IZVJEŠTAJ o monitoringu štampanih medija Učestalost kršenja pojedinih članova Kodeksa u dnevnim izdanjima Učestalost kršenja pojedinih članova Kodeksa u sedmičnim izdanjima Učestalost kršenja pojedinih članova Kodeksa u sedmičnim / dvosedmičnim izdanjima Vijeće za štampu Bosne i Hercegovine 2 Izvještaj br. 2 IZVJEŠTAJ o monitoringu štampanih medija Septembar 2004 IZVJEŠTAJ BROJ II VIJEĆA ZA ŠTAMPU BiH O STALNOM MONITORINGU ŠTAMPANIH MEDIJA (APRIL – MAJ 2004.) UVOD Ovoj je profesiji u interesu da to ona sama čini da to ne bi prepustila drugima - državi, politici, sudovima... Svaki neuspjeh u tome završi ili Vijeće za štampu BiH provelo je monitoring štampanih bosanskoher- padom ugleda štampe i novinara, ili padom u ruke drugima. cegovačkih medija u cilju identifikovanja novinskih tekstova koji su u suprotnosti sa Kodeksom za štampu u Bosni i Hercegovini. Monitorin- Novinarstvo na prvom mjestu mora biti strogo prema sebi samom da bi u gom su obuhvaćena novinska izdanja slijedećih medija koja su iz štampe potpunosti ispunjavalo svoju drušvenu ulogu kritičara svih drugih. Napo- izašla u periodu od 01. aprila do 31. maja 2004. godine: kon, jedino etično i jeste od svih drugih tražiti pridržavanje najviših pro- fesionalnih i etičkih standarda – što novinari, po prirodi posla, moraju i a) Dnevna štampa: “Oslobođenje”, “Dnevni avaz”, “Nezavisne novine”, rado čine - ukoliko se s jednakim zahtjevom pristupa i sebi i svom radu. “Jutarnje novine”, “Dnevni list” i “Glas srpske”; b) Sedmične i dvosedmične novine: “BH Dani”, “Slobodna Bosna”, Nekoliko napomena “Start”, “Novi reporter”, “Ljiljan”, “Walter”, “Front slobode” i “Prezent”. Ovo je analiza dvomjesečnog pregleda štampe u Bosni i Hercegovini od 1. aprila/travnja 2004. do 31. maja / svibnja 2004. u kojoj su sadržani Istraživanje je imalo zadatak analize obima, prirode i trendova kršenja Ko- samo krupniji mogući prekršaji Kodeksa. Mnogi tekstovi, koji su anal- deksa za štampu BiH u bosanskohercegovačkim novinskim izdanjima. izirani, sadrže ne samo jedan već više mogućih prekršaja Kodeksa, tako da će se neki od njih (iznimno) analizirati i navoditi u više navrata. Neće U svrhu ovog istraživanja, Vijeće je angažovalo Mediacentar Sarajevo se u ovom izvještaju, naravno, posebno analizirati svaki pojedinačno, jer koji je Vijeću podnio preliminarni izvještaj i sve potrebne podatke iz je to nepotrebno, pošto su u tabelarnim pregledima sadržani osnovni po- istraživanja, uključujući i sve primjere odabranih tekstova. Na osnovu daci o mogućem kršenju Kodeksa u svakom konkretnom slučaju. svih dostavljenih materijala članovi Vijeća za štampu BiH izvršili su re- viziju te odobrili finalnu verziju ovog izvještaja. Ova analiza ne obuhvata sve tekstove u novinama (recimo, vijesti iz sporta, kulture, klasične međunarodne teme, feljtone, zdravstvene sav- Posebno je potrebno naglasiti da je Mediacentar Sarajevo Vijeću za štampu jete), kao ni sve priloge (RTV programe, dodatke za sport, djecu itd.). BiH dostavio preliminarni izvještaj koji ukazuje na potencijalne slučaje- Njome nisu obuhvaćeni ni svi članovi Kodeksa (recimo, članovi 8. i 16.), ve kršenja Kodeksa, dok je samo Vijeće, kao jedina relevantna instanca, odnosno