DE VIJFHBERENLAIT..DEN Een economisch sociografisch onderzoek van de landbouw door HetLandbouw-Eoonomisc hInstituu t en HetRijkslandbouwconsulentscha pt eDordrech t 2 BIBUOTOEEE % October195 2 RapportN o16 7 v.W'."1, Ditrappor t isgetoets t aanhe toordee lva nee nCommissi eva n Adviesa dhoc .D everantwoordelijkhei dvoo rd einhou dva nhe trappor t berustevenwe lbi jd esamenstellers . Decommissi ebeston dui t deheren : Prof.DrE,W.Hofstee ,hoogleraa r teWageningen ,voorzitter ; Prof.DrSj.Groenman ,hoogleraa r teUtrecht ! W.K.Haafkens,hoof dde r schoolme td eBijbe lt eLexmond j K.Hartman,landarbeide r teLexmond ; J.denHartog ,kassie rva nd eBoerenleenban k teGorinchem,wonend e teHoog-Blokland ; IrF.P.Mesu , directeurva n deCultuurtechnisch e Dienstt eUtrecht ; G.B.Pellikaan,burgemeeste rva nLexmon de nViane nt eVianen ; A.C.Vermeulen,landbouwe rt eKedichem . Hetrappor ti sverkrijgbaar ,zolan gd evoorraa d strekt,bi j hetLandbouw-Economisc hInstituut ,Va nStolkwe g29 ,'s-Gravenhage . Prijsf.5,- . 519 INHOUDSOPGAVE Biz. Woord vooraf HoofdstukI SCHETSVA ND EECONOMISCH E ONTWIKKELING 1 " II DEDEMOGRAFISCH E ONTWIKKELING 7 » III ENKELE JURIDISCHEE NFINANCIËL EASPECTE NVA N HETGRONDGEBRUI K 14 §1 »D ©groepe nva n grondgebruikers 14 § 2t Eigendome npaoh t 15 §3 «D efinanciël e positie derbedrijve n 17 IV DEAGRARISCH E BEVOLKING 22 1,D eagrarisch e.gezinne n 22 2,Arbeidsaanbo de narbeidsvoorzienin g 2$ 3. Onderwijs 34 4.Enkel e aspectenva nd esocial e structuur enhe t organisâtieleven 30 DEBEDRIJFSVOERIN G 42 1,He tgrondgebrui k 42 2,D eveestape l .51 3,Bedrijfsgebouwen ,b edrij fsinrich tin g enwerktuige n 57 §4 .He tarbeidseffeo t 60 Samenvatting derresultate n 64 M VI CONCLUSIESE NèlCHTLLJNE N 68 BIJLAGEN I Statene ngrafieke n 76 .II Berekeningva nd ekosten ,verbonde n aanver ­ beteringva nd ebemestingstoestan d $2 III Standaarduren 97 519 Woordvoora f Inverban dme t denoodzakelijkhei d omi nd eVijfheerenlande n cultuurtechnischeverbeteringe naa nt e"brengen ,na m IrP.P.Mesu , directeurva nd eCultuurtechnisch e Diensthe t initiatiefto the t doeninstelle nva n eenbree d opgezet onderzoeknaa r delandbouw ­ kundige toestand indi tgebied .He tma gimmer sbeken dworde nveronder ­ steld,da the t effectva ncultuurtechnisch everbeteringe ngrote rwordt , naarmate ookander e ongunstigeproductie-omstandighede n wordengesaneerd . Verschillende1instantie s hebben aandi t onderzoekmeegewerk t en doorhe t schrijvenva n eendeelrappor t 1) he tinzich t ind emoeilijkhede n enmogelijkhede nva nhe tagrarisc hproductieproce si n deVijfheerenlande n verdiept. HetLandbouw-Economisc hInstituu t enhe tRijkslandbouwconsulent - schapt e Dordrechtkrege nto ttaa kee neconomisch-sooiografisc honder ­ zoek int estelle nnaa r delandbou wi nd eVijfheerenlanden .D eresul ­ tatenhierva nvind tU indi trappor t neergelegd.O mvanui t economisch ensociaa l standpunt tot eenverantwoord ebeoordelin gva nd elandbou w tekome n en juisterichtlijne nt ekunne naangeven ,ware nvanzelfspre ­ kend degenoemd e deelrapportenva n grotebetekenis . Insamenwerkin gme t deProvincial eVoedselxrommissari svoo r Zuidholland end ebetreffend e PlaatselijkBureauhoude r isoo k ind e Vijfheerenlandenwee ree nenquêt e gehoudenonde r de grondgebruikers metmee r dan1 h acultuurgrond .Dan kzi jdez e samenwerking end emede ­ werkingva n deboere n is deze enquêtevolledi ggeslaagd . Het ligt ind ebedoelin gva n de Cultuurtechnisch« Dienst omui t deverschillend e deelrapportenno gee nsamenvatten drappor t samen te stellen endi ti naantrekkelijk evor m opruim e schaalt everspreiden . 