MALTEPE ÜNVERSTES MESLEK YÜKSEKOKULU Uzaktan Eitim: Türk Dili 1 Hazrlayan ve sunan: Ör. Gör. Yusuf ÇOTUKSÖKEN 1. BÖLÜM (1. ve 2. HAFTA) Dil ve letiim çerik: * Bu bölümde ilkin Türk Dili dersinin genel amaçlar açklanacak. * letiim ve dil konularnda (doal dil, beden dili) metinler okunup tartlacak. * Metin ve metin türleri. * Yaz türü: Söylei. Dil bilgileri: Dilin douu. Dil ve toplum. Dil ve düünce. Dil ve edebiyat. *Dilin türleri. * SLAYT 1 Balk: Türk Dili 1 dersinin tanm * Merhaba! Sizlerle bu öretim ylnda, 2 yaryl Türk Dili dersi yapacaz, haftada 2 saat. Önce tartalm: Sizce bu ders niçin konulmu olabilir? Bu dersten beklentileriniz nedir? (Örencilerin yantlarn aldktan sonra öretim eleman dersle ilgili ksa açklayc bilgiler verir, bu yarylda neler yaplacan anlatr.) (10 dakika kadar) SLAYT 2 Balk: Ön-haz rlk: Yaamdaki güzellikler Ne güzeldir Ne güzeldir dört gözle beklediin bir haberin gelmesi. Arnn dinmesi. Y llar sonra bir gün bir yerde çocukluunda annenin senin için yapt kurabiyelere rastlamak. Yamurdan sonra açan Güne. Buz gibi sokaktan scack eve girmek. Yorgunluktan bitmiken yataa uzanmak. Tuttuun takmn ezeli rakibini yenmesi. K zgn kumlarda uzun uzun yattktan sonra bedeni denizin serinliine brakmak Sabahlar kzarm ekmek kokusu ile uyanmak.. Bir doktor muayenehanesinin kapsnda üpheleri datm olarak sevinçle çkmak. Bir bahçenin önünden geçerken duyduun hanmeli kokusu. Sabah uyanp o günün tatil olduunu hatrlamak. " Artk bitti" derken seni arayvermesi. Yal ana babann hala çaldnz kapnn arkasnda ya da hattn öbür ucunda olmas. Frndan yeni çkm ekmein köesi. Bir köede birbirine sarlm uyuyan kedi 1 yavrular. Evinden pimekte olan yemek kokusunun yaylmas. Souktan titrerken eline tututurulan bir bardak çay. Meteliksiz bir günde çoktandr giymediin ceketin cebinden para çkmas. Uzun scak bir çnar alt. SLAYT 3 Balk: Sabahtan beri ayan vuran ayakkablar çkardn an. Sudan bir sebeple küstüün arkadanla barmak. Y kanm, ütülenmi2, mis gibi kokan yatak takmlarnn koynunda uyumak. Bir sandaln kenarna oturarak bacaklarn denize sallandrmak En sevdiin yemein ilk lokmasn azna aldn an. EN ÖNEMLISI NEFES ALMAK, KONUMAK, DUYMAK, YÜRÜMEK, GÖRMEK, ANLAMAK. Ne güzeldir arkadalarndan, sevdiklerinden, sevgiliden alacan scack bir merhaba.... HEPNZE MERHABA!... * Biz de size bu öretim yl banda “Merhaba!” diyoruz. Okuduumuz metinle ilgili olarak unu soralm: Sizin için “ne güzeldir!” diyebileceiniz daha baka neler var? Ksaca anlatr msnz? SLAYT 4 Balk: Dilin tanm ve ilevleri Anlama-kavrama imdi de dili ve ilevlerini anlatan bir metni (Yusuf Çotuksöken’in metni) okuyup üzerinde tartalm. (Metni sesli okurken, sözcükleri doru ve anlalr biçimde seslendirelim, vurgulara ve duraklara özen gösterelim. Bu arada önemli bulduumuz cümlelerin altn çizelim.) SLAYT 5 Balk: DL NEDR? LEVLER NEDR?