IV. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska, w tym le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego 1. Powi ązania przyrodnicze Pod wzgl ędem fizycznogeograficznym (wg J. Kondrackiego) gmina Sucho żebry poło żona jest w środkowej cz ęś ci mezoregionu Wysoczyzna Siedlecka, który nale ży do makroregionu Nizina Południowopodlaska. Na terenie gminy znajduj ą si ę fragmenty nast ępuj ących obszarów obj ętych ochron ą prawn ą: • Siedlecko–Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu, • obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 – Dolina Liwca (kod obszaru – PLB 140002), • specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 – Ostoja Nadliwiecka (kod obszaru – PLH 140032). Prawie cały teren gminy Sucho żebry obejmuje Główny Zbiornik Wód Podziemnych 223 (Górny Liwiec), który charakteryzuje si ę nisk ą odporno ści ą na zanieczyszczenia. Zbiornik ten jest źródłem wody pitnej dla mieszka ńców. W gminie Sucho żebry wyró żniono 7 głównych powi ąza ń przyrodniczych gminy z terenami otaczaj ącymi. S ą to powi ązania dolinne, poprzez rzeki, które bior ą pocz ątek poza granicami gminy Sucho żebry. Sosenka wypływa z obszaru gminy Mokobody, natomiast Stara Rzeka z gminy Bielany. Rzeka Liwiec przecinaj ąca w południowej cz ęś ci gmin ę, bierze pocz ątek na terenie gminy Zbuczyn. Rozległy kompleks le śny poło żony w cz ęś ci zachodniej gminy, przecina południkowo granica gminy Sucho żebry z gmin ą Mokobody. Ten korytarz ekologiczny ma odmienny le śny charakter od powy żej omówionych powi ąza ń – typowo dolinnych. 17 2. Rze źba terenu Pod wzgl ędem morfologicznym teren gminy charakteryzuje si ę słabym zró żnicowaniem i urozmaiceniem rze źby. Wysoko ści bezwzgl ędne wahaj ą si ę od 139 m npm w dolinie Liwca, do 175 m npm w rejonie wsi Wola Sucho żebrska. Cały obszar gminy poło żony jest w obr ębie wysoczyzny polodowcowej charakteryzuj ącej si ę powierzchni ą płask ą lub lekko falist ą o spadkach terenu najcz ęś ciej ok. 2%. Powierzchni ę wysoczyzny morenowej urozmaicaj ą doliny rzek: Liwiec, Stara Rzeka i Sosenka oraz ich bezimiennych dopływów, pagóry moreny czołowej i obni żenia powytopiskowe. Wzgórza moreny czołowej wyst ępuj ą w rejonie wsi Wola Sucho żebrska i Borki Siedleckie. Najbardziej widoczne w terenie jest wzgórze morenowe o wysoko ści ok. 25 m i spadku terenu od 5–10%, poło żone na południowy zachód od Woli Sucho żebrskiej. Obni żenia powytopiskowe s ą rozległymi i nieregularnymi formami o gł ęboko ściach do ok. 2 m, do ść równym dnie, przewa żnie zabagnionym. Rozległe obni żenia powytopiskowe wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci gminy tworz ąc dolin ę Liwca o szeroko ści kilkuset metrów. Mniejsze obni żenia powytopiskowe tworz ą doliny rzek: Stara Rzeka i Sosenka. Wokół obni żeń powytopiskowych wyst ępuj ą płaskie poziomy akumulacyjne, wyniesione najcz ęś ciej do 2 m nad poziom obni żeń. 3. Budowa geologiczna i warunki geologiczno – in żynierskie Budowa geologiczna gminy Sucho żebry ukształtowana została w wyniku procesów geologicznych działaj ących od czasów prekambryjskich po er ę mezozoiczn ą. Pod wzgl ędem strukturalnym gmina poło żona jest w obr ębie Zapadliska Podlaskiego nale żą cego do Platformy Wschodnioeuropejskiej. Podło że zapadliska