ARHIVSKI FONDOVI I ZBIRKI VO DR@AVNIOT ARHIV NA REPUBLIKA MAKEDONIJA - ODDELENIE KUMANOVO Vo Dr`avniot arhiv na Republika Makedonija – oddelenie Kumanovo od osnovaweto vo 1954 godina zaklu~no so 2005 godina se zgri`eni 551 arhivski fondovi i zbirki. Najstariot so~uvan dokument e defterot na Samarxiskiot esnaf, koj dava podatoci za organizacijata na esnafot od 1830 godina (so~uvanata kniga e prepis {to e izraboten vo 1870 godina). Bogatstvoto na fondovi i dokumenti, so koi raspolaga Oddelenieto davaat kontinuirani podatoci za organizacijata na vlasta, upravata i javnite slu`bi za periodot od 1913 do 1990 godina. Arhivskata dokumentacija e nesomnen dokaz za srpskata i bugarskata okupacija na Makedonija, za organizacijata na za~etocite na vlasta vo tekot na antifa{isti~kata vojna - narodnoosloboditelnite odbori, kako predvesnik na ra|aweto na sovremenata makedonska dr`ava od 1944 godina i nejzinoto funkcionirawe do osamostojuvaweto i sozdavaweto suverena Republika Makedonija. Sredenite i obrabotenite arhivski fondovi davaat podatoci za prosvetnite, za kulturnite i za nau~nite dostignuvawa na tie prostori. So~uvani se ne pomalku zna~ajni fondovi za socijalno-zdravstvenite aspekti na dejstvuvaweto od 1919 do 1990 godina. Najgolemiot broj fondovi se odnesuvaat na stopanskiot raste` i dostigawata na Kumanovo, Kriva Palanka i na Kratovo vo periodot po Prvata svetska vojna, sè do krajot na 20 vek. So~uvanite dokumenti za op{testveno-politi~kite projavi, organi- zacii, dru{tva i zdru`enija davaat podatoci za nastani od po~etokot do krajot na 20 vek (1909-1996). Fondovite {to gi tretiraat aspektite na verskoto `iveewe na tie prostori (preku verskite ustanovi i organizacii), davaat podatoci za verskata tolerancija i so`ivot na vernicite od Makedonskata pravoslavna crkva, Srpskata pravoslavna crkva i Islamskata verska zaednica od krajot na 19 vek do sredinata na 20 vek. Oddelenieto Kumanovo raspolaga i so soliden broj semejni i li~ni fondovi. Arhivskite fondovi i zbirki vo Dr`avniot arhiv na Republika Makedonija - oddelenie Kumanovo prvpat se publikuvani vo 1982 godina vo ramkite na edicijata „Arhivski fondovi i zbirki vo SFRJ“ vo vodi~ot „Arhivski fondovi i zbirki vo SR Makedonija“, izdanie na Sojuzot na dru{tvoto na arhivskite rabotnici na Makedonija. Redaktor na tomot za SR Makedonija e Trajko Zajkovski, eden od osnova~ite na arhivskata dejnost vo Republika Makedonija. Za Oddelenieto Kumanovo se objaveni podatoci za 373 fondovi i zbirki vo soglasnost so klasifikaciskata {ema. 5 Sozdavaweto na samostojna, suverena i nezavisna Republika Makedonija kako priznaen me|unarodno-praven subjekt, od edna strana, i prerasnuvaweto na toga{niot Arhiv na Makedonija vo edinstvena upravna organizacija, vo ~ij sostav vlegoa i devette podra~ni oddelenija, od druga strana, povtorno go aktuelizira pra{aweto za objavuvawe dopolnuvawe na vodi~ot. Vo 1994 godina e publikuvano dopolnuvawe na vodi~ot „Arhivski fondovi i zbirki vo Republika Makedonija 1981-1992 godina“. Za toga{noto Podra~no oddelenie - Kumanovo se dadeni podatoci za 128 novoprezemeni fondovi i zbirki klasificirani vo soglasnost so klasifikaciskata {ema. Prerasnuvaweto na Dr`avniot arhiv na Republika Makedonija vo edinstvena upravna organizacija vo 1990 godina neminovno ja nametna potrebata od voedna~en pristap vo site domeni na arhivskoto