NOORDBRABANTS HISTORISCH JAARBOEK 36 2019 Deze publicatie kon gerealiseerd worden met financiële steun van - Stichting Erfgoed Brabant NOORDBRABANTS HISTORISCH JAARBOEK ISBN: 978-90-821972-7-3 2019 ISSN: 0923–5817 NUR: 693 deel 36 Uitgave: Zuidelijk Historisch Contact, i.s.m. Erfgoed Brabant Historische Vereniging Brabant Vormgeving: Grafisch Ontwerpbureau Kees Kanters, Breda Drukwerk: Drukkerij Wilco, Amersfoort Stichting Zuidelijk Historisch Contact © Zuidelijk Historisch Contact 2019 - Tilburg 2019 - Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Inhoud Redactie Prof. dr. A.J.A. (Arnoud-Jan) Bijsterveld, voorzitter Ten geleide .................................................................................................................................................. 9 Mw. mr. C.L. (Karlijn) van Blom Arnoud-Jan Bijsterveld Mr. E.J.M.F.C. (Erik-Jan) Broers In memoriam prof. dr. Raymond van Uytven ............................................................................... 11 Dr. C.M.A. (Charles) Caspers Arnoud-Jan Bijsterveld en Guido Marnef Drs. F. (Florian) Daemen Mw.dr. K. (Klaasje) Douma Het verborgen verleden van ’s-Hertogenbosch. Dr. K.A.H.W. (Karel) Leenders Een ontwikkelingsmodel van de stad van 1170 tot 1400) – (deel 1) . 15 Mw.dr. K.P.C. (Kitty) de Leeuw Hans Witmer Dr. J. (Joost) Rosendaal ‘Hoemen een stat of lantscap regieren sal’: stadsliteratuur als een politiek instrument Drs. L. (Lauran) Toorians voor verandering in het veertiende-eeuwse hertogdom Brabant .......................................... 59 M. (Mark) Vermeer MA Minne De Boodt Het patronaatsrecht en het pastoorsbeneficie van de parochiekerk Erp van de veertiende tot de zeventiende eeuw .................................................................................... 81 Eindredactie Wim Cöp Drs. J.J. (Jan) Brouwers ‘De gemakkelijkste weg naar de hemel’ Het Brabants katholiek offensief in de Verenigde Staten. Redactieadres De missie onder de Native Americans (1835-1865) ...................................................................... 111 Drs. J.J. (Jan) Brouwers Theo Beckers Tel: +31 (0)6-24697563 [email protected] Lou Tellegens self-fashioning: Brabantse romantische held in Hollywood? .................... 135 Robin Hoeks Richtlijnen voor auteurs kunnen worden aangevraagd bij de redactie. Van Crossroads naar Brabant Remembers. 75 Personal life changing war stories en de zoektocht naar zorgvuldigheid . 159 Arnoud-Jan Bijsterveld en Moniek Hover met medewerking van Femke Klein Kroniek Archeologie, lAndschApsgeschiedenis, historische geogrAfie en naamkunde Uitgeverij Zuidelijk Historisch Contact - Kars, M., R. van Oosten, M.A.Roxburgh en A. Verhoeven (red.), Rural riches & royal rags? Studies on medieval and modern archaeology, presented to Frans Theuws Drs. J.J. Brouwers (K.A.H.W. Leenders) . 175 Tel: +31 (0)6-24697563 - Ball, E.A.G., Jansen (red.), Drieduizend jaar bewoningsgeschiedenis van oostelijk Noord-Brabant: [email protected] synthetiserend onderzoek naar locatiekeuze en bewoningsdynamiek tussen 1500 v.Chr. en 1500 n. Chr. op basis van archeologisch onderzoek in het Malta-tijdperk. Nederlandse Archeologische www.uitgeverij-zhc.nl Rapporten (NAR) 61 (K.A.H.W. Leenders) . 176 - De Groote, K., R. Annaert, M. Dewilde en G. Vynckier, Project historische dorpskernen. Kader en methode voor de inventarisatie van de historische dorpskernen in functie van de afbakening van archeologische zones. Onderzoeksrapporten agentschap Onroerend Erfgoed 94 (Johan Verspay) . 178 - Verspay, J.P.W., A.M.J.H. Huijbers, H. van Londen, J. Renes en J. Symonds, Village Formation in the Netherlands during the Middle Ages (AD 800-1600). An assessment of recent excavations and a path to progress. Nederlandse Archeologische Rapporten (Koos Steehouwer) . 179 - Drunen, A. van, en J. van Oudheusden (red.), C. Blaauw, A. van Drunen, R. van Genabeek, Algemeen E. Nijhof, J. van Oudheusden en E. Vink (tekst), Huys van Boxtel en zijn buren. - Maas, B., M. Broos, J. Hopstaken, B. Nijman, B. van Gastel, H. de Jong, Acht eeuwen bouwen en wonen in een Bossche stadswijk (Koos Steehouwer) ............................ 181 K. Jongmans m.m.v. E. van Deelen, V. Janssen, In een plaats genaamd Roosendaal. - Dorigo, M., en M.J.P.W. Franssen, Brabantia Ducatus. Geschiedenis en Cartobibliografie 1268 * 750 jaar * 2018. (K.A.H.W. Leenders) ................................................................................. 211 van het Hertogdom Brabant tot 1795 (Rogier van Kooten) . 184 - Jaarboek De Ghulden Roos 78 (2018). (Lauran Toorians) .............................................................. 212 - Rutte, R., en B. Vannieuwenhuyze, Stedenatlas Jacob van Deventer. 