TOWARZYSTWO NAUKOWE W TORUNIU WYDZIAŁ NAUK HISTORYCZNYCH ZAPISKI HISTORYCZNE POŚWIĘCONE HISTORII POMORZA I KRAJÓW BAŁTYCKICH UKAZUJĄ SIĘ OD 1908 ROKU (DO ROKU 1955 JAKO „ZAPISKI TOWARZYSTWA NAUKOWEGO W TORUNIU”) TOM LXXV – ROK 2010 ZESZYT 2 W SZEŚĆSETNĄ ROCZNICĘ BITWY POD GRUNWALDEM TORUŃ 2010 RADA REDAKCYJNA ZAPISEK HISTORYCZNYCH Przewodniczący: Marian Biskup Członkowie: Karola Ciesielska, Jerzy Dygdała, Karin Friedrich, Rolf Hammel-Kiesow, Grzegorz Jasiński, Edmund Kizik, Janusz Małłek, Ilgvars Misāns, Michael G. Müller, Alvydas Nikžentaitis, Jürgen Sarnowsky, Jacek Staszewski, Janusz Tandecki, Kazimierz Wajda, Edward Włodarczyk, Mieczysław Wojciechowski KOMITET REDAKCYJNY ZAPISEK HISTORYCZNYCH Redaktor: Bogusław Dybaś, zastępca redaktora: Roman Czaja Członkowie: Tomasz Kempa, Przemysław Olstowski, Magdalena Niedzielska, Mariusz Wołos Sekretarze Redakcji: Paweł A. Jeziorski, Katarzyna Minczykowska Tłumaczenie streszczeń, spisu treści i słów kluczowych Jürgen Heyde (jęz. niemiecki), Agnieszka Chabros, Michał Targowski (jęz. angielski) Adiustacja i korekta Aneta Dąbrowska-Korzus Skład i łamanie Włodzimierz Dąbrowski Adres Redakcji Towarzystwo Naukowe w Toruniu 87-100 Toruń, ul. Wysoka 16 www.tnt.torun.pl/zapiski e-mail: [email protected] Instrukcja dla autorów znajduje się na stronie internetowej oraz w każdym zeszycie pierwszym czasopisma Articles appearing in this journal are abstracted and indexed in „Historical Abstracts” Wydanie publikacji dofi nansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ISSN 0044-1791 TOWARZYSTWO NAUKOWE W TORUNIU Wydanie I. Ark. wyd. 13,0 Ark. druk. 11,8 Wąbrzeskie Zakłady Grafi czne Wąbrzeźno, ul. Mickiewicza 15 www.wzg.com.pl SPIS TREŚCI W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem Alvydas Nikžentaitis, Živilė Mikailienė, Litewski Žalgiris, polski Grunwald: dwa toposy narodowe w kontekście analizy porównawczej ........................................................... 7 Sobiesław Szybkowski, Świadkowie przywileju wielkiego mistrza Ulryka von Jungin- gen z 28 X 1409 roku. Z badań nad prokrzyżacką orientacją wśród szlachty do- brzyńskiej w okresie wojny 1409–1411 ........................................................................ 23 Krzysztof Kwiatkowski, Pierwsze wrażenia w Prusach po porażce zakonu niemieckiego w bitwie grunwaldzkiej .................................................................................................. 47 Adam Szweda, Uwagi o dokumentach rozejmowych i pokojowych z okresu wojny 1409–1411 ........................................................................................................................ 67 Sławomir Jóźwiak, Jeńcy strony krzyżackiej po bitwie pod Koronowem ........................ 87 Artykuły Dariusz K. Chojecki, Jedno miasto, dwa różne światy. Społeczno-przestrzenne zróżni- cowanie umieralności niemowląt w Szczecinie w latach 1876–1913 (część II) ...... 103 Michał Pszczółkowski, Z dziejów budowy toruńskiego kampusu uniwersyteckiego 1967–1973 ........................................................................................................................ 151 Recenzje i omówienia Sławomir Zonenberg, Kronika Szymona Grunaua (Julia Możdżeń) ................................ 173 Wizytacje domen bytowskiej i lęborskiej z XVI wieku, wybór, wstęp i opracowanie Zyg- munt Szultka, Bogdan Wachowiak (Jacek Wijaczka) ................................................. 178 Liudvika Bysevska, 1786 metu keliones i Vilniu dienorastis / Ludwika Byszewska, Żur- nal podróży do Wilna z roku 1786, oprac. Piotr Jacek Jamski, wstęp Ewa Mani- kowska (Lietuvos didžiųjų kunigaikščių rūmų studijos, I tomas / Studia Pałacu Wielkich Książąt Litewskich, tom I) (Jerzy Dygdała) ................................................. 181 INHALTSVERZEICHNIS 600 Jahre Schlacht bei Tannenberg Alvydas Nikžentaitis, Živilė Mikailienė, Das litauische Žalgiris, das polnische Grun- wald. Zwei nationale Topoi im Kontext vergleichender Analyse ............................. 7 Sobiesław Szybkowski, Die Zeugen des Privilegs des Hochmeisters Ulrich von Jungin- gen vom 28. Oktober 1409. Ein Beitrag zur deutschordensfreundlichen Orientie- rung im Adel des Dobriner Landes während des Krieges 1409–1411 ..................... 23 4 Spis treści [178] Krzysztof Kwiatkowski, Die ersten Eindrücke in Preußen nach der Niederlage des Deutschen Ordens in der Schlacht von Tannenberg .................................................. 47 Adam Szweda, Anmerkungen zu den Waff enstillstands- und Friedensurkunden aus der Zeit des Krieges 1409–1411 .................................................................................... 67 Sławomir Jóźwiak, Die Kriegsgefangenen der Ordensseite in der Schlacht bei Crone . 87 Artikel Dariusz K. Chojecki, Eine Stadt, zwei Welten. Die soziale und räumliche Diff erenzie- rung der Säuglingssterblichkeit in Stettin in den Jahren 1876–1913 (Teil II) .......... 