_ g_ g Colofon In dit nummer Historica is een uitgave van de Vereniging voor Vrouwen- / Oral history / / Genderview / geschiedenis en verschijnt drie keer per jaar (februari, juni en oktober). 3 Oral history met video en de tweede 24 Els Flour Informatie op internet: www.gendergeschiedenis.nl feministische golf Sophie Bollen Redactie Josien Pieterse en Grietje Keller Greetje Bijl (public relations) / Recensie / Sophie Bollen (hoofdredactie) / Nederlands-Indië / Barbara Bulckaert (eindredactie) 27 Vriendschap en troost in de vrienden- Inge-Marlies Sanders (penningen) 6 Nederlandse koloniale vrouwen en rol van Petronella Moens Hilde Timmerman rassenbewustzijn in Nederlands-Indië Sara Tilstra (eindredactie) Barbara Bulckaert Karin Hietkamp Redactieadres / Onder de loep / Sophie Bollen / Literatuur / VUB/Vakgroep Metajuridica 28 Interviews met moffenmeiden Pleinlaan 2 12 Het onbekende levensverhaal 1050 Brussel / Recensie / E-mail: [email protected] van de bekende Antwerpse dichteres Tel. 02-6291495 Alice Nahon 30 Nieuwe perspectieven op het Manu van der Aa verzamelen, bewaren en delen van Lidmaatschap VVG, p/a IIAV, Obiplein 4, 1094 RB Amsterdam vrouwengeschiedenis Tel: 020-6651318; Fax: 020-6655812, / Textielgeschiedenis / Els Flour Internet: www.gendergeschiedenis.nl. Voor privé-personen bedraagt de contributie €27,50 per 15 Een geschiedenis van ondergoed 31 / Service en nieuwe boeken / jaar (lidmaatschap); reductie-lidmaatschap (voor studen- Chantal Bisschop ten of mensen met een inkomen onder €700,- p.m.: €22,- per jaar (studentlid, ovv collegekaartnummer). Leden van de VVG ontvangen Historica automatisch en hebben stem- / Nederlands-Indië / recht bij de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering. 18 Vergeten vrouwenstemmen uit de Voor instellingen kost een abonnement op Historica €22,-. Abonnees kunnen geen aanspraak maken op de rechten negentiende-eeuwse Indisch- van de leden. Het abonnementsgeld dient vooruit te Nederlandse literatuur worden betaald. Abonnementen worden automatisch ver- lengd, tenzij één maand voor het verstrijken van de abon- Stéphanie Loriaux nementsperiode (voor 1 december) schriftelijk is opge- zegd. U kunt lid of abonnee worden via de website, door te bel- len, door het bedrag over te maken op het VVG-gironum- mer 4102980, of door een briefkaart te sturen naar de Ver- Onder historicae eniging voor Vrouwengeschiedenis. U ontvangt dan een acceptgiro. Belgische leden maken gebruik van het volgen- de rekeningnummer: INGBNL2A (BIC-code) en Oral history NL94 INGB 0004102980 (IBAN-code). Donaties zijn ook van harte welkom. Meestal moet ik even kauwen om deze ruimte gevuld te krijgen. Deze keer was dit echter Inleveren kopij geen probleem. De rode draad doorheen dit nummer werd mij immers meteen duidelijk. De Auteurs wordt verzocht tevoren contact op te nemen met gemeenschappelijke noemer in een aantal artikels blijkt, zij het de ene keer explicieter dan de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen te weigeren. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de andere, oral history te zijn. In het eerste artikel vertellen Josien Pieterse en Grietje Keller de inhoud van hun bijdragen. Mover de meerwaarde die mondelinge getuigenissen – mét beeld – opleveren om de geschie- Bestuur Vereniging voor Vrouwengeschiedenis denis van de vrouwenhulpverlening te documenteren. Gesproken bronnen zijn vaak rijker Anneke Mulder-Bakker (voorzitter) dan een geschreven getuigenis want ze zijn directer, puurder, meer ‘gelaagd’. Niet alleen wat [email protected] ze zeggen maar ook hoe iets wordt verteld – zowel qua bijhorende emoties en mimiek, als Machteld de Metsenaere (vicevoorzitter) [email protected] qua woordkeuze – maakt deze bronnen uitermate geschikt om bepaalde onderwerpen te Eveline Buchheim (secretaris) bestuderen. Chantal Bisschop is er zo in geslaagd een boeiende geschiedenis van onder- [email protected] Maaike Messelink (penningmeester) goed in Vlaanderen op te stellen waarbij duidelijk wordt dat onderkleding meer dan alleen [email protected] een stukje textiel is. Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis én naamopvolger van het Evelien Rijsbosch (IIAV) IIAV, gaat resoluut voor oral history. Niet alleen met het project over vrouwenhulpverlening [email protected] Greetje Bijl (Historica) en de tweede golf, maar ook door de interviews van onderzoekster Monika Diederichs voor [email protected] het nageslacht te bewaren. Diederichs verzamelde een schat aan informatie door zoge- Raad van Aanbeveling van de VVG naamde ‘moffenmeiden’ te interviewen over hun relaties met Duitse militairen en de naoor- prof.dr. (em.) Piet Blaas (EUR) logse stigmatisatie en behandeling die ze hiervoor na de oorlog dienden te ondergaan. Hoe- prof.dr. Hans Blom (UvA en NIOD) prof.dr. Rosi Braidotti (UU) wel de foto’s van Bijltjesdag in de rubriek Onder de Loep boekdelen spreken, bieden de in- prof.dr. Maria Grever (EUR) terviews een belangrijke inkijk in de persoonlijke ervaring van deze ‘foute’ vrouwen. Els prof.dr. Willy Jansen (KUN) Flour, archivaris van het Belgische Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis (AVG), kan prof.dr. Paul Klep (KUN) prof.dr. Selma Leydesdorff (UvA) voorlopig alleen maar dromen van de nodige middelen om mondelinge bronnen te verza- prof.dr. Joyce Outshoorn (RUL) melen, zo vertelt ze in Genderview. Nochtans tikt de tijd angstvallig snel weg. Nog even en prof.dr. Marjan Schwegman (UU) de pioniersters van de tweede golf kunnen het niet meer navertellen. Enkele jaren geleden Historica verschijnt met steun van het Internationaal Infor- ging ik voor het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis archiefbescheiden ophalen bij matiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV), www.iiav.nl Roos Proesmans, die Dolle Mina in Vlaanderen oprichtte en door mediagenieke acties begin jaren 1970 de nationale pers haalde en de goegemeente choqueerde. Toen ik oog in oog ISSN 1382-3914 stond met deze vrouw, kon ik alleen maar een enorm respect voelen. Uiteraard had ik haar nooit persoonlijk gekend, maar door mijn opzoekingswerk voor mijn eindverhandeling in Lay-out: Pien Steringa het Dolle Mina-archief, had ik mij enigszins een beeld gevormd van een sterke en intelligen- Diges | geschiedenis & media Druk: Zet & Print, Naarden te vrouw wiens daadkracht en lef het kleinburgerlijke Vlaanderen de ogen had geopend Distributie: AM-groep, Hoofddorp voor de achterstelling van vrouwen. Ik was er dan ook even kapot van toen ik enkele weken Foto omslag: Alice Nahon voor de kapelwoning van Cantecroy, Mortsel. later het bericht kreeg dat ze overleden was. Samen met haar was een stuk geheugen van de Bron: AMVC-Letterenhuis. Vlaamse tweede golfbeweging voorgoed verdwenen. Ik had haar nog zoveel willen vragen… Sophie Bollen, hoofdredactrice Historica _ g / Oral history / Oral history met video en de tweede feministische golf Een bewogen beweging “Ik wilde altijd psychiater worden, dat heb ik vanaf mijn zesde al gewild. Als ik op de middelba- binnen een organisatie; bijvoorbeeld hulpverle- re school zei: “Ik wil dokter worden”, dan zeiden ze: “Kinderarts zeker?”“Nee, geen kinderarts. ners, verplegers, academisch geschoolden of Psychiater.”“Ja, maar dan kan je geen kinderen krijgen.”“Hoezo kan je dan geen kinderen krij- vrijwilligers. Tevens is bij de selectie rekening gen?” “Een werkende vrouw, een carrièrevrouw, dat kan niet samengaan met moederschap.” gehouden met verschillende achtergronden ten aanzien van klasse, etniciteit en seksualiteit. De “Nee, hoezo niet?” Zelfs mijn moeder zei: “Ja maar luister nou eens, je kan toch leuk Frans gaan acht geïnterviewden zijn in samenspraak met studeren, dat kan je goed combineren met kinderen krijgen.”“Maar waarom kan ik geen dok- de hoogleraren Janneke Van Mens-Verhulst en ter worden?”“Dat worden allemaal van die manwijven.”(...) Nou dat gaf bij mij een soort tegen- Berteke Waaldijk geselecteerd. Zij hebben in gevoel: ik zal jullie eens laten zien dat ik niet bang ben en dat ik gewoon ga staan voor wat ik dezelfde periode het onderzoek ‘Vrouwenhulp- wil met mijn vak. Nou, dat speelde wel een heel grote rol. Dus toen Tante Sjaan kwam, was dat verlening 1975-2000. Beweging in en rond de gewoon een manier om daar vorm aan te geven. Om er vorm aan te geven aan iets wat niet al- gezondheidszorg’ geschreven. leen bij mij leefde maar ook bij andere vrouwen leefde. Wat al een hele tijd leefde.” Het interviewmateriaal is aangevuld met his- torische beelden uit de jaren 1970 en 1980 en uiteindelijk verwerkt tot een documentaire over de geschiedenis van de vrouwenhulpverlening. / Josien Pieterse en Grietje Keller / weging. Het vastleggen van levensloopver- Deze documentaire ‘Vrouwenhulpverlening halen op video biedt inzicht in hun motivaties, ontdekken en vernieuwen’ heeft de interviews ervaringen en persoonlijke ontwikkeling. De voor een breder publiek toegankelijk gemaakt Dit is een citaat uit een interview met psychia- collectie interviews is een aanvulling op de pri- en is op hetzelfde moment gepresenteerd als de ter Nelleke Nicolai, die verontwaardigd is over maire geschreven bronnen van de tweede femi- publicatie van Mens-Verhulst en Waaldijk. de verwachtingspatronen die voor haar als nistische golf. Dmeisje en vrouw klaarlagen tijdens haar jeugd.1 De eerste fase van het project Moving Wo- Haar verontwaardiging leidt uiteindelijk tot de men’s History is voltooid met een verzameling oprichting van een aan het lezingen- en discus- van acht diepte-interviews over de vrouwen- sieplatform Studium Generale verbonden ini- hulpverlening. tiatief Tante Sjaan, dat