P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz G ĄBIN (482) Warszawa 2010 Autorzy: Kamila Andrzejewska-Kubrak*, Izabela Bojakowska*, Anna Gabry ś-Godlewska*, Olimpia Kozłowska*, Paweł Kwecko*, Iwona Walentek*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak**, Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny Planszy A: Dariusz Grabowski* Redaktor regionalny Planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA , ul. Wierzbowa 15 , 50-056 Wrocław ISBN… Copyright by PIG-PIB and M Ś, Warszawa 2010 Spis tre ści I. Wst ęp (O. Kozłowska) ............................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (O. Kozłowska) .............................................. 4 III. Budowa geologiczna (O. Kozłowska) .................................................................................. 7 IV. Zło Ŝa kopalin (I. Walentek, A.Gabry ś-Godlewska) ........................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (I. Walentek) ................................................................ 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (I. Walentek) .......................................... 17 VII. Warunki wodne (A.Gabry ś-Godlewska) ........................................................................... 20 1. Wody powierzchniowe............................................................................................. 20 2. Wody podziemne...................................................................................................... 23 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 26 1. Gleby (P.Kwecko) .................................................................................................... 26 2. Osady wodne (I.Bojakowska) ................................................................................... 28 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) .......................................... 32 IX. Składowanie odpadów (J. Król, M.Marczak) .................................................................... 34 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (O. Kozłowska, A.Gabry ś-Godlewska) ............................. 41 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Andrzejewska-Kubrak) .............................................. 43 XII. Zabytki kultury (K. Andrzejewska-Kubrak) ..................................................................... 50 XIII. Podsumowanie (O. Kozłowska) ....................................................................................... 51 XIV. Spis literatury (O. Kozłowska, J. Król, M.Marczak)....................................................... 53 I. Wst ęp Arkusz G ąbin Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 opracowany został w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie (plansza A oraz plansza B – warstwa geochemia środowiska) i Przedsi ębior- stwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (plansza B – warstwa składowanie odpa- dów) w 2010 r. Przy opracowaniu arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Krogulec, Wierchowiec, 1999) . Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja…, 2005). Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej, zajmuj ącej si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przy- rodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodaro- waniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mog ą by ć wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjogra- ficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą by ć pomocne przy wyko- nywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz pla- nów gospodarki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych, oraz zwiadu terenowego. Konsultacje i uzgodnienia dokonywane były w: Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie, starostwach powiatowych w Gostyninie i Płoc- 3 ku oraz w Urz ędach Gminnych w Gąbinie, Szczawinie Ko ścielnym, Nowym Duninowie oraz Łącku. Korzystano równie Ŝ z materiałów znajduj ących si ę u konserwatorów zabytków arche- ologicznych i architektonicznych, w Nadle śnictwach oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej we wrze- śniu 2009 roku. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Gąbin poło Ŝony jest pomi ędzy 19°30’ a 19°45’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52°20’ a 52°30’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie znaj- duje si ę w zachodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego, na styku powiatów płockiego i gostyni ńskiego. W powiecie gostyni ńskim teren arkusza nale Ŝy do miasta i gminy Gostynin, gminy Szczawin Ko ścielny i Pacyna, natomiast w obr ębie powiatu płockiego do gmin G ąbin, Łąck, Nowy Duninów, a w cz ęś ci północno-wschodniej tak Ŝe gminy miejskiej Płock. Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2002) omawiany teren znajduje si ę na Ni Ŝu Eu- ropejskim, w prowincji Nizin Środkowoeuropejskich i nale Ŝy do trzech mezoregionów. Pół- nocna cz ęść obszaru poło Ŝona jest w mezoregionie Pojezierze Dobrzy ńskie, nale Ŝą cym do makroregionu Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie, które oddzielone jest dolin ą Wisły od poło Ŝonego w cz ęś ci południowej Pojezierza Kujawskiego, b ędącego cz ęś ci ą Pradoliny To- ru ńsko-Eberswaldzkiej. Niewielki północno-wschodni kraniec nale Ŝy do Wysoczyzny Pło ń- skiej, nale Ŝą cej do Niziny Północnomazowieckiej (fig. 1). Kotlina Płocka (315.36) jest cz ęś ci ą Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej, stanowi ącą rozszerzenie pradoliny Wisły pomi ędzy G ąbinem a Włocławkiem o powierzchni ok. 850 km². Na wysokim tarasie Wisły po lewej stronie zachowały si ę formy zwi ązane z zanikiem jeziora lodowcowego i ostatniego zlodowacenia, które post ępowało w kierunku południowo-wschod- nim. Znajduj ą si ę tu pi ękne jeziora, ozy i kemy, cz ęś ciowo przemodelowane przez wiatr w wały wydmowe, stanowi ące najbli Ŝszy Warszawy zalesiony fragment krajobrazu pojezier- nego, nazywany niekiedy Pojezierzem Gostyni ńskim. Nad kotlin ą góruje poło Ŝony na pra- wym brzegu Wisły Płock, natomiast w północnym jej ko ńcu, na lewym brzegu, le Ŝy uprze- mysłowiony Włocławek (poza obszarem arkusza). Północno-zachodni ą cz ęść Niziny Środkowomazowieckiej stanowi Równina Kutnow- ska (318.71). Równina Kutnowska le Ŝy na pograniczu województw łódzkiego i mazowiec- kiego. Mezoregion ten jest płask ą, pochylon ą ku południu równin ą denudacyjn ą poło Ŝon ą na wysoko ści 90–100 m n.p.m. W zachodniej cz ęś ci równiny wyst ępuj ą wzgórza morenowe w formie osta ńców (tzw. moreny kutnowskie) o wysoko ściach dochodz ących do 160 m. 4 Głównymi ciekami wodnymi regionu s ą rzeki Ochnia i Słudwia (dopływy Bzury). Na terenie Równiny Kutnowskiej wyst ępuj ą urodzajne gleby, co nadaje jej charakter rolniczy. 315.14 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Gąbin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica podprowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu Prowincja Niziny Środkowoeuropejskie Podprowincja Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Chełmi ńsko-Dobrzy ńskiego: 315.14 – Pojezierze Dobrzy ńskie Mezoregiony Pradoliny Toruńsko-Eberswaldskiej: 315.36 – Kotlina Płocka Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.57 – Pojezierze Kujawskie Podprowincja Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska Mezoregiony Niziny Północnomazowieckiej: 318.61 – Wysoczyzna Pło ńska Mezoregiony Niziny Środkowomazowieckiej: 318.71 – Równina Kutnowska, 318.73 – Kotlina Warszawska Omawiany obszar obejmuje dwie jednostki geomorfologiczne – wy Ŝyn ę lodowcow ą oraz dolin ę Wisły zajmuj ącą niewielki, północno-wschodni odcinek. Wysoczyzna lodowcowa buduje