rabotewe, a osobeno vo sreduvaweto i obrabotkata na arhivskite fondovi. Pri prika`uvaweto na fondovite vo vodi~ite objaveni vo 1982 i 1994 godina se napraveni odredeni propusti (od pri~ina {to pogolem broj fondovi ne bile sredeni ili obraboteni). Vo citiraniot vodi~ od 1982, godina od devette podra~ni oddelenija na Dr`avniot arhiv na Republika Makedonija, samo PO - [tip, za fondovite od to~ka 1. Uprava i javni slu`bi, pod to~ka 1.5. Arhivski fondovi od 1944 g., izvr{i pravilna fondovska klasifikacija, pri {to dade podatoci za okoliskite narodnoosloboditelni odbori, za gradskite narodnoosloboditelni odbori, za op{tinskite narodnooslo- boditelni odbori, za okoliskite narodni odbori, za narodnite odbori na op{tinite, za narodnite odbori na selskite op{tini i za mesnite narodni odbori. Drugite podra~ni oddelenija napravija propusti vo fondovskata klasifikacija, taka {to vo ramkite na eden organizaciski povisok fond vo su{tina se nao|aat i poniskite organi na vlasta i upravata. So ovoj Vodi~ }e napravime napor tie praznini i propusti da gi dopolnime so razotkrivawe novi fondovski celini spored zakonite za administrativno-teritorijalna podelba na NRM/SRM od 1944 do 1965 godina. Vo dopolnuvaweto na vodi~ot od 2006 godina na Oddelenieto Kumanovo ne se prezentiraat posebno podatoci za fondovite, kaj koi ima promeni vo koli~estvoto i vo grani~nite godini, poradi novite priemi na arhivska gra|a vo sporedba so objavenite fondovi vo prethodnite vodi~i od 1982 i 1994 godina. Tie fondovi vo Oddelenieto Kumanovo se celosno sredeni ili obraboteni i podatocite za niv }e bidat prezentirani kaj sredenite i obrabotenite fondovi. Vo vodi~ot se davaat podatoci za 196 sredeni ili obraboteni fondovi so sumaren ili analiti~en inventar. Za sekoj fond se davaat slednite podatoci: - broj na fondot (fondovi od vodi~ot od 1982 g.); - reden broj i broj na fondot vo zagrada (za fondovite od vodi~ot od 1994 g.); - grani~ni godini na fondoobrazuva~ot - vo zagrada; - koli~estvo na arhivskata gra|a izrazeno vo knigi, kutii i dol`inski metri; - za sredenite fondovi - sumaren inventar (SI), broj na arhivski edinici, broj na listovi i broj na stranici na NIS (nau~no-informativnoto 6 sredstvo); za obrabotenite fondovi - analiti~en inventar (AI), broj na arhivski edinici, broj na listovi i broj na stranici na NIS; - za najgolemiot broj fondovi se davaat podatoci za istorijatot na fondoobrazuva~ot (osnovawe, zada~i, nadle`nosti i prestanok na rabotata) i - sodr`inski podatoci za arhivskata gra|a (kratki udarni podatoci, bidej}i vo SI ili AI vo NIS ima op{irni sodr`inski podatoci). Vo ramkite na citiranite 196 fonda, vo delot na fondovite od to~kata 1. Uprava i javni slu`bi, pod to~kata 1.5. Arhivski fondovi po 1944 godina se davaat podatoci za novootkrienite fondovski celini (novi fondovi). Tie fondovi se davaat kako sostaven del na ve}e objavenite fondovi (od pri~ina {to oddelni dokumenti vo periodot od osnovaweto na Oddelenieto Kumanovo do 1994 godina se koristeni i citirani kako dokumenti na ve}e objavenite fondovi vo prethodnite vodi~i). Takvi fondovi se: - Okoliski narodnoosloboditelni odbori - 4 fonda; - Gradski narodnoosloboditelni odbori - 2 fonda; - Narodnoosloboditelni odbori na op{tini - 20 fonda; - Gradski narodni odbori - 2 fonda; - Mesni narodni odbori - 32 fonda; - Narodni odbori na op{tini - 17 fonda. Vo vodi~ot od 2006 godina vo Oddelenieto Kumanovo fakti~ki se prezentiraat sodr`inski podatoci za 277 fonda. Vo vodi~ot se davaat podatoci za novoprezemenite 50 fonda i zbirki vo Oddelenieto Kumanovo za periodot 1993-2005 godina, i toa: 1. Uprava i javni slu`bi - 16 fonda za periodot 1922-1996 godina. 