PROGRAM OCHRONY PRZED POWODZIĄ W DORZECZU GÓRNEJ WISŁY maj 2010 r. _______________________________________________________________________ Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły _________________________________________________________________________ Opracowanie wykonano dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w ramach umowy o dzieło z dnia 16 marca 2010 roku. Opracowanie wykonał Zespół w składzie: Dr hab. inż. Jan WINTER, prof. WSZiP – Kierownik Zespołu Mgr Łukasz CHUDY Mgr Michał MARCINKOWSKI _______________________________________________________________________ 2 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły _________________________________________________________________________ SPIS TREŚCI 1. WPROWADZENIE 4 2. UZASADNIENIE PODJĘCIA PROGRAMU 6 2.1. Główne wskaźniki zagrożenia powodziowego w dorzeczu górnej Wisły na tle kraju 6 2.2. Specyfika i wewnętrzne zróżnicowanie uwarunkowań powodziowych w dorzeczu górnej Wisły 9 2.3. Ocena istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej na tle stanu zagrożenia 15 3. ZAŁOŻENIA PROGRAMU 22 3.1. Cel, zakres i zakładane efekty PROGRAMU 22 3.2. Kontekst europejski 24 3.3. Kontekst krajowy 27 3.4. Kontekst regionalny 34 3.5. Uwarunkowania PROGRAMU 37 4. LISTA KOMPLEKSOWYCH PROJEKTÓW - ZADAŃ PROGRAMU 40 4.1. Podstawy identyfikacji zadań 40 4.1.1. Źródła informacji i danych 40 4.1.2. Procedura i zasady formułowania zadań 40 4.1.3. Grupy rodzajowe projektów i ich podstawowy zakres 42 4.1.4. Kryteria oceny efektów realizacji zadań 44 4.2. Lista zadań, okres i koszt ich realizacji 45 4.3. Opis zadań – zakres i efekty ich realizacji 48 4.4. Zadania priorytetowe 87 5. MATERIAŁY WYKORZYSTANE 90 6. LISTA OSÓB UCZESTNICZĄCYCH W OPRACOWANIU PROGRAMU 94 _______________________________________________________________________ 3 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły _________________________________________________________________________ 1. WPROWADZENIE Przedkładany dokument jest podsumowaniem prac zespołu pod kierunkiem prof. Elżbiety Nachlik nad Programem ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły wraz ze Studiami ochrony przed powodzią województw śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego z uwzględnieniem rekomendacji wynikających z wykonanej Prognozy Oddziaływania na Środowisko. W ostatnich latach zwiększa się stale liczba powodzi, ich przebieg jest coraz bardziej gwałtowny, a straty coraz większe. Problem wzrostu zagrożenia powodziowego ma charakter globalny i występuje w większości krajów świata. Wynika to głównie z: systematycznego wzrostu liczby ludności, dynamicznego rozwoju cywilizacyjnego, który wyraża się wzrostem majątku społecznego i indywidualnego, rozbudową infrastruktury (komunikacyjnej, gospodarczej, rolniczej, ...) oraz intensyfikacji trwałej zabudowy zlewni rzecznych i poważnych zmian w użytkowaniu gruntów, co ma niekorzystny wpływ na stosunki wodne. W dorzeczu górnej Wisły w ostatnich latach straty powodziowe były wielomiliardowe. Tylko powodzie z lat 1997 oraz 2001 przyniosły prawie 3,0 mld zł strat. Corocznie przekazywane są też ogromne środki z budżetu państwa na odbudowę zniszczeń powodziowych, dlatego koniecznością stało się opracowanie programu zadań z zakresu prewencji i ograniczenia strat. Programu dla obszaru gdzie powodzie są częste i gwałtowne. Celem Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły jest zwiększenie bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu górnej Wisły, poprzez: Efektywne planowanie i realizację środków ochrony; Rozwój działań prewencyjnych dla ograniczenia zagrożenia powodziowego, ukierunkowanych na zasady planowania przestrzennego i na ograniczenia w zagospodarowaniu terenów zalewowych. Działania te wspierają także ekonomiczną zasadność planowanych środków ochrony przed powodzią oraz umożliwiają ich właściwą przestrzenną lokalizację. Obszarowo Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (do ujścia Sanny) ograniczony jest zasięgiem terytorialnym województw małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego, śląskiego oraz lubelskiego. Program stanowi odrębną i zamkniętą całość, zgodnie z prawem wodnym terytorialnie odniesioną do regionu wodnego Małej Wisły i regionu wodnego Górnej Wisły, dotyczącą zagadnień powodziowych. Zakres Programu obejmuje: Ocenę obecnego potencjału przeciwpowodziowego na tle aktualnych i przyszłych potrzeb; _______________________________________________________________________ 4 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły _________________________________________________________________________ Identyfikację lokalnie uzasadnionych i uwarunkowanych – kierunków ochrony w układzie zlewniowym oraz wynikających z nich niezbędnych środków prewencji i bezpośredniej ochrony; Działania dla ograniczenia wielkości powodzi, obejmujące środki techniczne, takie jak: sterowana retencja zbiornikowa, mała retencja oraz retencyjne przysposobienie dorzecza rekompensujące zabudowę i rozwój infrastruktury, poldery powodziowe oraz środki nietechniczne, czyli powiększenie naturalnej retencji połączone z ochroną ekosystemów; Działania dla ograniczenia zasięgu oraz skutków powodzi, obejmujące zabudowę i umocnienie koryt cieków, wały przeciwpowodziowe, kanały ulgi oraz inne obiekty bądź zabiegi realizujące te działania. Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły określa średniookresową strategię modernizacji systemu ochrony przed powodzią uwzględniając potrzeby: zabezpieczenia przeciwpowodziowego oraz sporządzenia prewencyjnych planów ograniczenia zagrożenia powodziowego. Zawiera listę przewidzianych do realizacji, uzasadnionych potrzebami, kompleksowych projektów ochronnych. Kalendarium prac nad przygotowaniem Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły: 18.09.2006 r. - prezentacja założeń do Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (zwanego PROGRAMEM) na konferencji w Arłamowie i akceptacja jego koncepcji przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, rządowe i samorządowe władze regionalne oraz samorządowe lokalne; 25.01.2007 r. - dyskusja robocza ustalająca zakres i zasady realizacji PROGRAMU w gronie władz i instytucji reprezentujących gospodarkę wodną oraz administrację rządową i samorządową z obszaru objętego PROGRAMEM; 30.06.2007 r. - opracowanie wstępnej listy projektów ochrony przed powodzią; 04.07.2007 r. - prezentacja pierwszej wersji programu na forum ogólnym w siedzibie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji; 20.09.2007 r. - przekazanie skorygowanego dokumentu PROGRAMU Ministrowi Spraw Wewnętrznych w celu przedstawienia go na posiedzeniu Rady Ministrów; rozpoczęcie uzgodnień międzyresortowych dla uruchomienia procedury ustanowienia odpowiedniej ustawy; 30.09.2008 r. - realizacja pełnego „Studium ochrony przed powodzią” na obszarze trzech województw (śląskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego) oraz uzupełnienie STUDIUM dla województwa małopolskiego; 30.11.2008 r. - weryfikacja programu inwestycyjnego PROGRAMU na obszarze czterech województw; 15.12.2009 r. - wykonanie Prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej _______________________________________________________________________ 5 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły _________________________________________________________________________ Wisły na obszarze województw śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego; 02.01.2010 r. - włączenie do Programu zadań z dorzecza górnej Wisły na obszarze województwa lubelskiego; 10.03.2010 r. - powołanie przez Wojewodę Małopolskiego Zespołu Doradczego – Ekspertów do przygotowania rekomendacji zadań Programu pod przewodnictwem prof. Janusza Zaleskiego; 15.04.2010 r. - aktualizacja Programu na obszarze pięciu województw: śląskiego, małopolskiego, świętokrzyskiego, podkarpackiego i lubelskiego. 2. UZASADNIENIE PODJĘCIA PROGRAMU 2.1. Główne wskaźniki zagrożenia powodziowego w dorzeczu górnej Wisły na tle kraju Poziom podatności na zagrożenie powodziowe w sposób ogólny charakteryzują wskaźniki geograficzne i antropogeniczne, których podstawową miarą są odpowiednio: a) relacja rocznego odpływu wód w stosunku do rocznego opadu oraz regionalne zróżnicowanie jej wartości na tle kraju, b) regionalne wskaźniki gęstości zaludnienia na tle średniej krajowej. Tabela 1. Wskaźniki potencjału powodziowego (według danych z 2006 roku) Roczny opad Roczny odpływ Powierzchnia Wskaźnik zaludnienia [106m3 / %] [106m3 / %] [km2 / %] [Liczba mieszk/ km2] Polska 189 573 / 100 62 000 / 100 312 685 / 100 122 dorzecze górnej 30 183 / 15,9 14 500 / 23,4 48 035 / 15,4 175 Wisły na obszarze Polski Udział rocznego odpływu z dorzecza górnej Wisły w krajowym bilansie odpływu jest o 50% wyższy od udziału rocznego opadu w tym regionie w stosunku do wielkości rocznego opadu w Polsce. Ta relacja stanowi o znacznie wyższej od przeciętnej w kraju, naturalnej podatności tego regionu na zagrożenie powodziowe. Wskaźnik gęstości zaludnienia w dorzeczu górnej Wisły o 40% przekracza średnią krajową. Potencjał zagrożenia powodziowego (ludność i jej mienie oraz potencjał gospodarczy) jest zatem także wyższy od przeciętnego w kraju. Podatność na zagrożenie powodziowe regionu, będąca funkcją dwóch powyższych czynników (patrz tabela 1) przewyższa więc znacznie poziom średni w kraju. _______________________________________________________________________ 6 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły _________________________________________________________________________ W dorzeczu górnej