REDNIOWIECZE Polskie i Powszechne Tom 1 (5) NR 2705 REDNIOWIECZE Polskie i Powszechne Tom 1 (5) pod redakcj¹ Idziego Panica i Jerzego Sperki Wydawnictwo Uniwersytetu l¹skiego Katowice 2009 Redaktor serii: Historia Sylwester Fertacz Recenzent B³a¿ej liwiñski Publikacja bêdzie dostêpna po wyczerpaniu nak³adu w wersji internetowej: Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com l¹ska Biblioteka Cyfrowa www.sbc.org.pl Treæ Wstêp (Idzi Panic, Jerzy Sperka) ............ 7 Wykaz skrótów instytucji, czasopism, publikacji, serii wydawniczych i wydaw- nictw ród³owych . ........11 Artyku³y i rozprawy Jakub Morawiec: Kontakty Olafa Tryggvasona z Jomsborgiem pomiêdzy legend¹ a historyczn¹ rzeczywistoci¹ . ........19 Fjodor Uspenskij: The Baptism of the Bones of the Princes Oleg and Yaropolk. (On the Interpretation of the Chronicle Entry of 1044) . 43 Dariusz Adamczyk: Miêdzy Kijowem a Gnieznem. Wybrane aspekty topografii i funkcji arabskiego srebra na ziemiach s³owiañskich w X i na pocz¹tku XI wieku . ................66 Sirpa Aalto: Band of Brothers The Case of the Jómsvikings . 80 S³awomir Pelczar: Wojny W³adys³awa Odonica z W³adys³awem Laskonogim w latach 12281231 . ........100 Jan Têgowski: Nowe ród³a do kwestii datacji objêcia rz¹dów na Rusi przez W³a- dys³awa Opolczyka . .............127 Katarzyna Niemczyk: Kilka uwag do genealogii El¿biety Pileckiej-Granowskiej i jej rodziny . 138 Jerzy Sperka: Nieznane fakty dotycz¹ce napadu na klasztor Paulinów w Czêsto- chowie w 1430 roku . ........152 Jana Grollová: Formování nauky o sedmi smrtelných høíích a její reflexe v díle Tomáe ze títného a Petra Chelèického . 177 6 Treæ Sobies³aw Szybkowski: O krêgu rodzinnym podkanclerzego Królestwa Grzego- rza Lubrañskiego . .........195 Tomasz Micha³ Gronowski OSB: Zamek w Tyñcu . .......213 Polemiki i dyskusje Jaros³aw Nikodem: W³adys³aw Jagie³³o, Jan z Têczyna i domniemany kryzys legitymizacyjny w Polsce lat 13991402 . ........231 Janusz Kurtyka: Kilka s³ów o kryzysie legitymizacyjnym lat 13991402 i o kry- zysie polemiki naukowej . .........250 Wstêp Kolejny tom redniowiecza Polskiego i Powszechnego, publikacji Zak³adu Historii redniowiecznej Instytutu Historii Uniwersytetu l¹skiego w Katowicach, podobnie jak wczeniejsze, przynosi przegl¹d badañ mediewistycznych prowadzo- nych nie tylko w orodku górnol¹skim, ale tak¿e w innych centrach krajowych i zagranicznych. Czêæ Artyku³y i rozprawy otwiera obszerny artyku³ Jakuba Morawca (In- stytut Historii Uniwersytetu l¹skiego), w którym autor na podstawie szerokiej kwerendy w ród³ach i literaturze przedmiotu kreli sylwetkê króla Norwegii Olafa Tryggvasona i opisuje jego zwi¹zki z legendarnym Jomsborgiem, uto¿sa- mianym przez wiêkszoæ historyków z Wolinem. Z krêgiem skandynawskim wi¹¿e siê równie¿ artyku³ fiñskiej badaczki Sirpy Aalto (Uniwersytet Joensuu), która porusza kwestie mieszania siê elementów historycznych i fikcyjnych w prze- kazie Sagi o Jomswikingach. Wród badaczy panuje bowiem opinia, ¿e historia ta jest literack¹ fikcj¹, ale opart¹ na historycznych wydarzeniach. W tym kon- tekcie znaczenia nabieraj¹ opisane w sadze wydarzenia, które autorka analizu- je, a mianowicie: za³o¿enie