„Powtórka przed…” Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Poznaniu „Powtórka przed…” XI Spotkania z historią dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych 25–26 września oraz 27–28 września 2017 r. * Informator Instytutu Historii UAM Redakcja Józef Dobosz i Danuta Konieczka-Śliwińska Poznań 2017 © Copyright by Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Historii UAM, Poznań 2017 Recenzent: prof. US, dr hab. Małgorzata Machałek Redakcja: Wioletta Sytek Projekt okładki: Piotr Namiota Skład: Małgorzata Nowacka ISBN 978-83-65663-36-8 Instytut Historii UAM ul. Umultowska 89 D 61-614 Poznań tel. 61 829 14 64 e-mail: [email protected] www.historia.amu.edu.pl Druk Zakład Graficzny UAM ul. Wieniawskiego 1 61-712 Poznań Spis treści Wprowadzenie (Józef Dobosz, Danuta Konieczka-Śliwińska) . 7 „Powtórka przed…” XI Spotkania z historią dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Program ramowy . 11 Wykłady Kazimierz Ilski, Bohaterstwo .................................................................... 17 Józef Dobosz, Obraz idealnego władcy w najstarszych polskich kronikach średniowiecznych ......................... 27 Agnieszka Jakuboszczak, O niepospolitych niewiastach staropolskich. Kobiety polityki i pióra w XVI–XVIII wieku ........ 45 Rafał Dobek, Napoleon I, Napoleon II, Napoleon III – dzieje dynastii od wielkości do upadku ....................... 55 Tadeusz Janicki, Eugeniusz Kwiatkowski – polityk, menedżer i modernizator II Rzeczypospolitej . 69 Warsztaty Zdzisław Pentek, Kilka słów o genealogii . 83 Danuta Konieczka-Śliwińska, Bohater regionalny w szkolnej edukacji historycznej i regionalnej ..................... 91 Marek Szczepaniak, Grażyna Tyrchan, Archiwum jako miejsce pracy współczesnego badacza – możliwości wykorzystania mate- riałów archiwalnych w badaniach biograficznych i genealogicznych na przykładzie zasobu Archiwum Państwowego w Pozna- niu i jego Oddziału w Gnieźnie . 105 ks. Rafał Rybacki, Avorum respice mores to znaczy „zważaj na obyczaje przodków”, czyli o rodzinie Ledóchowskich w służbie dla Polski i dla Kościoła w świetle zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu ........................... 117 Konspekty warsztatów Marta Kalisz-Zielińska, Wybitni archeolodzy i ich wielkie odkrycia ......................................... 125 Radosław Tarasewicz, „Czy król życzy sobie interesującą lekturę?” – o gromadzeniu tabliczek w królewskiej bibliotece . 126 6 Spis treści Anna Tatarkiewicz, Polityk, mędrzec, poeta i podróżnik – Solon ............................................ 128 Katarzyna Balbuza, Cesarz August – zwycięstwa militarne. Świadectwa numizmatyczne i epigraficzne ................. 129 Anna Kotłowska, Kryzys gospodarczy w Bizancjum? Polityka gospodarcza Cesarstwa na przykładzie „Księgi eparcha” ...... 132 Łukasz Różycki, Słowianie a Bizancjum ............................................................ 133 Małgorzata Delimata-Proch, Kołtun, puchlina, „robaki w oku”..., czyli z jakich chorób oraz jakimi sposobami leczyli Niebiescy Uzdrowiciele . 134 Maciej Dorna, Czy wielki mistrz Ulryk von Jungingen był narodowym socjalistą? Bitwa pod Grunwaldem w polityce historycznej PRL .................................................................................. 136 Aleksandra Losik-Sidorska, Słów kilka o sztuce dobrego umierania . 137 Paulina Grobelna-Mazurek, Sztuka i propaganda. O władzy absolutnej Króla Słońce na podstawie programu ikonograficznego Galerii Lustrzanej w Wersalu . 138 Karol Kościelniak, Hetmani koronni wielkiej wojny północnej. Czy byli to wybitni dowódcy? ........................ 140 Tomasz Kościański, Polityk, żołnierz, ojciec przyszłego króla. Zarys biografii Stanisława Poniatowskiego . 141 Anna Lepalczyk, Damski bibelot czy atrybut władzy, czyli co mówią nam o Katarzynie II wachlarze z epoki. Interpretacja iko- nograficzna . 142 Alina Hinc, Młodzieńcze pasje Edwarda Raczyńskiego (1786–1845) . 144 Magdalena Biniaś-Szkopek, Jak nauczyć się języka tureckiego w siedem tygodni? (XIX-wieczna opowieść o zapomnianym udziale Polek w wojnie krymskiej) .............................................................. 146 Lucyna Błażejczyk-Majka, Hipolit Cegielski: humanista w świecie businessu ................................... 147 Agata Łysakowska, „Więcej szkółek niż karczem”, czyli Celestyny Działyńskiej sposób na dobroczynność ................. 149 Agnieszka Wajroch, „Szanowni Państwo, trochę kultury!” O wydarzeniach skandalicznych i skandalach towarzyskich w latach 1918–1939 . 150 Izabella Kopczyńska, Jan i Antonina Żabińscy – bohaterowie z warszawskiego zoo .............................. 152 Jan Miłosz, Więzienia w okresie stalinowskim w Wielkopolsce .............................................. 