1 ) 1,Versla gove ree nvégetatiekarterixi gva nhe t graslandi nhe t Hoogheemraadschap "DeVijfheerenlanden "dôo rhe t Centraal Instituutvoo rLandbouwkundi g Onderzoekt eWageningen . 2. "DeWatersçhapslasten "doo rd eCultuurtechnisch e Dienst teUtrecht , 3. "Deontwateringstoestan d van depolder si nhe t Hoogheemraad­ schap "DeVijfheerenlanden "doo r deRijkscultuurconsulen tvoo r ,Zuidholland . 4» "Gegevens overhe t grondgebruik end eeigendo m ind eVijfheeren ­ landen"doo rd eRijksconsulen tvoo rGrond -e nPachtzake nvoo r Zuidholland, 5, "Deteel tva n griendhout ind eVijfheerenlanden "doo rd eRijks ­ consulentvoo rGrißnd -e nRietaangelegenhede nt eUtrecht , 6, "Detuinbou wi nd eVijfheerenlanden "doo rd eRijkstuinbouw - consuïent teGeldermalsen , 7, "Debodemgesteldhei dva n deVijfheerenlanden "doo rd eStichtin g voorBodemkarterin gt eWageningen . 519 HOOFDSTUK I SCHETSVA ND EECONOMISCH E ONTWIKKELING •D eVijfh.eerenland.e n(Vhl. )worde ni nhe tNoorde n"begrens ddoo r de Lek.e ni nhe t Oosten doord eDiefdijk ,welk e tevensd egren s vormt tussen Gelderland enZuidholland ,I nhe t Zuiden loopt degren s langsd eLing eto td eArkelsohe nDam ,terwij l inhe tWeste n deVhl . vand eAlblas.serwaar dworde ngescheide ndoo rhe tZederikkanaa l tot Meerkerke nverde rdoo r de oudeZederi kto tAmeide .Aa ndri eziede n zijnd eVhl « dus"begrens ddoo rwate re naa nd eOostzijd edoo rd e Diefdijk,welk e echteree nzeke r zoscherp e grensvorm t alshe t water. DeVhl .moete nal see nmiddeleeuw s cultuurgebiedworde n"be ­ schouwd.D e stichtingva n de stedene ndorpe nhoud tnau wverban d met deontginnin ge nontsluitin gva nhe tgebied ,welk e ind e jaren 1000to tI3O O tot standkwam .Ui t oudeakte nblijkt ,da td e gehele waterafvoerbinne nd eVhl .reed si n131 2wa sgeregeld .D e Zuidelijke polders.,welk ehe t laagst gelegenware n en,zijn ,waterde nregelrech t afo pd eLinge jd eNoordelijk e polders,welk e allenhoge rlage n of liggen,hadde nhu nafwaterin gvi ad eZederi ko pd eLe k"bi jAmeid e , en/of op.deLing ebi jArkel .Opvallen d ishe t grote,rechthoeki g ver-kaveldeblok ,hetwel k deker nva nd eVhl .vormt .D egehel e opzet wijst erop ,da td eontginnin gvolgen see n zorgvuldigvoorberei d plan geschiedde.Waarschijnlij kstaa td ei ncultuurbrengin gva nhe t com­ plexi nverban dmé t de zeergrot e ontginningsactiviteitva nhe t . geestelijke centrumUtrech t ind e 12eeeu w (zgn.koopontginning) . Omhe tgebie d te.bescherme ntege nhe twater ,afkomsti gva n de hoger gelegenOostelijk e gronden,wer d eenlag ekad eaangelegd ,welke , van Schaikove rSchoonrewoer d enZijderval dnaa rEverdinge n liep. Wat laterwerd ,voora l ompolitiek e redenenee nnieuw ewaterkerin g iets.te nOoste nva n dezekad eaangelegd * ni. deDiefdij,k .D e aanleg van deDiefdijk-lini e isvoo rd everder e ontwikkelingva nd eVhl . enhe tgebie daa nd eander e kant.va