dijelovi nekih drugih članova, zbog metodoloških prepreka u iz- konačno odlučilo šta uistinu jeste, a šta nije kršenje Kodeksa za štampu radi ove vrste monitoringa. O svim ovim izuzecima, kao i o načinu rada, BiH. Osim toga, Vijeće je bilo uključeno u cjelokupan proces monitoringa opširnije u izvještaju o načinu provođenja monitoringa. i analize, djelujući kao supervizor i korektiv tokom istraživanja. Pregled mogućih prekršaja nije odvojen na samo neke članove Kodeksa, nego Detaljna metodologija istraživanja data je u Aneksu 1, dok je kompletan i povezan s obzirom na njihovu prirodu i vrstu prekršaja (recimo, prvi i drugi istraživački instrumentarij (listovi za kodiranje i Protokol za kodiranje), član, treći i četvrti, dijelom peti i sedmi, potom deveti i jedanaesti itd.). moguće dobiti na uvid u Mediacentru Sarajevo. Koji se dijelovi Kodeksa najviše krše 2. ANALITIČKI IZVJEŠTAJ Osnovne karakeristike prirode kršenja Kodeksa za štampu vide se na priloženim grafičkim prikazima (pregledi broja kršenja Kodeksa prema Ovaj Kodeks, izveden iz postojećih evropskih standarda pojedinim novinskim izdanjima te prema pojedinim članovima Kodeksa kao i prikaz učestalosti kršenja pojedinih članova Kodeksa u pojednim novinarske prakse, ima za cilj da postavi osnove sistema novinskim izdanjima) i tabelarnim pregledima novinskih sadržaja selek- samouređivanja koji će biti smatran moralno obavezuju- 1 ćim za novinare, urednike, vlasnike i izdavače novina i pe- tiranih tokom monitoringa . riodičnih izdanja. Novinari i urednici će takođe poštovati Tri su grafička prikaza posebno znakovita. “Pregled broja tekstova koji općeprihvaćene principe etike i štititi profesionalni inte- krše Kodeks prema pojedinim dnevnim izdanjima”, recimo, pokazuje da gritet novinarstva. Pored ovog Kodeksa, zakoni i druga je najviše kršenja zabilježeno u listovima: “Glas srpski” (156 slučajeva), pravila čine okvir za rad štampanih medija u Bosni i Her- “Dnevni avaz” (107), “Oslobođenje” (52), “Dnevni list” (37), “Neza- cegovini. (Uvodni dio Kodeksa za štampu) visne novine” (37) i, na kraju, “Jutarnje novine” (29). Svaka profesija koja drži do sebe uspostavlja, uz društvene i zakonske Drugi po redu, “Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim norme, još i sopstvene koje predstavljaju njenu profesionalnu etiku. Što sedmičnim izdanjima”, pokazuje da je najviše mogućih kršenja Kodeksa je profesija više javna, veća su i očekivanja javnosti i potrebe onih koji u ovom tromjesečju bilo u “Slobodnoj Bosni” (51), potom u “Ljiljanu” joj pripadaju da istraju u stvaranju i poštivanju tih normi. Novinarstvo (49), “Frontu slobode” (12), “Novom reporteru (10), “BH Danima” (10) nije iznimka od ovog pravila. te jedan u “Prezentu”. Kao profesija koja je u potpunosti u službi javnih interesa, ono svoju autentičnost i vjerodostojnost može održati i odbraniti upravo uspostavom 1 Dodatni grafički prikazi selektiranih novinskih sadržaja nalaze se na i stalnom provjerom svog odnosa prema vlastitim etičkim normama. stranici 2. Izvještaj br. 2 3 Vijeće za štampu Bosne i Hercegovine IZVJEŠTAJ o monitoringu štampanih medija Od dvosedmičnih bh. novinskih izdanja, u monitoring su bili uključeni S druge