Dziennik Urzêdowy Województwa Wielkopolskiego Nr 128 — 13550 — Poz. 2355 2355 UCHWA£A NR XXII/161/2008 RADY MIEJSKIEJ W GRODZISKU WIELKOPOLSKIM z dnia 28 maja 2008 r. w sprawie przyjêcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Grodzisk Wielkopolski na lata 2008-2011 Na podstawie art. 7 ust 1 pkt 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 §2. Wykonanie uchwa³y powierza siê Burmistrzowi Gro- roku o samorz¹dzie gminnym (Dz.U. z 2001 roku Nr 142 poz. dziska Wielkopolskiego. 1591 ze zmianami) oraz art. 87 ust. 1, 2, 3 i 4 ustawy z dnia §3. Uchwa³a wchodzi w ¿ycie z dniem podjêcia i podlega 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabyt- og³oszeniu w Dzienniku Urzêdowym Województwa Wielko- kami (Dz.U. Nr 162 poz. 1568 ze zmianami), po uzyskaniu polskiego. opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Rada Miejska w Grodzisku Wielkopolskim uchwala, co nastêpuje: Przewodnicz¹cy Rady Miejskiej §1. Przyjmuje siê Program Opieki nad Zabytkami dla () Marek Kinecki Gminy Grodzisk Wielkopolski na lata 2008-2011, stanowi¹cy za³¹cznik do niniejszej uchwa³y. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY GRODZISK WIELKOPOLSKI NA LATA 2008-2011 1. Wstêp wo i S³ocin. W XIV wieku Grodzisk nale¿a³ do Borkowiców, a po konfiskacie ich dóbr przeszed³ w rêce rycerza Wichny. Gmina Grodzisk Wielkopolski po³o¿ona jest w zachodniej Kolejnymi w³acicielami by³y rody Pa³uków, Ostrorogów i czêci województwa wielkopolskiego przy drodze krajowej nr Opaliñskich, w których rêkach dobra pozostawa³y do wyga- 32 Stêszew - Wolsztyn, oko³o 50 km od Poznania. Grodzisk niêcia tego rodu w 1755 roku. W sk³ad dóbr wchodzi³y wsie Wielkopolski jest siedzib¹ w³adz powiatu obejmuj¹cego teren Piaski, Chrustowo, Ujazdek, M³yniewo, Doktorowo, Kobylniki, gmin Granowo, Grodzisk Wielkopolski, Kamieniec, Rakonie- Opalenica, S³ocin, Jastrzêbniki, i Zdrój. Spadkobiercami Opa- wice i Wielichowo. Gmina Grodzisk Wielkopolski s¹siaduje z liñskich byli ks. Adam Czartoryski oraz wojewoda D¹bski, czterema wspomnianymi wy¿ej gminami oraz z dwoma którzy odsprzedali dobra Szymonowi Cohenowi, bankierowi gminami Opalenica i Nowy Tomyl. Na terenie gminy zloka- warszawskiemu Schultzowi oraz Henrykowi £ubieñskiemu. lizowane jest jedno miasto oraz 19 wsi (w tym 17 so³eckich). Kolejnymi w³acicielami dóbr na terenie gminy by³y rodziny Gmina le¿y niemal w ca³oci na obszarze Pojezierza Wiel- niemieckie. Maj¹tek Grodzisk wraz z folwarkami znalaz³ siê w kopolskiego, a tylko zachodni fragment jej wyci¹gniêtego rêkach rodziny Heyderów. W okresie dwudziestolecia miêdzy- równole¿nikowo obszaru jest czêci¹ Bruzdy Zb¹szyñskiej. W wojennego na wiêkszoci obszaru gminy przewa¿a³y rednie ramach wspomnianych dwóch mezoregionów wystêpuj¹ trzy i ma³e gospodarstwa ch³opskie. Wielkoobszarowe maj¹tki niniejsze jednostki fizyczno - geograficzne obejmuj¹ce obszar ziemskie zajmowa³y w tym czasie oko³o 28% powierzchni. gminy, tj. Sandr Nowotomyski, Wa³ Lwówecko - Rakoniewicki Wszystkie maj¹tki (³¹cznie 7) nale¿a³y do rodzin polskich. (pod³u¿na forma terenu o przebiegu po³udnikowym o charak- Najwiêkszym w³acicielem ziemskim by³ hrabia Piotr Skó- terze wysoczyzny morenowej falistej) oraz przede wszystkim rzewski, do którego nale¿a³y maj¹tki w Grodzisku Wielkopol- Równina Opalenicka bêd¹ca p³ask¹ wysoczyzn¹ morenow¹ skim, M³yniewie, Piaskach, S³ocinie