muziek Anima Eterna olv. Jos van Immerseel za 25 mei 2019 / Grote podia / Blauwe zaal 20 uur / pauze ± 20.50 uur / einde ± 22 uur inleiding Stephan Weytjens / 19.15 uur / Blauwe foyer 2018-2019 ken uw klassiekers Freiburger Barockorchester olv. Pablo Heras-Casado Isabelle Faust viool za 22 sep 2018 Le Concert Olympique olv. Jan Caeyers Alexander Melnikov piano vr 15 feb 2019 Camerata Bern olv. Antje Weithaas viool vr 1 mrt 2019 Camerata Salzburg Alexander Lonquich piano do 9 mei 2019 Anima Eterna olv. Jos van Immerseel Jane Gower fagot za 25 mei 2019 teksten programmaboekje Stephan coördinatie programmaboekje deSingel Anima Eterna Weytjens D/2019/5.497/070 Jos van Immerseel muzikale leiding Jane Gower fagot Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Symfonie nr 39 in Es, KV543 29’ Adagio - Allegro Andante con moto Menuetto: Allegro Allegro Concerto voor fagot en orkest in Bes, KV191 20’ Allegro Andante ma Adagio Rondo: Tempo di Minuetto pauze Serenata Notturna in D, KV239 13’ Marcia: Maestoso Menuetto Rondo: Allegretto Symfonie nr 40 in g, KV550 35’ Molto Allegro Andante Menuetto: Allegretto Allegro assai Gelieve uw GSM uit te schakelen Nieuw geluid! De inleidingen kan u achteraf beluisteren via Na een compositiewedstrijd onder studenten van desingel.be het Antwerpse Conservatorium, gecoördineerd door Selecteer hiervoor voorstelling / concert / docent en componist Wim Henderickx, introduceren tentoonstelling van uw keuze. wij 2 nieuwe geluidssignalen in deSingel. Bij de start van een voorstelling hoort u in de Concertvleugels Met bijzondere dank aan Ortwin Wandelgangen een tune van Abel Baeck. Moreau voor het stemmen en het onderhoud van de In de zalen wordt u erop geattendeerd het geluid van concertvleugels van deSingel. Moreau Pianoservice / uw smartphone uit te zetten door middel van een Kapucinessenstraat 32 / 2000 Antwerpen / +32 (0)486 ringtone van Richard He. 83 63 98 / www.moreau-pianoservice.be Mozarts late symfonieën Achtergrond Vandaag behoren Wolfgang Amadeus Mozarts laatste drie Symfonieën nrs 39, 40 en 41, waarvan er vanavond twee op het programma staan, tot zijn allerbekendste en meest geliefde werken. Ze zijn onmogelijk weg te denken uit de concertzaal. Toch hangt er nog steeds een waas van geheimzinnigheid rond Mozarts laatste bijdragen aan het symfonische genre. Met name over de vraag voor welke gelegenheid hij de werken geschreven heeft, en over de vraag of hij ze ooit heeft uitgevoerd, en zo ja waar en wanneer, is er in de loop der tijden al heel wat inkt gevloeid. Het enige dat wij met zekerheid weten over de ontstaans- geschiedenis van deze symfonieën, is dat Mozart er in de zomer van 1788 de laatste hand aan heeft gelegd. Volgens Mozarts eigenhandige werkcatalogus voltooide hij ze achtereenvolgens op 26 juni, 25 juli en 10 augustus van dat jaar. Toegegeven, dit hoeft niet noodzakelijk te betekenen dat Mozart de drie composities in hun volledigheid op enkele weken tijd schreef - hij was er misschien reeds eerder aan begonnen. Toch blijft het hoe dan ook verba- zingwekkend dat hij op anderhalve maand tijd drie onver- gankelijke meesterwerken afwerkte, bovendien binnen eenzelfde genre. Voor welke gelegenheid componeerde Mozart zijn laatste symfonieën? Volgens een hardnekkige 19de-eeuwse legende zou hij ze hebben geschreven zonder oog op een concrete uitvoering. Als een eenzaam en onbegrepen genie, genegeerd door het wispelturige Weense publiek, zou hij louter vanuit een innerlijke drang drie meesterwer- ken gecreëerd hebben die enkel en alleen voor de eeuwig- heid bestemd waren. Een uitvoering zou tijdens Mozarts leven dan ook nooit hebben plaatsgevonden. Dit beeld van een componist die in het graf wordt gelegd zonder ook maar één noot gehoord te hebben van zijn grootste meesterwerken, paste perfect in de tragische visie op de componist, die typerend was voor de 19de eeuw. Vandaag wordt aan die romantische theorie maar weinig geloof meer gehecht. Mozart had immers allerminst de gewoonte om muziek te componeren zonder een duidelijk praktisch doel voor ogen, ook niet tijdens zijn laatste levensjaren. Het ging Mozart op het moment waarop hij Mozart in 1789. Tekening van Doris van Stock. Tekening Mozart in 1789. deze symfonieën voltooide op financieel vlak trouwens niet 6 7 voor de wind. Dat is duidelijk af te leiden uit de meer dan motivisch-thematische verwijzingen. Veeleer vormt elk van twintig bedelbrieven die hij vanaf de late jaren 1780 aan deze symfonieën een zelfstandig geheel, met een heel zijn goede vriend, de zakenman Michael Puchberg schreef, eigen karakter en eigen stijlkenmerken. Het is dan ook en waarin hij onder meer klaagde dat hij zijn huur niet vooral het individuele, het unieke van ieder werk dat in het langer kon betalen. Het is heel onwaarschijnlijk dat Mozart oog springt, en