strane, u dnevnim novinama neuporedivo najviše mogućih “Walter” i “Start”. Naredni grafički prikaz pokazuje da je magazin “Wal- kršenja odnosi se na član 9. Kodeksa (privatnost) – 136 slučajeva, po- ter” u promatranom periodu imao ukupno 29 tekstova koji su prekršili tom na član 4. (diskriminacija) - 108, član 6. (komentar, pretpostavka i Kodeks, dok je “Start” imao jedan takav tekst. činjenica) – 64, član 5. (tačnost i fer izvještavanje) – 60, član 13. (povjer- ljivost izvora informacija) – 51 slučaj. Grafički prikaz kršenja prema pojedinim članovima Kodeksa - pravljen odvojeno za dnevna, sedmična i dvosedmična izdanja – pokazuje vrstu Kršenje člana 4. (diskriminacija) nalazi se na visokom drugom mjestu mogućih prekršaja koju čine ove pojedine vrste novinskih izdanja. ove tabele isključivo zato što se u tom broju čak 102 (!) slučaja (od 108) odnose na samo jednu novinu (“Glas srpski”), od čega su 67 iz područja Korištenje anonimnih izvora (član 13.) i miješanje komentara, činjenica i vanjske politike (vijesti i teme o Kosovu). pretpostavki (član 6.) najbrojniji su primjeri mogućeg kršenja Kodeksa u se- dmičnim listovima (u 55, odnosno 52 slučaja), potom slijedi član 5. (tačnost i Napomenućemo još i to da se broj kršenja člana 14. prezentiran na gorn- fer izvještavanje) – 30 slučajeva, član 1. (opće odredbe o standardima pristoj- jem grafičkom prikazu (ukupno 3 slučaja) odnosi samo na slučajeve kada nosti) – 24, član 10. (osobe optužene za krivična djela) - 15 slučajeva itd. je došlo do kršenja ovog člana po njegovoj drugoj osnovi, a u kombi- naciji sa kršenjem nekih drugih članova Kodeksa. U dvosedmičnim izdanjima najzastupljenije je, sa 16 registrovanih slučajeva, kršenje člana 1. Slijede član 6. – 9 slučajeva, član 13. – 6 slučajeva, član 5. sa 5 slučajeva kršenja itd. Treba napomenuti da se, izuzev jednog slučaja kršenja člana 1. od strane magazina “Start”, sva ova kršenja odnose na dvosedmičnik “Walter”. Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim članovima Kodeksa - dnevna izdanja Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim dnevnim izdanjima Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim članovima Kodeksa Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim sedmičnim izdanjima - sedmična izdanja Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim članovima Pregled broja tekstova koji krše Kodeks prema pojedinim dvosedmičnim izdanjima Kodeksa – dvosedmična izdanja Vijeće za štampu Bosne i Hercegovine 4 Izvještaj br. 2 IZVJEŠTAJ o monitoringu štampanih medija Slijedi pregled mogućih kršenja. festuje se na nebrojeno mnogo načina kojima se druge ljude i neistomi- šljenike vrijeđa, blati, pljuje, pa i otvoreno kleveće... Najčešće se izvrće 2.1 ČLANOVI 1. I 2. KODEKSA poruzi ime (i prezime) osoba o kojima se piše negativno, njihov fizički izgled, privatnost (uključujući i članove njihovih porodica), potom pro- fesionalnost, starost itd. OPĆE ODREDBE Novinari i njihove publikacije imaju obavezu prema ja- Osnovna forma takvih izražavanja su pridjevi, koji se upotrebljavaju u vnosti da održe visoke etičke standarde u bilo kojem prekomjernim količinama i, najčešće, u superlativima (kao da nije do- trenutku i pod bilo