DE DOCUMENTAIRE WAARDE VAN DE KERKINTERIEURS VAN DE ANTWERPSE SCHOOL IN DE SPAANSE TIJD (1585-1713) door Claire Baisier Proefschrift ingediend ter verkrijging van de graad van Doctor in de Kunstwetenschappen Katholieke Universiteit Leuven 2008 BAND I Promotor : Professor-emeritus Dr. Hans Vlieghe Faculteit Letteren Departement Archeologie Kunstwetenschap en Musicologie INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave__________________________________________________ 2 Verantwoording _________________________________________________ 8 Dankbetuiging _________________________________________________ 12 Inleiding ______________________________________________________ 13 Antwerpse kerken in beeld gebracht ________________________________ 18 De Onze-Lieve-Vrouwekathedraal ______________________________ 18 Hendrik I van Steenwijck, 1593________________________________ 21 Peeter I Neeffs, 1610 ________________________________________ 28 Peeter I Neeffs, ca. 1610 _____________________________________ 38 Peeter I Neeffs, voor 1614 ____________________________________ 39 Anoniem, 1613_____________________________________________ 40 Bartholomeus van Bassen, 1616 _______________________________ 41 Hendrik II van Steenwijck, 1621 _______________________________ 46 Anoniem, ca. 1631 __________________________________________ 49 Peeter I Neeffs, 1648 ________________________________________ 53 Peeter II Neeffs, 1654 _______________________________________ 54 Peeter II Neeffs, 1654 _______________________________________ 57 Isaak van Nickelen, 1668 _____________________________________ 59 De Sint-Carolus Borromeuskerk (voormalige jezuïetenkerk) ________ 66 Hendrik II van Steenwijck, 1627 _______________________________ 70 Anton Gunther Ghering, 1665 _________________________________ 74 Willem Schubert von Ehrenberg, 1667 __________________________ 80 Jacob Balthazar Peeters, 1697 _________________________________ 88 Jacob Balthazar Peeters, 1721 _________________________________ 90 De Sint-Jacobskerk___________________________________________ 91 Peeter II Neeffs, 1653 _______________________________________ 94 Peeter II Neeffs, 1659 ______________________________________ 103 Willem von Ehrenberg, 1663 _________________________________ 111 Willem von Ehrenberg, 1666 _________________________________ 122 Willem von Ehrenberg, 1669 _________________________________ 134 Alexander II Casteels, 1716 __________________________________ 143 2 Sebastiaan Vrancx, circa 1625-1639 ___________________________ 144 Peeter I Neeffs, circa 1640___________________________________ 152 Peeter I Neeffs, na 1639_____________________________________ 154 Peeter I Neeffs, circa 1640-1653 ______________________________ 154 Isaak van Nickelen, 1670-72 _________________________________ 155 Jacobus Harrewijn, 1686 ____________________________________ 158 De Sint-Joriskerk ___________________________________________ 161 Peeter II Neeffs, 1659 ______________________________________ 164 Peeter I Neeffs, circa 1659-1660 ______________________________ 174 Anoniem, circa 1767 _______________________________________ 176 De Sint-Pauluskerk (voormalige dominicanenkerk) _______________ 179 Peeter I Neeffs, 1636 _______________________________________ 179 De Sint-Walburgiskerk ______________________________________ 201 Ambrosius I Francken, 1588 _________________________________ 202 Anoniem, 1613____________________________________________ 204 Abel Grimmer, 1608 _______________________________________ 205 Peeter I Neeffs, 1656 _______________________________________ 213 Peeter II Neeffs, 1659 ______________________________________ 216 Anton Gunther Ghering, 1661 ________________________________ 220 Peeter II Neeffs, voor 1656 __________________________________ 236 Peeter I Neeffs, 1656-1658 __________________________________ 237 De kerk van de Discalsen _____________________________________ 239 Sebastiaan Vrancx, 1647 ____________________________________ 239 De kerk van de Sint-Michielsabdij _____________________________ 253 Hendrik Causé, 1694 _______________________________________ 254 Peter I Neeffs, 1658 ________________________________________ 254 Hubert Quellin, na 1665_____________________________________ 256 Besluit_______________________________________________________ 275 Biografieën___________________________________________________ 280 Hendrick Aerts (Mechelen, circa 1565/75 - Dantzig, 1603) _________ 280 Alexander Casteels (Antwerpen, voor 1665 – na 1716) ____________ 282 Willem Schubert von Ehrenberg (Duitsland, 1637 – Antwerpen, ca 1676)______________________________________________________ 283 Anton Gunther Ghering (Duitsland, voor 1620 – Antwerpen, 1668) _ 286 3 Abel Grimmer (Antwerpen, circa 1565 – 1620 ?)