ZESZYTY sądecko-spiskie ISBN 978-83-89989-24-4 Tom 4 Nowy Sącz 2009 Tom 4 Tom Sandecko-spišské ZOŠITY Sandecko-spišské Zväzok 4 Zväzok ZOŠITY Zväzok 4 Nowy Sącz 2009 zzeszytyeszyty 4 ookładkakładka sskladka.inddkladka.indd 1 22010-02-25010-02-25 117:53:107:53:10 zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 1 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Kolegium redakcyjne/Redakčná rada: Miroslav Števík redaktor naczelny/šéfredaktor Robert Ślusarek z-ca redaktora naczelnego/zástupca šéfredaktora Anna Wideł sekretarz/tajomníčka Piotr Droździk Filip Fetko Leszek Migrała Danuta Plata Barbara Rucka Beata Wierzbicka Redaktor prowadzący/Výkonný redaktor: Leszek Migrała Projekt grafi czny/Grafi cká úprava: Piotr Hrehorowicz Inter Line SC Skład i łamanie/Sadzba a zalomenie: Piotr Hrehorowicz Małgorzata Punzet Inter Line SC Korekta/Korektúra: Leszek Migrała Marcel Kopkáš Tłumaczenia z języka słowackiego/Preklady zo slovenského jazyka: Antoni Kroh Tłumaczenia z języka polskiego/Preklady z poľského jazyka: Miroslav Števík Druk/Tlač: Drukarnia Goldruk 33-300 Nowy Sącz ul. Kościuszki 28 © 2009 by Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu ISBN 978-83-89989-24-4 Fotografi a na okładce/Foto na obálke: Viliam Štefančík Portal południowy starego kościoła minorytów w Lewoczy z XIV w., malowidło z pocz. XV w. Južný portál starého minoritského kostola v Levoči zo XIV. storočia, maľba zo začiatku XV. storočia Adres redakcji/Adresa redakcie: Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu Ľubovnianske múzeum 33-300 Nowy Sącz, ul. Lwowska 3 Zámocká 22, 064 01 Stará Ľubovňa tel. 18 443 77 08 tel. 00421-52-4322422 faks 18 443 78 65 fax 00421-52-4322302 www.muzeum.sacz.pl www.muzeumsl.sk zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 2 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Tom 4 Nowy Sącz 2009 Sandecko-spišské ZOŠITY Zväzok 4 Nowy Sącz 2009 zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 3 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Spis treści/Obsah Artykuły/Články Grzegorz First Wielokulturowa Sądecczyzna – perspektywa archeologiczna. 8 Multikultúrna prehistória Sandecka – archeologická perspektíva . 23 Leszek Migrała Nowy Sącz w średniowieczu . 24 Nowy Sącz v stredoveku . 37 Miroslav Števík K počiatkom multietnicity stredovekého Spiša . .38 O początkach wieloetniczności średniowiecznego Spiszu . 49 Miroslav Števík Kiedy i od kogo Kinga uzyskała Podoliniec z okolicami? . 50 Kedy a od koho Kunigunda získala Podolínec s okolím? . 54 Józef Marecki Historia minorytów ze szczególnym uwzględnieniem Polski . 55 História minoritov so zvláštnym zreteľom na Poľsko . 65 Lucyna Rotter Habity franciszkańskie na przykładzie wybranych wspólnot męskich i żeńskich . 66 Františkánske habity na príklade vybraných mužských a ženských spoločenstiev . 73 Monika Pavelčíková História výroby modrotlače v Starej Ľubovni . 74 Historia drukowania na płótnie w Starej Lubowli . 88 Dalibor Mikulik Hrad Ľubovňa v 19. storočí (Uhorský štát, Juraj Félix Raisz – Lublovári, mesto Stará Ľubovňa, Andrej Zamoyski – majitelia hradu Ľubovňa) . 89 Zamek Lubowla w XIX wieku . 95 zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 4 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Materiały/Materiály Štefan Plačko Hainova kronika z pohľadu historickej antropológie: Vnímanie vybraných sociálnych skupín obyvateľstva Levoče 16. a 17. storočia . 98 Kronika Haina z punktu widzenia antropologii historycznej: Postrzeganie wybranych grup społecznych mieszkańców Lewoczy w XVI i XVII wieku . 106 Františka Marcinová Kniha testamentov Starej Ľubovne 1660–1747 – 1. časť . 107 Księga testamentów Starej Lubowli z lat 1660–1747 – 1 część . 125 Filip Fetko Mapové zobrazenie Seegera von Durrenberga a jeho pramenná hodnota pre novoveké dejiny Spiša so zreteľom na Starú Ľubovňu . 126 Mapa Seegera von Durrenberga i jej wartość jako źródła dla nowożytnych dziejów Spiszu ze szczególnym uwzględnieniem Starej Lubowli . 129 Piotr Wierzbicki Sandecjana w zbiorach fototeki i planów Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie . 130 Sandeciká v zbierkach fototéky a plánov Inštitútu umenia Poľskej akadémie vied vo Varšave . 150 Ewa Danowska Materiały dotyczące Jana Pawła II w zbiorach Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie . 151 Materiály týkajúce sa Jána Pavla II. v zbierkach Vedeckej knižnice Poľskej akadémie umenia a Poľskej akadémie vied v Krakove . 154 Przemysław Stanko Materiały beatyfi kacyjne św. Kingi w Tajnym Archiwum Watykańskim . 155 Beatifi kačné materiály sv. Kunigundy v Tajnom vatikánskom archíve . 163 Recenzje i omówienia/Recenzie a posudky Ryszard Grzesik Dialogues de l’Abbaye de l’Escaladieu en Bigorre à Cerveny Klastor en Spis. Dialógy od opátstva Escaladieu v Bigorre po Červený Kláštor na Spiši. Catalogue de l’exposition réalisée par le Conseil Général des Hautes-Pyrénées-France et la Région Autonome de Prešov – Slovaquie, bmv. 2008 . 