ndez e linieva n grotebetekeni s geweest.He tvan.bove nkomend ewate rverzameld e zichaa nd eOost ­ zijdeva nd eDiefdij k en aangezienhe tonvoldoend euitwe gha dnaa r. hetWeste n (alleen langsd e Linge), veroorzaakte hetgeregel d grote overstromingeni nhe tOostelij kgeiie d (o.a.Kuilenburgs e Veld). Datonde r deze omstandigheden het contactme t Gelderland zeer gering was, isbegrijpelijk . Ind e 16eeeu wwerde n ookd eAlblasserwaar d enArke lbenede nd eZouw ebetrokke nbi jhe tonderhou d endijkbewakin g van deDiefdijk ,welk ei nd eloo pd,e reeuwe ngeregel dwer dopgehoogd . Daard eLing edoo rdez emaatregele n zeer.vee lwate r teverwerke n kreeg,wer dhe tnoodzakelij kpi ni naansluitin g opd eDiefdij k pokd e NoorderLingedij k totGprinche mt everzwaren . Hethuidig e Hoogheemraadschap "DeVijfheerenlanden" ,da t zowelBoezem -al sDijkcolleg e is,heef tvoornamelij k tottaa kd e zorgvoo rwaterkering ,voo rd eZederikboeze me nsind skort e tijd vooree ngroo t aantalwegen .I nd eprovinci e Zuidholland binnen de.hoofdwaterkerin gomva the tee n,18-ta lwaterschappe nme t een 519 -.2 totale oppervlakteva n11.722.ha .I ndi tgebie dbestaa n3 water ­ schappenme tee nbijzonder e doelstelling,nl . 2bemalingswater - schappene néé nwegwaterschap .Buitendijk s liggenlang sd eLe ke n Linge een6-ta lpolders ,welk e onderhe tHoogheemraadscha p vallen (totale oppervlakte 643ha) . Daarnaastheef t netno ghe t toezioht op3 binnenpolder s (totale oppervlakte 2734ha )e néé nbuitenpol ­ der (112ha) ,welk e gedeeltelijk inZuidhollan de ngedeeltelij ki n Gelderland liggen.I ngrote rverban dbezie ni she t Hoogheemraadschap eenbelangrijk e deelgenoot onderd ewaterschappen ,welk egebrui k makenva nd eLinge-boezem ,I nd eVerenigd eVergaderin gva nhe tWater - sohapva nd eBeneden-Ling ebreng the tHoogheemraadscha p 6va nhe t totale aantal,va n2 0stemme nuit ,terwij ld eDijkgraa f oféé nde r hoogheemraden geregeld wordtbenoem dal séé nva nd e5 lede nva nd e Lingestoel,D everbeteringen ,welk e inverban dme td eslecht ewa ­ terstaatkundige toestandva n de,o pd eLing e lozende,waterschappe n wordenberaamd ,zulle n ookvoo r deVhl .va ngroo tbelan gkunne n zijn. Thans zalee nbeknop t overzichtworde ngegeve nva nd eontwikke ­ lingde rbestaansbronne ni nd eVhl .D eveeteel te nbereidin gva nd e zuivelproductenhebbe ni ndi tweidegebie d steedsee ncentral eplaat s ingenomen.D everbou wva nakkerbouwproducte n isaltij dva nonder ­ geschiktebetekeni sgeweest ,üitgezohder di nd e 17eé nÏ8 eeeuw , toene ri nverban dme td ezeilscheepvaar tee ngrot evraa gnaa r hennepwas .I ndez ebehoeft ewer dte ndel evoorzie ndoo rd eKrimpe - nerwaard,d eAlblasserwaar de nd eVhl .D everbou wva nhenne pwa s zeerwinstgeven d enhoewe ldez e cultuuri nd e loopva nd e19 eeeu w verdween,leef td e roepe rva nno g steedsvoort .Ee n overblijfsel vand ehennepcultuu r zijnno gd e typisch langee nsmall ehennep ­ akkers.He t landwa snl « te laagvoo rd everbou wva nhenne pe nwer d daarom opgehoogd doorhe tgrave nva n sloteni nd elengt eva nhe t perceel, Zoalsreed sgezegd ,blee fechte r devoortbrengin gva nzuivel ­ productenhoofdzaak .D e periodeva nongevee r 1J75*P' tongevee r3.88 0 wasi nhe t algemeenee nzee rvoorspoedi gtijdsbeste