PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RAKONIEWICE (541) Warszawa 2005 Autorzy: Alicja Maćków*, Marzena Małek**, Aleksandra Dusza***, Anna Pasieczna***, Hanna Tomassi-Morawiec*** Główny koordynator MGP: M. Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny: J. Koźma ***we współpracy z Elżbietą Gawlikowską*** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne Polgeol SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83- ©Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2005 Spis treści I. Wstęp (A. Mać ków)................................................................................................................ 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (A. Mać ków).................................................. 5 III. Budowa geologiczna (A. Mać ków)...................................................................................... 7 IV. Złoża kopalin – (A. Mać ków) ............................................................................................ 10 1. Gaz ziemny..................................................................................................................... 11 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej.............................................................................. 13 3. Kruszywo naturalne. ...................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Mać ków)................................................................ 16 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Mać ków) ......................................... 17 VII. Warunki wodne (A. Mać ków) .......................................................................................... 19 1. Wody powierzchniowe................................................................................................... 19 2. Wody podziemne ........................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 23 1. Gleby (A. Dusza, A. Pasieczna) ..................................................................................... 23 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ................................................ 25 IX. Składowanie odpadów (M. Małek) ................................................................................... 28 X. Warunki podłoża budowlanego (A. Mać ków)..................................................................... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (A. Mać ków).................................................................... 39 XII. Zabytki kultury (A. Mać ków)........................................................................................... 43 XIII Podsumowanie (A. Mać ków)........................................................................................... 45 XIV. Literatura......................................................................................................................... 46 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Rakoniewice Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Rakoniewice Mapy geologicz- no-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2000 w Katowickim Przedsię- biorstwie Geologicznym (Pinkosz, 2000). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instruk- cję opracowania MGP w skali 1:50 000 (Instrukcja...,2005). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przy- rody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przy- rodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodaro- waniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofi- zjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wielkopolskim Urzędzie Woje- wódzkim i jego delegaturze w Lesznie, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Po- znaniu, Instytucie Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach oraz Przedsiębiorstwie Geologicz- nym we Wrocławiu PROXIMA SA. Wykorzystano również informacje uzyskane w staro- stwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż, uzupełnione i zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych systemu MIDAS, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Rakoniewice wyznaczają współrzędne geograficzne: 16º15’-16º30’ długości geograficznej wschodniej i 52º00’-52º10’ szerokości geograficznej północnej. Obszar ten leży w południowo-zachodniej części województwa wielkopolskiego, obej- mując częściowo powiaty: grodziski, wolsztyński i kościański. Fragmenty gmin: Rakoniewi- ce, Wielichowo, Kamieniec oraz tereny miasta Rakoniewice i Wielichowo należą do powiatu grodziskiego. Część obszarów gmin Wolsztyn i Przemęt reprezentuje powiat wolsztyński, a niewielki wycinek gminy Śmigiel wchodzi w skład powiatu kościańskiego. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) omawiany obszar położo- ny jest w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie prowincji Niż Środkowoeuropejski. W jego granicach znajdują się częściowo trzy mezoregiony: Pojezierze Poznańskie w makroregionie Pojezierze Wielkopolskie, Dolina Środkowej Obry w makroregionie Prado- lina Warciańsko-Odrzańska i Równina Kościańska należąca do makroregionu Pojezierze Leszczyńskie (Fig. 1). Teren arkusza charakteryzuje się zróżnicowanym ukształtowaniem powierzchni i poło- żony jest na wysokości 65-119 m n.p.m. Część północną i południowo-wschodnią stanowi wysoczyzna morenowa rozdzielona rozległą doliną Obry. Na obszarze wysoczyzny występują pagórki moreny czołowej (na wschód od miejscowości Śniaty – „Góry Rabowe”), formy akumulacji wodnolodowcowej w postaci wałów ozów o długościach dochodzących nawet do jednego kilometra (okolice Goździchowa i Wielichowa) oraz rynny polodowcowe, których dna zajmują cieki, bagna i Jezioro Przemęckie. W północnej części wysoczyzny spotykane są też wydmy o wysokościach względnych dochodzących do szesnastu metrów, na których po- łożony jest najwyższy punkt wysokościowy arkusza - 118,9 m n.p.m. Dolina Obry tworzy rozległe obniżenie o wyraźnej granicy północnej i rozczłonkowanej na południu. Jej dno sta- nowią podmokłe równiny, bezodpływowe zagłębienia wypełnione namułami oraz torfowiska. Towarzyszą im często ciągi wydm o znacznej długości dochodzącej do dwóch kilometrów. W granicach zachowanego ostańca w rejonie Ziemina występują pagórki morenowe nazwane „Ziemińskimi Górami”. Omawiany teren leży w strefie wzajemnego przenikania się wpływów morskich i kon- tynentalnych klimatu umiarkowanego. Średnia temperatura roczna wynosi poniżej 8°C. W ciągu roku notowanych jest 265 dni z temperaturą umiarkowanie ciepłą, 69 dni z przy- mrozkową i 30 dni mroźnych. Wielkość rocznych opadów atmosferycznych jest zróżnicowa- 5 na od 460 mm (lata suche) do 616 mm (lata wilgotne). Okres wegetacyjny trwa 220 dni. Przeważają wiatry z kierunku zachodniego (Woś, 1994). Lasy nie zajmują dużych powierzchni. Większe kompleksy występują w części połu- dniowej na pograniczu doliny Obry i wysoczyzny. Fig. 1. Położenie arkusza Rakoniewice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji; 2 − granica makroregionu; 3 − granica mezoregionu, 4 – większe jeziora Prowincja: Niż Środkowoeuropejski: Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie: Mezoregion Pojezierza Wielkopolskiego: 315.51 – Pojezierze Poznańskie Mezoregiony Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej: 315.62 – Kotlina Kargowska, 315.63 – Dolina Środkowej Obry, 315.64 – Kotlina Śremska Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 – Pojezierze Sławskie, 315.82 – Pojezierze Krzywińskie, 315.83 – Równina Kościańska Podprowincja: Niziny Środkowopolskie: Mezoregion Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska 6 Gleby chronione dla rolniczego użytkowania w klasie I-IVa przeważają w części pół- nocnej i południowej. Ich największe zwarte kompleksy występują na północnym wschodzie. Podmokłe tereny doliny Obry zajmują w przewadze łąki na glebach pochodzenia organiczne- go. Obszar arkusza ma charakter rolniczy. W jego granicach dominują uprawy typu pszen- no-buraczanego, a jedynie w rejonie Rakoniewic przeważa uprawa żyta i ziemniaków. W okolicach Rakoniewic na większą skalę rozwinęły się uprawy pieczarek i szparagów, a na pozostałym obszarze zgodnie z wieloletnią tradycją - owoców (głównie truskawek