103 Michał Pszczółkowski, Zur Baugeschichte des Thorner Universitätscampus 1967– –1973 ...................................................................................................................... 151 R e z e n s i o n e n u n d B u c h b e s p r e c h u n g e n ................................................... 173 CONTENTS On the 600th Anniversary of the Battle of Grunwald Alvydas Nikžentaitis, Živilė Mikailienė, Lithuanian Žalgiris, Polish Grunwald: two na- tional toposes in the context of comparative analysis ................................................. 7 Sobiesław Szybkowski, Witnesses of the privilege of Grand Master Ulrich von Jungin- gen of 28 October 1409. From the research on pro-Teutonic orientation among Dobrzyń Land’s noblemen in the war period of 1409–1411 ..................................... 23 Krzysztof Kwiatkowski, Th e fi rst impressions in Prussia aft er the defeat of the Teutonic Order in the battle of Grunwald ................................................................................... 47 Adam Szweda, Remarks about the armistice and peace documents from the war pe- riod of 1409–1411 ........................................................................................................... 67 Sławomir Jóźwiak, Teutonic enemy prisoners in the battle of Koronowo ....................... 87 Articles Dariusz K. Chojecki, Two cities, two diff erent worlds. Social-spatial diversifi cation of infant mortality in Szczecin in the years 1876–1913 (part II) ................................... 103 Michał Pszczółkowski, From the history of the construction of Toruń’s university cam- pus 1967–1973 ................................................................................................................. 151 B o o k R e v i e w s a n d C o m m e n t s ........................................................................ 173 [179] 5 OD REDAKCJI Stoczona przed 600 laty, 15 VII 1410 r., bitwa między wojskami polskimi króla Władysława Jagiełły i litewskimi księcia Witolda a wojskami zakonu niemieckiego pod wodzą wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen na polach między Grunwal- dem a Stębarkiem (Tannenberg) stanowi – niezależnie od konkretnych następstw polsko-litewskiego zwycięstwa – jedno z najbardziej rozpoznawalnych wydarzeń historycznych, utrwalone w pamięci zbiorowej narodu także dzięki powieści Hen- ryka Sienkiewicza i obrazowi Jana Matejki. Przede wszystkim sama bitwa i jej różne konteksty są przedmiotem niesłabnącego zainteresowania historiografi i oraz dys- kusji historyków. W roku jubileuszowym ukazało się nowe ujęcie dziejów wielkiej wojny z lat 1409–1411, pióra toruńsko-gdańskiego teamu historyków: Sławomira Jóźwiaka, Sobiesława Szybkowskiego, Adama Szwedy oraz Krzysztofa Kwiatkow- skiego. Na bazie prac badawczych nad tą publikacją powstały także publikowane w jubileuszowym zeszycie „Zapisek Historycznych” artykuły wszystkich czterech autorów. Niewątpliwą ozdobą „grunwaldzkiej” części zeszytu jest esej pióra Alvy- dasa Nikžentaitisa i Živilė Mikailienė, traktujący porównawczo o polskiej i litew- skiej pamięci Grunwaldu i Žalgirisu. Zebrane w tym zeszycie „Zapisek” teksty poświęcone rocznicy grunwaldzkiej mają bardzo różnorodny charakter, pokazują także różne nowatorskie perspektywy badań, ujęć i rozważań w kontekście tego ważkiego historycznego wydarzenia. Komitet Redakcyjny „Zapisek Historycznych” ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXV — ROK 2010 Zeszyt 2 ALVYDAS NIKŽENTAITIS (Wilno), ŽIVILĖ MIKAILIENĖ (Wilno) LITEWSKI ŽALGIRIS, POLSKI GRUNWALD: DWA TOPOSY NARODOWE W KONTEKŚCIE ANALIZY PORÓWNAWCZEJ Słowa kluczowe: mit narodowy; kultura pamięci; kultura pamiętania O historycznym znaczeniu Žalgirisu/Grunwaldu powstało wiele opracowań. Ta kwestia niezależnie od wciąż trwających dyskusji, dotyczących np. miejsca bitwy1, jest wystarczająco naświetlona w historiografi i polskiej, niemieckiej i li- tewskiej2. O wiele mniej miejsca poświęcono analizie porównawczej problemów związanych z pamięcią o tej bitwie. Dotychczas dominują studia na temat pamięci o bitwie w poszczególnych krajach3, natomiast specyfi cznym wyjątkiem jest anali- za recepcji tego wydarzenia w Polsce i w Niemczech4. W ostatnich dziesięcioleciach znaczenie bitwy pod Grunwaldem nie było roz- patrywane w kontekście badań nad pamięcią. Tę lukę choć częściowo usiłujemy wypełnić w niniejszym artykule. Gdybyśmy spróbowali odpowiedzieć na pytanie, jakie jest znaczenie bitwy pod Grunwaldem w obliczu zbliżającego się jubileuszu sześćsetnej rocznicy, mogliby- 1 S. Ekdahl, Die Schlacht bei Tannenberg 1410. Quellenkritische Untersuchungen, Bd. 1: Einfüh- rung und Quellenlage, Berlin 1982, s. 354–357. 2 W bibliografi i na temat