------ Starostowie i starostwa. CZTERDZIESCI LAT PRZEWODNICTWA Panujący w Polsce piastowscy -ciąg dalszy królowie i książęta u początku SĄDECKIEGO dynastii uważali się za właści­ Wybrany w dniu 22 stycznia cie 1 i całego obszaru z iem i, 1 asów 1976 r. kolejny Zarząd Koła Prze­ i wód objętych granicami władz­ wodników uznał szkolenie kadr ja­ twa, a lud wiejski stanowił kmie- ko jedno z najpilniejszych zadań. ci i służbę panującego. Z czasem Władze wojewódzkie upatrywały powstawać zaczęła własność pry­ przyszłość Województwa Nowosądec­ watna. Panujący rozdawali lub kiego w rozwoju turystyki i re­ sprzedawali ziemię rycerstwu sta­ kreacji oraz lecznictwie uzdro­ nowiącemu siłę i obronę granic wiskowym. Tą gałąź szeroko rozu­ państwa. Umniejszał się w ten mianych usług chciano uczynić sposób obszar własności królew­ "przemysłem ciężkim" Sądeczyzny. skiej i książęcej. Kiedy pierwot­ Dano jej pierszeństwo na równi z nie obszar będący własnością ry­ rozwojem wyspecjalizowanego rol­ cerską - czyli szlachecką - sta­ nictwa - chodowli bydła górskie­ nowił enklawy wśród własności pa­ go, owiec sadownictwa i kwiaciar­ nujących, to z ubiegiem czasu stwa oraz opartego na własnych ziemie królewskie czy książęce płodach rolnych przemysłu przet­ były wyspami wśród dóbr rycerstwa wórczego. Dla rozwoju turystyki i duchowieństwa. potrzebne były wyspecjalizowane Zatrzymując ziemię na włas­ kadry, a najlepszą ich kuźnią by­ ność, panujący ustanawiali w nich li przewodnicy, dlatego też pro­ swoich namiestników, rządców, pagowano szkolenie nowych prze- którym jako zwierzchnikom nadawa­ wodników i podnoszenie kwalifi­ no miano "starostów". W Polsce od kacji istniejącej kadry. W zasa­ czasów najdawniejszych przywódcę, dzie ten kierunek rozwoju z per­ zwierzchnika drużyny i osobę naj­ spektywy minionego czasu trzeba starszą orzędem w danej miejsco- uznać za słuszny. Nieskażone cd. na str.2 cd. na str.2 cd ze str. 1 Starost:owie ... cd. ze str.i Czterdzieści lat wości zwano starostą. jeszcze środowisko naturalne Wacław, król Polski i Czech trzeba chronić przed degradacją. jako pierwszy ustanowił starostę Wychodząc naprzeciw tym zało­ nad dzielnicą oderwaną od Polski. żeniom przyśpieszono zajęcia na Odtąd spotyka się wielu urzędni­ kursie przewodników prowadzone od ków królewskich - starostów gro­ marca 1975 r. W dniu 10 maja 1976 dowych sprawujących rządy w r. odbyło się uroczyste ślubowa­ miastach - grodach. Dobra królew­ nie i nadanie uprawnień 36 absol­ skie i grody powierzone rządom wentom. $lubowanie miało miejsce starostów zwano starostwami. na zebraniu Zarządu Oddziału PTTK W Wielkopolsce starosta zastę­ "BESKID", poszerzonym o udział 82 pował króla Kazimierza Wielkiego człnków Koła. Trzeba przyznać, że w sądach królewskich. Ludwik, skład osobowy nowych przewodników król Polski i Węgier przyrzekł, wart był tej uroczystości. Z gro­ że nie będzie nadawał starostw w na ślubujących wywodzą się bowiem grodach sądowych w ważniejszych przewodnicy, którzy odegrali w miastach, wymieniając Kraków, dalszych latach ważną rolę w Biecz, Nowy Sącz, Wojnicz, Wiśli­ działalności naszego Koła i w cę i inne. rozwoju turystyki na naszym tere­ Starosta posiadał obszerną nie. władzę sądowniczą, jako że sądow­ Niestety po�ró9 radości nictwo należało do panującego - gdzieś w kącie czai się smutek. był sędzią w imieniu króla. Nale­ Złożyła wówczas ślubowanie młoda, żało do niego prawo miecza, wyko­ piękna 25-letnia nauczycielka ję­ nywanie wyroków tak świeckich jak zyka polskiego Marysia Słowik. i koście 1 nych. Był n ie ty 1 ko Zaledwie rozpoczęła drugi , rów­ obrońcą zamku królewskiego, w nież trudny zawód przewodnika, którym zwykle odprawiane były są­ zmogła ją choroba i 4 pażdzierni­ dy starościńskie, ale strzegł też ka 1976 r. przeniosła się na nie­ porządku i spokoju w granicach biańskie Dziedziny. Napełniła starostwa powściągając gwałty, smutkiem nasze serca. Po szeregu kradzieże czy rozboje. Władza latach, gdzieś około 1985 r. za­ starosty rozciągała się nad włoś­ paliłem z ramienia naszego Koła w cianami, mieszczaństwem, także Dzień Zaduszny znicz i złożyłem nad szlachtą. Czuwał nad przycho­ na jej grobie wiązankę kwiatów, dami, czynszami, poborami od Było to na cmentarzu w Zabłędzy kmieci i mieszczan na rzecz kró­ koło Tućhowa. Grobowiec łatwo la. znalazłem na tym oddalonym od wsi W miarę tego, czy w starostwie cmentarzu. Z płyty grobowej pat­ był gród i sądownictwo lub go nie rzyła na mnie piękna, poważna i było, starostwo zwano grodowym/ jakby pogodzona już ze 1wszystkim wtedy sąd "Grodzkim" /, 1 ub n ie­ nasza Marysia. Zerwałem pod cmen­ grodowym. Starosta niegrodowy nie tarzem na łące późnojesienne ru­ posiadał władzy sądowniczej, był mianki i wiązankę złożyłem na jeno zarządcą majątku królewskie­ płycie pod zdjęciem. Nie mogę go odpowiedzialnym za jego właś- również pominąć bolesnej dla nas ciwe, gospodarne prowadzenie. śmierci niemłodego już, lecz pro­ Starostwa grodowe były wyższą mieniującego młodzieńczym entuz­ godnością dla jego zarządcy, na­ jazmem przewodnika kol. Piotra tomiast starostwa niegrodowe były Krzykalskiego. Odszedł od nas 22 korzystniejsze materialnie. lipca 1976 r. poeta, gawędziarz Postanowiono na sejmach, że sądecki, twórca ludowy, populary­ starostwa mają być nagrodą za zator Sądeczyzny, przewodnik po zasługi względem kraju, czyli ukochanym Nowym Sączu. "chlebem dobrze zasłużonym". Koniec lat siedemdziesiątych Ułomność natury ludzkiej przeczy­ był okresem ożywionej pracy prze­ ła często tym zasadom - starosta- wodnickiej. Już od pewnego czasu mi zostawali częściej zamożniejsi po objęciu kierownictwa przez niż zasłużeni. Dochody starostów "Ojca" Witolda Tokarskiego stanowiły: zmieniono styl pracy. Okresowe dziesiątą część dochodów pie­ zebrania zastąpiono regularnymi niężnych, zebraniami w pierwszy i trzeci trzeci snop, wytrącając za­ poniedziałek miesiąca. Wiele z siew, tych zebrań miało charakter szko­ dziesiąta ryba przy spuście leniowy. Słuchano ciekawych pre- stawów, 1 ekcj i, często i 1 ustrowanych - z dochodów sadowych 3 grosze, przeźroczami. Wygłaszali je cd. na str.3 cd. na str 3 2 Czrerdzieści lat cd. ze str. 2 Sćarostowie i cd. ze str. 2 ... 