P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WISZNICE (642) Warszawa 2011 Autorzy: Robert Formowicz*, Małgorzata Marczak**, Jerzy Król**, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Iwona Walentek * *Pa ństwowy. Instytut. Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa **Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN………….. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (Robert Formowicz) ..................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Robert Formowicz) ....................................... 4 III. Budowa geologiczna (Robert Formowicz) ........................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (Robert Formowicz) ......................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Robert Formowicz) .................................................... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (Robert Formowicz) ....................................... 13 VII. Warunki wodne (Robert Formowicz) ............................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe..................................................................................................... 14 2. Wody podziemne.............................................................................................................. 15 VII. Geochemia środowiska ........................................................................................................ 18 1. Gleby (Paweł Kwecko) ..................................................................................................... 18 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Jerzy Miecznik) ................................................................ 20 IX. Składowanie odpadów (Małgorzata Marczak, Jerzy Król) ....................................................... 22 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (Robert Formowicz) ................................................................ 27 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Robert Formowicz) ................................................................ 28 XII. Zabytki kultury (Robert Formowicz) ................................................................................ 33 XIII. Podsumowanie (Robert Formowicz, Małgorzata Marczak)................................................... 34 XIV. Literatura........................................................................................................................... 36 I. Wst ęp Arkusz Wisznice Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicz- nym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (plansza B) w latach 2010-2011. Przy jego opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Wisznice Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 wykonanym w Zakładzie Geologii Gospo- darczej Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2005 roku (Tołkanowicz, śukowski, 2005). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005) na podkładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Plansza A zawiera zaktualizowane tre ści Mapy geolo- giczno-gospodarczej zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopaliny, gór- nictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. 3 Opracowanie wykonano na podstawie analizy materiałów archiwalnych, publikacji oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w archiwach: Urz ędu Marszałkowskiego w Lublinie i jego Delegatury w Białej Podlaskiej, starostw powiatowych w Radzyniu Podlaskim, Białej Podlaskiej i Parczewie, Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego- Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Warszawie oraz w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie i Instytucie Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wyko- rzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w siedzibach nadle śnictw oraz w urz ędach gmin. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we lipcu 2010 roku. Mapa wykonana jest w wersji cyfrowej. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Wisznice wyznaczaj ą współrz ędne: 23 o00’–23 o15’ długo ści geograficz- nej wschodniej i 51 o40’–51 o50’ szeroko ści geograficznej północnej. Jest on poło Ŝony w pół- nocno-zachodniej cz ęś ci województwa lubelskiego i obejmuje swym zasi ęgiem wschodni ą cz ęść powiatu radzy ńskiego (gmina Komarówka Podlaska), północno-wschodni ą cz ęść po- wiatu parczewskiego (gminy Milanów, Jabło ń, Parczew i Podedwórze) oraz południow ą cz ęść powiatu bialskiego (gminy Rossosz, Wisznice i Sosnówka). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2001) obszar arkusza Wisznice wchodzi w skład makroregionu Polesie Zachodnie naleŜą cego do podprowincji Polesie, b ędą- cej cz ęś ci ą prowincji Ni Ŝu Wschodniobałtycko-Białoruskiego. Północna cz ęść omawianego arkusza znajduje si ę w granicach mezoregionu Zakl ęsło ść Łomaska, cz ęść środkowa i południowa nale Ŝy do mezoregionu Zakl ęsło ść Sosnowicka, tere- ny poło Ŝone na zachód do kanału Wieprz-Krzna wchodz ą w skład Równiny Parczewskiej a niewielki fragment arkusza obejmuj ący jego południowo-wschodni ą i wschodni ą cz ęść na- le Ŝy do Równiny Kode ńskiej (fig. 1). Obszar poło Ŝony w granicach Zakl ęsło ści Łomaskiej i Sosnowickiej to ł ąkowo-le śna równina wypełniona w obni Ŝeniach namułami, piaskami i mułkami jeziornymi oraz torfami. Pomi ędzy szerokimi dolinami Muławy i Zielawy, rozci ąga si ę płaska wysoczyzna morenowa urozmaicona niewielkimi pagórkami kemowymi. Podobna wysoczyzna morenowa znajduje si ę na obszarze Równiny Parczewskiej. W północno-wschodniej i południowo-zachodniej cz ęści arkusza wyst ępuj ą równiny sandrowe. Wysoko ści bezwzgl ędne wahaj ą si ę od 146 m n.p.m. w dolinie Zielawy na północ od Wisznic do 164,4 m n.p.m. w rejonie miejscowo ści Kolano. Charakterystycznym elementem krajobrazu s ą liczne kanały melioracyjne, wśród których znajduje si ę najdłu Ŝszy w Polsce kanał (140 km) ł ącz ący rzeki Wieprz i Krzna. 4 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu Fig. 1 Poło Ŝenie arkusza Wisznice na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Prowincja: NiŜ Wschodniobałtycko-Białoruski, Podprowincja: Polesie Mezoregiony Polesia Zachodniego: 845.11– Zakl ęsło ść Łomaska; 845.12 – Równina Kode ńska; 845.13 – Równina Parczewska; 845.14 – Zakl ęsło ść Sosnowicka; 845.15 – Garb Włodawski; 845.16 – Równina Ł ęczy ńsko-Włodawska Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski, Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.96 – Równina Łukowska; 318.98 – Wysoczyzna Lubartowska Lasy stanowi ą około 15 % procent powierzchni arkusza. Wi ększe kompleksy znajduj ą si ę pomi ędzy miejscowo ściami Jabło ń i Kolano, w rejonie Polubicz i na północnych kra ńcach mapy. Dominuj ą lasy sosnowe, miejscami z udziałem d ębu i brzozy. Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusza Wohy ń nale Ŝy do Regionu Mazowiecko- Podlaskiego (Wo ś, 1999). Zaznaczaj ą si ę tu wpływy klimatu kontynentalnego, cz ęstsze s ą ni Ŝ w innych rejonach kraju napływy chłodnego powietrza z północy i wschodu, co powoduje, Ŝe zima jest tu dłu Ŝsza ni Ŝ w zachodniej