TRADYCJA MAZOWSZA powiat lipski Przewodnik subiektywny Mazowiecki Instytut Kultury Warszawa 2016 Autor: Autorzy:S³awomir Kordaczuk Czesław Barański, Krzysztof Furmanek, Marek Łata T³umaczenie na jêzyk angielski: TłumaczenieMarek Czekañski na język angielski: Marek Czekański Redaktor serii: RedaktorAlicja Jankiewicz serii: (MCKiS) Alicja Jankiewicz (MIK) Redakcja: Redakcja:Ma³gorzata Gucman, Krzysztof Gucman Rafał Sarna Redakcja techniczna: ProjektTomasz i Grochowskiopracowanie DTP: Jacek Szymański Zdjêcia: Zdjęcia:S³awomir Kordaczuk Krzysztof Furmanek Wykorzystano równie¿ zdjêcia Krzysztofa Cabaja, Dariusza Dybciaka, Adolfa Ganiewskiego Materiały(Gancwola), archiwalne Boles³awa pochodzą Sadowskiego, ze zbiorów: Grzegorz kwartalnika Szczerbaciuka. regionalnego Życie Powiśla (TowarzystwoZdjêcia zabytkowych Przyjaciół przedmiotów Ziemi Lipskiej oraz POWIŚLE), fotografi e archiwalnerodziny Karczewskich pochodz¹ ze i Jasieńskich. zbiorów Muzeum AutorzyRegionalnego zamieścili w Siedlcach, także fotografie Uniwersytetu wykonane Przyrodniczo-Humanistycznego przez: Janusza Skrzypczyńskiego, w Siedlcach Marka i prywat-Łatę, Ewęnych Chojnacką, kolekcji: Jana Krzysztofa Aleksandrowicza, Jaworskiego, W³odzimierza Marcina Furmanka, Bieguñskiego, Leopolda Ma³gorzaty Gozdura. Borkowskiej, Tadeusza Groszka, S³awomira Kordaczuka, Alicji Kowalczyk, Adama Krzeskiego, Bogus³awa Mitury. Opracowanie grafi czne serii: Studio Komar, www.komar.com.pl ISBN 978-83-63427-96-2978-83-63427-34-4 ISBN 978-83-63957-09-4 © Copyright by Mazowiecki Instytut Kultury and authors © Copyright by Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki and S³awomir Kordaczuk Wydawca:Wydawcy: MazowieckiMazowieckie Instytut Centrum Kultury Kultury i Sztuki ul. Elektoralna 12 00-139 Warszawa www.mik.waw.plwww.mckis.waw.pl Druk:Agencja Drukarnia Wydawnicza TINTA, „Egros” Działdowo s.c. www.drukarniatinta.plul. Korotyñskiego 23 lok. 56 02-123 Warszawa tel./fax 22 823 48 78 e-mail: biuro@egros. pl 2 Tradycja Mazowsza 2 Tradycja Mazowsza powiat siedlecki.indd 2 2013-11-30 14:49:28 Spis treści Od Wydawcy ...................................................................................................................... 5 Od Autora ......................................................................................................................... 7 Warunki naturalne i walory przyrodnicze ............................................................................ 10 Rzeki i osadnictwo ..................................................................................................... 11 Rezerwaty ................................................................................................................... 13 Zarys dziejów powiatu lipskiego ......................................................................................... 16 Podział administracyjny w dziejach ziemi lipskiej ....................................................... 16 Starożytni osadnicy w Krainie Pięciu Rzek .................................................................. 17 Osada Dziersława, królewski sąd i grunwaldzcy rycerze ............................................... 19 Reformacyjny epizod, nowe lokacje, skarb i wielka polityka ......................................... 22 Tragedia potopu, śmierć na stosie i niepokorne białogłowy .......................................... 29 Tajemnice alkowy księcia Sanguszki, pierwszy most w Solcu i święta z Chotczy .......... 33 Minister z Solca, wielka bitwa i pościg za krwawym starcem ....................................... 36 Drugi most w Solcu, bitwa zapomnianego legionu, gorzka radość niepodległości i chłopski bój o las ..................................................... 43 Trzeci most w Solcu, mordercy z Wehrmachtu, wielka ucieczka Kociołka, śmierć w płomieniach i partyzanckie akcje ............................................................ 45 Powiatowe Lipsko i czwarty most w Solcu ................................................................... 50 Dziedzictwo kulturowe regionu .......................................................................................... 52 Gwara ........................................................................................................................ 52 Tradycje muzyczne Powiśla ......................................................................................... 54 Dawne zawody i rzemiosło .......................................................................................... 56 Ubiory sprzed lat ......................................................................................................... 59 Dawna wiejska architektura ........................................................................................ 60 Klimaty lipskich jarmarków ........................................................................................ 62 Legendy ...................................................................................................................... 63 Heraldyka powiatu lipskiego ....................................................................................... 64 Ciekawe postacie związane z powiatem ....................................................................... 66 Przewodnik subiektywny po powiecie lipskim wzdłuż dolin rzek ........................................ 82 Wzdłuż Kosówki i Iłżanki (ok. 30 km) ......................................................................... 82 Bąkowa ................................................................................................................. 83 Wielgie ................................................................................................................. 84 Łaziska ................................................................................................................. 86 Gardzienice .......................................................................................................... 87 Ciepielów ............................................................................................................. 88 Tymienica ............................................................................................................. 91 Wzdłuż Krępianki (ok. 30 km) .................................................................................... 93 Grabowiec ............................................................................................................ 94 Rzeczniów ............................................................................................................ 96 Jawor Solecki ........................................................................................................ 98 Gozdawa .............................................................................................................. 99 Powiat lipski 3 Krępa Kościelna .................................................................................................... 100 Lipa-Miklas .......................................................................................................... 102 Lipsko .................................................................................................................. 103 Bór Solecki ........................................................................................................... 107 Dziurków ............................................................................................................. 108 Wzdłuż Wolanki i Kamiennej (ok. 36 km) ................................................................... 110 Sienno .................................................................................................................. 111 Pawłowice ............................................................................................................. 115 Sadkowice ............................................................................................................ 117 Wzdłuż Wisły (ok. 25 km) .......................................................................................... 118 Kępa Piotrowińska ................................................................................................ 119 Solec nad Wisłą .................................................................................................... 121 Boiska ................................................................................................................. 128 Chotcza ............................................................................................................... 130 Oferta turystyczna i kulturalna ......................................................................................... 133 Informacja turystyczna .............................................................................................. 133 Baza noclegowa i gastronomiczna ............................................................................... 133 Muzea i kolekcje ........................................................................................................ 134 Trasy turystyczne ...................................................................................................... 135 Imprezy ..................................................................................................................... 140 Potrawy regionalne ..................................................................................................... 145 Welcome to Lipsko County ............................................................................................... 146 Illustrations .....................................................................................................................