P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 ARKUSZ LUBLIN (749) Warszawa, 2011 Autorzy: Zygmunt Heliasz*, Stanisław Ostaficzuk*, Izabela Bojakowska**, Paweł Kwecko**, Jerzy Miecznik**, Krystyna Wojciechowska*** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka** Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka** * – Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN, ul. Wybickiego 7, 31-261 Kraków ** – Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne Polgeol SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN… Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (Z. Heliasz, S. Ostaficzuk) ................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (S. Ostaficzuk) ..................................... 4 III. Budowa geologiczna (S. Ostaficzuk) ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin (Z. Heliasz) ......................................................................................... 11 1. Gaz ziemny.......................................................................................................... 11 2. Kopaliny ilaste..................................................................................................... 14 3. Kopaliny w ęglanowe........................................................................................... 15 4. Piaski................................................................................................................... 15 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Z. Heliasz) ........................................................ 16 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Z. Heliasz) ................................... 19 VII. Warunki wodne (Z. Heliasz, S. Ostaficzuk) .............................................................. 20 1. Wody powierzchniowe........................................................................................ 20 2. Wody podziemne................................................................................................. 22 VIII. Geochemia środowiska ............................................................................................. 24 1. Gleby (P. Kwecko) .............................................................................................. 24 2. Osady (I. Bojakowska) ........................................................................................ 27 3. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik) ....................................................... 31 IX. Składowanie odpadów (K. Wojciechowska) ............................................................. 33 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Z. Heliasz, S. Ostaficzuk) ...................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Z. Heliasz, S. Ostaficzuk) ....................................... 38 XII. Zabytki kultury (Z. Heliasz) ...................................................................................... 44 XIII. Podsumowanie (Z. Heliasz, S. Ostaficzuk, K. Wojciechowska) ................................ 46 XIV. Literatura ................................................................................................................... 48 I. Wst ęp Arkusz Lublin Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 wykonany został w latach 2010-2011 w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi ą PAN w Krakowie w zakresie planszy A i w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym-Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie oraz Przedsi ębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie w zakresie planszy B, na podstawie instrukcji opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „za- gro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do skła- dowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa geo środowiskowa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasoba- mi środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opraco- waniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego-Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Warsza- 3 wie, Urz ędzie Marszałkowskim w Lublinie, starostwach powiatowych w: Lublinie, Świdniku i Ł ęcznej, Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Lublinie, Instytucie Uprawy i Na- wo Ŝenia Gleb w Puławach oraz urz ędach gmin i od u Ŝytkowników złó Ŝ. Zostały one uzupeł- nione i zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Wykorzystano wcze śniejsze opracowania kartograficzne (Butrym i inni, 1980, Pietruszka i in., 2002, Ma ćków, 2005). Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych systemu MIDAS, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie arkusza Lublin wyznaczaj ą współrz ędne: 51 o10’–51 o20’ szeroko ści geogra- ficznej północnej i 22 o30’–22 o45’ długości geograficznej wschodniej. Obszar ten znajduje si ę w centralnej cz ęś ci województwa lubelskiego obejmuj ąc miasto na prawach powiatu Lublin i cz ęś ciowo trzy powiaty: lubelski, świdnicki i ł ęczy ński. Tereny gmin: Jastków, Niemce, Wólka, Konopnica i Głusk nale Ŝą do powiatu lubelskiego. Miasto Świdnik oraz gminy Mełgiew i Piaski wchodz ą w skład powiatu świdnickiego, a wycinek gminy Spiczyn reprezentuje powiat ł ęczy ński. Według podziału fizycznogeograficznego Polski (Kondracki, 2002) omawiany teren w przewadze poło Ŝony jest w prowincji WyŜyny Polskie i podprowincji Wy Ŝyna Lubelsko- Lwowska, a tylko niewielki jego fragment znajduje si ę w prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropej- ski i podprowincji Niziny Środkowopolskie. Obszary mezoregionów: Płaskowy Ŝ Nał ęczow- ski, Równina Beł Ŝycka, Płaskowy Ŝ Świdnicki i Wyniosło ść Giełczewska w makroregionie Wy Ŝyna Lubelska nale Ŝą do Wy Ŝyny Lubelsko-Lwowskiej, a Niziny Środkowopolskie obej- muj ą tereny północne z cz ęś ci ą mezoregionu Wysoczyzna Lubartowska w makroregionie Nizina Południowopolska (fig. 1). Ukształtowanie powierzchni terenu w granicach arkusza jest zró Ŝnicowane. Niewielki obszar w północnej cz ęś ci zajmuje wysoczyzna morenowa, poło Ŝona na wysoko ści 180– 200 m n.p.m., a pozostał ą cz ęść stanowi wy Ŝyna rozci ęta dolin ą Bystrzycy. Cz ęść zachodnia wyŜyny nale Ŝy do Płaskowy Ŝu Nał ęczowskiego i ma charakter równiny lessowej o wysokości 200-227 m n.p.m. Pokryw ę lessow ą tworz ą cztery izolowane płaty, które miejscami ograni- czaj ą kraw ędzie o wysoko ści do ponad 20 m. Na zboczach dolin Czechówki i Ciemi ęgi roz- wijaj ą si ę w ąwozy i parowy lessowe. Cz ęść wschodnia wy Ŝyny, w obr ębie Płaskowy Ŝu Świd- nickiego i Wyniosło ści Giełczewskiej, le Ŝy na wysoko ści 180–228 m n.p.m. Wyst ępuj ą tu formy pochodzenia denudacyjnego i lokalnie krasowego. 4 Fig. 1 Poło Ŝenie arkusza Lublin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica prowincji, 2 − granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – zbiornik retencyjny Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregion Niziny Południowopodlaskiej: 318.98 – Wysoczyzna Lubartowska Prowincja: Wy Ŝyny Polskie Podprowincja: Wy Ŝyna Lubelsko-Lwowska Mezoregiony Wy Ŝyny Lubelskiej: 343.12 – Płaskowy Ŝ Nał ęczowski, 343.13 – Równina Beł Ŝycka, 343.15 – Wznie- sienia Urz ędowskie, 343.16 – Płaskowy Ŝ Świdnicki, 343.17 – Wyniosło ść Giełczewska Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski Podprowincja: Polesie Mezoregiony Polesia Zachodniego: 845.14 – Zakl ęsło ść Sosnowicka, 845.16 – Równina Ł ęczy ńsko-Włodawska Mezoregion Polesia Woły ńskiego: