PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SKARLIN (247) Warszawa 2007 Autorzy: PAWEŁ BRYTAN*, JACEK GRUSZECKI*, GRAśYNA HRYBOWICZ**, ANNA BLIŹNIUK***, PAWEŁ KWECKO***, IZABELA BOJAKOWSKA***, STANISŁAW WOŁKOWICZ*** Główny koordynator MGśP: M. SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: ELśBIETA GAWLIKOWSKA*** we współpracy z MARKIEM CZERSKIM*** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA*** Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA*** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści: I. Wstęp – Paweł Brytan ............................................................................................................ 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Paweł Brytan .............................................. 3 III. Budowa geologiczna – Paweł Brytan .................................................................................. 6 IV. ZłoŜa kopalin – Jacek Gruszecki ......................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jacek Gruszecki........................................................ 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – Jacek Gruszecki.................................. 12 VII. Warunki wodne – Paweł Brytan....................................................................................... 14 1. Wody powierzchniowe................................................................................................... 14 2. Wody podziemne............................................................................................................ 14 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 16 1. Gleby – Anna Bliźniuk, Paweł Kwecko .......................................................................... 16 2. Osady – Izabela Bojakowska.......................................................................................... 19 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Stanisław Wołkowicz .................................................. 21 IX. Składowanie odpadów – GraŜyna Hrybowicz ................................................................... 24 X. Warunki podłoŜa budowlanego – Paweł Brytan................................................................. 29 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Paweł Brytan ................................................................ 31 XII. Zabytki kultury – Paweł Brytan ....................................................................................... 38 XIII. Podsumowanie – Paweł Brytan....................................................................................... 39 XIV. Literatura......................................................................................................................... 40 I. Wstęp Arkusz Skarlin Mapy Geośrodowiskowej Polski (MGśP) w skali 1:50 000 opracowany został w Dziale Ochrony Środowiska i Dokumentowania Kopalin Przedsiębiorstwa Geolo- gicznego we Wrocławiu PROXIMA SA zgodnie z Instrukcją (2005). Za podkład posłuŜyła mapa topograficzna M-34-87-D w układzie 1942. Wykorzystano materiały archiwalne Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz Skarlin (Król, 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpa- dów), warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a takŜe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Centralnym Archiwum Geologicz- nym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kujawsko-Pomorskim Urzędzie Wojewódzkim i Urzędzie Marszałkowskim, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Toruniu, Regionalnej Dyrekcji Lasów w Toruniu, Regionalnej Dyrekcji Lasów w Olsztynie oraz Instytucie Upraw, NawoŜenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano równieŜ informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urzędach gmin, zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóŜ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Skarlin wyznaczają współrzędne geograficzne 53°20’ i 53°30’ szeroko- ści geograficznej północnej oraz 19°15’ i 19°30’ długości geograficznej wschodniej. 3 Administracyjnie obszar arkusza Skarlin naleŜy do województwa kujawsko-pomor- skiego, powiatu brodnickiego (gminy Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno) oraz do województwa warmińsko-mazurskiego, powiatu nowomiejskiego (gminy Biskupiec, Nowe Miasto Lubaw- skie i Kurzętnik). Omawiany teren według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) połoŜony jest w obrębie makroregionu Pojezierze Iławskie, mezoregionu Pojezierze Iławskie, oraz me- zoregionów: Pojezierze Brodnickie i Dolina Drwęcy, które są częścią makroregionu Pojezie- rze Chełmińsko-Dobrzyńskie (fig. 1). Fig. 1. PołoŜenie arkusza Skarlin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica makroregionów, 2 – granica mezoregionów, 3 – większe jeziora Prowincja: NiŜ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Iławskie Mezoregion Pojezierza Iławskiego: 314.90 – Pojezierze Iławskie Makroregion: Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie Mezoregiony Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego: 315.11 – Pojezierze Chełmińskie, 315.12 – Pojezierze Brod- nickie, 315.13 – Dolina Drwęcy, 315.14 – Pojezierze Dobrzyńskie, 315.15 – Garb Lubawski, 315.16 – Równina Ur- szulewska Pojezierze Brodnickie znajduje się na północ od Doliny Drwęcy, na wschód od Pojezie- rza Chełmińskiego, na południe od Pojezierza Iławskiego i na zachód od Garbu Lubawskiego. 4 Pojezierze Brodnickie zajmuje prawie cały obszar omawianego arkusza. Jest to przewaŜnie równina sandrowa z licznymi jeziorami rynnowymi, zgrupowanymi w cztery łańcuchy. Dzię- ki lesistości i malowniczym jeziorom jest atrakcyjne pod względem wizualno-krajobrazowym i turystycznym. Utworzono tutaj Brodnicki Park Krajobrazowy, w którym znajdują się rezer- waty leśne, torfowiskowe i florystyczne. Sandr brodnicki łączy się na północy z sandrem iławskim, który na terenie arkusza występuje w północno-zachodniej części (Pojezierze Iław- skie). Pojezierze Iławskie jest odpowiednikiem Pojezierza Wschodniopomorskiego, do które- go było poprzednio zaliczane. Lodowiec fazy pomorskiej zanikał tu stopniowo w kierunku północno-zachodnim. Południową granicę Pojezierza Iławskiego stanowi zasięg fazy pomor- skiej zlodowacenia północnopolskiego i dolny bieg rzeki Osy, a na wschodzie częściowo Do- lina Drwęcy. W południowo-wschodniej części omawiany teren połoŜony jest w Dolinie Drwęcy. Arkusz Skarlin leŜy w regionie klimatycznym Chełmińsko-Toruńskim (Woś, 1999). W porównaniu do innych regionów charakteryzuje się nieco większą częstością występowa- nia dni z pogodą bardzo ciepłą z duŜym zachmurzeniem (dni takich w roku jest ponad 16), jak równieŜ stosunkowo najliczniejszymi dniami ciepłych z duŜym zachmurzeniem bez opadu (średnio 5) i z opadem (średnio 11). TakŜe tutaj z największą częstością notuje się dni przy- mrozkowe bardzo chłodne, z duŜym zachmurzeniem, bez opadów. Jest ich w roku średnio 7. Zwarte kompleksy leśne stanowią około 60% powierzchni arkusza (w tym kompleksy leśne o wysokich walorach przyrodniczych zajmują około 30% omawianego obszaru). Obszar arkusza jest słabo uprzemysłowiony i ma charakter rolniczo-leśny. Rolnictwo rozwinięte jest na glebach wysokich klas bonitacyjnych, które zajmują około 25% powierzch- ni arkusza. Uprawiane są zboŜa, ziemniaki, warzywa oraz hodowane jest bydło i trzoda chlewna. Obok rolnictwa źródłem utrzymania ludności jest turystyka i drobna wytwórczość. Przemysł wydobywczo-przeróbczy kopalin nie odgrywa większej roli w gospodarce tego re- gionu. Na omawianym obszarze jest eksploatowane tylko jedno złoŜe. Układ komunikacyjny jest słabo rozwinięty. Przez obszar arkusza przebiega jedynie sieć dróg lokalnych. W północno-zachodniej części omawianego obszaru przebiega linia kole- jowa relacji Toruń - Olsztyn. 5 III. Budowa geologiczna Budowa geologiczna arkusza Skarlin została przedstawiona na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej polski w skali 1:50 000, arkusz Skarlin wraz z objaśnieniami (Lichwa, Wełniak, 2003, 2005). Obszar arkusza połoŜony jest w syneklizie perybałtyckiej będącej częścią platformy wschodnioeuropejskiej. Do najstarszych rozpoznanych