- Yusuf ÇOTUKSÖKEN “En deerli varl nz nedir?” diye sorsalar herkes ayr yant verir: Kimi salm, kimi ailem, kimi aklm, kimi ülkem, kimi sevgilim, kimi dinim …kimi de dilim der. öyle bir düünecek olursak, en deerli varl m dilimdir diyenlerin hakl olduunu düünmeye balarz. Nasl m? öyle: nsanolu doal ve toplumsal çevresini hep dili araclyla tanmtr. Ünlü bir düünürün güzel bir sözü vardr: “Dilimin snrlar dünyamn snrlar” (Witgenstein) diye. Diyesim o 2 ki, benim içine doduum dünyay ben dilim araclyla kavryor, yorumluyor ve güzelletirmeye çalyorum. SLAYT 6 Balk: Peki dil nedir? Çok deiik tanmlar yaplmtr, bundan sonra da yaplacaktr. Herkes kendi açsndan, duruuna, amacna göre tanmlayabilir dili. Salt dil açsndan bakldnda dil, belli bir anlam üretmek üzere seslerin belirli bir s raya göre dizilmesidir. Kii açsndan “duy-gular, düünceleri, tasarmlar bakalarna aktarmaya yarayan gelimi bir dizge” olarak tanmlanabilir. Düünce/düünme balamnda dil “insann d-dünya üzerine yapt düünsel üretimi yanstmaya yarayan kavramlardan oluan dizgedir. Onlara göre dil düünceyi, düünce dili sürekli etkiler. letiim açsndan bakldnda kiiler ve kurumlar arasnda ba kuran, ilikiyi salayan sesli/yazl araçtr. Kültür açsndan da dil “en geni anlamda kültürün oluturucusu, saklaycs ve taycs olan toplumsal kurumdur. Ulus açsndan ise, tek tek bireyleri belli ekonomik, tarihsel, ülküsel amaçlar dorultusunda birletiren, toplum haline getiren en etkili kurumdur. Dil bir soyutlamadr aslnda. Ne demek bu? Açklayalm: Biz, dünyay sözcük ve söz dizileri kurarak anlamaya ve anlatmaya çal 2 yoruz. Sözcükler üretiyoruz, çevremizdeki her somut nesneye bir ad veriyoruz, soyut durumlar da adlandrabiliyoruz. Durum, eylem, balant, iliki gibi durumlar için kullanacamz sözler de yaratyoruz. Özetle d dünyay dilimizle yeniden kuruyoruz. Bunu da soyutlama adn verdiimiz yöntemle yapyoruz. Bununla da yetinmiyoruz. Zihinsel ve bedensel üretimimizle elde ettiimiz bilgi, düünce, tasarm, vb’yi dille somutlatrabiliyoruz. Özellikle yaznn bulunuundan sonra bunlar yazya geçirip günümüzün insanlarna ve gelecek kuaklara aktarabiliyoruz. SLAYT 7 Balk: Her birimiz bu dünyaya dilyetisiyle, dil örenme yetisiyle doduk, bu yetimizi çevremizin yardmyla gelitirerek içinde yaad mz toplumun dilini örendik, bu dil araclyla çevremizle iletiim kurmaya baladk. Kiiliimiz ve kimliimizi oluturduk. Bu süreç her insan için böyledir. nsan dndaki canllarn da bir dili olduunu söylüyor uzmanlar, ama onlarn dilleri insan dili gibi karmak ve çok ilevli deil. Çou kez içgüdüsel özellikler tayor, gelimiyor… nsanolu, yaamn hemen her kesitinde dilini çok amaçl, çok ilevli olarak kullanyor. öyle bir düünün bir günde kaç saat konuuyoruz, dinliyoruz, okuyoruz, yazyoruz, yani dilimizi etkin ve edilgin biçimde kullanyoruz? Kiiye, çevreye, koullara, durumlara göre deiebilir ama bir gerçek var ki, günün önemli bir bölümünü dilimizi kullanarak geçiriyoruz, i2, aile, arkada çevresinde. SLAYT 8 Balk: 3 Dil birden çok ilevi olan bir toplumsal kurumdur: Yalnzl mz gidermek, bir sorunumuzu çözmek, bir derdimizi paylamak gibi amaçlarla yaknlarmzla bir araya gelip söyleiyor, onlar telefonla arayp konuuyoruz (iletiim ilevi). Gün geliyor, bamzdan geçen bir iyi bir olay sevinçle, cokuyla, kötü bir olay ise üzülerek, korkunç bir olay ürküntüyle anlatyoruz. Evde bir tamir yaparken çekici yanllkla elimize vurduumuzda kendimizi tutamayp azmzdan küfürler kaçrveriyoruz (anlatm ilevi). Ders verirken bizi dinlemeyen örencileri tatl sert bir dille uyaryoruz (uyarma ilevi) ya da verdiimiz ödevleri zamannda bitirip teslim etmeleri gerektiini söylüyoruz (buyurma ilevi). Sevdiklerimize