İDİMA’DAN GÖKOVA- AKYAKA’YA İDİMA KAYNAKLAR MEHMET BİLDİRİCİ İnşaat.Y.Mühendisi Araştırmacı-Yazar ŞİŞLİ –İSTANBUL, 2007 İDİMA’DAN GÖKOVA- AKYAKA’YA İDİMA KAYNAKLAR MEHMET BİLDİRİCİ İnşaat.Y.Mühendisi Araştırmacı-Yazar İSTANBUL ŞİŞLİ- 2007 ÖNSÖZ Sayın Mehmet Bildirici Serginizi gezdim, CD’nizi iyi dikkatli okudum. Çok esaslı bir çalışma yapmışsınız. Kutlarım. Keşke hepimiz sizin gibi yaşadığımız yerlerin geçmişini inceleyebilsek, sözlü tarih çalışması yapabilsek… 1960 yılından bu yana yaşadığım Akyaka’nın geçmişini, En iyi dileklerimle çalışmalarınızın devamlı olmasını diliyorum. Aydın Turunç Maden.Y.Müh. (İTÜ 1960) Akyaka 02.08.2006 Sevgili Mehmet Bey Çok yılların uğraşı, yorulmadan itina ile toplamış olduğun belgeler ile derneğimize ve Akyaka’ya büyük bir katkıda bulundunuz. Bunun için yılların emeği için teşekkür etmek istiyorum. Bir sonraki serginize kadar…. Sevgi ve saygılarımla Thomas Schmitz Gökova Akyaka’yı Sevenler Derneği Yöneticisi 06.08.2006 Akyaka 3 İÇİNDEKİLER 31akyakam Önsöz 3 Çevre hakkında yayınlar listesi 5 Tarihi Yayınlarda Akyaka Piri Reis – Kitab-ı Bahriye 13 Cousin-Diehl – Idyma (Türkçe çeviri) 14 Louis Robert -Idyma (Türkçe çeviri) 15 Guidi -Idymos (Türkçe çeviri) 21 George Bean – Carian Coast III –Idyma - Türkçe Çeviri 22 Paavo Roos – Hayıtlı – Türkçe çeviri 26 Akyaka’da Arkeolojik Gezintiler –Azizi Albek 27 Charles Newton (English) 30 George Bean – Carian Coast III (English) 31 Paul Benedict – Ula an Anatolian town (English 38 32akyakam Die Inschriften (Idyma yazıtlar) Almanca 39 Guy Meyer Mektubu (Fransızca) 53 İstanbuler Mitteliungen (Almanca Hayıtlı- Paavo Roos) 60 Şevki Bardakçı –Karia’da Gömütler –Tasarım 63 Idyma (internetten) 66-68 33akyakam Etudes Anatoliennes –Idyma –L.Robert (Fransızca) 69 Idyma – Cousin & Diehl (Fransızca) 94-100 34akyakam Genel Tarihi bilgiler (George Bean) English 101 Rhodian Peraea (George Bean) English 111 Guidi – Idymos (İtalyanca) 117-124 35akyakam Paavo Roos (Idyma kaya mezarlar- English) 125-138 36akyakam Herodot Tarihinde Caria (English) 139 Karia Bölgesi ve Karialılar 144-148 4 ÇEVRE HAKKINDA ÖNEMLİ YAZARLAR VE YAYINLARI STRABO ( M.Ö. 65- M.S.23) Coğrafya'nın babası Amaseia (Amasya) kentinde doğmuş, Nyssa (Aydın-Sultanhisar) kentinde öğrenim görmüştür. Grekçe yazılmış, Geographica (Coğrafya) adlı eserinin 12-13-14 nolu kitapları (bölümleri) Anadolu hakkında bilgi verir. 14 nolu kitabında Kerme körfezinde Halicarnassus ve Cnidus kentleri arasında, Ceramos (Ören) ve Bargasa adlı kentlerin bulunduğunu yazar. (Bargasa kentinin körfezde olmadığı ve onun yerinde İdyma kentinin bulunduğu sonraları anlaşılmıştır.) Lucius Annaeus SENECA (M.Ö. 2 ?-65) Latin filozof, tarihçi yazar. Çeşitli felsefe eserleri yanında Latince yazılmış olan "Quaestiones Naturales- Doğa İncelemeleri" adlı eserinde (III-19) İdymus isminden söz edilir. ARRİANOS ( 95- 150 ?) Grek yazar, tarihçi. Nikomedya (İzmit) kentinde doğdu. Büyük İskender'in seferini ΑΛΕΞΑΝ∆ΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ - "İskender'in Anabasis" adlı eserinde anlattı. "Halikarnassos (Bodrum) kentinin, Büyük İskender'in kuşatmasından bir yıl sora teslim olduğunu ve Thera (Yerkesik), Callipolis (Kızılyaka) kalelerini de aynı zamanda M.Ö. 333 yılında teslim olduğunu yazar. Büyük İskender bu tarihte Tarsus'ta idi. Kladius PTOLEME (100 ?-170 ?) İskenderiye okulundan Grek Astronom, matematikçi ve coğrafyacı Ptoleme'de İdyma Ιδυµοσ olarak geçer. ΚΙΒΥΡΑΤΩΝ (Kibriya, Burdur-Gölhisar) merkezinin ve bunun yanında diğer Ortaçağ kentlerinin isimleri şöyle: Κιβυρα, Ιδυµος, Πιστος ?, Λωρµα, Αδησσος, Υδισσα ?, Θηρας, Πυρρα. Bilinen kentler Kibyra, İdima ve Lorima'dır. (Kaynak: W.Ramsay Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası-Caria kentleri) STEPHANOS ( 5. Yüzyıl) Bizanslı tarihçi. 5. Yüzyıl da yaşamıştır. Eserinde İdima şu sözlerle geçiyor. Ιδυµα, πολις Καριας, ου και Ιδυµος ποταµος, το εθνικον Ιδυµευς και Ιδυµιος λεγεται και Ιδυ µη η πολις. Grammer kurallına göre şöyle belirtir. Ηδυµη πολις Καριας. το εθνικον Ηδυµαιος. (Robert L. Etudes Anatoliennes s.472-1) 5 PİRİ REİS ( 1465 ?- 1554) Gelibolu'da doğdu. Korsanlık yaptı. 1499 yılında Osmanlı devletinin emrine girdi. 1522 yılında Rodos seferine katıldı. 1547 yılında Mısır kaptanlığına atandı. 1554 yılında görevini yapmadığı gerekçesi ile Kahire'de idam edildi. Eserleri: 1- Dünya haritası 1513 yılında hazırladı, Yavuz Sultan Selim'e sundu. 2- Kitab-ı Bahriye- 1521 Bu kitapta denizcilere Ege ve Akdeniz limanları gözleme dayanarak tanıtılmaktadır. Yöreyi bilen Piri Reis'ten çevre hakkında doğru bilgiler gelmektedir. Kitap 1525 yılında Kanuni Sultan Süleyman'a sunulmuştur. Yaptığı çok değerli ve tartışmalı harita 1929 yılında bulunmuştur. (Büyük Larousse) Kitab-ı Bahriye'de Gereme körfezi ile ilgili bilgiler "Gökova Akyakayı Sevenler Derneği- Mayıs 1995" yayınlanmış ve bu bölüme eklenmiştir. EVLİYA ÇELEBİ (1611-1682) İstanbul'da doğdu. Türk gezgini. 1640 yılından ölümüne kadar gezgin olarak dolaşmış ve gördüğü yerleri yazmıştır. Eseri 10 ciltlik "Seyahatname'dir. Mısır'da öldüğü sanılıyor. 1670 yılında Muğla ve çevresini ziyaret ediyor. Cova (Gökabad ?) İskelesi olduğunu, yıkıntı halinde Cova kalesinin bulunduğunu belirtiyor. Yörede Muğla, Ula, Yerkesik ve deniz kıyısında Gereme ve Gökabad kazalarının olduğunu yazıyor. CHARLES FELLOW 1838 yıllarında bölgede araştırma yaptı. -" A journal written during an excursion in Asia Minor" London 1839 -“An account of discoveries in Lycia, London 1840” R. HOSKY Eseri: "Narrative of a survey of the South coast of Asia Minor and a town into interior of Lycia" "The journal of Royal Geographical Society of London" vol.12, p. 143-161 "Anadolu'nun güney kıyılarında ve Likya'da bir ilçede araştırma" 1840 yılında çevrede coğrafya araştırmaları yapıyor. Gökova limanını ziyaret ediyor. Batı'da Cova olarak bilindiğini belirtiyor. 1819 yıllarında Rodoslu Yahudi Salomon el Hadef'in Gökova iskelesinde bir deposu olduğunu bildiriyor. Marmaris'in çok küçük bir yerleşim yeri olduğunu belirtiyor, bir İngiliz gemisinin gelişinin yeni kulübeler yapımına sebep olduğunu belirtiyor. Heinrich KİEPERT (1818-1899) Alman coğrafyacı ve haritacı, 1843-1845 yılları arasında Anadolu'da harita çalışmaları yaptı. Türkiye'de ilk harita çalışması yapan araştırmacı. Eserleri: 6 1. Karte von Kleinasien Berlin 1845 2. Lehrbuch der Alten Geographie Berlin 1878 (1845 tarihli haritada İdyma yerinde Bargasa kenti gösterilmiştir.) Sir Charles NEWTON (1816-1894) Anadolu'da araştırma ve incelemelerde bulundu. İngiliz tarihçi ve arkeolog. 1856 yılında Halikarnassos'ta bulunan "Mouseleion"u buldu. Eseri: " A history of discoveries at Halicarnassus, Cnidus and Branchidae" 1862, 1863 I, II, London 1865. "The travels and discoveries in the Levant" I, II, London 1865 1856 yılında Gökova yöresinden geçti, ve Gökova limanını ziyaret etti. Eserinde o günkü yolları anlatmaktadır. Yöreden geçişine İngilizce bölümde yer verilmiştir. Ch. DİEHL ve G. COUSIN Bölgede ilk epigrafik inceleme yapan Fransız araştırmacılar. 1885 yılında bölgeyi gezdiler. "VILLES INCONNUES DU GOLFE CERAMIQUE- Kedreai et Idyma" adlı Fransızca makaleyi "Bulletin de Correspoundance Hellenique -1886 cilt 10 -sayfa 423-430 (BCH) Bu araştırmacılar okudukları kitabelere dayanarak, İdyma kentinin Gökova körfezi ucunda şimdiki Orman kampının yerinde olduğunu belirlediler. Prof Ch. Diehl Bizans tarihi ve sanatı araştırmacısı idi. Birinci Dünya savaşının arkasından İstanbul'da "Fransız Arkeoloji Enstitüsü" kuruldu. Bu enstitünün Müdürü Paris'te bulunan Prof. Ch.Diehl ve İstanbul'daki temsilcisi ise gene Bizans tarihi uzmanı Jean Ebersolt (1879- 1933) idi. (Kaynak Jean Ebersolt, Bizans İstanbul'u, 1996, s.III-V) Fransızca olan makalenin Türkçe çevirisi bu bölüme eklenmiştir. Ayrıca Cousin’in “Voyage en Carie” BCH 24, 1900, 24-69. Cousin & Deschamps “ Inscriptions de Moughla en Carie, BCH 100 ,1886 HULA ve SZANTO Yörede araştırma yaptılar. Eserleri : "Bericht über eine Reise in Karien". Wien 1895 Bölgeyi 1893-1894 yılında ziyaret ettiler. İdyma kentine ait iki yazıtı ve Kallipolis kentine (Kızılyaka, Elmalı köyü civarları) Duran Çiftlik'te Roma İmparatoru Domitianus'a (İmp.81-96) ait olan yazıtları buldular ve yayınladılar. VITAL QUINET Coğrafya, nüfus ve yol konularında Fransızca eseri var: "La Turquie d'Asie, Geographie, Administrative, Statistique, Descriptive et Raisonnee de chaque Province de l'Asie Mineure" 1890-1894, 4 Bande. Bu eserin 4. Cildinin 72 sayfasında, Muğla'nın konum itibariyle dağlar arasında kaybolmuş bir kent olduğu, komşu kentlerle hayvanların güçlüklerle geçebileceği patika yollarla ilişki 7 kurulduğu, bir iki yıldan beri Muğla'yı Gökova'ya bağlayacak araba yolu inşa edilmeye başlandığı ve 30 km civarında olabileceği ifade edilmektedir. Gökova limanının gemilerin düzenli seferler yapmasına uygun olmadığı, ancak yük gemilerinin yanaştığı açıklanmaktadır. Ayrıca Aydın iline demiryollarının gelmesi ile ticaretin kuzeye kaydığı ve Gökova limanının öneminin azaldığını belirtiyor. PATON & J.L.MYRES W.R. Paton ile yörede coğrafya araştırması yaptılar. Eserleri: -" Researches in Karia, geographical journal, 1897, vol. 9, p.38-54 -“Karian sites and inscriptions” JHS 16, 1896 W.R. PATON Çevrede araştırma yaptı. Eseri: " Sites in East Caria and South Lydia" "Journal of Hellenic Studies, 1900, vol 20, p.57-80" . Kıran dağının altında tüm sahil boyunca kaynayıp denize ulaşan su kaynakları olduğunu yazar. Ayrıca; “Ceramic Gulf, CIR 2, 1888, 328-329 VON DIEST Çevrede coğrafi ve haritacılıkla ilgili 1919 yılında araştırma yaptı. "Pet. Mitteilungen 1909" Sahilden içeride, Araplar çayının üzerinde mahmuz gibi bir tepe olan Zeytin Belen’de (368 kotlu Asartepe) kale kalıntıları