3 (15) 2019 iyul – avqust – sentyabr Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası və Azərbaycan Yaradıcılıq Fondunun birgə nəşri ultikulturalizm, 3/ 2019 BAKI M 2019 1 Redaksiya heyəti Beynəlxalq redaksiya şurası Aleksandr İşein Aleksandr Nesterov (Rusiya) Allahşükür Paşazadə Aleksandr Qriç (ABŞ) Anar Rzayev David Qotsiridze (Gürcüstan) Aytən Mustafayeva Didye Frankfurt (Fransa) Aytən Qəhrəman Eero Tarasti (Finlandiya) Azərpaşa Nemətov İrma Ratiani (Gürcüstan) Etibar Babayev Klaus Volf (Almaniya) Etimad Başkeçid Maija Burima (Latviya) Firdovsiyyə Əhmədova Ramazan Qorxmaz (Türkiyə) İsa Həbibbəyli Sandro Teti (İtaliya) Kamal Abdulla Sudha Svarnakar (Braziliya) Kamran İmanov Takayuki Yokota Murakami (Yaponiya) Qismət Rüstəmov Tereza Damasio (Portuqaliya) Lidiya Qranovskaya Valeri Pines (ABŞ) Mehman Qaraxanoğlu Vidas Kavalyauskas (Litva) Milix Yevdayev Yeva-Mariya Aux (Almaniya) Natiq Rəsulzadə Baş redaktor Nəriman Qasımoğlu Fəxri Uğurlu Paşa Əlioğlu Rəhilə Qeybullayeva Baş redaktorun müavini Rəşad Məcid Tahir Kazımlı Robert Mobili Redaktorlar Sevda Sultanova Azər Qaraçənli Sərdar Fərəcov Sərraf Balaxan Qismət Rüstəmov Məsul katib Taleh Eminoğlu Texniki direktor Fuad Cəfərov Texniki redaktor Əliş Mirzallı Dizayner Rita Müslümova Korrektor Kəmalə Cəfərli Üz qabığının 1-ci səhifəsi – Multikulturalizm monumenti (Kanada, Toronto, müəl. Fransisko Pirelli). Dörd oxşar abidə dünyanın müxtəlif yerlərində – Buffalo (CAR), Çançun (Çin), Sarayevo (Bosniya və Herseqovina), Sidney (Avstraliya) şəhərlərində yerləşir. Üz qabığının 4-cü səhifəsi – İmadəddin Nəsiminin heykəli (Rusiya, Moskva şəhəri, 2019). Abidənin müəllifi Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının akademiki, heykəltəraş Aydın Zeynalovdur Jurnal ildə 4 dəfə nəşr olunur. Redaksiyanın ünvanı: Qeydiyyat: 05/ƏN11-5-5946 Az1001, Bakı şəhəri, N.Rəfibəyli küç., 6 tel.: (+994 12) 492 33 29 e-mail: [email protected] facebook: Multikulturalizm jurnalı ultikulturalizm, 3/ 2019 M Materiallardan istifadə edərkən jurnala istinad vacibdir. © “Multikulturalizm” jurnalı, 2019 2 İ Ç İ NDƏ K İ L Ə R RƏSMİ Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Qurban bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbriki............................................................ 6 Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Roş-Ha-Şana – Yeni il münasibətilə Azərbaycanın yəhudi icmasına təbriki............................... 7 TARİXİMİZ, BUGÜNÜMÜZ Əli HƏSƏNOV – Nuru paşa – Azərbaycan xalqının qəlbini fəth edən müzəffər komandan.............................................................................................................. 8 AZƏRBAYCANÇILIQ Ravan HASANOV – The Role of the Policy of Multiculturalism in the Struggle Against Religious Extremism: in the Example of Azerbaijani Experience................................................................................................................................. 11 Ceyhun MƏMMƏDOV – Azərbaycanda dövlət-din modelinin uğurları Azərbaycan İlahiyyat İnstitutunun timsalında......................................................... 24 MULTİKULTURALİZM MƏSƏLƏLƏRİ Kamran İMANOV – Multikulturalizmin Azərbaycan modeli identiklik işığında........................................................................................................................................ 