i Zdroju. Do Zygmunta ci¹gn¹c¹ siê od okolic Lwówka po Pradolinê Warszawsko- Kurnatowskiego nale¿a³y dobra w Borzys³awiu i Wonikach, Berliñsk¹. Obecnie blisko 60% gminy stanowi¹ u¿ytki rolne i a w rêkach rodziny ¯ó³towskich znajdowa³ siê maj¹tek w sady, a ponad 30% lasy. Ptaszkowie. Po II wojnie wiatowej kilka dawnych maj¹tków ziemskich przekszta³cono w Pañstwowe Gospodarstwa Rol- Dzieje gminy powi¹zane s¹ cile z histori¹ miasta Grodzi- ne. Wród nich by³y Gr¹blewo, M³yniewo, Piaski i Woniki, ska Wielkopolskiego. Najstarsze, znane lady osadnictwa na które wesz³y w sk³ad wzorcowego kombinatu PGR w Ptasz- tym terenie siêgaj¹ m³odszej epoki kamienia- okresu neolitu kowo. (4500-1800 l. p.n.e.). Pierwsze wzmianki pochodz¹ z rednio- wiecza i informuj¹ i¿ wsie le¿¹ce na obszarze dzisiejszej gminy Grodzisk Wielkopolski (pierwotnie nosi³ nazwê Grodzisz- wchodzi³y w sk³ad dóbr ksi¹¿êcych. W przywileju Przemys³a cze, Grodziszczko lub Grodzisko) funkcjonowa³ jako gród I z 1257 roku dla cystersów z Parady¿a, ksi¹¿ê zezwala³ na obronny ju¿ w okresie redniowiecza, a w 1303 roku (?) lokowanie wsi znajduj¹cych siê w dobrach klasztornych na otrzyma³ prawa miejskie. Rozwojowi miasta w okresie re- prawie niemieckim. Wród wsi nale¿¹cych do cystersów obok dniowiecza sprzyja³o korzystne po³o¿enie przy szlaku handlo- Grodziska, wymieniane by³y miêdzy innymi Kie³pin, Mi³osto- wym z Poznania na Dolny l¹sk. Podstaw¹ bytu jego miesz- Dziennik Urzêdowy Województwa Wielkopolskiego Nr 128 — 13551 — Poz. 2355 kañców by³a produkcja sukna oraz handel sol¹ i suknem. W d) Programie - rozumie siê przez to Gminny Program Opieki XVI wieku Grodzisk Wielkopolski by³ wa¿nym orodkiem nad Zabytkami Gminy Grodzisk Wielkopolski na lata 2008- ruchu reformacyjnego, który wspierali ówczeni w³aciciele 2011. miasta Ostrorogowie. W 1563 roku Stanis³aw Ostroróg odda³ e) Konserwatorze - rozumie siê przez to Wielkopolskiego koció³ parafialny w Grodzisku protestantom i za³o¿y³ w Wojewódzkiego Konserwatora zabytków w Poznaniu miecie szko³ê, w której wyk³ada³ m.in. znany pedagog i kaznodzieja, pisz¹cy w jêzyku polskim Erazm Glinczner - f) Planie - rozumie siê przez to Plan Zagospodarowania Skrzetuski. W miecie przebywa³ równie¿ i pracowa³ w latach Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 1579-1581, poznañski drukarz Melchior Nehring, usuniêty z listopada 2001 r. Poznania za druk ksi¹¿ek protestanckich. Zapewne korzystne g) Strategii - rozumie siê przez to Strategiê Rozwoju Woje- po³o¿enie miasta przy szlaku handlowym i otwartoæ jego wództwa Wielkopolskiego do roku 2020 z dnia 19 grudnia w³acicieli na nowych osadników, w tym innowierców, przy- 2005 r. ci¹gnê³a w XVI wieku do Grodziska ludnoæ ¿ydowsk¹. Pierw- sza wzmianka o ¯ydach pochodzi z 1505 roku, gdzie w 1.2. Cel opracowania gminnego programu opieki nad za- dokumentach dotycz¹cych miasta wymieniony zosta³ ¯yd bytkami Abraham z Grodziska. W 1594 roku Jan Ostroróg wprowadzi³ 1.2.1. Nadrzêdnym celem jest zahamowanie degradacji i na nowo do Grodziska katolicyzm. W zwi¹zku z nap³ywem poprawa stanu zasobów dziedzictwa kulturowego gminy. ludnoci za³o¿ono w 1593 roku w s¹siedztwie redniowiecz- nego miasta, tzw. nowe miasto, nie posiadaj¹ce jednak 1.2.2. Uwzglêdnianie uwarunkowañ ochrony zabytków odrêbnej administracji. W tym samym czasie zaczê³a siê w przy sporz¹dzaniu i zmianie