P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 ARKUSZ CHOJNICE (164) Warszawa 2009 r. Autorzy: Adam Szel ąg*, Bogusław B ąk*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Dariusz Grabowski* we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – A. Szel ąg.............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Szel ąg................................................. 4 III. Budowa geologiczna – B. B ąk, A. Szel ąg.......................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – B. B ąk, A. Szel ąg ................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin. – B. B ąk, A. Szel ąg ................................................. 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – B. B ąk .............................................. 14 VII. Warunki wodne – A. Szel ąg ............................................................................................ 16 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 16 2. Wody podziemne.................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko .......................................................................... 20 2. Osady wodne – I. Bojakowska ............................................................................... 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ........................................ 26 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ................................................................... 28 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – B. B ąk, A. Szel ąg ....................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Szel ąg..................................................................... 35 XII. Zabytki kultury – A. Szel ąg............................................................................................. 46 XIII. Podsumowanie – A. Szel ąg, B. B ąk, K. Wojciechowska ................................................. 48 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 50 I. Wst ęp Arkusz Chojnice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Oddziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie (plansza A) oraz w Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA i Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie (plansza B). Map ę wykonano zgodnie z Instrukcj ą opracowania Mapy geo śro- dowiskowej Polski w skali 1:50 000, (Instrukcja..., 2005). Przy opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Chojnice Mapy geologiczno- gospodarczej Polski (MGGP) w skali 1:50 (Bąk, Szel ąg, 2003). Opracowanie sporz ądzono na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Mapa geo środowiskowa Polski jest syntetycznym, kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin, gospodarki zło Ŝami, wybranych elementów górnictwa i przetwórstwa kopalin a tak Ŝe stanu geochemicznego ziemi i mo Ŝliwo ści składowania odpadów na tle wy- branych elementów hydrogeologii, geologii inŜynierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera zaktualizowane tre ści MGGP, a plansza B nowe tre ści dotycz ące składowania odpadów i geochemii środowiska wchodz ące w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”. Przeznaczona jest ona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działa ń gospodarczych. Słu Ŝyć ma instytucjom, samorz ądom terytorialnym i administracji pa ństwowej w podejmowaniu decyzji dotycz ących gospodarki zasobami środowiska przyrod- niczego oraz planowania przestrzennego. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą stanowi ć pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych progra- mów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Mapa mo Ŝe te Ŝ by ć przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczno ści oraz w edukacji na wszyst- kich szczeblach nauczania. W opracowaniu przeanalizowano i wykorzystano materiały archiwalne pochodz ące z Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warsza- wie, Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego i Marszałkowskiego w Gda ńsku i jego Oddziału Zamiejscowego w Słupsku, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gda ńsku, Instytutu Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Zespołu Parków Krajobrazowych oraz urz ędów powiatowych i gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie prac terenowych. Klasyfikacj ę sozo- logiczn ą złó Ŝ uzgodniono z Geologiem Wojewódzkim w Słupsku. 