istanbul’da bir sürrealist 20.09.08 20.01.09 salvador dalí ‹stanbul’da Bir Sürrealist Sesli Dinleme Sistemi KURUMSAL DESTEK Salvador Dalí Metin: Maryse Posenear FUNDACIÓ GALA-SALVADOR DALÍ Uygulama: Yavuz Parlar Araflt›rma Sabanc› Üniversitesi Seslendirme: NTV Stüdyolar› Espro Information Technologies Rosa Maria Maurell Sak›p Sabanc› Müzesi Carme Ruiz 20 Eylül 2008-20 Ocak 2009 Bütçeleme Aytekin Afll› Konservasyon ISBN 978-975-8362-84-4 Irene Civil D›fl ‹liflkiler ‹rem Konukçu Kay›t Rosa Aguer SERG‹ Halkla ‹liflkiler A&B ‹letiflim A.fi. E¤itim Sergi Kurgusu Bolton-Quinn Nuri Aldeguer Montse Aguer Teixidor ‹rem Konukçu Halkla iliflkiler Nazan Ölçer Tafl›ma Imma Parada Küratör Bergen Fine Art Logistics Telif haklar› Montse Aguer Teixidor TTI Mercedes Aznar Genel Koordinasyon Sigorta Proje koordinasyonu Hüma Arslaner Aksigorta Silvia Nello Konservasyon Güvenlik Ayfle Aldemir Kilercik Yekta T›rafl Nurçin Kural Group 4 KATALOG Sergi Tasar›m› Temizlik Hizmetleri Koordinasyon Metin Deniz/Atölye MD Özenç Montse Aguer Teixidor Nihal Koldafl Hüma Arslaner Gökhan Dinç Teflekkürler Maryse Posenaer Gülflah Öztekin T.C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Senem Deniz Editör Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü O¤uz Tunçözcan Ça¤atay Anadol ‹spanya Kültür Bakanl›¤› Uygulama ‹spanya Büyükelçili¤i Tasar›m Ozan R›za Acar Ender Arat, T.C. Madrid Büyükelçisi Gözde Oral Yahya Ulusal Kufl Ara Güler Birebir Tasar›m Çözümleri Ltd. Abbas K›l›ç Ferit Edgü Uygulama Mustafa S›ra Halil Berktay (Sabanc› Üniversitesi) Kemal Kara Cemal Atefl Hakan Gan›mgil-Digital Kültür Seyfettin V›c›l Disney Enterprises, Inc. Çeviri FilmoTeca de Catalunya Zeynep Avc› Bilgi Panosu Tasar›mlar› CNN Türk Zuhal Bilgin Gözde Oral Ali Bilgin Birebir Tasar›m Çözümleri Ltd. Foto¤raflar Deniz Eyüce Foto¤raf Panosu Tasar›mlar› © Sotheby’s Cecil Beaton Studio Arflivi’nin izniyle Düzelti Seyran Deniz/Conta © Herederos Luis Buñuel Nihal Boztekin © Robert Cohen, Paris Dijital Bask› Yavuz Parlar © Universal Photo, Paris Ora Reklam Ayfle Aldemir Kilercik © Madison Lacy Difo © Batlles- Compte Son Okuma E¤itim Programlar› © Melitó Casals “Meli”/Fundació Gala-Salvador Dalí, Füsun Kiper Maryse Posenear Figueres, 2008 Yap›m Hüma Arslaner © André Caillet Kitap Yay›nevi Ltd. fiti. Asuman Akbabacan Eric Schaal © Fundació Gala-Salvador Dalí, Tel: 0212 294 65 55 Sibel Sönmez/Söz Dan›flmanl›k Figueres, 2008 E-posta: [email protected] Sena Arcak © Juan Gyenes Sertifika no: 1107-34-009175 Merve Arkunlar © 2008 Time Inc. Time dergisi editörlerinin izniyle ‹rem Ekener © Disney Enterprises, Inc. Renk ayr›m›, bask› ve cilt Zeycan Güleç Destino filmi, Disney Animation Studios’un izniyle Mas Matbaac›l›k A.fi. Belk›s Ifl›k Salvador Dalí foto¤raflar›n›n tüm haklar› sakl›d›r. Hamidiye Mahallesi, So¤uksu Caddesi 3 Sinem Kaftano¤lu Fundació Gala-Salvador Dalí, Figueres, 2008 34800 K⤛thane-‹stanbul Ece Kutlualp Salvador Dalí’nin eserleri Tel: 0212 294 10 00 Melis Taner © Salvador Dalí, Fundació Gala-Salvador Dalí, E-posta: [email protected] Aysun Tanyeri VEGAP, 2008 Sertifika no: 0905-34-000415 istanbul’da bir sürrealist salvador dalí Sergi, Gala-Salvador Dalí Vakf› (Figueres, ‹spanya) ile iflbirli¤i içinde haz›rlanm›flt›r. önsözler 