miejscowych planów zagospoda- Grodzisku rozwijaæ produkcja piwa dziêki zasobom doskona- rowania przestrzennego oraz studium uwarunkowañ i kierun- ³ej w smaku wody ródlanej i przywilejowi dla piwowarów i ków zagospodarowania przestrzennego gminy. mielcarzy, nadanemu w 1601 roku. W latach 1626-1775 roku 1.2.3. Podejmowanie i okrelanie warunków wspó³pracy Grodzisk nale¿a³ do rodziny Opaliñskich. Pierwszym w³aci- z w³acicielami obiektów zabytkowych. cielem miasta z tego rodu by³ Jan z Bnina Opaliñski, a ostatnim Wojciech Leon (ostatni mêski potomek rodu). W 1.2.4. Inicjowanie i wspieranie dzia³añ edukacyjnych, in- XVII wieku miasto zniszczy³ po¿ar. W wyniku II rozbioru Polski formacyjnych, turystycznych i innych, których celem jest w 1793 roku miasto licz¹ce wtedy 2500 mieszkañców zajêli propagowanie znajomoci zabytków wród mieszkañców Prusacy. W latach 1807-1815 miasto wchodzi³o w sk³ad Ksiê- gminy oraz zaszczepianie w ich wiadomoci zasadnoci i stwa Warszawskiego, a w wyniku postanowieñ Kongresu potrzeby opieki nad zabytkami. Wiedeñskiego w 1815 Grodzisk w³¹czono do Prus. Przez ca³y 1.2.6. Zachowanie oryginalnoci, odmiennoci gminy po- okres zaborów miasto by³o silnym orodkiem ruchu niepod- zwalaj¹ce na identyfikacje kulturow¹ w zglobalizowanym leg³ociowego, pocz¹wszy od insurekcji kociuszkowskiej po wiecie. Powstanie Wielkopolskie. W 2 po³. XIX wieku, po likwidacji powiatu bukowskiego, miasto sta³o siê siedzib¹ powiatu 1.2.7. Wspieranie dzia³añ zmierzaj¹cych do pozyskania grodziskiego, istniej¹cego do 1932 roku, kiedy to straci³o rodków finansowych na opiekê nad zabytkami. status miasta powiatowego na rzecz Nowego Tomyla. Roz- 1.3. Podstawa prawna opracowania gminnego programu wojowi miasta na prze³omie XIX/XX wieku sprzyja³o urucho- opieki nad zabytkami. mienie w 1881 roku linii w¹skotorowej ³¹cz¹cej siê z magi- stral¹ kolejow¹ z Poznania do Berlina. Zintensyfikowa³ siê 1.3.1. Konstytucja R.P. z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z handel produktami rolnymi, a tak¿e rozwinê³o siê browarnic- 1997 r., Nr 78, poz. 483) Zgodnie z art. 5: Rzeczpospolita two. W pocz¹tku XX wieku w miecie funkcjonowa³o 5 Polska strze¿e (...) dziedzictwa narodowego, Rozumiej¹c za- browarów. W ci¹gu 10 lat pomiêdzy 1900 a 1910 rokiem bytki jako dobro narodowe, wspólne, art. 82 Konstytucji wzros³a te¿ liczba mieszkañców z 3.800 do 5.800. Po odzyska- mówi: obowi¹zkiem obywatela (...) jest troska o dobro wspól- niu niepodleg³oci, mimo kryzysu ekonomicznego miasto ne. rozwija³o siê nadal dziêki przemys³owi rolno spo¿ywczemu. W 1.3.2. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorz¹dzie okresie miêdzywojennym powsta³a w miecie rzenia, zmo- gminnym (Dz.U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z póniejszymi dernizowano pierwsz¹ w Wielkopolsce elektrowniê, a w 1927 zmianami). uruchomiono Miejskie Gimnazjum przekszta³cone póniej w liceum. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 9 ustawy, do zadañ w³asnych gminy nale¿y zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w 1.1. Postanowienia ogólne tym m.in. sprawy kultury (w tym bibliotek gminnych i innych 1.1.1. Ilekroæ w niniejszym programie mowa jest o: instytucji kultury) oraz ochrony zabytków i opieki nad zabyt- kami. a) ustawie - rozumie siê przez to ustawê z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U.