PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BUKOWSKO (1057) Warszawa 2007 Autorzy: HALINA WOJTYNA*, OLIMPIA KOZŁOWSKA*, PAWEŁ KWECKO*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC* Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA * Redaktor regionalny: ALBIN ZDANOWSKI* Redaktor tekstu: MARTA SOŁOMACHA* * - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści: I. Wstęp – H. Wojtyna .............................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – H. Wojtyna.................................. 5 III. Budowa geologiczna – H. Wojtyna ....................................................................... 8 IV. Złoża kopalin – H. Wojtyna................................................................................. 12 1. Piaskowce............................................................................................................ 13 2. Żwiry ................................................................................................................... 18 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – H. Wojtyna................................................ 19 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – H. Wojtyna........................... 21 1. Ropa naftowa i gaz ziemny ................................................................................. 21 2. Piaskowce............................................................................................................ 22 3. Żwiry ................................................................................................................... 24 VII. Warunki wodne – H. Wojtyna............................................................................. 24 1. Wody powierzchniowe........................................................................................ 24 2. Wody podziemne................................................................................................. 25 VIII. Geochemia środowiska ....................................................................................... 27 1. Gleby – P. Kwecko .............................................................................................. 27 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec..................................... 30 IX. Składowanie odpadów –O. Kozłowska ............................................................... 32 X. Warunki podłoża budowlanego – H. Wojtyna .................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – H. Wojtyna ..................................................... 37 XII. Zabytki kultury – H. Wojtyna.............................................................................. 42 XIII. Podsumowanie – H. Wojtyna, O. Kozłowska ...................................................... 44 XIV. Literatura ............................................................................................................. 45 I. Wstęp Arkusz Bukowsko Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w 2007 r. w Oddziale Świętokrzyskim Państwowego Instytutu Geologicznego, zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), akcep- towaną do stosowania przez Ministra Środowiska. Jest to zweryfikowana i zaktualizowana wersja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Bukowsko (Nowak i in., 2002). Mapa geośrodowiskowa Polski (MGP) w skali 1:50 000 przedstawia występowanie ko- palin oraz gospodarkę złożami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopa- lin, hydrogeologii, geologii inżynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury (plansza A). Informuje również o stanie geochemicznym ziemi i możliwościach składowania odpadów (plansza B). Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza treści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mogą stanowić również ogromną pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, Wojewódzkim Archiwum Geologicznym w Rzeszowie, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie, Wydziale Środowiska i Rolnictwa Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Delegaturze Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Rzeszowie, Starostwie Powiatowym w Sanoku i Lesku, Nadleśnictwach: Lesko, Komańcza i Baligród, Urzędach gmin: Bukowsko, Komańcza, Sanok, Zagórz i Baligród. Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym w maju 2007 r. 4 Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MGP). Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bukowsko, o powierzchni 337 km2, wyznaczają współrzędne 22º00´- 22º15´ długości geograficznej wschodniej i 49º20´- 49º30´ szerokości geograficznej pół- nocnej. Pod względem administracyjnym obszar arkusza położony jest w południowej części województwa podkarpackiego, w granicach powiatu sanockiego (część gmin: Bukowsko, Komańcza, Sanok i Zagórz). Niewielki, południowo-wschodni fragment arkusza znajduje się w powiecie leskim (gmina Baligród). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) przez obszar ar- kusza Bukowsko (wzdłuż Osławy) przebiega granica pomiędzy Zewnętrznymi Karpatami Zachodnimi i Wschodnimi. Znaczna jego część położona jest w zasięgu dwóch mezoregio- nów: Pogórze Bukowskie i Beskid Niski, które wchodzą w skład makroregionów będących częścią Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Południowo-wschodni fragment arkusza znajduje się w Bieszczadach Zachodnich, które są fragmentem Beskidów Lesistych należących do Ze- wnętrznych Karpat Wschodnich (fig. 1). Pogórze Bukowskie rozciąga się na południe i południowy wschód od Kotliny Kro- śnieńskiej, pomiędzy dolinami Jasiołki na zachodzie oraz Sanu i Osławy na wschodzie. W południowo-wschodniej części zarysowują się dwa ciągi wzgórz, przekraczających 500 m wysokości. Krajobrazowo przedstawiają typ gór niskich. Są to: ciąg wzniesień pomiędzy przełomem Wisłoka pod Beskiem a doliną Osławy, rozcięty poprzecznymi dolinami potoków na kilka członów. Najwyższy z nich, pomiędzy Bukowskiem a Wysoczanami osiąga w grze- biecie Dziadów 663,7 m n.p.m. Równoległy ciąg wzniesień, również porozcinany, przebiega- jący na południe i zachód od Sanoka, a oddzielający Kotlinę Sanocką od Krośnieńskiej osiąga wysokości rzędu 512 m n.p.m. w zachodnich okolicach miasta Zagórz. Wieś Bukowsko leży w długiej, kilkukilometrowej szerokości bruździe, oddzielającej grzbiet Dziadów od Beskidu Niskiego, który na omawianym obszarze, rozciąga się na północ od Komańczy. Obejmuje on pasma: Bukowicy ze wzniesieniem Tokarnia (778 m n.p.m.) i Kamienia – z najwyższym punktem na wysokości 717 m n.p.m. 5 Fig. 1. Położenie arkusza Bukowsko na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 6 Bieszczady Zachodnie są częścią Beskidów Wschodnich położoną między Przełęczą Łupkowską i doliną Osławy na zachodzie a Przełęczą Użocką i źródłami Sanu na granicy z Ukrainą w Bieszczadach Wschodnich. Morfologia obszaru arkusza jest bardzo urozmaicona i uwarunkowana budową geolo- giczną. Wzgórza rozwinięte na warstwach krośnieńskich synklinorium jasielskiego charakte- ryzują się na ogół łagodnymi, zaokrąglonymi lub spłaszczonymi grzbietami. Wzgórza wystę- pują w szerokich pasmach o przebiegu NW – SE, które są poprzecinane poprzecznymi doli- nami tworzącymi niekiedy wyraźne przełomy, np. przełom Osławy między Wysoczanami a Mokrym. Poszczególne pasma wzgórz oddzielone są od siebie szerokimi dolinami, o łagod- nych zboczach. Wysokości poszczególnych pasm rosną w kierunku południowym osiągając ponad 750 m n.p.m. w paśmie Tokarni i Suliły. Omawiany obszar rozpościera się w strefie klimatycznej o charakterze podgórskim. Osobliwością tej części Karpat jest duże zróżnicowanie klimatu: w partiach szczytowych i w dolinach, między stokami północnymi i południowymi, mała ilość opadów w zimie obok dużych na początku lata oraz wiatry halne. W rejonie Bukowska izotermy roku układają się od 6ºC do 7ºC, izotermy stycznia od 4ºC do -5ºC, a izotermy lipca od 17ºC do 18ºC. Okres wegetacyjny trwa w tym rejonie od 190 do 200 dni. Suma rocznych opadów waha się od 800 mm w północno-wschodniej części arkusza do powyżej 900 mm w rejonie południowo- zachodnim. Najwięcej opadów przypada na okres od czerwca do sierpnia. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną waha się od 100 do 150 (Atlas, 1995). Lasy zajmują około 40 % powierzchni arkusza. Największe, zwarte kompleksy leśne znajdują się na północ od Wysoczan, na wschód od Rzepedzi oraz w rejonie Komańczy. Główne, lasotwórcze gatunki drzew to: jodła, sosna i buk, a uzupełniają je: modrzew, świerk, dąb, jawor, jesion, brzoza i olcha.