POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGICZNI FRAGMENTA FAUNISTICA Tom XII Warszawo, 15 I 1966 Nr 18 Agnieszka D r a b e r -M o ń k o Materiały do znajomościMuscinae ([Diptera) Polski MaTepnaau k nosiiamiio Muscinae (Diptera) IIojibuiH Materialien zur Kenntnis vonMuscinae ( Diptera) Polens [Z 25 rysunkami i 1 tabelą w tekście] Wiadomości o faunie muchówek Polski z podrodziny Muscinae rozproszone są przeważnie w ogólnodipterologicznych spisach faunistycznych. Pewne dane dotyczące omawianej grupy spotkać również można w opracowaniach paso­ żytów szkodników roślin(S it o w s k i , 1928). Stopień zbadania Muscinae Polski jest przy tym dość nierównomierny w różnych częściach kraju. Tak np. tereny byłej Galicji dzięki pracom B o b k a (1890, 1893, 1894), Gr z e g o r z k a (1873), L o e w a (1870) i N o w ic k ie g o (1873) są, przynajmniej w pewnych częściach, dość dokładnie poznane. Przez wielu badaczy było opracowane Pomorze; warto wspomnieć tu o pracach B a c h m a n n a (1858), Cz w a l in y (1893), B ie d l a (1899), E n d e r l e i n a (1908), H a g e n a (1849) i K a r l a (1936), obejmujących duży materiał faunistyczny. Materiały z Puszczy Białowieskiej opracował S a c k (1925). Muscinae Borów Tucholskich są mało poznane; w pracy B u b s a - a m e n a (1901) znajdujemy tylko nieliczne dane o przypadkowo złowionych na tym terenie gatunkach. Nieco danych z okolic Bydgoszczy i Mazowsza podają S z n a b l (1881) i S it o w s k i (1928). Pozostałe znaczne obszary Polski są zupełnie nie zbadane pod względem zamieszkującej je fauny muchówek z omawianej podrodziny. Pełnego zestawienia faunistycznego podrodziny Muscinae z terenu Polski dotychczas nie ma. Opracowanie niniejsze jest oparte na materiałach krajowych, zebranych w latach 1952-1964 przez autorkę oraz innych zbieraczy: S. F. A d a m c z e w s k i , S. B a l , H. B a n ia , B. B a ń k o w s k a , W. B a z y l u k , E. B ie l a w s k i , E. D a u k s z a , http://rcin.org.pl 310 A. Draber-Mońko 2 C. D z ia d o s z , A. Go l j a n , A. Ga j e w s k i , J. Gł o w a c k i , A. J u r c z y k , E. Ko- s t r o w ic k a , S. K o z io ł , B. K r e c z m e r , W . M ik o ł a j c z y k , M . M r o c z k o w s k i , J. K a s t , S z . N o w a k o w s k i , J. N o s k ie w ic z , B. P is a r s k i , J. P r ó s z y ń s k i, W . J. P u ł a w s k i , A. R i e d e l , E. Ś l iw a , Z. Ś l i w i ń s k i , W. S t a r ę g a , J. S t ę p ­ k o w s k a , A. S trzeszkowski , A. S z u j e c k i , K. T a r w i d , S. T o l l , K. T r o j a n , L. T r o j a n , P. T r o j a n , R. T r o j a n , K. W i n n i k i R. W o j t u s ia k . Wszystkim wyżej wymienionym Osobom składam serdeczne podziękowanie za zebranie materiałów. Wykorzystane zostały również materiały ze zbiorów: Enderleina,G. E. H a n a u , E. S c h m i d t a i G. Schroedera z okolic Szczecina i Szklarskiej Poręby; M. K ł a p a c z a zbierane głównie w okolicach Ząbkowic Śląskich; K. K r ó l a z okolic Krakowa; materiały Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego, przeważnie z okolic Puław, zbierane przez A. I l l i n - s k ie g o , oraz W. B y k o w a zokolic Warszawy. Powyższe materiały uzupełnione zostały serią kilkudziesięciu okazów z okolic Warszawy, Puław i Zakopanego zebranych na przełomie stulecia przez dra Jana S z n a b l a . 1 Przy zbieraniu muchówek w terenie najlepsze wyniki dało łowienie „na upatrzonego” na kwiatach, liściach krzewów i na piasku; w ten sposób została zebrana większość opracowanego materiału. Poza tym stosowano i inne metody połowu, a mianowicie koszenie czerpakiem, połów na światło, połów na przy­ nęty zapachowe: mięso, miód, owoce, piwo i ser; zbieranie bobówek w ekskre­ mentach oraz hodowla grzybów i gąsienic motyli. Połowy na światło i koszenie czerpakiem okazały się metodami najmniej efektywnymi; materiały zebrane tą drogą nie dały jasnego obrazu badanego terenu. Pozytywne wyniki dało łowienie na przynęty (tabela 1) przeprowadzone na terenie Puszczy Kampinoskiej od 5 do 21 VII 1954 roku przez autorkę. Materiał zbierano jednocześnie w dwu środowiskach: w lesie mieszanym i na podmokłej łące. Pięć różnych przynęt umieszczano w muchołapkach (po 4 muchołapki z każdą przynętą) zrobionych ze słoi Weck’a, które przywiązy­ wano do gałęzi drzew i krzewów. Muchołapki opróżniano raz dziennie między godz. 18 a 20. Gatunkiem, który najliczniej przylatywał na wszystkie rodzaje przynęt zastawianych zarówno w lesie jak i na łące, jestMuscina pascuorum (M e i g .), nie łowiona na tym terenie przy pomocy innych metod. Natomiast Muscina assimilis (F a l l .) łowiono tylko w lesie na mięso i miód, przy czym przynęta z miodem była liczniej odwiedzana; gatunek ten pospolicie wystę­ pował w czasie przeprowadzania prób z przynętą w obu środowiskach i był często zbierany innymi metodami połowu. Pojedyncze okazyDasyphora cyani- 1 Zbiory S z n a b l a uległy zniszczeniu w czasie działań wojennych; ocalała jedynie niewielka część materiałów nieoznaczonych, których fragment uwzględniam w niniejszej publikacji. O okazach tych wspominam dla podkreślenia ich wartości historycznej, gdyż są to nieliczne, pozostałe okazy, zebrane ręką wybitnego polskiego dipterologa. http://rcin.org.pl co Tabela 1. Liczba okazów złowionych na różnych przynętach Rodzaj L a s Łąka przynęty Nazwa D ata gatunku Mięso Miód Owoce Piwo Ser Mięso Miód Owoce Piwo Ser 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 VII 1954 Materiały 1. Dasyphora 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8 V II 1954 cyanicolor (Ze t t .) 0 0 1 9 0 0 0 0 0 0 0 9 VII 1954 0 0 0 0 0 0 0 0 0 19 20 VII 1954 do znajomości 1$, 1<? 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 VII 1954 2. Muscina assimilis 0 3<J<J, 19 0 0 0 0 0 0 0 0 8 V II 1954 (P all .) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9 VII 1954 Musoinae 0 0 0 0 0 0 0 299 0 0 6 V II 1954 Polski 299 0 2<?<J, 19 0 0 0 0 0 0 7 VII 1954 3. Muscina 299 pascuorum 299 2c?<? 299, i<? !<?> 19 0 0 19, i<? 0 0 0 8 VII 1954 (Me ig .) 0 0 1<J, 19 0 0 0 0 1 9 0 0 9 VII 1954 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ? 21 V II 1954 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 VII 1954 4. Polietes lardaria 0 1 9 0 0 0 0 1<? 0 0 0 8 V II 1954 (F a b b .) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 9 VII 1954 311 http://rcin.org.pl 312 A. Draber-Mońko 4 color (Zett.) łowionona owoce w lesie oraz na przynętę z seremna łące; gatu­ nek ten był zbierany również w niewielkiej liczbie okazów w tym samym cza­ sie innymi metodami. Gatunkiem pospolicie występującym w okresie przepro­ wadzania prób z przynętami w obu środowiskach jestPolietes lardaria (Fabr .), którego pojedyncze okazy łowiono tylko na miód zarówno w środowisku leś­ nym jak i łąkowym. Ze względu na to, że połowy przeprowadzono tylko jedno­ razowo, bez powtórzeń kontrolnych, z materiałów tych nie wyciągam wnios­ ków ilościowych. W tabeli 1 zerami oznaczono próby, w których nie zebrano ani jednego okazu omawianych muchówek. Z poczwarek zebranych w krowich ekskrementach wyhodowano w dwu przypadkach Mesembrina meridiana (L.). Muscina assimilis (Fall .) wyhodowano z poczwarek znalezionych w grzy­ bie Amanita rubescens F r .; dane dotyczące biologii tego gatunku nie były do­ tychczas podawane. Hodowla gąsienic motyli dała w czterech przypadkach pozytywne rezul­ taty, a mianowicie: z poczwarek muchówek wyhodowanych Bombyxw mori (L.) otrzymano imago Muscina pabulorum (Fall .), a Muscina stabulans (Fall .) z trzech gatunków: Celerio euphorbiae (L.), Lymantria monacha (L.) i Stilpnotia salicis (L.). Wymienione gatunki motyli dotychczas nie były znane jako żywi­ ciele Muscina stabulans (Fall .). Ogółem wykazano z terenu Polski 30 gatunków Muscinae, w tym nowe dla Polski: Dasyphora zimini H e n n ., Morellia simplicissima Zim. i Musca larvipara P ortsch . ; przy gatunkach tych podano ich dokładne opisy i zamiesz­ czono rysunki, umożliwiające sprawdzenie poprawności oznaczeń. Zakres taksonomiczny podrodzinyMuscinae oparty jest na opracowaniach D obreanu (1962), H enniga (1955-1964), Karla (1924) i Zimina (1951). Nomenklatura poprawiona jest według najnowszego opracowania palearktycz- nych Muscidae (Hennig 1955-1964). Materiały dowodowe do niniejszej pracy znajdują sięw Instytucie Zoolo­ gicznym Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.