Yeni Insan Yayınevi Eğitim Serisi Prof. Dr. Mustafa SAFRAN Mustafa Safran, 1958 yılında Kastamonu Araç'ta dogmuştur. Ilkögretimini dogdugu yerde, ortaögretimini ise Rize Ogretmen Lisesfnde tamamlamış, 1979 yılında Aıalürk Üniversİlesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nü birincihkle bitirmiştir. 1980 yılında Çankırı Lisesi'nde Tarih Ogretmeni olarak göreve başlamış, 1984 yıhnda Gazi Üniversitesi Gazi Egitim Fakültesi'ne Araşıırma Görevlisi olarak girmiş, 1986 yılında Ankara Üniversitesi DTCF Sosyal Bilimler Enstitüsünde Yüksek Lisansını, 1989 yılında aynı enstitüde Doktorasını ta­ mamlamıştır. 1989'da Gazi Egitim Fakültesfnde Yardımcı Doçentlik kadrosuna atanmış, 1993 yılındaTarih Egitimi ala­ nında Doçent, 1999 yılında ise Profesör olmuştur. Sosyal bilgiler ögretimi, tarih metodolojisi, tarihin dogası ve egitimdeki yeri, Türkiye'de ve Dünyada tarih ögretimi, tarih programları ve ders kitapları üzerinde çalışan ve ders veren Musıafa Safran 1996 yılında Milli Güvenlik Akademisine (6 ay) devam ederek Akademinin 42. Dönem mezunları arasında yer almış, 1993-1995 yılları arasında Milli Egitim Bakanlıgı Talim Terbiye Kurulu'nda Tarih ders programlarının hazırlanmasında görev almış, 1998 yılında YOK-Dünya Bankası işbirli­ gince Egitim Fakültelerinin yeniden yapılandırılması konusunda A.B.D'de incelemelere katılmış, 2006 yıhnda YOK-MEB işbirligince ilk ve ortaögretim müfredat programlarının yeniden yapılandırılması sürecine katkı sag­ lamıştır. Gazi Üniversitesi Atatürk Ilkeleri ve Inkılap Tarihı Koordinatörlügü, Aynı üniversiteye baglı Atatürk Ilkeleri ve Inkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Başkan Yardımcıhgı, Ankara Egitim Yüksek Okulu Müdürlügü, Egitim Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcılıgi, Gazi Egitim Fakültesi Dekan Yardımcıhgı görevle­ rinde bulunmuş, halen Gazi Üniversitesi Gazi Egitim Fakültesi Dekanlıgı görevini yürütmektedir. Çok sayıda makale, bildirisi ve 6 kitabı bulunan Safran evli ve 2 çocuk babası olup Ingilizce bilmektedir. Tarih Nasıl Cgretilir? Tarih Öğretmenleri ıçin Özel Öğretim Yöntemleri Editôr Mustafa Safran Yeni Insan Yayınevi 25 Egitim Serisi-5 Tarih Nasıl Ogretilir? Mustafa Safran Baskı: Istanbul, Mart,2011 ISBN: 978-605-5895-15-0 Genel Y.II}'!il Y6neımeni:Ai'!aç Timur Ediror:Mustafa Safran DılzeIti:Akif Pamuk -Hüseyin Köksal Edisyon: Beıul Korkmaz - Semra Bayraktar Dizgi: Htı5e}1n Varış Kapak:Serap Akçura Baskı:Plaza Matbaaeıhk: Davutpaşa ead:Emintaş Kazım Dinçol San.Siı.No:81/251 Topkapıl1stanbul 0212 612 85 22 Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmadan, kısmende olsa fotokopi, fılm vb. elektronik ve mekanik yöntemlerle çogalnlama:. © Tohum Ya}ıneılık Turizm Reklam ve Saglık Hizmetleri Sana}� Ticaret Limited Şirketi 2010 Yeni Insan Yayıne\i Tohum Yayıncılık Turizm Reklam ve Saghk Hizmetleri Sanayi Ticaret Limited Şirketi Alııntepe Mah !neeyol Sok No: 24 /1Küçükyalı Istanbul Ttırlciye Tel: (O 216) 489 84 08 fax: (O 216) 489 28 57 [email protected] http://v.ww.yeniinsanyayine\i.com 'Bu kitabın basımı, Hollanda Dışişleri Bakanlıgı Ona ve Do� Avrupa Sosyal Dönüşüm Programı (Maıra) tarafından mali olarak desteklenen ve Avrupa Tarih Egitimcileri Birligi EURoeLlO tarafından yürütülen A