tworz ą osady kredowe reprezentowane przez margle, wapienie, kred ę pisz ącą i piaski glaukonitowe. Na utworach kredy zalegaj ą osady trzeciorz ędowe: • oligocenu – wyst ępuj ącego w postaci iłów i piasków z wkładkami iłów, • miocenu – wyst ępuj ącego w postaci iłów i piasków z wkładkami w ęgla brunatnego, • pliocenu – wyst ępuj ącego w postaci iłów pstrych i mułków oraz przewarstwiaj ących je piasków drobnoziarnistych. Na utworach trzeciorz ędu zalegaj ą osady czwartorz ędu reprezentowane przez plejstocen, którego utwory s ą tworzone przez gliny zwałowe, iły, mułki i piaski ze żwirami 18 akumulacji wodnolodowcowej oraz holocen reprezentowany głównie przez humusowe namuły i torfy. Na obszarze gminy przestrzenne rozmieszczenie przypowierzchniowych warstw gruntów do gł ęboko ści 4,5 m poni żej terenu w podziale na utwory plejstoce ńskie i holoce ńskie przedstawia si ę nast ępuj ąco: utwory plejstoce ńskie: • na przewa żaj ącej, prawie płaskiej cz ęś ci terenu gminy, w obr ębie wysoczyzny morenowej wyst ępuj ą gliny, piaski, żwiry oraz mułki i iły. S ą to utwory morenowe, zastoiskowe i wodnolodowcowe. S ą to utwory zwarte i twardoplastyczne stanowi ące grunty no śne; • w ni ższych partiach terenu w s ąsiedztwie dolin i obni żeń terenu, na niewielkich obszarach gminy wyst ępuj ą piaski i mułki oraz piaski pylaste. S ą to utwory rzeczne i wodnolodowcowe, przewa żnie piaski drobne lub pylaste średniozag ęszczone, stanowi ące grunty no śne; • w okolicach miejscowo ści Borki Siedleckie, na południe od Woli Sucho żebrskiej fragmentarycznie wyst ępuj ą piaski, żwiry i gliny pochodzenia czołowo-morenowego. Są to przewa żnie piaski średnie z udziałem frakcji pylastej lub pospółki średniozag ęszczonej stanowi ące grunty no śne. utwory holoce ńskie: • dna dolin rzek Liwiec, Sosenka i Stara Rzeka, dolin bezimiennych cieków, zagł ębie ń bezodpływowych wypełnione s ą utworami aluwialnymi w postaci namułków i piasków. S ą to utwory słabono śne nie nadaj ące si ę do bezpo średniego posadowienia budynków; • w dolinach rzek wyst ępuj ą torfy b ędące utworami bagiennymi, maj ące mi ąż szo ść przewa żnie wi ększ ą ni ż 1 metr i stanowi ą grunty nieno śne nie nadaj ące si ę do bezpo średniego posadowienia budynków. 4. Surowce mineralne Z budow ą geologiczn ą zwi ązane s ą rodzaj i jako ść surowców budowlanych. W gminie Sucho żebry jedynym surowcem mineralnym jest kruszywo naturalne nagromadzone podczas akumulacji czwartorz ędowej. Eksploatacja tego surowca prowadzona jest sposobem odkrywkowym na potrzeby lokalne oraz na skal ę przemysłow ą do produkcji betonów komórkowych. Na terenie gminy wyznaczono nast ępuj ące tereny górnicze : 19 1. Wola Sucho żebrska VII 2. Wola Sucho żebrska XVI 5. Wola Sucho żebrska VI 7. Wola Sucho żebrska IX 8. Wola Sucho żebrska XVII 10. Wola Sucho żebrska XIV 11. Wola Sucho żebrska III 12. Wola Sucho żebrska XV-1 14. Wola Sucho żebrska XIII 15. Wola Sucho żebrska X 16. Wola Sucho żebrska VIII 17. Wola Sucho żebrska II 18. Wola Sucho żebrska-Prefabet 19. Wola Sucho żebrska XVIII Wskazane one zostały na rysunku „Uwarunkowania”. Liczba porz ądkowa z tekstu odpowiada numerowi na rysunku. 