28 Ramilə ƏLİYEVA – Multikulturalizmin Kanada modeli....................................... 36 Şəmşad ƏLİZADƏ – Azərbaycan multikulturalizmi dünya gənclərinin diqqətində.................................................................................................................................. 40 Habil HAQVERDİYEV – Azərbaycanda multikulturalizmin tarixi-coğrafi aspektləri................................................................................................................................... 42 ÇOXMƏDƏNİYYƏTLİLİK Rəşad İLYASOV – Yeni dövr Qərb fəlsəfəsində tolerantlıq və multikulturalizm...................................................................................................................... 45 Nigar HAGVERDIYEVA – Azerbaijan culture in traditional and multicultural harmonies………………………………………………………………………… 49 NƏSİMİ İLİ Məğribdən Məşriqə yayılan Nəsimi ziyası................................................................... 55 Aida QASIMOVA – Hürufilərə qarşı iki inkvizisiya məhkəməsi........................ 59 ultikulturalizm, 3/ 2019 M 3 DİN TARİXİ Anar ƏLİZADƏ – Alban Həvari Avtokefal Kilsəsi..................................................... HOMO SAPİENS 71 Qara ƏHMƏDOV – Bu günə necə gəlib çıxmışıq (İşıq).......................................... 8 AXUNDOV ZALI 3 Poeziya guşəsi Eldar BAXIŞ – şeirlər............................................................................................................ 86 HÖTE ZALI Nəsr guşəsi Alberto MORAVİA – Mario (hekayə)............................................................................ 98 TƏNDİQ VƏ ESSEİSTİKA Kamal ABDULLA – Füzuli xatırlayır... .......................................................................... 105 Aqşin YENİSEY – Yəhudilərlə azərbaycanlıların dostluğu – Xəzərilərin tarixi mirası............................................................................................................................... 114 IX Beynəlxalq Multikulturalizm Yay Məktəbinin gündəliyi........................ 117 MM – MULTİKULTURALİZM MOZAİKASI................................................................... 128 ultikulturalizm, 3/ 2019 M 4 Azərbaycanda multikulturalizm dövlət siyasətidir. Eyni zamanda, bu, bizim həyat tərzimizdir. Tarixi dönəm- dən və siyasi sistemdən asılı olmayaraq, xalqımız hər za- man istər ölkədə, istərsə də onun hüdudlarından kənarda multikulturalizmi fəal müdafiə və təşviq etmişdir. İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ultikulturalizm, 3/ 2019 M 5 RƏ SMİ Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Qurban bayramı münasibəti ilə Azərbaycan xalqına təbriki Hörmətli həmvətənlər! Sizi və dünyanın müxtəlif guşələrində yaşayan bütün soydaşlarımızı müqəddəs Qurban bayramı münasibətilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ən xoş arzu və diləklərimi yetirirəm. Qurban bayramı Allahın bəşəriyyət üçün hidayət yolu seçdiyi İslamın əsas bayramlarından biri kimi özündə mənəvi birliyi, həmrəyliyi, xeyirxah- lığı və dözümlülüyü ehtiva edərək, insanın ən çətin məqamlarda düzgün mövqe seçmək və ülvi amallar uğrunda hər cür fədakarlığa hazır olmaq qüdrətini