Key to Europe: Innovalive Methodology in Turkish School History (Avrupa Icin Anahtar: Türkiye'de Tarih Egitiminde Yenilikçi Metodoloji) projesi kapsamında mali olarak desteklenmiştir.' This pubhcation is supponed by the EUROCLlOIMatra project A Key to Europe Innovalive Methodology in Turkish School History. This project is financially supponed by the Social transforınalion Programme Central and Eastem Europe (Matra) of ıhe Neıherlands Minisıry of Foreign AHairs. Ministryof Foreign Affairs EUR� �LIO European Association of History Educators History Educators Association of Turkey Tarih Nasıl Ögretilir? Tarih Öğretmenleri Için Özel Öğretim Yöntemleri Editör Mustafa Safran ÖNSÖZ Türkiye'de son birkaç on yıldır belli başlı alanların öğretimi üzerinde göz doldurucu çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmalar eğitim fakültelerinin ilgili bölümlerinde "Özel Öğretim Yöntemleri" adlı derslerin içeriğini oluşturmakta, ayrıca eğitimbilimin özel alanlara özgü araştırmaları olarak üniversitelerin ve YÖK kütüphanesinin raflarını, işlenmeye hazır veriler olarak zenginleştirmek­ tedir. Bu çalışmalar özetle, eğitimin tek ve kapalı bir araştırma alanı olmadığını ve her bir bilim dahnın kendi doğasından, araştırma ve uygulama yöntemlerinden ve üretilen bilginin kendi doğasından kaynaklanan özel eğitimbilimsel yaklaşım ve yeterlilikler gerektirdiğini açıkça ortaya koymaktadır. Sözü edilen çalışmalar elbette tarih öğretimi alanında da sürdürülmektedir. Yalnızca Türkiye'de değil dünyada da gerek sosyo-kültürel ve politik açıdan ve gerekse eğitimbilimsel açıdan son derece kritik görevler yüklenmiş olan tarihin, okullarda nasıl ele alınacağının ayrıca araştırılmaması zaten düşünülemezdi. Gerçekten de tarih öğretimi üzerine, yalnızca eğitimbilimsel boşlukları doldurma amacıyla değil, daha geniş çerçevede tarihin sosyo-kültürel ve politik rolünün okulda, müfredatta, medyada vb. nasıl şekillendiği ne ilişkin çalışmalar yapılmaktadır. Bununla birlikte, özellikle Eğitim Fakültelerinde yapılan araştırmaların, daha çok 'alana' özgü egitimbilimsel boşlukları doldurma kaygılarıyla yapıldıgını söylemekte yarar görüyorum. Aşagı yukarı yirmi yıldır süren bu çalışmalar, bir hayli yol kat etti ve tarih ögretimi alanında doyurucu bir literatür oluşmaya başladı. Elinizde bulunan kitap, bu literatürün bir küçük parçası olmak ve sözü edilen bu çalışmaların ürünlerinin uygulayıcılar tarafından izlenebilmesi amacıyla hazırlandı. Bu süreçte katkılarını esirgemeyen, bütün tarih egitimcisi arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Ayrıca bu süreçte özveri ile bana yardım eden Betül Korkmaz ve Semra Bayraktar'a şükranlarımı sunuyorum. Umalım ki bu eser ilgilenenlere bir başucu kayrıagı olsun ... Mustafa Safran Ankara, Haziran 20 ı O ıçıNDEKILER Onsöz Mustafa Safran / 7 GIRIŞ: Türkiye'de Tarih Egitimi ve Ogretimi Mustafa Safran / 13 ı. BOLüM: TARIH, TARIHYAZIMI VE TARIH OCRETIMININ NELlCI ÜZERINE Tarih Nerededir? Mustafa Safran / 17 TarihYazıalıgırun Dünü, Bugünü ve Yannı Üzerine Kısa Bir Bakış Ahmet Şimşek-Akif Pamuk /21 Dünyadave Türkiye'deTarih Ogretiminin TarihselGelişimi Zihni Merey / 27 II. BOLüM: EClTIMDE TEMEL PARADIGMALARVE VE TARIH OCRETIMI Davranışçı ve BilişselOgrenme Kuramlan Ahmet