LAUSSALLAUSSAL KRKR 110110,,-- TIDSSKRIFTTIDSSKRIFT FORFOR FOLKEMUSIKKFOLKEMUSIKK OGOG FOLKEDANSFOLKEDANS NUMMERNUMMER 22 •• 20172016 •• ÅRGANGÅRGANG 7675 UngdomskjeldaTalent Noreg Tema: Landskappleiken og Landsfestivalen i gammaldansmusikk Dans sommaren inn med Tinndølan! 0202 1716 INTERPRESSINTERPRESS 1130-01NOREG PSYKOANALYSE OG FOLKEMUSIKK LANDSKAPPLEIKENS HISTORIE • ZORNMERKET OG SVENSK FOLKEMUSIKK EIN DATASTYRT HARDINGFELEVERKSTAD GAMMALDANSEN ER VERDSMUSIKK • KAPPLEIKSSLÅTTAR KNUT HAMRE: STORSPELEMANN OG KOMMANDØR DANS, REKONSTRUKSJON OG KAPPLEIK • MUSIKK PÅ NORDKALOTTEN AGNES BUEN GARNÅS • VRANG • KJORSTAD-BRØRNE RETURVEKERETURVEKE 1732 VERV ABONNENTAR TIL I SOMMAR -så kan du vinne heilt vanvitige premiar! 1. premie: 5 års abonnement på Folkemusikk + CD-gåvekort kr 5000 2. premie: 2 års abonnement på Folkemusikk + CD-gåvekort kr 5000 3. premie: CD-gåvekort kr 5000 Førstepremien går til den som har verva fest nye abonnentar innan 1. september 2017. Viss det blir delte plasseringar, trekker vi rekkefølgja på vinnarane. Vi har tre gåvekort à kr 5000 hos høvesvis Etnisk Musikklubb, Ta:lik og Grappa. Vinnaren får velje først, dereter nummer to og til slut nummer tre. I tillegg blir det trekt fem gåvekort hos Grappa, kvart på kr 1000, mellom alle dei andre som vervar éin eller feire abonnentar. Namna på vinnarane blir kunngjorde på bladsleppet til Folkemusikk nr. 3/2017, som truleg vil bli halde på Riksscenen i Oslo i veke 36. Vinnarane blir i alle tilfelle annonserte seinast måndag 11. september. For meir detaljerte reglar, sjå folkemusikk.no/vervekonkurranse Kom på sit bladslepp på Folkemusikkveka! Fredag 26. og laurdag 27. mai blir det bladslepp for Folkemusikk under Folkemusikkveka på Ål i Hallingdal. Redaktør Audun Stokke Hole, alias DJ Audinho da Vitrola, speler dansbar folkemusikk og verdsmusikk på Thon Hotel Hallingdal kl. 22–02. Begge kveldane kan du få kjøpt abonnement og einskilde Folkemusikk-magasin til spesialpris på hotellet. Vel møt, vi dansast! INNHALD 8 Stor heider til Knut Hamre 50 Frå den upolerte sida Utnemnd til kommandør av St. Olavs Orden Kjorstad-brørne: lokal musikk som ikkje høyrest lokal ut 11 Frå musikkskule til masterclass 56 Meldt – Hans P. og Rasmus Kjorstad: Knut Hamre med nytt undervisningsopplegg Pusinshi Ulla 14 Ruth Lillegraven: 59 Tre tradisjonsmusikarar frå Oppdal Dikt til Knut Hamre Felespelarar som skal arrangere Landsfestivalen 67 Å vera song. Å synge liv. 16 Transformasjonen Kvedardronninga Agnes Buen Garnås er 70 år Kva har «spelemannsskulen» og ein psykoanalyse felles? 76 «Alle ører er gode ører» 24 Meldt – Leif Rygg: Vossaspel Vrang platedebuterer etter ti år som trio 26 Farsarven 82 Meldt: Vrang: Sætersoul Far og son Dag og Vegar Vårdal om liv og tradisjonsarbeid 84 Med hjarte for dansen 36 Meldt – Vegar Vårdal: Ukvessa slåter Fotoserie: Tinndølan med folkedans i Norske Talenter 38 Ikkje ver blug, kyss meg! 92 Skråblikk: Folkemusikkarkivene Erfaringar frå ei særeigen framsyning i Vågå som gnagsår 42 Meldt – Fru Skagerrak 95 Ytring: NRK Folkemusikk og Floating Sofa Quartet må på DAB+ Kom på 45 Framtidsfelemakeriet 96 Meldt – Trolska Polska og Mallebrok Kan ei datastyrt fresemaskin revolusjonere hardingfela? Framsidefoto: sit bladslepp på Dansegruppa Tinndølan har i vår Magasinet er gitt ut med støtte dansa seg til