İnsan Hakları. EVET! Engelli Haklarına Dair Eylem ve Savunuculuk! Yazarlar, Janet E. Lord, Katherine N. Guernsey, Joelle M. Balfe, ve Valerie L. Karr Editör, Nancy Flowers İNSAN HAKLARI EĞİTİM SERİSİ Konu Kitabı 6 Özel İhtiyaç Sahibi Çocuklar Merkezi Minnesota İnsan Hakları Kaynak Merkezi’nin bir yayınıdır. Bluelaw, LLP tara ndan Uluslararası Engelliler Örgütü ortaklığıyla geliş rilmiş ve düzenlenmiş r. İnsan Hakları. EVET! Engelli Haklarına Dair Eylem ve Savunuculuk Yazarlar, Janet E. Lord, Katherine N. Guernsey, Joelle M. Balfe, ve Valerie L. Karr Editör, Nancy Flowers Türkçe Çeviri: Çağatay Gülabioğlu, Elif Çopuroğlu İNSAN HAKLARI EĞİTİM SERİSİ Konu Kitabı 6 Minnesota İnsan Hakları Kaynak Merkezi’nin bir yayınıdır. Bluelaw, LLP tarafından Uluslararası Engelliler Örgütü ortaklığıyla geliştirilmiş ve düzenlenmiştir. Shafallah Özel İhtiyaç Sahibi Çocuklar Merkezi Telif Hakkı © 2007 İnsan Hakları Kaynak Merkezi, Minnesota Üniversitesi ISBN: 0-96-75334-4-5 (ABD) ISBN: 978-975-01033-7-7 (TR) İnsan Hakları. EVET! yalnızca eğitim amacıyla izinsiz çoğaltılabilir. Bu yayından alıntı yapılmış veya uyarlanmış materyaller için kaynak gösterilmelidir. Diğer amaçlarla çoğaltmak için Minnesota Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi’ne yazılı bir talep sunulmalıdır. Sivil örgütlerin ve kar amacı gütmeyen grupların Arapça, Fransızca ve İspanyolca dışındaki dillere çevirmesine izin verilmiştir. Diğer dillere çeviri için şartlar yalnızca, 1) Birleşmiş Milletler organlarının ifadelerinin içerisinde tamamen görünmesi, 2) İnsan haklarından hiçbirinin içinden çıkartılmaması ve 3) İnsan Hakları Kaynak Merkezi’ne a) çeviri amacı bildiriminin, b) çevirinin basılı bir kopyasının ve c) çevirinin İnsan Hakları Kaynak Merkezi’nin web sitesinde ve http://www.humanrightsyes.org adresinde bulundurulabilmesi için elektronik kopyasının sunulmasıdır. Minnesota Üniversitesi, İnsan Hakları Merkezi 229 19th Avenue South 229 19th Avenue South Minneapolis, MN 55455 1-888-HREDUC8 [email protected] http://www.hrusa.org İnsan Hakları Eğitim Serisi Hakkında İnsan Hakları Eğitim Serisi, Minnesota Üniversitesi, İnsan Hakları Kaynak Merkezi tarafından yayınlanmıştır. Nancy Flowers tarafından yayına hazırlanan seri, Birleşik Devletler’de ve dünya çapında bir insan hakları kültürü oluşturmak için çalışan ve sürekli gelişmekte olan eğitmenler ve aktivistler topluluğu için kaynak sağlamaktadır. Serinin diğer yayınları şunları kapsamaktadır: İnsan Hakları Burada ve Şimdi: İnsan Hakları Evrensel Bildirisine Övgü Yayına Hazırlayan, Nancy Flowers Ekonomik ve Sosyal Adalet: Bir İnsan Hakları Perspektifi yazar David Shiman Kökenler, Haklar ve Sorumluluklarla Çocuk Yetiştirmek: BM Çocuk Haklarına Sözleşmesine Övgü yazarlar Lori DuPont, Joanne Foley ve Annette Gagliardi Kapak: Muhammad Al Malki. Lezbiyen, Homoseksüel, Biseksüel veTranseksüel Hakları: Bir İnsan Hakları Perspektifi yazar David M. Donahue İnsan Hakları Eğitim El Kitabı: Öğrenme, Eylem ve Değişim İçin Etkin Uygulamalar yazar Nancy Flowers Moral Yükseltme: İnsan Hakları ve Din veya İnanç Özgürlüğü hazırlayanlar Tandem Projesi ve İnsan Hakları Kaynak Merkezi “İnsan Hakları. EVET!” başlıklı kitap İnsan Hakları Ortak Platformu tarafından Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü ile işbirliği içerisinde yürütülen ve İsveç Uluslararası Kalkınma İşbirliği Ajansı tarafından finansal olarak desteklenen “Türkiye’de Engelli Kişilerin İnsan Haklarına Saygının Güçlendirilmesi” projesi kapsamında tercüme edilmiş ve hazırlanmıştır. İnsan Hakları. EVET! İÇİNDEKİLER İNSAN HAKLARI YÜKSEK KOMİSERİ TARAFINDAN ÖNSÖZ ......................................................................I İnsan Hakları. EVET!’e Giriş ................................................................................................................. VI BÖLÜM 1 ...............................................................................................................................................1 ENGELLİLİĞE İNSAN HAKLARI AÇISINDAN BAKMAK ..............................................................................3 BÖLÜM 2. ............................................................................................................................................21 ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİ ............................................................................................................21 KISIM 1: EŞİTLİK VE AYRIMCILIK YAPILMAMASI ........................................................................20 KISIM 2: ERİŞİLEBİLİRLİK ...........................................................................................................30 KISIM 3: SİYASAL VE TOPLUMSAL YAŞAMA KATILIM HAKKI ......................................................41 KISIM 4: DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ ..............................................................................51 KISIM 5: YAŞAM HAKKI ve RİSK DURUMLARINDA KORUNMA ..................................................60 KISIM 6: İŞKENCE VE DİĞER BİÇİMLERDE İSTİSMARA MARUZ KALMAMA ...............................73 KISIM 7: ÖZEL HAYAT, KİŞİSEL BÜTÜNLÜK, HANE VE AİLE HAYATI .............................................85 KISIM 8: SAĞLIK HAKKI .............................................................................................................96 KISIM 9: HABİLİTASYON VE REHABİLİTASYON HAKKI ..............................................................113 KISIM 10: ÇALIŞMA HAKKI ......................................................................................................123 KISIM 11: TOPLUM İÇİNDE BAĞIMSIZ VE ONURLU YAŞAMA HAKKI .......................................132 KISIM 12: ADALETE ERİŞİM .....................................................................................................141 KISIM 13: EĞİTİM HAKKI .........................................................................................................148 KISIM 14: SPOR VE KÜLTÜR HAKKI .........................................................................................159 KISIM 15: ENGELLİ ÇOCUKLARIN İNSAN HAKLARI ..................................................................171 KISIM 16: AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKI VE ENGELLİ KADINLAR İÇİN EŞİTLİK .................184 KISIM 17: DİĞER ENGELLİ GRUPLARIN İNSAN HAKLARI .........................................................196 BÖLÜM 3. ..........................................................................................................................................203 SAVUNUCULUK! ENGELLİ HAKLARI İÇİN EYLEME GEÇME. .................................................................204 EKLER:................................................................................................................................................215 1. İnsan Hakları Belgeleri •Tam Metin Halinde İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB) ..............................216 • Sadeleştirilmiş Dilde İHEB ........................................................................................220 • Özet Halinde İHEB ...................................................................................................223 • Engelli Hakları Sözleşmesi-Tam Metni .....................................................................225 • Engelli Hakları Sözleşmesi-Sadeleştirilmiş Metin ....................................................242 2. İnsan Hakları Eğitim Oturumunun önetilmesiY 3. Genel Kaynaklar 4. Terimler Sözlüğü 5. Konu Dizini PROJE ORTAKLARI HAKKINDA Değişimi Birlikte Savunma (ACT), gelişimsel ve diğer engelliler tarafından ve onlar için yürütülen bir engelli hakları taban örgütüdür. ACT’nin misyonu, engellilerin kendilerini daha büyük bir engelli hakları hareketinin bir parçası olarak görmelerine yardımcı olmak ve diğer sivil insan hakları uğraşlarıyla bağlantılar kurmaktır. Blue Law, LLP, uluslararası hukuk ve uluslararası gelişim programlama konularında uzmanlaşmış, vazife malulü, tecrübeli kişiler tarafından kurulmuş bir hukuk firmasıdır. Merkezi Washington DC’de bulunan Blue Law’ın insan hakları ve engellilik uygulama grubu; uluslararası gelişim planlamasına engelliliğin dahil edilmesinde dünya çapında ilerleme sağlamak üzere engelli kuruluşları, uluslararası insan hakları kuruluşları ve hükümetlerle çalışmaktadır. Uluslararası Engelliler Örgütü (DPI), ulusal çapta engelli örgütleri ve birliklerinin toplandığı, taban örgütlerinden insanların farklı engellilik halleri için kurduğu tek global ağdır. DPI’ın hedefleri tam katılım, fırsat eşitliği ve gelişim yoluyla engelli haklarını ilerletmek, engellilerin ekonomik ve sosyal entegrasyonunu teşvik etmek ve engelli kuruluşlarını geliştirip desteklemektir. 1981’de kurulmuş, merkezi Kanada, St John’s’da bulunan DPI, 140’tan fazla ülkede faaliyet göstermektedir. Engelliliğe İlişkin Harvard Projesi (HPOD), Harvard Hukuk Bölümü’nde bulunmakta olup, öncelikle Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’nin uygulamaya konulması yoluyla engelliler için şartları geliştirmeye adanmış disiplinler arası bir hukuk ve politika merkezidir. HPOD, hükümetlere ve ulusal insan hakları kuruluşlarına yerel engelliler yasaları ve politikalarına ilişkin tavsiyelerde bulunur, uluslararası ve yerel engellilere ve temsilci kuruluşlara kapasite geliştirme ve insan hakları eğitimleri sağlar, akademik araştırmalar yürütür. HPOD, Açık Toplum Enstitüsü (Zug) tarafından mali olarak desteklenmektedir. Minnesota Üniversitesi İnsan Hakları Kaynak Merkezi, Minnesota Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi’nin ayrılmaz bir parçasıdır. Aktivist, profesyonel ve öğrencilere insan hakları eğitimcileri olmaları yönünde eğitimler vermekte, elektronik