2. Pravosudstvo - 1 fond. 3. Voeni edinici, ustanovi i organizacii - 1 fond. 4. Prosvetni, kulturni i nau~ni ustanovi i organizacii - 6 fonda za periodot 1927-1996 godina. 6. Stopanstvo i bankarstvo - 13 fonda za periodot 1830-1999 godina. 7. Op{testveno-politi~ki organizacii, politi~ki partii, dru{tva i zdru`enija - 1 fond. 8. Verski organizacii - 8 fonda za periodot 1912-1944 godina. 9. Semejni i li~ni fondovi - 4 fonda. Za del od novoprezemenite fondovi ima SI i za niv se davaat odredeni sodr`inski podatoci. Najgolemiot del se nesredeni, no i za niv prezentirame sodr`inski podatoci prezemeni od zapisnicite za primopredavawe na arhivskata gra|a od imatelite. Pri izrabotkata na vodi~ot se koristeni podatoci od Vodi~ot na arhivski fondovi vo Istoriskiot arhiv - Kumanovo od 1977 godina, vodi~ite od 1982 i od 1994 godina kako i rabotnata verzija na neobjaveniot vodi~ od 2003 godina. Zaslugata za izrabotkata na istorijatite i sodr`inskite podatoci {to se prika`ani vo Vodi~ot ja imaat site arhivski rabotnici, koi izvr{uvaj}i gi redovnite rabotni zada~i se zadol`eni za za{tita na arhivskata gra|a kaj imatelite i vo Arhivot kako i za sreduvawe i obrabotka na fondovite. 7 OBJASNUVAWA I TOLKUVAWE NA ZNACITE I KRATENKITE Vodi~ot na arhivskite fondovi i zbirki dava osnovni podatoci za arhivite i za arhivskite fondovi {to se ~uvaat vo niv. Podatocite za arhivskite fondovi i zbirki, dadeni se za sekoj arhiv posebno. Pred naveduvaweto podatoci za arhivskite fondovi i zbirki na eden arhiv, dadena e kratka bele{ka, koja po pravilo sodr`i osnovni podatoci za Arhivot (naziv i adresa, vreme na osnovaweto, razvitok, organizaciska struktura, teritorijalna i stvarna nadle`nost, mo`nost za davawe tehni~ki uslugi, uslugi na ~italnata, rabotno vreme i sl.), potoa za brojot na arhivskite fondovi i zbirki i za op{tata karakteristika na arhivskata gra|a, za informativnite sredstva, katalozite i sl. Podatocite {to se davaat za sekoj arhivski fond se sostojat od sedum elementi: 1. Reden broj na arhivskiot fond ili zbirka; 2. Naziv na arhivskiot fond ili zbirka; 3. Mesto (sedi{te) na fondoobrazuva~ot (imatel na fondot); 4. Raspon na godinite na postoeweto na fondoobrazuva~ot; 5. Raspon na godinite na gra|ata na arhivskiot fond ili zbirka; 6. Koli~estvo na arhivskata gra|a; 7. Sredenost na arhivskiot fond ili zbirka (informativni sredstva). Kaj semejnite i li~nite fondovi i zbirki, nekoi od ovie elementi ne se zastapeni (pod br. 3 i 4). Podatocite za site arhivski fondovi i zbirki, sodr`inski i grafi~ki se oformeni spored edinstveni pravila, spored koi e podgotvena publikacijata. 1. Reden broj na arhivskiot fond ili zbirka Site arhivski fondovi i zbirki vo ramkite na eden arhiv se numerirani so neprekinata niza na arapski broevi, po~nuvaj}i od broj 1. Zaedno so arapskiot broj, koj go ozna~uva Dr`avniot arhiv na Republika Makedonija - oddelenieto (brojki od 1 do 10), i redniot broj na arhivskiot fond i zbirka e upotreben vo indeksite kako signatura za pronao|awe na baraniot arhivski fond ili zbirka vo vodi~ot.