮔﻲ ﺳـﻨﮓ ﻫـﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣﺪل ﻫﺎيﭘﻠﺘﻴﺮ در ﺷﻤﺎ لﻏﺮب اﻳﺮان اﻗﺪام ﻛﺮ دﻧﺪ. آن ﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻣﺪل ﻫﻮازدﮔﻲ ﭘﻠﺘﻴﺮ وﺿـﻌﻴﺖ ﻫـﻮازدﮔﻲ و ﻣﻨــﺎﻃﻖ ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟــﻮژﻳﻜﻲ را در اﻳــﻦ ﻣﻨﻄﻘــﻪ ﺑﺮرﺳــﻲ ﻛــﺮدهاﻧــﺪ . ﻧﺘــﺎﻳﺞ آن ﻫــﺎ ﻧــﺸﺎن داد ﻛــﻪ از 9 وﺿــﻌﻴﺖ ﻣﻮرﻓﻮژﻧﺘﻴﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺪل ﭘﻠﺘﻴﺮ، ﭘﻨﺞ وﺿﻌﻴﺖ در ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ وﺟـﻮد دار د، ﺑـ ﻪ ﻃـﻮري ﻛـﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻛﺸﻮر در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﻗﺮار دارد، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣـﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻳ ـﺪ ﻛـﻪ در ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ، از ﻫﻮازدﮔﻲ ﻫﺎﻧﻮع ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺎ ﻣﺘﻮﺳﻂ رخ ﻣـﻲ دﻫـﺪ . ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺳـﻮاﺣﻞ ﺟﻨـﻮب ﻏﺮﺑﻲ درﻳﺎي ﺧﺰر و داﻣﻨﻪ ﻫﺎيﻏﺮﺑﻲ ز اﮔﺮس در اﺳﺘﺎن ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻳﺨﺒﻨـﺪان ﺗـﺎ ﻫﻮازدﮔﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮﺳـﻂ و ﺷـﺪﻳﺪ اﺗﻔـﺎق ﻣـ ﻲ اﻓﺘـ ﺪ. ﻳﻤـﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻜـﺎران ( 1390) در ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺣـﺪود ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﻮرﻓﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ و ﻣﻮرﻓﻮﻛﻠﻴﻤﺎﺗﻴﻜﻲ ﻛﻮاﺗﺮﻧﺮي در ﺣﻮﺿ ﻪ ﺟﺎﺟﺮود از ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ﭘﻠﺘﻴﺮ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدﻧﺪ . ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻫﻮازدﮔﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﻬﻨﻪ ﻫﺎي آن، در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ روﺷﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﺗﻌﻴـﻴﻦ دﻗﻴـﻖ ﺗـﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻮازدﮔﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪل ﻫﺎي ﭘﻠﺘﻴﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .