69 TWIRRE natuur in Fryslon laaigcng IS, rummers Het voorkomen van Taiga- en Toendrarietganzen in Fryslân sinds 1970 Leo+M.J. van den Bergh het voorkomen in is uit bekend. Hoewel Over van Taiga- en Toendrarietganzen Fryslân vroeger tijden weinig er nauwelijks aan hoeft te worden getwijfeld dat deze ganzen vanouds tot de vaste wintergasten behoorden, komt dit niet tot in de die in de eerste helft de werden. Pas in uitdrukking gegevens er van vorige eeuw gepubliceerd 1962 en 1966 geeft Jules Philippona enige informatie waaruit blijkt dat rietganzen in die tijd slechts in zeer voorkwamen geringe aantallen werden aangetroffen, maar vroeger kennelijk talrijker bij Beetsterzwaag en rond de Groote Brekken. Voor Terschelling schetst Tanis in 1963 hef beeld van een ongeregelde, zij het soms vrij talrijke, bezoeker van de die het in de maand decem- de Boschplaat met het aangrenzende wad en van buitendijkse kwelders, meest Er vond die doortrek de de ber werd waargenomen. in tijd regelmatig plaats, waarbij ganzen zuidelijke kustlijn fabalis als de die van het eiland volgden. Tanis is de eerste die expliciet de Europese Taigarietgans noemt vorm het werd vermeldt tevens merkbare 1955. In 1968 meest op Terschelling gezien en een achteruitgang na ook de ondersoort fabalis als hen echter noemen Spaans en Swennen onregelmatige gast op Vlieland, waarvan Mooser in acht slechts vier waarnemingen bekend waren, terwijl 1973 voor Schiermonnikoog waarnemingen noemt, die alle uit de periode 1960-70 stamden. In 1976 blijkt uit Vogels in Friesland deel 1 dat rietganzen beslist niet algemeen waren en vooral in het zuiden van de provincie overwinterden. Omdat er sindsdien wel het een en ander gewijzigd is, zetten we in dit artikel de ontwikkelingen op een rij. Hef voorkomen tussen 1970 en 1980 Op 10 januari 1977 ontdekten Albert Beinte- ma, Dick Jonkers, Jacqueline van Leeuwen 250 en ondergetekende een groep van circa TaigarietganzenAnser f. fabalis van het geel- snavelige type in de polder van Ter Idzard en Oldeholtwolde, langs de Tjonger. Aangezien een ter plaatse wonende veehouder vertelde dat de ganzen daar regelmatig overwinter- den en er op dat moment niet eens veel aanwezig waren, betrof het kennelijk een vaste pleisterplaats. Omdat er in die tijd nog maar weinig bekend was over het voorkomen in het van ganzen stroomgebied van Tjonger en Linde, werd daar die winter wat meer aandacht aan geschonken. Daarbij bleek dat er op veel meer plaatsen sprake was van de aanwezigheid van groepjes Taigarietganzen en dat daarnaast ook de Westsiberische Toendrarietgansrossicus present was. Zo vonden Jacqueline van Leeuwen, Peter Key en ik op 20 januari 1977 bijvoorbeeld 14 Taigarietganzen en 216 Toendrarietganzen in en snavel van de Westsiberische ToendrarietgansAnser serrirostris rossicus. De snavel de Polder Oldelamer, 9 Taigarietganzen en Kop is korter dikker dan de de is steekt niet of 11 Toendragrietanzen in het Zandhuizerveld en bij Taigarietganzen en nagel afgerond en foto den slechts over de snavelpunt. Leo van Bergh en 26 Taigarietganzen en 33 Toendrarietgan- weinig zen In de polder Schoteruiterdijken. Op die waren werd uit onze waarnemingen en uit overwinterden, die hun slaapplaats hadden plaats was tevens een zeer grote Taigariet- een publicatie van Klaas Koopman (1978) op het Esmeer. Voedselterreinen van deze gans aanwezig die vermoedelijk tot de Westsi- streek