fnalen i TV2s talent- av Norsk kulturråd, gjennom konkurranse Norske Talenter. innkjøpsordninga for allmenne Folkemusikkveka! kulturtidsskrif. Foto: Ingvil Skeie Ljones Adresse Eigar Annonsesal Folkemusikk er eit frittståande Utgjevingsplan 2017 Folkemusikk FolkOrg – Organisasjon for Liv Annette Nygjerdet tidsskrif for folkemusikk og Utgåve 2/17, mai – veke 20 Postboks 4613 Sofenberg folkemusikk og folkedans Tlf.: 934 19 382 folkedans. Utgåve 3/17, august – veke 33 0506 Oslo [email protected] Utgåve 4/17, november – veke 47 Abonnement Folkemusikk er medlem i Norsk www.folkemusikk.no Jorun Hagen Språkvask Aud Søyland Tidsskrifforening, E-post: [email protected] Tlf.: 22 00 56 22 www.tidsskrifforeningen.no. [email protected] Bladbunad Dekode ECOL Ansvarleg redaktør Grafsk design DP Reklamebyrå ISSN 1891-6473 DIC AB R E O L Audun Stokke Hole Trykk UnitedPress N Tlf.: 45 85 18 98 E-post: [email protected] 3041 0947 3 UnitedPress Foto: Runhild Heggem Torjus Westeng Bakken & Gjertrud Raftevold Rue Vi trekker 1 stk. reisegavekort på kr 5.000,- blant alle FolkOrg-kunder *Forutsetter 100 nye FolkOrg-kunder ila. 2017 SPESIALTILBUD TIL DEG SOM ER MEDLEM I FOLKORG MUSIKK STRØM Les mer om vår nye avtale med strøm til innkjøpspris på svorka.no/musikk Fastbeløp: KUN kr 29,- pr. mnd. Påslag: 3,95 øre/kWh (inkl. lovpålagte elsertifikater) PÅ GO’FOT MED SVORKA ✔ Send kodeord MUSIKK til 2258 eller For hvert medlem som tegner avtale ✔ Bestill via svorka.no/musikk gir Svorka en andel av salget til FolkOrgs rekrutteringsarbeid. Enkelt og gratis å bytte! Svorka ordner alt i forbindelse med overgang fra din nåværende leverandør. Kontakt oss for mer informasjon: Tlf. 07165 E-post: [email protected] SVORKA.NO TLF: 07165 Gni t for framtida LEIAR JA TAKK TIL MASSEPRODUKSJON AV HARDINGFELER! Det norske instrumentmakeriet har vore raudlista som måtte lure på korleis det er for ein utlending å ei stund – mykje har vore skrive om det i dette bladet. skulle få tak i ei hardingfele, kan eg anbefale Hardanger Det er få folkemusikkinstrumentmakarar, og dei som Fiddle Association of America si heimeside hfaa.org fnst, lever farleg. For dei få hardingfelemakarane som og seksjonen «Frequently Asked Questions». Kortver- fnst i Noreg i dag, er det uråd å krevje den prisen for sjonen: Du skal vere eksepsjonelt dedikert eller ha stor ei nybygd fele som dei burde. Ei ny hardingfele kostar faks – helst begge delar – viss du skal klare å få tak i typisk mellom 50 000 og 100 000 kroner. Med tanke eit spelbart instrument. på arbeidet som ligg bak, og om ein samanliknar med Ein viss grad av masseproduksjon av hardingfeler handlaga kvalitetsfolinar, burde dei koste det dobbelte. vil vere eit gode for alle som ønsker seg ei fele, men Men instrumentmakarane vil jo ha felene sine i spel òg for felemakarane våre. Viss det blir mogleg å få tak også, så dei må balansere idealisme og kremmarvirke. i ei god ny hardingfele til ein rimeleg pris, treng ikkje Ofe må dei legge vekk nye feler dei arbeider med, for felemakarane lenger vere så idealistiske at dei underbyr å reparere gamle instrument. Når det blir laga så få seg sjølv og tapar pengar på arbeidet sitt. nye feler, må ein jo ta vare på dei gamle spelbare som Særleg stort er behovet for nybyrjarfeler i mindre fnst. Stønadsordningar må på plass og bli gjorde storleik. Eit barn som ønsker å byrje å spele fatfele, kjende, slik at dette arbeidet i nokon mon kan har ni ulike storleikar å velje i. Vil en byrje lønne seg, og feire kan bli inspirerte til med hardingfele, fnst det i praksis ikkje å lære å bygge og reparere felene. Men Det er ingen barneinstrument å få tak i. Kor mange kanskje kan felemakarane få avlasting andre stader talentfulle hardingfelespelarar misser også – av delvis maskinelt framstilte vi på denne måten? hardingfeler? enn i Noreg at ein På verdas største nettauksjon eBay På Ole Bull Akademiet testar dei kan du få kjøpt ei «deluxe fancy Har- for tida ut ei fresemaskin, ein såkalla kan utvikle denne danger fddle», handlaga like sør for CNC-fres (for Computer Numerical teknologien. Beijing i Kina, til rundt 10 000 kroner. Control) – noko du kan lese om på side Diskusjonar på diverse nettforum syner at 45 i dette bladet. Denne maskina skjer ut det fnst ein del av desse hardingfelene i bruk alle trestykka til hardingfela, med ein 3D-modell av rundt om i verda. Eg er viss på at feire av desse eigarane fela som basis, eit arbeid som for ein felemakar tek av Kina-hardingfeler hadde vore overlukkelege om lang tid. Prosjektet «Framtidsfelemakeriet» er enno dei kunne få kjøpt ei tilsvarande norskbygd fele. Dei i eksperimentfasen, og det står att å sjå kor godt dei hadde garantert vore villige til å betale det dobbelte CNC-produserte felene vil låte – og kva dei vil koste. eller tredobbelte for henne òg – mot vissheita om at Men at slike maskiner med tida vil produsere bruk- ho var utvikla av folk som visste korleis ei hardingfele bare eller tilmed svært gode hardingfeler, er det ingen skal sjå ut, korleis ho skal låte, korleis ho skal ligge i grunn til å tvile på. hendene og kjennast mot bogen. Å få tak i ei dugande hardingfele i dag er altså ikkje Sagt på ein annan måte: Det er ingen andre stader lett. Noko av appellen til hardingfela er jo nettopp at ho enn i Noreg at ein kan utvikle denne teknologien. er så spesiell, både i form og utsjånad, og at tilgangen Feleverkstaden til Ole Bull Akademiet må ha lukke er avgrensa. Vil det devaluere hardingfela viss det til framover med prosjektet «Framtidsfelemakeriet». kjem mange feire instrument på marknaden? Det Det blir spennande å sjå når den første CNC-freste tviler eg på. Hardingfela kjem nok aldri til å bli korkje hardingfela kjem i sal – og høyre korleis ho læt. lettspelt eller verkeleg masseprodusert. Men ho er alt populær – ikkje i tydinga populærmusikalsk, men i tydinga «noko mange ønsker seg». Mange nok til at det burde fnnast inngangsmodellar – at ein ikkje må rett opp i Rolls Royce-klassa når ein skal ha sitt første instrument. Det er verdt å hugse på at interessa for hardingfela Audun Stokke Hole er minst like stor utanlands som her heime. For den Redaktør, Folkemusikk 5 BIDRAGSYTARAR FOLKEMUSIKK 02/17 Bjørn Aksdal Ingvil Skeie Ljones Hans-Hinrich Thedens (f. 1953) er musikkvitar og forfattar, inntil nyleg (f. 1985) er fotograf og kjem frå Lillehammer. (f. 1962) driv folkemusikksamlinga ved seniorforskar og musikkfagleg ansvarleg ved Ho har fotografert mest alt som kan krype Nasjonalbiblioteket. Han er musikkvitar, Norsk senter for folkemusikk og folkedans i og gå av norske folkemusikarar, og er ein spelemann og folkedansar og vaks opp i fataste Trondheim.