7 Zafer Kurtul GENEL MÜDÜR / AKBANK 8 Ramon Boixados Malé BAfiKAN / GALA-SALVADOR DALÍ VAKFI 9 Nazan Ölçer MÜDÜR / SABANCI ÜN‹VERS‹TES‹ SAKIP SABANCI MÜZES‹ 12 salvador dalí: bir retrospektif Montse Aguer Teixidor 28 gerçeküstücülük ve dalí Ferit Edgü katalog 36 tablolar 102 desenler 119 diziler 120 Salvador Dalí’nin Gizli Yaflam› için ‹llüstrasyonlar 220 Manchal› Don Quixote’den Seçilmifl Sayfalar için ‹llüstrasyonlar 236 Dante’nin ‹lahi Komedya’s› için ‹llüstrasyonlar 338 Ölümsüzlü¤ün On Reçetesi için ‹llüstrasyonlar dalí’den yaz›lar 351 Ak›ld›fl›n›n Fethi 359 De Kooning’in 300.000.000. Do¤um Günü 361 Devrimin Hizmetinde Sürrealizm 363 Gala, Velázquez ve Alt›n Post 367 Genetik Emperyalizmin Ölümsüzlü¤ü 369 Millet’nin Angélus’u 371 Mistik Manifesto 371 Paranoyak Elefltirel Yöntemin Görüngübilimsel Veçheleri 381 Salvador Dalí’nin Son Skandal› 384 ‹mgelemin Ba¤›ms›zl›¤› ve ‹nsan›n Delilik Haklar› Beyannamesi 389 kronoloji önsözler “Sürrealizm y›k›c›d›r, fakat y›kt›¤› fley vizyonumuzu k›s›tlayan Zafer kelepçelerdir” diyor Salvador Dalí; ad›n› sürrealizmle en çok Kurtul özdefllefltirdi¤imiz büyük sanatç›. Bahsetti¤i y›k›m, 20. yüzy›la dek GENEL MÜDÜR sanat›n kal›plaflm›fl kayg›lar›n›, anlat›m biçimlerini, toplum ile birey AKBANK aras›nda durdu¤u nokta hakk›ndaki insan alg›s›n› topyekûn de¤ifltiren bir deneyim; yani modern sanat›n yükselifli. Bu yükselifl, toplumlar›n modern hayata geçti¤i süreçte, sanatta da yeniliklerin art arda belirdi¤i dönemi anlat›yor. De¤iflim, toplumun zaman içinde de¤iflen ihtiyaçlar›n›n ortaya ç›kard›¤› do¤al bir süreç... De¤iflim ne denli do¤al bir ak›fl olursa olsun, bir yenili¤i ortaya koyarken fikir kadar dayana¤› da önem tafl›r, çünkü arkas›ndaki prensipler oluflturur toplumun yeniliklere yan›t›n›. Her yarat›c›l›¤›n ve radikal yenili¤in ard›nda toplumun birlikte flekillendi¤i bir rasyonelli¤i mutlaka aramak gerekir. 60. y›l›m›z› böylesine önemli bir sergi ile kutlarken, Türkiye’nin sanatla olan dostlu¤unu bir ad›m ileriye tafl›mak, sahip oldu¤umuz gücü bugünün ve gelece¤in nesillerinin her zaman yararlanabilece¤i bir birikime dönüfltürmek en büyük tutkumuz. Modern sanat›n bu eflsiz karakterini Sak›p Sabanc› Müzesi’nde konuk etmenin bizim için ayr›ca büyük bir anlam› daha var. fiimdiye kadar benimsedi¤imiz birçok kavram›, 7 eserleri ve kiflili¤iyle tekrar tekrar söyleyen biri o: Yenilikçilik, yarat›c›l›k, ileri görüfllülük ve tabii ki ço¤unlukla da cesaret. Serginin tüm sanatseverler için unutulmaz bir deneyim olmas›n› diliyorum. ! ‹STANBUL’DA B‹R SÜRREAL‹ST: SALVADOR DALÍ Gala-Salvador Dalí Vakf›, dünyan›n önde gelen kültür Ramon baflkentlerinden biri olan ‹stanbul’da Dalí’nin eserlerini sunmaktan Boixadós k›vanç duyar. “‹stanbul’da Bir Sürrealist: Salvador Dalí”, vakf›m›z›n Malé koleksiyonunun en önemli parçalar›ndan oluflan ve ‹spanya d›fl›nda BAfiKAN düzenlenen en büyük sergisi olma özelli¤i tafl›yan genifl bir seçkiyi GALA-SALVADOR DALÍ VAKFI Türk halk›yla buluflturmak için bize benzersiz bir f›rsat sunuyor. Bu anlay›fl do¤rultusunda ortaya ç›kan sergi, ustan›n çocuk yaflta bir dâhi oldu¤u dönemden son yarat›c› günlerine kadar uzanan evriminin aç›k, ayr›nt›l› ve genifl bir retrospektifini ortaya koymaktad›r. Ayr›ca bu