əks etdirir. Tarixən İslama və onun mütərəqqi ənənələrinə bağlı olan xalqımız əsrlər boyu bu dəyərləri yaşatmış və ölkəmiz İslam sivilizasiyasının mədəni mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Azərbaycanda bütün dini bayramlar, o cümlədən Qurban mərasimləri hər il böyük təntənə və yüksək əhval-ruhiy- yə ilə keçirilir. Bu günlər dövlətimizin tərəqqisi, xalqımızın rifahı və əmin- amanlığı üçün dualar edilir, xeyriyyəçilik işləri görülür, şəhidlərimizin nur- lu xatirəsi ehtiramla yad olunur. Ümidvaram ki, bütün xeyirxah niyyətləri- niz, dua və diləkləriniz gerçəkləşəcək, Uca Yaradanın mərhəməti heç zaman xalqımı zın üstündən əskik olmayacaqdır. Əziz bacı və qardaşlarım! Qurban bayramı münasibətilə bir daha hər birinizə səmimi təbriklə- rimi çatdırır, qurbanlarınızın Allah tərəfindən qəbul olunmasını arzu edi- rəm. Qoy bu mübarək bayram ailələrinizə səadət, süfrələrinizə xeyir-bərə- kət gətirsin. Qurban bayramınız mübarək olsun! İ lham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ultikulturalizm, 3/ 2019 M Bakı şəhəri, 09 avqust 2019-cu il 6 Rəsmi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Roş-Ha-Şana – Yeni il münasibətilə Azərbaycanın yəhudi icmasına təbriki Hörmətli həmvətənlər! Sizi – respublikamızın yəhudi əsilli vətəndaşlarını yeni il bayramınız Roş-Ha-Şana münasibətilə ürəkdən təbrik edir, hər birinizə ən səmimi arzu və diləklərimi yetirirəm. Bu gün dünyada multikulturalizmin mərkəzlərindən biri kimi tanınan Azərbaycanda əsrlər boyu müxtəlif etnik və dini qrupların nümayəndələri, o cümlədən yəhudilər dostluq, mehriban qonşuluq və əmin-amanlıq şərai- tində yaşamış, heç vaxt antisemitizmə və ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan milli-mədəni və dini dəyərlərini günümüzədək qoruyub saxlamışlar. Məmnuniyyət hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, cəmiyyətimizin ayrıl- maz hissəsi olan yəhudi icması əsl vətəndaşlıq və Azərbaycançılıq mövqe- yindən çıxış edərək respublikamızın tərəqqisi naminə həyata keçirilən bö- yük quruculuq işlərində və ictimai-siyasi proseslərdə fəal iştirak edir. Əmi- nəm ki, yəhudi əsilli həmvətənlərimiz bundan sonra da ümumi evimiz olan Azərbaycanın daha da çiçəklənməsi üçün səylərini əsirgəməyəcəklər. Hər il təntənə ilə qeyd olunan Roş-Ha-Şana yeniliyi, mənəvi saflığı və xeyirxahlığı təcəssüm etdirir. Qoy bu bayram hamınızın həyatına xoş ovqat, ailələrinizə səadət və sevinc gətirsin. Bayramınız mübarək olsun! İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Bakı şəhəri, 26 sentyabr 2019-cu il ultikulturalizm, 3/ 2019 M 7 TARİ X İ M İ Z, BUGÜNÜMÜZ Əli HƏSƏNOV Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İctimai-siyasi məsələlər üzrə köməkçisi - şöbə müdiri Nuru paþa – Azərbaycan xalqýnýn qəlbini fəth edən müzəffər komandan 101 il öncə bu gün – sentyabrın 15-də Bakı işğaldan qurtuldu. 1918-ci il sentyabrın 15-də Nuru paşanın rəhbərlik etdiyi Qafqaz İslam Ordusu yenicə qu- rulmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Milli Ordu hissələri ilə birlikdə Ba- kıya daxil oldu, minlərlə şəhidin qanı bahasına şəhəri erməni-bolşevik işğalçıla- rından azad etdi, Bakının Azərbaycanımızın paytaxtına çevrilməsində misilsiz tarixi rol oynadı. O dövrdə milli müstəqilliyimiz yenicə elan olunmuşdu.