226 stadsplattegronden - Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring Stad en Land van Breda uit 1545-1575. Schakels tussen verleden en heden (Florian Daemen) . 186 ‘De Oranjeboom’ 71 (2018). (Lauran Toorians) ............................................................................... 212 - Ham, W., en K. Leenders, Polders in kaart. Noord-West Brabant 1565-1590 (Mathieu Franssen) . 187 Summaries . 214 - Bevaart, B., Ch. Limonard, J. van den Berg en F. Wijtmans m.m.v. J. van Bruggen, Vier eeuwen militaire inundaties rond ’s-Hertogenbosch (Henk Buijks) ....................................... 189 Auteurs . 218 - Van de Voorde, E., en B. Vannieuwenhuyze (red.), Wegen en waterwegen in Brabant in het ancien régime. [themanummer] Eigen Schoon en de Brabander 101 nr. 3 Index van persoons- en plaatsnamen.................................................................................................. 220 (Florian Daemen) ................................................................................................................................. 191 - Timmerman, L., Landschapsbiografie Nationaal Park NLDelta Biesbosch-Haringvliet. Historisch-landschappelijke karakteristieken en hun ontstaan. Biografieën van de Nationale Parken van Nederland (Lauran Toorians) .................................................................. 193 middeleeuwen en nieuwe tijd - Zalinge-Spooren, L. van, Gemeint en gemeenschap. Jaargeboden in Peelland, circa 1300-1795 (Martien van Asseldonk) . 194 - Keyzer, M. de, Inclusive commons and the sustainability of peasant communities in the medieval Low Countries. Rural Worlds: Economic, Social and Cultural Histories of Agricultures and Rural Societies (New York en London: Routledge 2018) (Lia van Zalinge-Spooren) ................................................................................................................. 196 - Vrancken, V., De Blijde Inkomsten van de Brabantse hertogen. Macht, opstand en privileges in de vijftiende eeuw. Standen & Landen 112 (Mark Vermeer) . 198 - Brinkhof, J.G., Het huis Van Brecht. Genealogie en geschiedenis familie Van Brecht in het hertogdom Brabant. Cilacadmon Paper 7 (Lauran Toorians) ........................................... 199 - Arts, N., N. Pijls en L. Toorians (red.), W. Erven (ed. en vert.), Florarium temporum (Bloemhof der tijden). Een laatmiddeleeuwse wereldkroniek door Nicolaas Clopper, geschreven in het klooster Mariënhage bij Eindhoven (Mark Visscher) . 200 - Sanders, J.G.M. (red.), Domus prope Buscumducis. Bronnen voor de geschiedenis van het kartuizerklooster bij ‘s-Hertogenbosch (1466-1641). Miscellanea Neerlandica 44. Studia Cartusiana 5 (Mark Vermeer) .............................................................................................. 202 - Dijck, L. van, Bronnen van Coudewater. De eerste twee eeuwen Mariënwater, het oudste nog bestaande Birgittaklooster ter wereld te Coudewater in Rosmalen (ca. 1437-ca. 1637) (Mark Vermeer) . 204 - Broers, E.-J., Aanklagen onder de rivieren ([Breda]: Openbaar Ministerie Zeeland- West-Brabant 2018) (Klaasje Douma) . 205 negentiende en twintigste eeuw - Walhout, E.C., An Infants’ Graveyard? Region, Religion and Infant Mortality in North-Brabant, 1840-1940 (Cor van der Heijden) ......................................................................... 206 - Godrie-van Gils, G., Woonwagenbewoners laten zich niet afschaffen. Een eeuw woonwagenbewoners in Noord-Brabant 1918-2018 (Klaasje Douma) ...................... 210 9 Ten geleide De redactie van het Noordbrabants Historisch Jaarboek prijst zich ook dit jaar gelukkig dat we de lezers een lezenswaardig jaarboek met artikelen van wetenschappelijk niveau kunnen bieden. Dat betekent dat ze zijn gebaseerd op oorspronkelijk (bronnen)onderzoek en onze kennis van het verleden verder brengen. Er wordt in Noord-Brabant maar ook in het zuiden nog steeds het nodige onderzoek gedaan naar aspecten van de Brabantse geschiedenis, overwegend buiten de vroeger gebruikelijke kaders van universiteit en archief. We openen met een In memoriam voor hét boegbeeld van de Brabantse wetenschap- pelijke geschiedbeoefening in het zuiden: afgelopen jaar overleed op 85-jarige leeftijd de hoogleraar Raymond van Uytven. Ouder en recent bouwhistorisch onderzoek blijkt na een hernieuwde interpretatie een nieuw licht te werpen op het ontstaan van ’s-Hertogenbosch en de inrichting en bebouwing van de ruimte op en rond de Markt. Hans Witmer beschrijft de resultaten van dit onderzoek en confronteert die met het huidige beeld van de vroegste geschiedenis van de stad. Het eerste deel van het artikel – het tweede verschijnt in het volgende jaarboek – maakt al duidelijk dat een oude kroniek, waarbij altijd vraagtekens