154 Piotr Okulewicz, Kino moralnego niepokoju: „40 lat minęło” – aktualne dylematy ............................... 155 Anna Idzikowska-Czubaj, Kultura młodzieżowa w PRL ................................................ 157 Małgorzata Praczyk, Wybitne Wielkopolanki w dziejach Poznania i regionu ................................... 158 Tomasz Bazylewicz, Gra w historię, historia w grach: wielkie postacie historyczne w sidłach elektronicznej rozrywki ........ 160 Informator Instytutu Historii UAM (opracowała Agnieszka Jakuboszczak)................................... 161 nujące wielkich czynów militarnych wpływają na naszą wyobraźnię, kształtują nasze postawy, a więc z jednej strony stanowią dla nas wzorce, często niedoścignione, z drugiej zaś interesują nas jako zwykli ludzie z krwi i kości. Nieprzypadkowo więc biografistyka stanowi Wprowadzenie od dziesiątków lat jeden z najpoczytniejszych nurtów twórczości historyków – i tej poważniejszej, naukowej, i tej nieco lżejszego gatunku, który służy upowszech- nianiu wiedzy historycznej w najlepszym tego słowa uż po raz jedenasty Instytut Historii Uniwersyte- znaczeniu. Na polskim rynku wydawniczym mnożą się Jtu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, wspólnie ostatnio rozmaite biografie, często ujęte w ramy serii z poznańskim oddziałem Polskiego Towarzystwa Hi- wydawniczych1, pośród których ważne miejsce od lat storycznego, zaprasza uczniów wielkopolskich szkół na zajmują życiorysy władców, jednak nie zawsze wybit- cykl zajęć otwartych. W minionych latach podejmo- nych i powszechnie znanych, ostatnio zaś popularność waliśmy rozmaite wątki, tematy i problemy odnoszące zdobywają opowieści o znanych postaciach popkultury się do przeszłości oraz szeroko rozumianej historii jako (aktorach, piosenkarzach, celebrytach rozmaitego au- dyscypliny naukowej. Zajmowaliśmy się m.in. kwe- toramentu), dyktatorach, wielkich uczonych czy po- stiami religijnymi; wielokulturowością społeczeństw; dróżnikach. Istotne miejsce w poznawaniu życiorysów wojnami i kryzysami oraz ich wpływem na społeczeń- najróżniejszych postaci zajmują słowniki biograficzne stwo, gospodarkę i politykę; przestrzenią historyczną (z ukazującym się od 1935 roku Polskim słownikiem bio- i zamieszkującymi ją społecznościami; cywilizacją i kul- graficznym na czele) czy słowniki lub poczty władców. turą na przestrzeni dziejów czy państwem i jego struk- Ukazywaniem przeszłości poprzez biografie wybitnych turami organizacyjnymi. Dzisiaj przyszła pora na przyjrzenie się zagad- nieniu ważnemu i dla zawodowych historyków, i dla 1 Do najbardziej znanych na naszym rynku wydawni- szerokich rzesz miłośników historii, ale przede wszyst- czym należą: seria biograficzna wydawnictwa Ossolineum kim dla ogółu społeczeństwa – wybitnym jednostkom (wydawnictwo już zakończyło swą działalność); seria wydaw- w dziejach. To właśnie postaci wybijające się ponad nictwa Państwowy Instytut Wydawniczy; biografie, zwłaszcza władców, publikuje też krakowska oficyna Avalon. Na gruncie pewne standardy, dokonujące przełomowych odkryć poznańskim własną serię biograficzną zaproponowało ostatnio naukowych, wprowadzające nowe rozwiązania poli- Wydawnictwo Poznańskie, a wcześniej Wojewódzka Biblioteka tyczne, ekonomiczne czy społeczne, a wreszcie doko- Publiczna. 8 Wprowadzenie postaci zajmują się też uczeni poznańscy, trudno jed- tropami polskich i nie tylko polskich władców doby nak w tym miejscu wymienić ich wszystkich. Warto średniowiecza, a także Lech Trzeciakowski11, Rafał Do- jednak zwrócić uwagę na grupę znaczących historyków bek12, Maciej Forycki13, Zbigniew Dworecki14, Ryszard z poznańskiego ośrodka naukowego, którzy ostatnio Wryk15 oraz wielu innych, którzy przenoszą nas w cza- przedłożyli ciekawe publikacje biograficzne. Nale- sy nowsze (XVII/XVIII–XX wiek), ukazując postaci żą do nich m.in. Gerard Labuda2, Jerzy Strzelczyk3, władców, działaczy sportowych i społecznych czy poli- Tomasz Jurek4, Jarosław Nikodem5, Józef Dobosz6, tyków. Ważne miejsce, szczególnie z punktu widzenia Magdalena Biniaś-Szkopek7, Ilona Czamańska8, Broni- upowszechniania wiedzy historycznej, zajmują słowni- sław Nowacki9 czy Adam Krawiec10, którzy podążają ki biograficzne publikowane przez Wydawnictwo Po- znańskie do 2011 roku, których autorami są historycy związani z poznańskimi instytucjami nauki16. 2 Autor m.in. prac: Mieszko I, Wrocław 2002 oraz Miesz- Konwencja zajęć otwartych adresowanych do ko II. Król Polski w czasach przełomu 1025–1034, Poznań 1994. szkolnych odbiorców, którą wypracowaliśmy w po- 3 Zob. Jerzy Strzelczyk, Mieszko Pierwszy, Poznań 1992 przednich edycjach „Powtórki przed…”, sprawdziła się i kolejne wyd. (również jako Mieszko I, Poznań 2013); tenże, Bo- lesław Chrobry, Poznań 1999; tenże, Otton III, Wrocław 2000. 4 Tomasz Jurek, Dziedzic Królestwa Polskiego książę głogowski 11 Zob. Lech