beslist onder andere de Bo- wel duidelijk, dat er in die sprake ganzen lagen langs berische vorm johanseni behoorde. Op 23 moest zijn van een regelmatig voorkomen ven-TJonger onder Haule, in de Tjongervallei januari 1977 werd de Tjongervallei tussen van deze ganzen. onder Donkerbroek, Hoornsterzwaag en Jub- Oude-schoot en Kuinre wederom afgezocht bleek In ieder te In de de Linde Dat geval zo zijn omge- bega-Schurega, aan bij Nijeber- en dat leverde totalen van 68 Taigarietgan- ving van het Fochteloëiveen, waar iedere koop-Tronde en in de Appelschasche .Made. zen faballs en 205 Toendrarietganzenrosslcus winter enkele honderden Taigarietganzen Aanvankelijk werden er ook groepen Taigarlet- op. Hoewel de aantallen niet spectaculair 70 TWiRRE in natuur Fryslan laaigcng is, rummer 3 opvallend toe te nemen. De vogels bezoch- ten dat gebied waarschijnlijk al vanaf het ein- de van de jaren 70, maar de aantallen wa- ren er meestal zeer klein en zij foerageerden vooral in de uitgestrekte akkerbouwgebieden bij Vierhuizen, ülrum en Leens in de provincie Groningen. De slaapplaats in de Vlinderbalg werd echter vanaf het seizoen 1989/90 door aanzienlijk meer Toendrarietganzen bezocht die ook naar akkers in Dongeradeel bleken te vliegen, zoals in de omgeving van Anjum en Paessens. Een derde gebied waar zich Toendrarietgan- zen begonnen te vertonen is Het Bildt, waar in de bouwlandgebieden ter weerszijden van de Oude Bildtdijk al snel sprake was van het regelmatige voorkomen van enkele honder- den van deze ganzen, die als slaapplaats het buitendijkse Friese Wad in gebruik namen. Deze ontwikkeling is vergelijkbaar met die in de Wieringermeerpolderen in Polder Eijerland Texel. Ook daar overwinteren sinds het op begin van de jaren'80 Toendrarietganzen die in het zilte milieu van het Baigzand Kop en snavel van de Europese TaigarietgansAnser f. fabalis. Let op de vóór over de regelmatig en het wad bij De Schorren de nacht snavelpunt reikende ovale nagel. foto Leo van den Bergh op doorbrengen. ganzen langs het Koningsdiep aangetroffen, tallen Toendrarietganzen rossicus in de Tjong- ervallei in 16 februari de in waarvan werd aangenomen dat deze van januari 1977, werd op Terwijl Toendrarietganzen Fryslan gedu- het Fochteloërveen kwamen. Het betrof daar 1978 door A. Vink en mij in de Polder Wester- rende deze periode dus een ojomerkelijke vermoedelijk echter een groep ganzen die en Oosterschar bij Vierhuis - Rotstergaast een uitbreiding lieten zien, nam het aantal Taiga- 1.800 af. In hun slaapplaats had op de Duurswouderhei- groep van van deze ganzen waarge- rietganzen in de provincie almaar de de. nomen die daar volgens een bewoner circa Tjonger- en Lindevallei waren weliswaar soms een week aanwezig waren. Op diezelfde dag nog groepjes van deze vogels aanwezig, zo- Juist over de provinciegrens bevond zich te- bleken er in de Polders bij Bantega en in de als ruim 100 exemplaren in de polder van Ter vens een slaapplaats in het Doldersummer- Lemsterhop ten minste 3.500 Toendrarietgan- Idzard en Oldeholtwolde op 18 februari 1983. veld, waarvan soms enkele honderden Taiga- zen te foerageren, samen met 70.000 Kol- Maar talloze bezoeken aan de regio bleven rietganzen gebruik maakten, die onder ande- ganzen. Deze ganzen waren afkomstig van vergeefs en leverden alleen nog de kleine de Steile vaste in de bekende re foerageerden in de omgeving van Boyl en slaapplaats op de