minder wat hen onderling verbindt. uitgerekend in die periode drie grootschalige symfonieën Desalniettemin is het opmerkelijk dat de Symfonie nr 39 in zou hebben geschreven zonder ook maar het minste Es-groot, de eerste symfonie van de reeks, als enige begint uitzicht op een uitvoeringsgelegenheid. met een uitgebreide inleiding in de stijl van een ouverture, Wat dan wél de aanleiding mag zijn geweest voor het terwijl de laatste symfonie, de Symfonie nr 41 in C-groot componeren van deze werken, blijft tot op vandaag een (die vanavond als enige niet op het programma staat) met mysterie. Het is opmerkelijk, en heel ongewoon in Mozarts een monumentale finale besluit. Op die manier lijkt er over biografie, dat we hierover noch in zijn correspondentie, de drie afzonderlijke werken heen toch een zekere over- noch in andere eigentijdse documenten iets tastbaars koepelende muzikale boog gespannen te worden. terugvinden. In Mozarts biografie als uitvoerend kunste- naar markeert het concertseizoen van de winter 1788-1789 één grote blinde vlek. Waren de symfonieën bestemd voor een eigen concertreeks die Mozart plande in het nieuwe Symfonie nr 39 in Es, KV543 Weense casino? Werden de uitvoeringen afgelast bij gebrek aan belangstelling, zoals destijds blijkbaar wel De Symfonie nr 39 in Es-groot, KV543 is geschreven voor vaker voorkwam? Of schreef Mozart de symfonieën fluit, twee klarinetten, fagotten, hoorns en trompetten, misschien veeleer met een concertreis naar Londen in het pauken en strijkers. De hobo’s spelen niet mee. De plecht- achterhoofd, die echter nooit heeft plaatsgevonden? Het statige Adagio-inleiding herinnert aan een barokke Franse zijn maar enkele hypotheses. ouverture. Met name de gepunteerde ritmiek (lang-kort), de Wat er ook van zij, in de jaren na 1788 hebben er zich aangehouden akkoorden die afgewisseld worden met alsnog een aantal gelegenheden voorgedaan waarop één toonladderfiguren, en de prominente rol voor de pauken, of meer van deze symfonieën ten gehore gebracht kunnen verlenen deze openingsmuziek een majestueus karakter. zijn. Zo gaf Mozart in het voorjaar van 1789 een concert in Enkele bijzonder scherpe dissonanten zorgen voor een Dresden, waar tenminste één symfonie van hem gespeeld dramatische toets. werd en een concert in Leipzig waar twee of drie symfonie- De eigenlijke eerste beweging Allegro, in de maat 3/4, sluit en van hem op het programma stonden. In 1790 voerde hij hier naadloos bij aan. Het deel is geschreven in de sonate- eigen symfonieën uit in de steden Frankfurt en Mainz. In vorm. Het eerste thema, voorgedragen door de strijkers en 1791 tenslotte, Mozarts laatste levensjaar, vond er een ondersteund door houtblazers, is gebaseerd op een concert plaats van de Weense Tonkünstler Societät, onder gebroken drieklank. Het wordt verrassend genoeg in een de leiding van Antonio Salieri, waarbij “Eine große Sinfonie zachte dynamiek voorgedragen en vertoont een uitgespro- von der Erfindung des Hrn. Mozart” geprogrammeerd ken lyrisch karakter - eigenschappen die we bij Mozart stond. Uiteraard is het onwaarschijnlijk dat Mozart bij al eerder van een tweede thema verwachten. Na de brug deze gelegenheden zijn laatst voltooide symfonieën volgt het tweede thema, eveneens gespeeld door strijkers telkens links zou hebben laten liggen. en houtblazers, en samengesteld uit een aaneenrijging van verschillende motieven. Het ‘galopmotiefje’ waarmee de expositie besluit, vormt vervolgens het uitgangspunt voor de doorwerking. Daarop volgt de reëxpositie, die in grote Muzikale kenmerken lijnen het patroon van de expositie volgt en uiteindelijk uitmondt in een coda, die met zijn dalende loopjes van Hoewel Mozarts laatste drie symfonieën soms als een zestiende noten de inleiding in herinnering roept. symfonische trilogie omschreven worden, zijn ze strikt De rustige tweede beweging, Andante con moto, begint genomen niet echt als een onlosmakelijke eenheid opge- met een eerste thema, dat door de strijkers wordt voorge- vat. Zo is er geen sprake van duidelijke onderlinge steld. De gepunteerde ritmiek verwijst nogmaals naar het 8 9 begin van de symfonie. In het tweede thema treden de de romantici voor Mozarts voorlaatste symfonie heeft zeker blazers meer op de voorgrond. Van een motivische verwer- te maken met het karakter van het werk. Het is één van de king van deze thema’s is er in deze beweging niet echt enige symfonieën van Mozart in een kleine tertstoonaard. sprake. De nadruk ligt veeleer op de harmonische en In Mozarts eigen tijd werd de toonaard g-klein geassoci- dynamische inkleuringen van de muzikale ideeën. Ook eerd met innerlijke onrust en hartstocht. De Amerikaanse tempowijzigingen zorgen voor de nodige variatie. De pianist, muziektheoreticus en Mozartkenner Charles overwegend stralende sfeer wordt nu en