Nummer 4 Historisch tijdschrift voor Parkstad Limburg Foto omslag: Detail grafmonument Herman Stins, Begraafplaats Akerstraat Heerlen. Foto: K.Linders Herman Stins (1877-1932) Katholiek vakbondsleider Erratum Door Marcel Krutzen* In het artikel van Marcel Put over het WK Wielrennen zijn in de haast van het werken eraan en- kele storende foutjes geslopen. De auteur vraagt ons dat recht te zetten. Op de Algemene Begraafplaats aan de Akerstraat te Heerlen staan prach- a) Naast politie, de mensen van de media en het organiserend comité hadden ook de vele vrij- tige grafmonumenten. Eén van deze monumenten is de laatste rustplaats willigers wel een vermelding verdiend. van Herman Stins, een man die veel betekend heeft voor de Limburgse b) De Olympische Spelen in Mexico vonden plaats in 1968 (p. 109). mijnwerkers, blijkt uit de verweerde tekst op zijn grafsteen.1 Omdat ik c) Het bijschrift van de foto van de Daelseweg op p. 110 had wat uitgebreider moeten zijn. Er ervan overtuigd ben dat Stins voor vele Parkstedelingen een voltrekt on- staat dat het de enige plek was waar geen publiek mocht komen, terwijl er wel wat mensen bekende guur is, heb ik besloten een artikel aan hem te wijden.2 staan te kijken. De bezoekers staan er min of meer illegaal… Een lezer meldde dat het ook gold voor de afrit naar de Welterlaan waar de tv-studio’s stonden. Stamgezin Hermanus Josephus Stins (roepnaam: Herman) werd op 15 februari 1877 in Dokkum (Friesland) geboren.3 Hij was de oudste uit een katholiek gezin van acht kinderen. Va- der Theodorus Stins (1848-1908) was arbeider, moeder Jacoba Cecilia Barends (1849-1917) huisvrouw. Hun hu- welijk werd op 21 mei 1876 te Dokkum voltrokken. Onderwijs en werk Tot zijn tiende levensjaar genoot Herman lager onder- wijs in Dokkum. Het gezin Stins had het niet breed. Het kostte veel pijn en moeite dagelijks het hoofd boven Inhoud water te houden. Vanwege de economische malaise was het gezin genoodzaakt in 1887 te verhuizen, en wel naar Enschede, een textielstad in wording met vol- Herman Stins (1877-1932), katholiek vakbondsleider 151 op werkgelegenheid. Op de basisschool aan de Markt door Marcel Krutzen Detail grafmonument H. Stins, Begraaf- volgde Herman nog enkele jaren onderwijs. Hij was plaats Akerstraat Heerlen. Foto: K.Linders de beste van zijn klas. Hoofdonderwijzer Piet Schilling Burgemeesters van de gemeente Merkelbeek 163 achtte hem geschikt verder te studeren. Het liep echter door Jac Smeets anders. Vader Stins wilde dat zijn zoon ging werken. Er moest brood op de plank komen. “Als er wat in zit, dan zal dit wel met het werken voor ons da- De staatsmijn Emma en haar bedrijfsleiders 168 gelijksch brood tot uiting komen”, liet Stins senior Schilling weten. door Harry Strijkers Daags na zijn twaalfde verjaardag betrad Herman textielfabriek Van Heek.4 Hij moest wever worden. Naast zijn werk bezocht hij de fabrieksschool aan Bokkenrijdersnieuws. Nieuwe akten digitaal op CD-rom: 179 de Noorderhagen. Meester Spielt werd zijn onderwijzer. Omdat hij Duits Bokkenrijdersakten schepenbank Heerlen wilde leren spreken en schrijven volgde hij aan de avondschool Duitse les.5 door Rob Hamers Herman werkte en studeerde niet alleen, maar nam ook actief deel aan het plaatselijke verenigingsleven. Hij was onder meer lid van toneelvereniging Stichting Lodewijk Foijer 181 ‘Oefening baart Kunst’. Zodoende ontwikkelde hij de gave in het openbaar te spreken. Ook toonde hij grote belangstelling voor de drankbestrijding en Berichten 183 voor de opkomende katholieke arbeidersbeweging. Aangestipt… 184 door Koos Linders, Wim Nolten, Diana Smeets-Habets en Sander van Daal Het Land van Herle - 2012 151 Vakbondsman stelligen van centralisatie achtte hij van immens belang: samen sterk! Als jonge textielarbeider zag, hoorde en voelde Herman hoe de rechten van Hierdoor raakte hij in een felle strijd verwikkeld over het vraagstuk van het (mede)arbeiders door hardvochtige textielbaronnen geschonden werden. interconfessionalisme.9 Deze strijd zou een groot deel van zijn leven gaan Steeds vaker trad hij als warm pleitbezorger op voor zijn collega’s. Grote bepalen. bewondering had hij voor de jonge Enschedese kapelaan dr. Alfons Ariëns In 1906 eisten de bisschoppen dat katholieke arbeiders in katholieke or- (1860-1928). Ariëns werd zijn grote voorbeeld en raadsman. Samen met ganisaties verenigd werden. Tussen Unitas en de bisschoppen ontstonden textielarbeiders was deze geestelijke begonnen met het oprichten van een steeds meer en grotere con icten. De katholieke politicus mr. P.J. Aalbertse katholieke arbeidersbeweging.6 Eind 1889 werd de R.K. Arbeidersvereniging en de seminariedocent – en latere bisschop van Haarlem – dr. J. Aengenent Sint Joseph opgericht. Met toestemming van zijn vader sloot Herman zich probeerden te bemiddelen. Zij