P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SKWIERZYNA (428) Warszawa 2006 Autorzy: Wojciech Bobi ński *, Izabela Bojakowska *, Przemysław Dobek *, Anna Pasieczna *, Hanna Tomassi-Morawiec *, Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska * Redaktor regionalny: Jacek Ko źma * Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska * Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska * * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2006 Spis tre ści I. Wst ęp - W. Bobi ński .......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - W. Bobi ński ............................................. 5 III. Budowa geologiczna - W. Bobi ński ................................................................................... 8 IV. Zło ża kopalin - W. Bobi ński ............................................................................................ 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - W. Bobi ński ........................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin - W. Bobi ński ...................................... 16 VII. Warunki wodne - W. Bobi ński ......................................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 18 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 19 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 22 1. Gleby - A. Pasieczna, P. Dobek ................................................................................... 22 2. Osady - I. Bojakowska .................................................................................................. 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze - H. Tomassi-Morawiec ............................................... 26 IX. Składowanie odpadów - W. Bobi ński .............................................................................. 29 X. Warunki podło ża budowlanego - W. Bobi ński ................................................................ 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - W. Bobi ński ................................................................. 36 XII. Zabytki kultury - W. Bobi ński ......................................................................................... 39 XIII. Podsumowanie - W. Bobi ński .......................................................................................... 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Arkusz Skwierzyna Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wykonany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2006 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Skwierzyna Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2001 w Przedsi ębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie (Woli ński, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy opracowaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały z Centralnego Archi- wum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Archiwum Wy- działu Ochrony Środowiska Urz ędu Wojewódzkiego w Gorzowie oraz w Zielonej Górze, Urz ędu Marszałkowskiego w Gorzowie oraz w Zielonej Górze, Urz ędu Powiatowego Mi ędzy- rzeczu, z Instytutu Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach, urz ędów gmin oraz Nadle śnictw Lasów Pa ństwowych. Zebrane informacje zostały zweryfikowane i uzupełnione zwiadem terenowym. Dane do- tycz ące złó ż surowców mineralnych zostały zestawione w postaci kart informacyjnych, opra- cowanych dla potrzeb komputerowej bazy danych o złożach, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geośrodowiskowej Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Skwierzyna wyznaczaj ą współrz ędne 15 o30’ i 15 o45’ długo ści geogra- ficznej wschodniej oraz 52 o30’ i 52 o40’ szeroko ści geograficznej północnej. Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar le ży w cało ści w województwie lubu- skim, w powiecie mi ędzyrzeckim. Cz ęść centralna nale ży do gminy Przytoczna, północna do gminy Skwierzyna, północno-zachodnia do miasta Skwierzyna, południowo-zachodnia do gmi- ny Bledzew, południowa do gminy Mi ędzyrzecz i południowo-wschodnia do gminy Pszczew. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Kondrackiego (1998) obszar arkusza wchodzi w skład prowincji Ni ż Środkowoeuropejski, podprowincji Pojezierza Południowo- bałtyckie. Jego północna cz ęść nale ży do makroregionu Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka, obejmuj ąc fragment mezoregionu Kotlina Gorzowska. Cz ęść środkowa nale ży do makrore- gionu Pojezierze Wielkopolskie, mezoregionu Pojezierze Pozna ńskie. Cz ęść południowa na- tomiast do makroregionu Pojezierze Lubuskie, mezoregionu Bruzda Zb ąszy ńska (fig. 1). Na omawianym obszarze Kotlina Gorzowska składa si ę z dwóch mikroregionów – Obor- nickiej Doliny Warty i Mi ędzyrzecza Warty i Noteci. Dolina Warty ma szeroko ść 2-4 km. Taras zalewowy znajduje si ę na wysoko ści 26,5 m n.p.m. w Skwierzynie, do 30,2 m n.p.m. w Krobielewku. Nad nim wznosi si ę taras akumulacyjny, powstały w czasie zlodowacenia pół- nocnopolskiego na wysoko ści 30,0-32,5 m n.p.m. Dno doliny jest płaskie, zaj ęte przez ł ąki, natomiast na wy ższych terasach po obu stronach rosn ą bory sosnowe. Mi ędzyrzecze Warty i Noteci le ży na północ od Obornickiej Doliny Warty. Składa si ę z trzech tarasów pradolinnych i tarasu akumulacyjnego, zbudowanych z piasków rzecznych, osadzonych w czasie fazy pomor- skiej zlodowace ń północnopolskich. Do ść zrównane powierzchnie tarasowe urozmaicone s ą licznymi formami działalno ści eolicznej. S ą to kilkumetrowej wysoko ści pokrywy piasków, a ku wschodowi wydmy, tworz ące podłu żne wały o wysoko ściach wzgl ędnych 15-20 m oraz licz ące do paru metrów zagł ębienia deflacyjne. W kierunku wschodnim wydmy tworzą system wałów poprzecznych o długo ści do 2,5 km i szeroko ści do 400 m, wydłu żonych w kierunku północ-południe. Na omawianym obszarze spotyka si ę te ż parometrowej gł ęboko ści obni żenia po martwym lodzie. Prawie cały obszar pokrywa bór sosnowy zwany Puszcz ą Noteck ą. Pojezierze Pozna ńskie zbudowane jest z moren czołowych, które tworz ą wysokie wznie- sienia, porozcinane gł ębokimi rynnami wypełnionymi jeziorami. Sie ć rynien dzieli t ę cz ęść arkusza, na szereg odr ębnych, mniejszych obszarów. W granicach arkusza wysoczyzna more- nowa rozci ęta jest trzema wi ększymi rynnami o przebiegu zbli żonym do kierunku północ- południe. W dwu rynnach zachowały si ę jeziora Żabna i Przytoczna. Mi ędzy nimi w obszarze 5 wysoczyzny zachował si ę fragment suchej dzi ś rynny Niedrzwicy. Rynny jeziora Przytoczna i Niedrzwicy wcinaj ą si ę w wysoczyzn ę na gł ęboko ść do 20 m. Natomiast skarpy rynny jeziora Żabno nie przekraczaj ą 2-7 m. Rynn ą Jeziora Przytoczna w obszarze wysoczyzny płynie w kie- runku północnym rzeczka M ęcinka. W rejonie Przytocznej wyst ępuj ą nieliczne wzgórza o łagodnie nachylonych zboczach i wysoko ści ponad 75 m n.p.m. Na północ od Chełmska, na kraw ędzi doliny Warty, zachował si ę taras kemowy z kulminacj ą si ęgaj ącą 107 m n.p.m. Przy wschodniej granicy arkusza, na wysoczy źnie morenowej koło Goraja znajduje si ę oz o silnie urze źbionych zboczach i grzbiecie, którego kulminacje dochodz ą do niemal 120 m n.p.m. Fig. 1. Poło żenie arkusza Skwierzyna na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie: Makroregion Pojezierze Południowopomorskie: 314.61 – Równina Gorzowska, 314.62 – Pojezierze Dobiegniewskie; Makroregion Pradolina Toru ńsko-Eberswaldzka: 315.33 – Kotlina Gorzowska; Makroregion Pojezierze Lubuskie: 315.42 – Pojezierze Łagowskie, 315.44 – Bruzda Zb ąszy ńska; Ma- kroregion Pojezierze Wielkopolskie: 315.51 – Pojezierze Pozna ńskie 6 Bruzda Zb ąszy ńska obejmuje niewielkie tereny w południowej cz ęści arkusza. Na prze- dłu żeniu rynny jeziora Przytoczna znajduje si ę kotlina,