çok yumuak bir dil kullanyoruz, hele sevdiimiz çok özel bir kimseyse içimizden geçen en güzel sözlerle ona sesleniyoruz ya da içimize yeni katlan birini çevremizdekilere tantyoruz (çar ilevi). Dedikoduyu sevdiimizden olacak, kendimize yakn bildiklerimizle bir araya geldiimizde birilerini çekitirmeden edemiyoruz (kiileraras iliki ilevi). Bizden alanmzla ilgili bir konuma yapmamz istendiinde, bir topluluun karsnda ciddi, planl, ilgi çekici bir biçimde anlatmak için u/ra veriyoruz (toplumsal ilev). Kimi insanlarmz (kimi sanatçlar) dille plastik bir malzeme gibi oynuyorlar, yani iir yazyorlar, romanlar öyküler yazyorlar(yaznsal/ sanatsal ilevi). Dü kurmadan yaayabilir miyiz? Dülerimizi, hayallerimizi, gelecee ilikin planlarmz bakalaryla paylayoruz (düsel ilev). Yaadmz yeri, tandmz bir kimseyi, çevremizdeki bir arac belirgin ve ayrc özellikleriyle tantmaya çalyoruz (betimsel i2levi)…Böylelikle insanlarla iletiim kurmak, birtakm duygu ve düünceleri paylamak istiyorlar. unu da unutma-yalm: Çou kez, anlattklarmzda dilin birkaç i2levini birden kullanabilmekteyiz. SLAYT 9 Balk: Dikkat ettiyseniz bütün bunlar, bu yapp etmelerimizi çevremizdekilerle iletiim kurmak, bir toplulua aidiyetimizi pekitirmek, birtakm duygu ve düünceleri paylamak, belli bir amaç uruna ibirlii yapmak, dayanma içine girmek gibi amaçlarla yapyoruz. Böylelikle bir topluluun bireyi olma konumuna da gelmi oluyorum. Dilim beni birey, kii, yurtta olma sürecinde hep destekliyor. Sözlerimi öyle noktalayabilirim: Dilim varsa ben de varm, dilim benim kiisel ve toplumsal kimliim-dir bir bakma. Bütün soyut ve somut üretimimiz dilimizde bir karlk bulur. Yaamak, birlikte mutlu olmak demek olduuna göre, dilimizi insan haklarn gözete-rek, en ilevsel biçimde kullanma becerisini de iyi biçimde örenmemiz gerekir. Ralph Nicols’un u sözü anlaml: “Tüm insanlarn en temel gereksinimi anlamak ve anlalmaktr. nsanlar anlamann en iyi yolu onlar dinlemektir.”Peki, imdi de biz soralm: Anlalmak için ne yaplmaldr? Yant açk, dilin ilevlerinin ayrdnda olup dili etkili biçimde kullanabilmek. SLAYT 10 Balk: Anlama-kavrama sorular: 4 1) Dilin birey/kii açsndan önemi nedir? 2) Dilin toplum/ulus açsndan önemi nedir? 3) Günlük konumada dilinizi hangi ilevleriyle kullandnz örnekleriyle anlatnz. SLAYT 11 Balk: Söylei (sohbet) Yaz türü: Bu metin bir söyleidir. Söylei (sohbet) deneme ile köeyaz (fkra) ile benzerlikleri çok olan bir yaz türüdür. Tpk benzeri yaz türlerinde olduu gibi söyleide de yazar okurlaryla söyleiyormu gibi, seçtii konuda kendi görülerini rahatça dile getirir, okurunu düündürmek, söyleiye onu da katmak ister. Genellikle günlük konular üzerine yazlan söyleide yaln, açk, kvrak bir dil kullanlr. Yazar zaman zaman sorular sorarak dikkati canl tutmaya çalr. Okurlarn çok sevdii türler arasnda yer aldn söylemeliyiz. Söylei türünde Ahmet Rasim (Ramazan Sohbetleri), Suut Kemal Yetkin (Edebiyat Söyleileri), Nurullah Ataç (Karalama Defteri), evket Rado (Eref Saati), ünlenmilerdir. Son yllarda “röportaj" da söylei sözüyle karlanmaya baland. Bu konuda röportaj ile ilgili bilgileri almanzda yarar var. Ayrm nedir diye soracak olursanz öyle bir açklama yaplabilir: Söyleide sadece yazar ve yaz s vardr. Röportaj anlamndaki