Jomsborga, bitwy w Hjörungavag (oko³o 987) i pod Svoldr. Kolejny artyku³ zosta³ napisany przez Fiodora Uspieñskiego (Instytut Nauk Slawistycznych Rosyjskiej Akademii Nauk) i dotyczy przeniesienia szcz¹tków dwóch ksi¹¿¹t z dynastii Rurykowiczów, Olega (zm. w 977) i Jarope³ka (zm. w 980), dokonanego w 1044 roku przez ksiêcia kijowskiego Jaros³awa M¹dre- go. Poniewa¿ przy okazji tej ceremonii szcz¹tki ksi¹¿¹t zosta³y ochrzczone, historyk próbuje odpowiedzieæ na pytanie, w jakim celu Jaros³aw dokona³ chrztu szcz¹tków ksi¹¿¹t zmar³ych w pogañstwie. Okresu wczesnego redniowiecza dotyczy tak¿e niezwykle inspiruj¹cy arty- ku³ Dariusza Adamczyka (Universität Hannover). Autor na podstawie analizy skar- 8 Wstêp bów z X i pierwszej po³owy XI wieku, znalezionych na obszarach nad rodkowym Dniestrem i w Wielkopolsce, przedstawia skutki wci¹gniêcia ziem s³owiañskich do arabskiej sieci handlowej. Stawia jednoczenie ciekaw¹ hipotezê, ¿e chêæ podpiê- cia siê Polan pod ba³tyckie szlaki przep³ywu arabskiego srebra by³a jedn¹ z istot- niejszych przyczyn skierowania podboju w pierwszej kolejnoci na Pomorze. Kolejne studium napisa³ S³awomir Pelczar (Rzeszów), który wykorzystuj¹c najnowsze badania nad dziejami Polski pierwszej po³owy XIII wieku, rekonstruuje przebieg toczonego w latach 12281231 konfliktu o Wielkopolskê miêdzy W³ady- s³awem Odonicem a jego stryjem W³adys³awem Laskonogim. Autor stawia hipote- zê, ¿e sukces Odonica w 1229 roku, kiedy to ksi¹¿ê pokona³ Laskonogiego i pozbawi³ go ksiêstwa, nie by³by mo¿liwy bez korzystnego sojuszu politycznego, jaki Piast ten zawar³ z Konradem Mazowieckim, co w dotychczasowej literaturze historycznej nie by³o wystarczaj¹co wyeksponowane. Jan Têgowski (Instytut Historii Uniwersytetu w Bia³ymstoku) w swoim ar- tykule zakwestionowa³ natomiast dotychczasow¹ datê objêcia rz¹dów na Rusi Czerwonej przez W³adys³awa Opolczyka, a mianowicie 10 padziernika 1372 roku, kiedy to Ludwik Wêgierski wystawi³ dokument przekazuj¹cy te ziemie w rêce ksiêcia opolskiego. Wykorzystuj¹c do swych rozwa¿añ w wiêkszoci nieznane do tej pory ród³a, badacz przesuwa datê nadania Rusi W³adys³awowi Opolczykowi na okres przed 19 maja 1371 roku. Przyczynê nadania widzi nato- miast jako próbê zabezpieczenia ziem ruskich przed Litwinami, a nie jak do tej pory jako formê wynagrodzenia ksiêcia opolskiego po tym, jak utraci³ urz¹d palatyna Wêgier. Tekst Katarzyny Niemczyk (Instytut Historii U) przybli¿a nam s³abo do tej pory zbadane kwestie dotycz¹ce dwóch pierwszych ma³¿eñstw El¿biety Pilec- kiej-Granowskiej, póniejszej trzeciej ¿ony króla W³adys³awa Jagie³³y. W arty- kule zosta³y tak¿e wyjanione kwestie genealogiczne, dotycz¹ce mê¿ów El¿biety, a mianowicie Wis³a Czambora i Jana z Jièina, które w dotychczasowej literaturze historycznej by³y b³êdnie prezentowane. Charakter genealogiczny ma równie¿ studium Sobies³awa Szybkowskiego (Instytut Historii Uniwersytetu Gdañskiego), które stanowi zarówno polemikê z niedawno opublikowan¹ monografi¹ genealo- giczn¹ rodu Godziembów (autorstwa Jana Pakulskiego), jak i jej uzupe³nienie. Opar- te na niewykorzystanych dotychczas ród³ach archiwalnych stanowi cenny przy- czynek do lepszego poznania przedstawicieli