sergi, vakf›m›z›n Dalí Çal›flmalar› Merkezi taraf›ndan yürütülen en son araflt›rmalar›n ›fl›¤›nda, Dalí’nin yarat›c› zekâs›n›n gerçek boyutlar›n› ve 20. yüzy›l sanat›na katk›s›n›n önemini anlamada elimize kilit önemde ipuçlar› sunmaktad›r. Sonuç olarak, bu s›ra d›fl› proje, serginin misafirlerine zaman›n›n çok ötesinde bir sanatç›n›n yeteneklerini, zengin kavram dünyas›n› ve sonsuz hayal gücünü anlama olana¤› sa¤layacakt›r. Böylesi bir serginin Türkiye’de düzenlenmesi, bu düzeyde bir giriflimin gerçekleflmesi için gerekli kaynaklar›, teknik yeterlili¤i ve en üst düzeyde sanatsal projeler organize etme gelene¤ini bünyesinde bar›nd›ran iki önemli kurumun, Akbank 8 ve Sak›p Sabanc› Müzesi’nin ›srar› ve kararl›l›¤› sayesinde mümkün olabilmifltir. Bu s›ra d›fl› proje için daha iyi ortaklar düflünülemezdi. Bu iki kurumun uzmanl›¤› ve yeterlili¤iyle Dalí’nin eserlerinin niteli¤i ve çeflitlili¤ini birlefltirerek baflar›ya ulaflan sergi, Türk sanatseverler için zenginlefltirici ve keyifli bir kültürel deneyimin kap›lar›n› sonuna kadar aralayacakt›r. ! ÖNSÖZLER Dalí ile Buluflmak Nazan Bat› sanat›n›n büyük ustalar›ndan Salvador Dalí’nin eserlerinden Ölçer oluflan büyük bir sergiyi ‹stanbul’da Sak›p Sabac› Müzesi’nde sergileme arzusu uzun süre bir düfl olarak kald›. MÜDÜR SAKIP SABANCI MÜZES‹ Belki de Suzan Sabanc› Dinçer 2006 y›l›nda Barcelona’dan Figueres’e uzanan bir yolculuk yapmasa, bu düfl asla gerçekleflmeyecekti. Bu ziyaret sonras›, böyle bir sergiye o aflamada en az›ndan fikren s›cak bakan güçlü bir sponsorun varl›¤›, bundan böyle ataca¤›m›z ad›mlarda bize cesaret verdi ve k›sa süre sonra Dalí Vakf› Küratörü Montse Aguer Teixidor’u ‹stanbul’a davet ederek Müzemizi görmesini istedik. ‹stanbul ziyareti dönüflü yazd›¤› mektupta, mekânlar›m›z› çok be¤enmekle birlikte bu denli genifl alanlarda bir Dalí sergisi yapman›n zorlu¤unu belirten Teixidor, ayr›ca bize Vakf›n son derece s›n›rl› say›da eser ödünç verme prensibini de hat›rlatmaktayd›. Gelecek y›llar için hiç de umut vaat etmeyen bu ilk görüflme sonras› Dalí Vakf› Genel Müdürü Joan Manuel Sevilliano’nun ‹stanbul’a gelifli ve kendisiyle tan›flma f›rsat› bulmam›z ise gerçek bir flans oldu ve bizi yeniden umutland›rd›. Figueres’e 2007 y›l›nda yapt›¤›m›z iki seyahat ve Gala-Salvador Dalí Vakf›, Tiyatro Müzesi ve Cadaques’de bulunan Müze-Ev’deki çal›flmam›zla da, sergi projemizde ilk 9 ad›mlar› atmaya bafllad›k. Sonralar› Dalí Vakf› ve Müzelerinin sergileme ve e¤itim uzmanlar›yla defalarca bir araya geldik. Bu süreçte serginin çerçevesi geniflledi. Sabanc› Üniversitesi ve Sak›p Sabanc› Müzesi’nde yap›lacak ciddi e¤itim programlar› flekillendi, mimari proje olgunlaflt›. Bugün geriye bakt›¤›m›z zaman, ne kadar fley ö¤rendi¤imizi, bu ilk bak›flta anlafl›lmas› zor görünen sanatç›n›n iç dünyas›na ulaflmakta hepimizin hayli yol kat etti¤ini söyleyebilmekteyiz. Salvador Dalí gibi ressaml›¤›n›n d›fl›nda pek çok farkl› alanda ürün vermifl; yazarl›k, foto¤rafç›l›k, heykelt›rafll›k yapm›fl; sahne ve kostüm tasar›m›ndan film yönetmenli¤ine uzanm›fl; ayr›ca matematik, fizik, astronomi ve t›pla, DNA konusuyla yak›ndan ilgilenmifl ve bunu eserlerine yans›tm›fl bir sanatç›y› lay›k›yla sergilemenin zorlu¤unu elbette kabul ederek projeye bafllad›k.