P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁUKTA (174) Warszawa 2012 Autorzy: Anita Gr ędysa*, Izabela Bojakowska*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Małgorzata Marczak**, Jerzy Król** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzyńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp ( A. Gr ędysa).................................................................................................... 2 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza ( A. Gr ędysa)........................................ 3 III. Budowa geologiczna ( A. Gr ędysa)............................................................................. 5 IV. Zło Ŝa kopalin ( A. Gr ędysa) ........................................................................................ 8 1. Piaski, piaski i Ŝwiry ............................................................................................ 10 2. Piaski kwarcowe................................................................................................... 11 3. Kreda jeziorna ...................................................................................................... 12 4. Kopaliny ilaste...................................................................................................... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin ( A. Gr ędysa) ..................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin ( A. Gr ędysa) ................................. 15 VII. Warunki wodne ( A. Gr ędysa)................................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 18 2. Wody podziemne.................................................................................................. 19 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................. 22 1. Gleby (P. Kwecko) ................................................................................................ 22 2. Osady (I. Bojakowska) .......................................................................................... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...................................... 28 IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król) .......................................................... 30 X. Warunki podło Ŝa budowlanego ( A. Gr ędysa) .......................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu ( A. Gr ędysa) ........................................................... 37 XII. Zabytki kultury ( A. Gr ędysa).................................................................................... 44 XIII. Podsumowanie (A. Gr ędysa, M. Marczak, J. Król) ................................................. 46 XIV. Literatura .................................................................................................................. 48 I. Wst ęp Arkusz Łukta Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wykona- ny w latach 2011-2012 w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (Plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geo- logicznym Proxima SA we Wrocławiu. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Łukta Mapy geologiczno-gospodarczej Pol- ski w skali 1:50 000 (MGGP) (Salamon, Nie ć, 2006). Niniejsze opracowanie powstało zgod- nie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski” (2005) na podkładzie topogra- ficznym w układzie „1942”. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Za- gro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składo- wania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopa- liny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodni- czego. Analiza jej tre ści jest pomocna w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje b ędące tre ści ą mapy mog ą by ć wyko- rzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Arkusz mapy opracowano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkow- skiego w Olsztynie, w starostwach powiatowych w Ostródzie i Olsztynie, w gminie Ostróda, Łukta, Gietrzwałd, w Nadle śnictwie Miłomłyn, Nadle śnictwie Stare Jabłonki, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz w Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Zebrane informacje uzupełniono zwia- dem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu 2011 roku. Mapa wykonana jest w wersji cyfrowej. Dane dotycz ące złó Ŝ wyst ępuj ących na obszarze arkusza zestawiono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Łukta ograniczony jest nast ępuj ącymi współrz ędnymi geograficznymi: 20°00’–20°15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 53°40’-53°50’ szeroko ści geograficz- nej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym teren arkusza le Ŝy w zachodniej cz ęś ci województwa warmi ńsko-mazurskiego i obejmuje cz ęś ci gmin powiatu ostródzkiego – Łukta i Ostróda oraz powiatu olszty ńskiego – Jonkowo, Gietrzwałd, a tak Ŝe niewielki fragment gminy Olsztynek. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2001) niemal cały obszar arkusza poło Ŝony jest w obr ębie mezoregionu Pojezierza Olszty ńskiego (fig. 1). Niewielki obszar w południowo-zachodniej cz ęś ci omawianego terenu nale Ŝy do Garbu Lubawskiego Pojezie- rza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego. Granica pomi ędzy Pojezierzem Olszty ńskim a Garbem Lu- bawskim jest jednocze śnie granic ą prowincji – Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego i Ni Ŝu Wschod- niobałtycko-Białoruskiego. Krajobraz całego obszaru ukształtowany został przez l ądolód fazy pomorskiej zlodowa- ce ń północnopolskich. Na terenie arkusza widoczne s ą dwie formy geomorfologiczne – wyso- czyzna morenowa falista i wyspowa w północno-wschodniej cz ęś ci obszaru, poło Ŝona na wy- soko ści 115–160 m n.p.m. oraz sandr ostródzki w północno-zachodniej i południowo- wschodniej cz ęś ci obszaru (o rz ędnych 115 do 145 m n. p. m.). Młodoglacjalny charakter rze źby tego obszaru urozmaicony jest przez gł ęboko wcięte jeziora rynnowe o osi północny 3 zachód – południowy wschód. S ą to jeziora: Is ąg, Długie, Łoby, Tabórz, Szel ąg Wielki, Sze- ląg Mały, Giłwa. Wiele z nich udost ępnianych jest dla połowu ryb. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Łukta na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Granica: 1 – prowincji, 2 – makroregionu, 3 – mezoregionu Prowincja: 31 – Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: 314-315 – Pojezierza Południowobałtyckie; Makroregion: 314.9 – Pojezierze Iławskie; mezoregion: 314.90 – Pojezierze Iławskie Makroregion: 315.1 – Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie; mezoregiony: 315.13 – Dolina Drw ęcy: 315.15 – Garb Lubawski; 315.16 – Równina Urszulewska Prowincja: 84 – Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: 842 – Pojezierza Wschodniobałtyckie Makroregion: 842.8 – Pojezierza Mazurskie; mezoregion: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie Obszar arkusza le Ŝy w obr ębie wpływów klimatu morskiego i kontynentalnego. Średnia roczna temperatura wynosi 6,9ºC, a suma rocznych opadów nieznacznie przekracza 600 mm. Lata s ą chłodne, pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę 70–80 dni. Okres wegetacji jest krótki i trwa 195–200 dni. Obszar arkusza jest słabo zaludniony.