5. Wody powierzchniowe Gmina Sucho żebry poło żona jest w dorzeczu Bugu. Teren gminy odwadniany jest przez Liwiec, Star ą Rzek ę i Sosenk ę oraz ich bezimienne dopływy. Liwiec stanowi lewobrze żny dopływ Bugu. Szeroko ść rzeki Liwiec waha si ę od 5 do 25 m. Wahania wody w rzece s ą du że i wynosz ą nawet 3 m. Płynie wzdłu ż południowej granicy gminy i odwadnia jej południow ą cz ęść . Na tym odcinku rzeka jest nieuregulowana i charakteryzuje si ę licznymi meandrami i znacznymi wahaniami stanów wód. Wody w Liwcu zostały zaliczone pod wzgl ędem czysto ści do pozaklasowych, chocia ż w ostatnich latach nale ży stwierdzi ć, że ulegaj ą stopniowemu oczyszczaniu si ę i w ci ągu kilku najbli ższych lat powinny osi ągn ąć II klas ę czysto ści. Na terenie gminy nie ma wi ększych naturalnych zbiorników wód stoj ących. Wyst ępuj ą jedynie oczka śródbagienne oraz wypełnione woda dna zagł ębie ń bezodpływowych. Zbiornikami sztucznymi o niewielkich rozmiarach s ą torfianki w dolinach rzecznych, zbiorniki w wyrobiskach poeksploatacyjnych oraz zbiorniki przeciwpo żarowe i niewielki kompleks stawów rybnych. 20 6. Wody podziemne Wody pi ętra trzeciorz ędowego stanowi ą główny poziom wodono śny na terenie gminy Sucho żebry. Jednak utwory z tego okresu s ą poło żone na du żych gł ęboko ściach, a wody tej warstwy odznaczaj ą si ę podwy ższon ą zawarto ści ą zwi ązków żelaza i manganu, co jest główn ą przyczyn ą konieczno ści uzdatnie ń tych wód, w przypadku ich ewentualnego wykorzystania dla celów konsumpcyjnych. Na terenie gminy brak jest studni ujmuj ących wody z poziomu trzeciorz ędowego. Głównym źródłem zaopatrzenia ludno ści gminy Sucho żebry w wod ę jest poziom wodono śny zalegaj ący w warstwach utworów czwartorz ędowych, które na ok. 60% powierzchni gminy wyst ępuj ą gł ębiej ni ż 3,0 m pod poziomem terenu. Na pozostałym obszarze (doliny rzek, dolinki boczne i lokalne obni żenia) pierwszy poziom wodono śny podnosi si ę bardzo płytko 0-1,0 m pod poziomem terenu. Na terenie gminy Sucho żebry pierwszy poziom wodono śny nie jest izolowany w obr ębie dolin Liwca, Sosenki i w obni żeniach terenu, a lokalnie, na południowy wschód od Woli Sucho żeberskiej, jest słabo izolowany. Pozostałe obszary odznaczaj ą si ę dobr ą izolacj ą pierwszego u żytkowego poziomu wodono śnego. Na obszarze gminy wyra źnie wyodr ębniaj ą si ę 2 strefy wyst ępowania wód gruntowych: I – strefa obejmuj ąca obszary dolin, obni żeń powytopiskowych, zagł ębie ń bezodpływowych i dolinek bocznych, gdzie zwierciadło wód gruntowych wyst ępuje płycej ni ż l m pod poziomem terenu. W strefie tej wyst ępuj ą złe warunki posadowienia budynków oraz złe warunki klimatu lokalnego. Obszar ten zaj ęty jest głównie przez trwałe u żytki zielone i wskazane jest zachowanie tego stanu i nie wchodzenie z innym typem zagospodarowania. II – strefa obejmuj ąca obszary wysoczyznowe, w obr ębie której zwierciadło wód gruntowych układa si ę na zró żnicowanym poziomie ale ni ższym ni ż 1 m pod poziomem terenu i uzale żnione jest od wyniesienia terenu ponad dna dolin. W strefie tej przewa żaj ą tereny gdzie woda gruntowa wyst ępuje gł ębiej ni ż 2 m pod poziomem terenu. Stref ą t ą obj ęte są pozostałe tereny gminy. 7. Klimat Zgodnie z wykonan ą przez R. Gumi ńskiego regionalizacj ą klimatyczn ą Polski dla potrzeb rolnictwa gmina Sucho żebry poło żona jest w klimatycznej Dzielnicy Podlaskiej.