Doganay /37 Oluşturmaa Ogrenme Kuramlan Tugba Yanpar Yelken /49 Tarih Ogretimi ve Çoklu Zeka Kuranu Tuba Belenli / 54 III. BOLÜM: TARIHNEDEN OCRETIınOR? Tarih OgretimininAmaçlan ısmail Hakkı Demircioglu /65 Tarih BilinciAçısından Tarih OgretimininAmaçlan Erkan Dinç i 70 Kronoloji ve ZamanAlgısı Ahmet Şimşek i 77 MekanıAlgılam a Becerisi Mustafa Öztürk i 83 Tarih OgretimindeÇok Perspe ktifIilik Neval Akça 195 Tarihsel lmgelem Dursun Dilek-Ramazan Alabaş 1 104 TarihDersl erindeProblem çözme Yönteminin Kullanılması Bahri Ata i 1 1 1 TarihselEmpati Becerisi: Ogretimi.Olçıllmesi Degerlendve irilmesi Ş. Gülin Karabag 1 116 Ogrenci1erdeTarihsel DüşUnce Gelişimi Dursun Dilek - Ramazan Alabaş i 123 TarihOgretiminde Degerler Fatma Gültekin 1 13 1 N. BOLÜM: TARıH OGRETIMPROG RAMI VE DERS KITABI Çagdaş Tarih Ogretimi Programlannda Temel Yakl.aşunlar Gülçin Dilek i 141 Çagdaş ÜlkelerdeTarih Ders Kitaplan:Uluslararası Bir Bakış Ş. Gülin Karabag 1149 V. OOLÜM: TARıH OGRETIMl VE OZEL OGRETIM YONTEMLER! Tarih Ogretiminde Kanıtı Sorgulama Yasin Dogan 1 159 Tarih OgretimindeGörsel Kaynaklardan Yararlanma Bülent Akbaba i 170 TarihOgretiminde Harita Bilgisi ve Kullanımı Mustafa Öztürk i 184 TarihOgretiminde Müz eler ve TarihıMekanlar Yeliz Kale i 195 TarihOgretimi ve SözlüTarih lbrahim Sarı 1204 Tarih Ogretimive Yerel Tarih Hasan Işık i 209 Tarih Ogretimive Proje Uygulamalan Semih Aktekin i 220 TartıŞmaYOntemlı1in Tarih Derslerinde Kullanımı Erkan Dinç i 230 TarihOgretiminde Draına Tuba Şengüll 241 Tarih OgretimindeEpik Şiirlerin Ku 11arulınası Hüseyin Köksall 252 Tarih OgretimindeDestanlar ve Efsaneler Ahmet Şimşek i 258 Tarih OgretimindeTarihsel Hikaye ve Roman Ahmet Şimşek TarihOgretiminde Mizah ve Karikatür Adnan Altun i 272 Tarih DerslerindeEtkili Not Alma BecerisinlılKullanımı Ayten Kiriş i 285 TarihDerslerinde Etkin Soru Sorma Banu Çulha i 290 Tarih Derslerinde Filmlerin Kullanımı Sezai Öztaş i 297 AvrupaTarihi Konula nmn O�etimi ıbrahim Hakkı Öztürk i 307 lnkılap Tarihi O�etiminde Biyograftler Bülent Akbaba 1315 Tarih O�etiminde Biyograftler Şahin Oruç i 320 Tarih Derslerinde Ekonomi Konulanmn O�etimi Nadire Emel Akhan i 327 TarihDerslerinde Savaş ve Antlaşma Konulanmn O�etimi Özgür Aktaş 1336 VI. BOLOM: TARIH OGRETIMINDE OLÇME VE DEGERLENDIRME Tarih O�etiminde Geleneksel Olçme ve Degerlendirme YaklaşımIan Selahattin Kayrnakçı-Kerern Çolak i 345 Oluşturmaa Olçme ve DegerlendirmeYak:laşıml an Tu/Sba Yanpar Yelken 1358 VII. BOLOM: TARIH OGRETMENI KlMDIR? Iyi Bir Tarih O�etmeninin Nitelikleri (O�etmen Tipolojisi) Banu Çulha i 367 Tarih O�etmeninin Mesleki Becerilerini ŞekillendirenUnsurlar Ş. Gıılin Karaba/S 1373 Hayat Boyu O�enme ve Sareldi Mesleki Gelişim Semih Aktekin 1377 GİRİŞ Mustafa SAFRAN Gazi Üniversitesi Tarihçi Eric Hobsbawm'ın, "Tarih Üzerine Makaleler"inde ilginç denebilecek bir cümlesi vardır; " ...ben tarihçilerin araştırdıklan şeyin 'gerçek' olduğu görü­ şünü hararetle savunuyorum". Aslında mesleği itibariyle bilimle vakit geçirme­ yen insanlar da "gerçekle" uğraşırlar. Gerçek, zihinsel ya da duygusal bir sorunu olmayan herkesin sorunudur. Insanlar, hayatlarındaki büyüklü küçüklü sorun­ ları çözmek, herhangi bir olay, kişi ya da olgu hakkında bir yargıya varmak ya da gündelik