MUZYKA ŁÓDZKIE STUDIA ETNOGRAFICZNE TOM LVII MUZYKA Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Wrocław–Łódź 2018 Redaktor naczelny: Grażyna Ewa Karpińska (Uniwersytet Łódzki, Łódź) Zastępca redaktora naczelnego: Katarzyna Kaniowska (Uniwersytet Łódzki, Łódź) Redaktor tematyczny: Gustaw Juzala-Deprati (Uniwersytet Wileński, Wilno) Redaktor językowy (j. polski): Krystyna Kossakowska-Jarosz (Uniwersytet Opolski, Opole) Redaktorzy językowi (j. angielski): Robert Lindsay Hodgart (University of Edinburgh, Edynburg), Klaudyna Micha- łowicz (Uniwersytet Warszawski, Warszawa) Redaktor językowy (j. hiszpański): Monika Kujawska (Uniwersytet Łódzki, Łódź) Redaktor techniczny: Joanna Tomaszewska (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze) Sekretarze redakcji: Aleksandra Krupa-Ławrynowicz (Uniwersytet Łódzki, Łódź), Adrian Mianecki (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń) Członkowie redakcji: Anna Weronika Brzezińska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań), Katarzyna Orszu- lak-Dudkowska (Uniwersytet Łódzki, Łódź), Edyta Roszko (University of Copenhagen, Kopenhaga), Blanka Souku- pová (Univerzita Karlova, Praga), Marta Wieczorek (Zayed University, Dubaj) Rada naukowa: Maja Godina Golja (Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Lublana), Róża Godula- Węcławowicz (Polska Akademia Nauk, Kraków), Božidar Jezernik (Univerza v Ljubljani, Lublana), Padraic Kenney (Indiana Uni- versity, Bloomington, USA), Katarzyna Łeńska-Bąk (Uniwersytet Opolski, Opole), Jacek Pawlik (Uniwersytet War- mińsko-Mazurski, Olsztyn), Jana Pospíšilová (Akademie věd České Republiky, Brno), Peter Salner (Slovenska akade- mia vied, Bratysława), Sławomir Sikora (Uniwersytet Warszawski, Warszawa), Marta Songin-Mokrzan (Uniwersytet Łódzki, Łódź), Tereza Šlehoferová (Západočeská univerzita, Pilzno), Jan Święch (Uniwersytet Jagielloński, Kraków), Andrzej Paweł Wejland (Uniwersytet Łódzki, Łódź) Recenzenci: Jerzy Bartmiński (Polska), Anna Engelking (Polska), Bernard Garaj (Słowacja), Waldemar Kuligowski (Polska), Maciej Kurcz (Polska), Susana Moreno Fernández (Hiszpania), Helmut Loos (Niemcy), Bożena Muszkalska (Polska), Arleta Nawrocka-Wysocka (Polska), Pompeyo Pérez Díaz (Hiszpania), Zbigniew Przerembski (Polska), Na- talia Rashkova (Bułgaria), Tomasz Rokosz (Polska), Shayna Silverstein (USA), Łukasz Smoluch (Polska), Veselka Toncheva (Bułgaria), Katarzyna Waszczyńska (Polska) Projekt okładki: Michał Urbański Tłumaczenie i korekta tekstów angielskich: Klaudyna Michałowicz Skład: Aleksandra Kumaszka, eBooki.com.pl Wydano we współpracy z Uniwersytetem Wrocławskim i Uniwersytetem Łódzkim Indexed in: IBSS – International Bibliography of Social Sciences CEEOL – Central and Eastern European Online Library DOAJ – Directory of Open Access Journals Index Copernicus Bibliografia Etnografii Polskiej (http://www.ptl.info.pl/odie/) Wersja on-line „Łódzkich Studiów Etnograficznych” jest wersją oryginalną czasopisma. Czasopismo dostępne na: http://apcz.umk.pl/czasopisma//index.php/LSE http://www.ptl.info.pl/lse/ © Copyright by Polskie Towarzystwo Ludoznawcze ISSN 2450-5544 Wydawca: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 50-383 Wrocław ul. Fryderyka Joliot-Curie 12 tel.: (+48 71) 375 75 83; fax: (71) 375 75 84 www.ptl.info.pl; e-mail: [email protected] Adres redakcji: „Łódzkie Studia Etnograficzne” 90-131 Łódź ul. Lindleya 3/5 tel.: (+48 42) 635 61 50 e-mail: [email protected] Spis treści Rozprawy Piotr Dahlig Tradycyjny śpiew wielogłosowy w Polsce w perspektywie etnomuzykologii (Traditional Multipart Singing in Poland in the Perspective of Ethnomusi- cology) .............................................................................................................. 11 Weronika Grozdew-Kołacińska Muzyka tradycyjna i folkowa w Polsce – dialog międzykulturowy vs. herme- tyzacja swojskości (Traditional and Folk Music in Poland – Intercultural Dia- logue vs. Encapsulation of Homeliness) ........................................................... 29 Austė Nakienė Shifts in Lithuanian Culture of the Twentieth and Twenty-first Centuries. Folk Music in Vilnius (Zmiany w kulturze litewskiej XX i XXI wieku. Muzyka ludo- wa w Wilnie) ..................................................................................................... 41 Ewa Sławińska-Dahlig Z badań nad słownictwem muzyków ludowych środkowej Polski (From the Research into the Vocabulary of Folk Musicians from Central Poland) .......... 61 Marta Wieczorek Flamenco: Contemporary Research Dilemmas (Flamenco: współczesne dyle- maty badawcze) ................................................................................................ 75 Materiały z terenu Rūta Žarskienė Brass Ensembles and Brass Bands in the Traditional Culture of Samogitia Region, Lithuania (Dęte orkiestry i zespoły w tradycyjnej kulturze Żmudzi, Litwa) ................................................................................................................ 95 Pablo González Casal, Rubén Picó Vila, Vicente Pastor Validación de parámetros para la clasificación acústica-organológica del timple (Walidacja parametrów dla klasyfikacji akustyczno-organologicznej timple) ... 117 Anastasiya Niakrasava Niektóre aspekty tradycyjnej kultury muzycznej mniejszości polskiej na Gro- dzieńszczyźnie (Properties of the Traditional Musical Culture of the Polish Minority in the Grodno Region) ....................................................................... 129 Spis treści Komentarze i omówienia Maciej Kierzkowski Brass Band Contests in Poland as an Expression of Socio-musical Movement (Konkursy orkiestr dętych w Polsce jako ekspresja ruchu społeczno-mu- zycznego) .......................................................................................................... 149 Krystyna Piątkowska Niech gra muzyka – o filmie Andrzeja Barańskiego. Powracający temat (On Andrzej Barański’s Film Niech gra muzyka. A Recurring Topic) ..................... 159 Bartosz Puliński Projekt Melodie Miasta Łodzi. Czyli o próbie praktykowania paraetnomuzy- kologii praktycznej w przestrzeni wielkomiejskiej (Project Lodz City Melo- dies. Or About an Attempt to Practice Practical Paraethnomusicology in the Urban Space) .................................................................................................... 165 Rozmowy „Kiedy umierał griot, ludzie mówili, że spaliła się biblioteka”. Justyna Badji rozmawia z Ablaye’m Badji o senegalskich strażnikach tradycji („When the Griot Died, People Said the Library Had Burned”. Justyna Badji Talks to Ablaye Badji About the Senegalese Guardians of Tradition) ......................................... 177 8 Rozprawy Łódzkie Studia Etnograficzne ISSN 2450-5544 tom 57, 2018, s. 11–28 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/LSE.2018.57.02 Piotr Dahlig [email protected] Instytut Muzykologii Wydział Historyczny Uniwersytet Warszawski Tradycyjny śpiew wielogłosowy w Polsce w perspektywie etnomuzykologii Traditional Multipart Singing in Poland in the Perspective of Ethnomusicology Streszczenie: Artykuł prezentuje historię dokumentacji wielogłosu wokalnego w Polsce, jako zja- wiska muzycznego i kulturowego oraz aktualny stan rozeznania w praktyce śpiewu wielogłosowe- go. Jako zjawisko międzykulturowe wielogłos zakorzeniony jest na pograniczach etnicznych w Karpatach i na ziemiach wschodnich, gdzie tradycje polskie stykają się z litewskimi, białoruski- mi i ukraińskimi. Obok praktyk spontanicznych – paralelizmów tercjowych, kwintowych, oktawo- wych oraz heterofonii, jako współrozbrzmiewania wariantów – obserwujemy również wpływ chó- ralnej wielogłosowości, zwłaszcza na Śląsku. Mniejszości narodowe, także na ziemiach zachodnich i północnych Polski, praktykują wielogłos jako wyróżnik podmiotowości kulturowej. Ponadto wielogłos występuje u repatriantów z Rumunii (Górale Czadeccy) i z byłej Jugosławii. Ogólnie, kierując się chronologią względną, możemy wyróżnić trzy warstwy historyczne śpiewu z elemen- tami wielogłosu: 1) heterofonia i diafonia (w kwintach), poświadczana źródłowo od XV wieku; 2) trzygłos mieszany na pograniczu polsko-litewskim (od XVIII wieku); 3) paralelizmy tercjowe w chórach kobiecych, powszechne do dziś na pograniczach etnicznych. Wielogłosowość ilustruje zarówno głęboko zakorzenioną specyfikę kultury (w odniesieniu do muzyki – wielogłos wiąże się z wolnym tempem śpiewu oraz z samowystarczalnością głosu w liturgii prawosławnej), jak i roz- wój powszechnej edukacji muzycznej. Słowa klucze: tradycyjna wielogłosowość, heterofonia, folklor muzyczny, pogranicza kulturowe, Karpaty Summary: The article presents the history of documentation of multi-part singing in Poland and the state of research on this subject. The multi-part singing as the musical and culture phenomenon is regionally limited and can be recorded in Carpathian Mountains and in the north-eastern border- land where the multi-part singing remains in some parishes the common heritage of Poland and Lithuania till today. There are also numerous examples of spontaneous heterophony in Polish-Be- lorussian and Polish-Ukrainian musical traditions, but the singing in parallel thirds prevails, par- ticularly among members of the Orthodox Church. The prerequisite of the multipart singing is a slow tempo, not typical of folk songs in ethnic Poland. The review of sources and living practice allow to discuss three historical layers of multipart singing in Poland: 1) the oldest one – heter- ophony or diaphony in fifths documented since the 15th century, 2) three-part mixed choir influ- enced by the church practice since the 18th century (north-eastern part of Poland) and 3) parallel thirds in female groups wherever the