PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz WOŁÓW (689) Warszawa 2004 Autorzy: Jolanta Dziedziak*, Jacek Gruszecki*, Alicja Maćków*, Józef Lis**, Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator Mapy: Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp – J. Dziedziak.............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – J. Dziedziak................................................ 3 III. Budowa geologiczna – A. Maćków ..................................................................................... 6 IV. Złoża kopalin – J. Gruszecki............................................................................................... 8 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – J. Gruszecki ............................................................. 10 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – A. Maćków, J. Gruszecki ................... 10 VII. Warunki wodne – J. Dziedziak ........................................................................................ 14 1. Wody powierzchniowe.................................................................................................... 14 2. Wody podziemne............................................................................................................. 15 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 17 1. Gleby – J. Lis A. Pasieczna.............................................................................................. 17 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – S. Wołkowicz ............................................... 20 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków ……………………………………………………..22 X. Warunki podłoża budowlanego – A. Maćków.................................................................... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – J. Dziedziak.................................................................. 32 XII. Zabytki kultury – J. Dziedziak......................................................................................... 36 XIII. Podsumowanie – J. Dziedziak........................................................................................ 37 XIV. Literatura........................................................................................................................ 39 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Wołów Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Wołów Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1997 w Przedsiębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. (Maćków, 1997). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska + warstwa odpadowa), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w wydziale Rolnictwa i Środowiska Dolnośląskiego Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu. Wykorzystano też informacje uzy- skane w starostwie powiatowym w Wołowie, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanego z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Położenie arkusza Wołów wyznaczają współrzędne: 16o30’-16o45’ długości geograficz- nej wschodniej i 51o20’-51o30’ szerokości geograficznej północnej. Obszar arkusza leży w granicach województwa dolnośląskiego i obejmuje prawie w całości powiat wołowski (gminy: Wołów, Wińsko i Brzeg Dolny). Niewielki, północno- wschodni wycinek obszaru arkusza znajduje się w powiecie górowskim, w gminie Wąsosz. 3 Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) obszar arkusza położony jest na Niżu Środkowoeuropejskim, w podprowincji Nizin Środkowopolskich reprezentowa- nej na terenie arkusza przez trzy makroregiony: Obniżenie Milicko-Głogowskie, Wał Trzeb- nicki i Nizinę Śląską. Do Obniżenia Milicko-Głogowskiego należy tylko fragment Kotliny Żmigrodzkiej, w północno-wschodniej części terenu arkusza. Nizina Śląska reprezentowana jest przez wyci- nek Wysoczyzny Rościsławickiej. Pozostały obszar arkusza położony jest w granicach do którego należą części dwóch mezoregionów: Obniżenia Ścinawskiego i Wzgórz Trzebnickich należących do Wału Trzebnickiego (fig. 1). Ukształtowanie powierzchni na omawianym obszarze jest bardzo zróżnicowane. Wyso- kości bezwzględne kształtują się w granicach od 85 do ponad 200 m n.p.m. Charakter nizinny ma część północno-wschodnia obszaru w granicach Kotliny Żmigrodzkiej i zachodnia w ob- rębie Obniżenia Ścinawskiego. Pozostały teren zajmują wyniesienia morenowe Wzgórz Trzebnickich i Wysoczyzny Rościsławickiej, o wysokościach względnych 10-20 m. W obrębie Wzgórz Trzebnickich naj- wyżej położony jest mikroregion zwany Wzgórzami Wińskimi. Rozciąga się on między miej- scowością Piskorzyna a Smogorzowem Małym, w części centralnej omawianego terenu. Kompleksy leśne na obszarze arkusza Wołów zajmują ponad 30% powierzchni. Wa- runki glebowe są zróżnicowane. Zwarte kompleksy gleb chronionych dla rolniczego użytko- wania występują tylko w rejonie Wińska, a w mniejszych, izolowanych polach na całym nie- zalesionym obszarze. Na pozostałym obszarze zalegają gleby średnio i mało urodzajne (klas bonitacyjnych IVb-VI). Teren omawianego arkusza charakteryzuje się klimatem umiarkowanym o cechach oce- anicznych: zimy są tu względnie łagodne, a lata niezbyt upalne. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,2 oC. Miesiącem najchłodniejszym w roku jest styczeń (średnia tempera- tura -1,1 oC), najcieplejszym natomiast lipiec (średnia temperatura 17,5 oC). Suma rocznych opadów atmosferycznych na obszarze Wzgórz Trzebnickich kształtuje się w granicach 600- 690 mm, a w pozostałej części wynosi 500-600 mm, średnio 550 mm. Czas zalegania pokry- wy śnieżnej nie przekracza 60 dni, a okres wegetacyjny trwa 225 dni. Przeważające kierunki wiatrów to zachodni i północno-zachodni (Kondracki, 1988). W części południowej obszaru arkusza położone jest miasto Wołów, jedyny większy ośrodek przemysłowo-usługowy. W obrębie arkusza znajduje się północna i centralna część tego miasta, pozostała część leży na terenie arkusza Brzeg Dolny. Znaczącym zakładem w Wołowie jest Przedsiębiorstwo Przemysłu Metalowego „Pomet”, specjalizujące się głównie 4 w produkcji sprzętu rolniczego (bron rolniczych ciągnikowych i lemieszy do pługów). Istnieje tu ponadto gorzelnia oraz kilka drobnych przedsiębiorstw usługowych. Fig. 1. Położenie arkusza Wołów na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granice: 1 - podprowincji, 2 - makroregionów, 3 - granice mezoregionów. Mezoregiony Niziny Śląsko-Łużyckiej: 317.76 - Wysoczyzna Lubińska, 317.77 - Równina Legnicka Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 – Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 – Wysoczyzna Kaliska Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.32 – Pradolina Głogowska; 318.33 – Kotlina Żmigrodzka Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.42 - Wzgórza Dalkowskie, 318.43 - Obniżenie Ścinawskie, 318.44 - Wzgórza Trzebnickie Mezoregiony Niziny Śląskiej: 318.51 - Wysoczyzna Rościsławicka, 318.52 - Pradolina Wrocławska, 318.531 - Wysoczyzna Średzka, 318.56 – Równina Oleśnicka Funkcje administracyjne i usługowe dla gminy pełni również miejscowość Wińsko, gdzie znajduje się jeden zakład produkcyjny - Przedsiębiorstwo Przetwórcze Drewna „Drew- 5 nopark”. Przez obszar arkusza przebiegają drogi o znaczeniu lokalnym, łączące Piskorzynę z Wołowem, fragment drogi Rajczyn-Wołów oraz odcinek drogi Wołów-Warzęgowo. III. Budowa geologiczna Budowę geologiczną arkusza Wołów opracowano na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Wołów wraz z objaśnieniami (Bartczak, Łabno, 1996 i 2001). Omawiany obszar położony jest w południowej części monokliny przedsudeckiej. Pod- łoże tej jednostki stanowią zmetamorfizowane utwory proterozoiczne, do których zaliczono amfibolity, łupki i gnejsy, utwory staropaleozoiczne reprezentowane przez łupki, szarogłazy i granitognejsy oraz osady karbonu (piaskowce szarogłazowe z wkładkami łupków ilastych). Powyżej,