12 groszy od dziewki idącej członkowie koła, gdy mieli inte­ zamąż do innej wsi, resujący temat zazwyczaj z od naznaczania przysięgi 2 własnych wypraw, często zagra­ grosze, nicznych. Niekiedy zapraszano lu­ grzywny za przesuwanie miedz dzi nauki, reprezentantów ważnych granicznych. instytucji, czy osoby znane i ce­ Z oddanego sobie w zarząd nione z świata turystyki i kra­ obszaru obowiązany był starosta joznawstwa. Prócz tego stałym płacić do skarbu króla czwartą przedmiotem działalności były wy­ część dochodów, czyli "kwartę" na cieczki szkoleniowe. W 1976 r. utrzymanie wojsk. Dla określenia zorganizowano ich 9, w roku 1977 1/4 przychodów ze starostwa spo­ 6 i w roku 1978 - 5. Nie sposób rządzano w XVII i XVIII w. szcze­ podać tu kierunków,w których po­ gółowe opisy starostw oraz odby­ dążały wycieczki i haseł, pod wano ich lustracje. Starosta by­ którymi je organizowano. Wszys­ wał na dobrach królewskich prawie tkie niemal bez wyjątku były do­ panem dziedzicznym, bo wdowie po brze zorganizowane i zawierały staroście prawo dozwalało na zat­ interesujący ładunek dydaktyczny. rzymanie starostw w dożywocie. Po powrocie trzeba było niejedno­ Król Zygmunt III Waza podzielił krotnie przez parę dni przyzwy­ wszystkie królewszczyzny na dwie czajać się do codzienności. kategorie, na starostwa do rozda­ Kilkakrotnie, w uznaniu dobrze wania za zasługi i na dobra sto- wykonanych obowiązków zapraszano łowe - ekonomie, z których dochód przewodników do udziału w wy­ przeznaczony był wyłącznie na cieczkach organizowanych w dal­ użytek króla. Zdarzało się, że sze, przeważnie zagraniczne stro­ starostowie zarządzający dobrami ny przez Zarząd Oddziału "BESKID" królewskimi - jako cudzą i czaso­ albo na "zbiorówkę" organizowaną wą własnością nie wypełniali przez Wojewódzką Komisję Przewod­ swych obowiązków prawidłowo. To nicką. W maju 1976 r. ponad dwu­ też sejm w 1774 r. postanowił wy­ dziestu przewodników wzięło dzierżawiać starostwa na lat 50, udział w tygodniowej wycieczce na a starostów grodowych posiadają­ trasie SłowacJa - Bratysława, Wę­ cych władzę sądowniczą, wybierać. gry - Balaton - Budapeszt - Misz­ Sejm czteroletni zniósł sądownic­ kolc. W styczniu 1977 r. sześciu two starościńskie. naszych czołowych przewodników Byli starostowie i w �nnrch pojechało na 2-tygodnie dziedzinach. Starostą w gorn1c­ ''pociąg iem przyj ażn i" do Związku twie i żupach zwano tego, który Radzieckiego. W czerwcu tegoż ro­ rozsądzał sprawy sporne i dbał o ku kilkunastu przewodników poje­ bezpieczeństwo kopalni. Staros�a chało na siedmiodniową wycieczkę bartny był sędzią bartników. Sta­ w Polskę - Sandomierz - Kazimier= rosta na Wiśle - to przełożony Dn. Lublin - Biała Podlaska - nad f 1 i sakami. Białowieża Augustów - Jeziora Istniejące od 1516 r. akta Mazurskie Mława - Warszawa - grodu nowosądeckiego pozwoliły na Busko - Wojnicz - Nowy Sącz. Uko­ poznanie nazwisk starostów, jak i ronowaniem tych wojaży była jed­ zasięgu królewszczyzn na ziemi nak czterotygodniowa wycieczka sądeckiej. W ciagu trzech wieków zorganizowana w sierpniu-wzreśniu - 1490 - 1784 - na zamku sadeckim 1977 r. przez WKP na trasie: Cze­ rezydowało 25 starostów. Wfdnieją chosłowacja - Węgry - Jugosławia wśród nich przedstawiciele zna­ Bułgaria Grecja - Turcja - nych w Polsce rodów: Bułgaria - Rumunia - Węgry - Cze­ Piotr Kmita z Wiśnicza h. Sre- chosłwacja Polska. Wzięło w niawa 1490 - 1505 niej udział 40 przewodników z na­ - Andrzej Kościelecki