jednej z rodzin elity politycznej Polski XV wieku. Artyku³ Tomasza Micha³a Gronowskiego OSB (Instytut Historii U) z kolei omawia redniowieczne zabudowania klasztoru w Tyñcu, okrelane mianem za- mek lub opatówka, które zlokalizowane s¹ w pó³nocno-zachodniej czêci wzgórza. Wykorzystanie nieznanych dotychczas archiwaliów pozwoli³o autoro- wi udowodniæ wbrew przyjêtym do tej pory opiniom ¿e tyniecki zamek nigdy nie by³ w³asnoci¹ monarsz¹ i nie by³o w nim, poza wyj¹tkowymi sytua- cjami, i to raczej we wczeniejszym okresie (XIII wiek), sta³ej za³ogi. Od pocz¹tku Wstêp 9 by³ natomiast czêci¹ klasztoru i rezydencj¹ opata oraz pe³ni³ funkcjê centrum zarz¹du domen¹ klasztorn¹, któr¹, oprócz klucznika, nadzorowa³ (przynajmniej od koñca XV wieku) osobny urzêdnik, zwany starost¹. Artyku³ Jerzego Sperki (Insty- tut Historii U) omawia z kolei wydarzenia zwi¹zane z napadem na klasztor Pauli- nów w Czêstochowie w 1430 roku. Wykorzystuj¹c nieznane do tej pory ród³a s¹dowe, nie tylko potwierdza wydarzenia przedstawione przez Jana D³ugosza, ale tak¿e wnosi wiele nieznanych dot¹d szczegó³ów, w tym wymienia kolejnego uczestnika tej eskapady, którym okaza³ siê Rogala Wyszel z Kozolina, rycerz mazo- wiecki, bêd¹cy na s³u¿bie u ksiêcia widrygie³³y. Kolejny tekst zosta³ napisany przez Janê Grollov¹ (Uniwersytet w Ostrawie) i dotyczy problemu siedmiu grzechów g³ównych w twórczoci dwóch mylicieli, teologów i pisarzy husyckich Tomáa ze titného i Petra Chelèického. Prezentowany tom zamykaj¹ (czêæ Polemiki i dyskusje) artyku³y Jaros³awa Nikodema (Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) i Janusza Kurtyki (Instytut Pamiêci Narodowej, Instytut Historii PAN), które dotycz¹ tzw. kryzysu legitymizacyjnego po mierci królowej Jadwigi (zm. w 1399) i problemu namiestnictwa Jana Têczyñskiego w Ma³opolsce oraz w ziemiach ³êczyckiej i sieradzkiej. Polemika na ten temat zapocz¹tkowana artyku³em J. Kurtyki w poprzednim tomie redniowiecza... prezentuje odpo- wied poznañskiego historyka i zgodnie z przyjêtymi zasadami, ustosunkowanie siê do niej badacza krakowskiego. Idzi Panic, Jerzy Sperka Wykaz skrótów instytucji, czasopism, publikacji, serii wydawniczych i wydawnictw ród³owych1 ACCP Acta capitulorum Cracoviensis et Plocensis selecta (14381523, 1438 1525). Wyd. B. Ulanowski. AKH. T. 6. Kraków 1891 ACI Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta. T. 13. Wyd. B. Ulanowski. Kraków 19021918 AGAD Archiwum G³ówne Akt Dawnych w Warszawie AGZ Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyñskiego we Lwowie. T. 125. Wyd. O. Pietruski, X. Liske, A. Prochaska. Lwów 18681935 AKapKr Archiwum Kapitu³y Katedralnej w Krakowie AKH Archiwum Komisji Historycznej [Polskiej] Akademii Umiejêtnoci AKP Archiwum Komisji Prawniczej [Polskiej] Akademii Umiejêtnoci Akta unii Akta unii Polski z Litw¹ 13851791. Wyd. S. Kutrzeba, W. Semkowicz. Kraków 1932 AMetrKra Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie AOfKr Acta Officialatus Cracoviensis w AMetrKr AP Archiwum Pañstwowe AS Archiwum ksi¹¿¹t Lubartowiczów Sanguszków w S³awucie. T. 17. Wyd. Z.L. Radzimiñski, P. Skobielski, B. Gorczak. Lwów 18871910 ASP Akta Stanów Prus Królewskich. T. 17. Wyd. K. Górski,