_________________ 287 Jacob Lidts (Antwerpen, ca 1620 – 1658) _______________________ 288 Peter van Loon (Antwerpen, 1600 – 1660) ______________________ 288 Peeter I Neeffs (Antwerpen, ca 1578 – 1660)_____________________ 289 Lodewijck Neeffs (Antwerpen, 1617 – 1649)_____________________ 293 Peeter II Neeffs (Antwerpen, 1620 – na 1675)____________________ 294 Jacob Balthazar Peeters (Antwerpen, 1661 – 1732) _______________ 295 Wolfgang de Smet (Leuven, tweede helft 17de eeuw) _____________ 300 Hendrik I van Steenwijck (Kampen?, ca 1550 – Frankfurt, 1603) ___ 300 Hendrik II van Steenwijck (Antwerpen, 1580 – Londen, ca 1649) ___ 301 Sebastiaan Vrancx (Antwerpen, 1573 – Antwerpen, 1647) _________ 302 Hans Vredeman de Vries (Leeuwarden, 1527 – Antwerpen, voor 1609) __________________________________________________________ 305 Paul Vredeman de Vries (Antwerpen, 1567 – Amsterdam, 1617)____ 306 Bibliografie___________________________________________________ 307 Bronnen ___________________________________________________ 307 Onuitgegeven bronnen ______________________________________ 307 Uitgegeven bronnen ________________________________________ 309 Wetenschappelijke werken ___________________________________ 310 Boeken en artikels _________________________________________ 310 Museumcatalogi ___________________________________________ 335 Tentoonstellingscatalogi ____________________________________ 337 Afkortingen __________________________________________________ 339 Bijlagen _____________________________________________________ 340 Bijlagen: Antwerpen, Onze-Lieve-Vrouwekathedraal _____________ 340 BIJLAGE 1. ____________________________________________ 340 BIJLAGE 2. ____________________________________________ 340 BIJLAGE 3. ____________________________________________ 340 BIJLAGE 4. ____________________________________________ 341 Bijlagen: Antwerpen, Sint-Carolus Borromeuskerk_______________ 342 BIJLAGE 5. ____________________________________________ 342 BIJLAGE 6. ____________________________________________ 342 BIJLAGE 7. ____________________________________________ 344 BIJLAGE 8. ____________________________________________ 345 4 BIJLAGE 9. ____________________________________________ 345 BIJLAGE 10. ___________________________________________ 346 BIJLAGE 11. ___________________________________________ 347 BIJLAGE 12. ___________________________________________ 348 BIJLAGE 13. ___________________________________________ 349 BIJLAGE 14. ___________________________________________ 353 BIJLAGE 15. ___________________________________________ 355 BIJLAGE 16. ___________________________________________ 356 BIJLAGE 17. ___________________________________________ 357 BIJLAGE 18. ___________________________________________ 360 BIJLAGE 19. ___________________________________________ 361 BIJLAGE 20. ___________________________________________ 361 BIJLAGE 21. ___________________________________________ 363 Bijlagen: Antwerpen, Sint-Jacobskerk__________________________ 364 BIJLAGE 22. ___________________________________________ 364 BIJLAGE 23. ___________________________________________ 369 BIJLAGE 24. ___________________________________________ 380 BIJLAGE 25. ___________________________________________ 382 BIJLAGE 26. ___________________________________________ 382 BIJLAGE 27. ___________________________________________ 383 BIJLAGE 28. ___________________________________________ 385 BIJLAGE 29. ___________________________________________ 385 BIJLAGE 30. ___________________________________________ 386 BIJLAGE 31. ___________________________________________ 387 BIJLAGE 32. ___________________________________________ 389 BIJLAGE 33. ___________________________________________ 389 BIJLAGE 34. ___________________________________________ 391 BIJLAGE 35. ___________________________________________ 392 BIJLAGE 36. ___________________________________________ 393 BIJLAGE 37. ___________________________________________ 393 BIJLAGE 38. ___________________________________________ 394 Bijlagen: Antwerpen, Sint-Joriskerk ___________________________ 395 BIJLAGE 39. ___________________________________________ 395 BIJLAGE 40. ___________________________________________ 397 5 BIJLAGE 41. ___________________________________________ 398 Bijlagen: Antwerpen, Sint-Pauluskerk__________________________ 399 BIJLAGE 42. ___________________________________________ 399 BIJLAGE 43. ___________________________________________ 399 Bijlagen: Antwerpen, Sint-Walburgiskerk ______________________ 400 BIJLAGE 44. ___________________________________________ 400 BIJLAGE 45. ___________________________________________ 401 BIJLAGE 46. ___________________________________________ 402 BIJLAGE 47. ___________________________________________ 402 BIJLAGE 48. ___________________________________________ 403 BIJLAGE 49. ___________________________________________