stelden een federatie en vetorecht voor: elke bij deze beweging aan. Tijdens vergaderingen liet hij zich niet onbetuigd. afzonderlijke vakbond zou eigen macht moeten blijven behouden en een Regelmatig nam hij het woord. katholiek adviseur (geestelijke) zou een veto kunnen uitspreken over sta- Op een gegeven moment werd Stins voorzitter van de R.K. Twentsche kingen. Stins, een man van principes, liet zich echter niet manipuleren. Hij Katoenbewerkersbond Sint Severus.7 Als zodanig was hij betrokken bij de verwierp het voorstel. Een groot deel van zijn katholieke achterban was het oprichting van de Nederlandsche Christelijke Textielarbeidersbond Unitas met hem eens en steunde hem. Vervolgens diende Stins een tegenvoorstel (1899). Unitas ontstond uit een federatief samenwerkingsverband met de in. Hierover had hij overleg gepleegd met Ariëns. Op hun beurt wezen de protestants-christelijke Verzoeningsbond. Deze interconfessionele samen- bisschoppen dit voorstel af. De breuk tussen Unitas en de R.K. Kerk was een werking had onder meer tot doel een gezamenlijk front te vormen tegen- feit. In 1907 keerde het episcopaat Unitas de nitief de rug toe: samenwer- over socialisten en liberale werkgevers. In 1899 werd Herman medewerker, king met protestanten was uit den boze! Ondanks tegenwerking en teleur- in 1901 redacteur van het vakbondstijdschrift Unitas. Hij beschikte over stelling bleef een grote groep katholieke arbeiders Stins en Unitas trouw. De bijzondere journalistieke gaven. Tal van artikelen heeft hij gepubliceerd. In bisschoppen en andere geestelijken mochten hen niet verplichten Unitas 1901 werd Stins bezoldigd Unitas-bestuurder. Tot mei 1912 vervulde hij de te verlaten. Zij hadden zich niet te bemoeien met de vakbeweging, zo was functie van secretaris. hun standpunt. In 1902 vond er een grote staking plaats bij textielfabriek Van Heek. Deze Unitas startte een landelijke campagne voor een interconfessionele vak- duurde 26 weken. Om de stakers te ondersteunen was een weerstandskas centrale. Deze riep de nodige weerstand op, vooral onder katholieken. In nodig. Stins vervulde de functie van penningmeester. Hij was groot voor- 1908 stelde Stins naar Duits voorbeeld – het Gesamtverband der Christ- stander van een centrale stakingskas; een kas ook bestemd voor stakende lichen Gewerkschaften Deutschlands – de statuten op voor het beoogde protestantse textielarbeiders. Samenwerking was wenselijk en noodzakelijk, Christelijk Nationaal Vakverbond in Nederland (CNV), voorheen Unitas. We- beklemtoonde hij. Daarnaast schreef hij artikelen voor de Katholieke Werk- derom stuitte hij op verzet: katholieke en protestantse bonden wilden zich man, een weekblad. Hierin bepleitte hij het recht van staken. Dat deze arti- niet onderling vermengen. Zij wilden hun zelfstandigheid zoveel mogelijk kelen insloegen bleek uit het feit dat de duizend extra bestelde nummers behouden. Stins besefte dat een interconfessionele vakbond nog niet re- van het weekblad in een mum van tijd waren uitverkocht. Stins begreep al aliseerbaar was. Vooralsnog mochten katholieke en protestantse bonden vroeg de impact van het geschreven woord. zich apart aansluiten. Door deze aansluiting verwachtte hij op korte termijn Na de staking probeerde Stins herhaalde malen zijn baan als wever weer samenwerking en op langere termijn samensmelting. In 1909 werd hij de uit te oefenen, wat zijn werkgever hem ook beloofd had. Echter, voor de eerste secretaris van het CNV en redacteur van vakbondsblad De Gids. voormalige penningmeester was geen plaats meer. Textielfabriek Nico ter Even later gaven de bisschoppen te kennen dat zij nationale katholieke vak- Kuile wilde hem niet meer hebben.8 Onruststokers waren niet welkom. Stins organisaties wilden oprichten. Nieuwe bemiddelingspogingen van Stins werd vervolgens broodbezorger bij bakker Versteeg. Na de middag had hij mislukten. Erger nog: Stins en zijn leermeester Ariëns kwamen lijnrecht te- voldoende tijd zich aan de idealen van de vakbeweging te wijdden. genover elkaar te staan. Een tragische gebeurtenis. Al dan niet onder druk van kerkelijke autoriteiten bleek Ariëns partij te hebben gekozen voor de Huwelijk en kinderen beleidslijn van de bisschoppen. Ariëns ging zelfs naar Enschede om de ka- Op 20 oktober 1904 trad Herman Stins in het huwelijk met Albertina Ber- tholieke leden van Unitas te ‘motiveren’ lid te worden van een katholieke nardina Maria Nietsch (1878-1944), een geboortige Enschedese. Met haar vakorganisatie. Stins bleef voet bij stuk houden. Door zijn vastberaden hou- kreeg hij vier zonen. Hun eerste kind stierf één dag na zijn geboorte (1906). ding raakte hij langzamerhand in een groot isolement. In 1912 verboden de bisschoppen katholieken lid te zijn of te worden van Unitas. Stins, een prin- Interconfessionalisme