Bank, maar de popubtiegroepjes ge- langs de Linde bij Elsloo - landhuizen. Op 15 ganzen van het Wester- en Oosterschar bieden bij het Fochteloërveen op. Mogelijk januari 1979, toen het reeds enkele weken brachten de nacht door op het Tjeukemeer. zijn er tijdens perioden met strenge koude in streng vroor en er bovendien veel sneeuw de winters 1984-87 zeer plaatselijk wat meer werden het Fochteloërveen in deze dat valt he- lag, er bij en van ganzen geweest, maar het stroomgebied van de Linde en de Tjonger laas niet af te leiden uit tellingen die er uit die Het voorkomen in het geheel geen ganzen aangetroffen, Wel jaren beschikbaar zijn. 1980 tot 1990 bleken er zich toen meer dan 600 Taigariet- van Het lijkt wel zeker te zijn dat Taigarietganzen te houden in de Hoewel de Steile Bank iedere winter niet maakten de ganzen op Noordoostpolder. er op langer gebruik van slaap- Na een periode van ruim tien dagen met vanaf begin november, evenals in de jaren plaats op de Duurswouderheide en hetzelfde 21 1980 in '70 het aantallen Toen- Doldersummerveld, de matige vorst werden er op januari geval was, stijgende geldt voor het Op totaal 275 in kwamen overnachten die in de Steile Bank, het aantal Taigarietganzen verspreide groe- drarietganzen waar Toendrarietgan- werden deze bleken pen geteld in het gebied van de Bene- Noordooslpolderfoerageerden, zen kon oplopen tot 20.000 of meer, in de Tai- den-TJonger. Dit zou er op kunnen wijzen dat vogels maar nauwelijks polders van echter ook regelmatig enkele honderden het vogels betrof die normaliter in en rond de Gaasterland, Lemsterland en Weststellingwerf garietganzen te verblijven, die eveneens op heide- en hoogveengebieden verbleven en gezien. Nu en dan foerageerden er wel eens de akkers in de Noordoostpolder foerageer- losse temidden zich onder invloed van de koude hadden groepjes van Kolganzen op den, Of dit dezelfde vogels waren die voor- Fries structureel Friese be- verspreid over gebieden waar nog enig open grondgebied, maar van een heen de stroomdalgraslanden water beschikbaar In de onderbemalen voorkomen beslist Ook uit worden was. was geen sprake. graasden, mag betwijfeld. incidentele voorkomen veenpolders treedt namelijk kwel op, waar- het van grotere aan- door de sloten zelden tallen deze in de er geheel dichtvriezen van ganzen omgeving van tot en op bepaalde plaatsen in de graslanden het Tjeukemeer en de Tjonger in Haskerland De periode 1990 2000 de dikwijls natte plekken aanwezig blijven. kwam geen regelmatigepleisterplaats voort. Het lag in de lijn der verwachtingen, dat nieuwe ontwkkelingen met betrekking tot het rond Buiten de hier genoemde streken werden er Vanaf het midden van de jaren '80 begon- voorkomen van de Toendrarietganzen en in in de tweede helft van de jaren 70 maar op nen er echter groepen Toendrarietganzen te Fochteloo, in het Lauwersmeergebied weinig andere plaatsen in Ftyslón Taigariet- overwinteren in het Fochteloërveen, die aan- Het Bildt zich zouden voortzetten, omdat vooral de akkers ook elders in ganzen gezien. Wel overwinterden er gere- vankelijk foerageerden op bij soortgelijke uitbreidingen Neder- namen geld enkele tientallen van deze vogels in de Bovensmilde (Dr.) maar ook regelmatig wer- land werden vastgesteld. De vogels Alde Feanen, die vooral in de Wyldlannen en den gezien in de graslanden bij bijvoorbeeld sterk toe in en rondom de Groot- de Hege Warren foerageerden.