3 Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla kom- puterowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Chojnice o powierzchni 305 km 2 rozci ąga si ę mi ędzy 17°30' a 17°45' długo ści geograficznej wschodniej i 53°40' a 53°50' szeroko ści geograficznej północnej. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym le Ŝy on na Pojezierzu Południowopomor- skim na styku trzech mezoregionów: Równiny Charzykowskiej, Pojezierza Kraje ńskiego i Borów Tucholskich (Kondracki, 2000) (fig. 1). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Chojnice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000) 1 – granica mezoregionu, 2 – numer mezoregionu, 3 – zbiornik wód powierzchniowych Mezoregiony Pojezierza południowobałtyckiego: 314.67 – Równina Charzykowska, 314.69 – Pojezierze Kraje ńskie, 314.71 – Bory Tucholskie, 314.72 – Dolina Brdy, 314.73 – Wysoczyzna Świecka Równina Charzykowska obejmuje swoim zasi ęgiem północno-zachodni ą cz ęść arkusza pokrywaj ąc obszar sandru w górnym dorzeczu Brdy. Jest to teren o typowej rze źbie młodo- 4 glacjalnej poło Ŝony na wysoko ści 120–180 m n.p.m. (na omawianym arkuszu 120– 160 m n.p.m.) Wyst ępuj ące w jego obr ębie liczne polodowcowe zagł ębienia wypełnione s ą wodami jezior. Równina jest pokryta lasem, stanowi ącym cz ęść Borów Tucholskich. Od południa graniczy ona z Pojezierzem Kraje ńskim, rozci ągaj ącym si ę pomi ędzy doli- nami trzech rzek: Gwdy, Brdy i Noteci. Jest to wysoczyzna ukształtowana w czasie zlodowa- ce ń północnopolskich, której wzniesienia przekraczaj ą nierzadko 200 m n.p.m. (na omawia- nym arkuszu 130–180 m n.p.m.). Obok moren akumulacyjnych wyst ępuj ą na jej obszarze tak Ŝe kemy, ozy, rynny lodowcowe i doliny dopływów najwi ększych rzek. Wschodni ą cz ęść omawianego obszaru zajmuj ą Bory Tucholskie. Jest to region obejmu- jący sandr pomorskiej fazy zlodowacenia w dorzeczu Wdy i środkowego dorzecza Brdy, sta- nowi ący niejako kontynuacj ę sandru Równiny Charzykowskiej. Prawie w cało ści jest on po- kryty borem sosnowym, jednym z najwi ększych w Polsce. Na jego obszarze wyst ępuj ą liczne jeziora wytopiskowe, z których najwi ększe i najgł ębsze – Wdzydze, znajduje si ę poza grani- cami arkusza. Istotnym elementem urozmaicaj ącym rzeźbę terenu s ą rynny jeziorne i gł ębokie doliny rzeczne, których bieg pokrywa si ę na wielu odcinkach z dawnymi szlakami odpływu wód sandrowych. Najwi ększ ą rzek ą przepływaj ącą przez obszar omawianego arkusza jest Brda. Nieodł ącznym elementem krajobrazu tego regionu s ą polodowcowe zagł ębienia wypełnione wodami jezior, głównie rynnowych, z których najwi ększymi s ą Charzykowskie, Ostrowite i Trzemeszno. Oprócz znaczenia krajobrazowego i ekologicznego stanowi ą podstaw ę gospo- darki rybackiej i turystyki. Obszar arkusza Chojnice znajduje si ę w pomorskiej dzielnicy klimatycznej. Charakte- ryzuje j ą wpływ wzajemnego oddziaływania mas powietrza oceanicznego i kontynentalnego (Kaczorowska, 1977). Przewa Ŝaj ą tu wiatry południowo-zachodnie i zachodnie powodujące przez wi ększ ą cz ęść roku dominacj ę oceanicznych mas powietrza. Urozmaicona rze źba tere- nu, obecno ść lasów i licznych jezior sprawia, Ŝe lokalne warunki klimatyczne s ą zmienne i kontrastowe. Średnia roczna temperatura powietrza tego obszaru wynosi 6,5–7,0°C, a suma rocznych opadów w ci ągu roku si ęga 600–650 mm. Lato jest do ść chłodne i krótkie ( średnio 60 dni), a zima stosunkowo długa (90 dni). Około 50% obszaru arkusza pokrywaj ą lasy, głównie sosnowe z domieszk ą d ębu, grabu wi ązu i osiki. Ich zwarte obszary zwane Borami Tucholskimi s ą najwi ększym zwartym kom- pleksem le śnym w Polsce. Pokrywa on szerokim pasem północn ą i północno-wschodni ą cz ęść arkusza. Jest siedliskiem licznych gatunków zwierz ąt. Lasy li ściaste, pokrywaj ące niegdy ś 5 wysoczyzny morenowe w południowej i środkowej cz ęś ci omawianego obszaru, ust ąpiły miejsca polom uprawnym. Jest to rejon o charakterze rolniczo-turystycznym, bez du Ŝych zakładów przemysło-