166 zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 5 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Artykuły/Články zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 6 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Grzegorz First Leszek Migrała Miroslav Števík Józef Marecki Lucyna Rotter Monika Pavelčíková Dalibor Mikulik zzeszytyeszyty sspiskiepiskie ttomom 44.indd.indd 7 22010-02-25010-02-25 117:46:017:46:01 Grzegorz First Wielokulturowa Sądecczyzna – perspektywa Kraków – Nowy Sącz archeologiczna ¶ Ziemię sądecką, a szerzej pogranicze polsko- o pewnej różnorodności form kultury ludzkiej, -słowackie często określa się mianem ziem zarówno w jej wymiarze technologicznym, spo- wielokulturowych. Na ogół rozumie się pod tym łecznym, jak również ideologicznym. pojęciem współistnienie w przeszłości, ale tak- ¶ Stan naszej obecnej wiedzy jest oczywiście wy- że teraźniejszości różnych grup etnicznych czy nikiem stanu aktualnych badań, zachowanych szerzej narodowych, będących nośnikami zróż- źródeł oraz technik i kierunków ich interpreta- nicowanych kultur, przejawiających się w sztuce, cji. Należy zaznaczyć także, iż poziom wiedzy języku, obyczajach, muzyce itp. Historyczna na temat pradziejów terenów górskich w za- wielokulturowość sądecka czy spiska obejmo- leżności od obszaru czy epoki prahistorycznej wała oprócz kultury polskiej i słowackiej także jest zróżnicowany4. To istotne zastrzeżenie ma wpływy niemieckie, łemkowskie, żydowskie, swoje uzasadnienie geografi czne, gdyż regiony romskie. Takie rozumienie zjawiska zróżnicowa- górskie ze względu na charakter gleb oraz sposób nia kulturowego jest możliwe w odniesieniu do użytkowania terenu (intensywna orka niwe- czasów, w których poświadczony jest wyraźnie lująca warstwy kulturowe) charakteryzują się udział wspomnianych grup narodowych czy zróżnicowanym stanem zachowania niektórych etnicznych w tworzeniu kultury żywej. Jednak zabytków, a szerzej pozostałości po kulturach określenie wielokulturowości może także od- i osadnictwie prahistorycznym. Co więcej, na- nosić się to czasów pradziejowych, przy czym leży pamiętać, iż tereny górskie odznaczają się pojęcie kultury i jej przejawów musi być określo- silnymi procesami erozyjnymi i akumulacyjny- ne w oparciu o dostępne dla tego okresu źródła mi, co ma wpływ na stopień zachowania śladów archeologiczne. działalności człowieka na przestrzeni dziejów5. ¶ Pod pojęciem kultury archeologicznej rozumie Zważywszy także fakt dominacji w niektórych się najczęściej zgrupowanie w danym miejscu epokach i rejonach, szczególnie górskich, form i czasie zespołów zabytków o podobnych ce- krótkotrwałego osadnictwa, zakres weryfi kacji chach1. Pojęciem taksonomicznym szerszym jest źródeł archeologicznych jest jeszcze bardziej kompleks, krąg kulturowy lub technokompleks, ograniczony i utrudniony. Świadomość wska- oddające bardziej technologiczny aspekt źródeł zanych zastrzeżeń jest niezwykle istotna przy archeologicznych. Kultura archeologiczna może podejmowaniu tematu rekonstrukcji stosunków być odzwierciedleniem określonej kultury żywej, kulturowych na podstawie dostępnych w chwili choć najczęściej takie powiązanie jest niepewne2. obecnej źródeł archeologicznych. Zróżnicowanie kultury archeologicznej uchwyt- ¶ W przypadku ziemi sądeckiej na zainteresowa- ne w materiale zabytkowym nie musi odpowia- nie bytnością grup ludzkich czy bardziej stałym dać zróżnicowaniu tradycji kulturowych, rozu- osadnictwem miało wpływ położenie geografi cz- mianych jako przynależność plemienna, rodowa, ne, środowisko przyrodnicze, klimat, dostęp do polityczna, etniczna, językowa czy rasowa. Pew- surowców kamiennych, bliskość cieków wodnych, ność takiego przyporządkowania wzrasta w mia- warunki rolnictwa i hodowli, a także położenie ko- rę zbliżania się do czasów historycznych, kiedy munikacyjne i obronne. Wszystkie te cechy spra- to materiał archeologiczny jest często wsparty wiały, iż Sądecczyzna w pewnych okresach prahi- źródłami pisanymi3. storii była miejscem zasiedlenia zróżnicowanych ¶ Pozostawiając na boku niezwykle żywą dysku- technologicznie i pod względem modelu gospo- sję na temat archeologii etnicznej oraz defi nicję darczego, ale także być może etnicznie (plemien- kultury w perspektywie archeologicznej, etnolo- nie) i tożsamościowo grup ludzkich. W ślad za tym gicznej czy antropologicznej, na podstawie do- postępowało zróżnicowanie kultur rozumianych stępnych źródeł możemy mówić o zróżnicowaniu z jednej strony jako różne zespoły archeologiczne, kulturowym ziem obecnego pograniczna polsko- występujące na zwartym terytorium i w określo- -słowackiego w pradziejach. Świadczy o tym za- nym czasie, co jest pewnie uchwytne w materiale równo horyzont czasowy bytności grup ludzkich źródłowym, z drugiej zaś jako wspólnota tradycji, na tym terenie, rozprzestrzenienie geografi