Driemaandelijks Heemkundig tijdschrift KANTOOR VAN AFGIFTE: 3688 KINROOI 2 Inhoud van dit nummer: * VAN DE REDAKTIE. 326 * UIT HEDEN EN VERLEDEN VAN KINROOI. - De pannenfabriek van Kessenich. 327 - Over "Donderpatroon" Donatus (en ook over Kinrooi). 337 - Honderd jaar schutterij aan de Maasbrug te Maaseik. 340 - Jan Matthijs Ballings : de vergeten Limburgse dichter. 341 - Wel en wee rond het toneelleven te Ophoven (vervolg en slot). 345 - S.O.S. bericht. 354 - Een bezongen laan te Geistingen. 355 - Canadese familie Renette bezocht bakermat Molenbeersel. 357 * WAT MAAG PET IN GODSHIERENAAM BETEIKENEN? - Onze familienamen (vervolg en slot). 365 * NIEUWE PUBLIKATIES. - Limburg 1789-1815 : revolutie of evolutie. 368 - De Rutten-kroniek. 369 - Een bont allegaartje. 372 * UIT ONZE LEDENFAMILIE. - In mémoriam de heer Pierre Van Immissen. 373 * TENTOONSTELLINGEN. - Expo "150 jaar limburg". 375 * KRINGWERKING. - Onze reis naar Mechelen op 26 augustus 1989 (beknopt verslag). 383 - Gedenksteen "Guido Van Malssen" ingehuldigd. 385 - Kasteel Borgitter was uitzonderlijk toegankelijk. 386 * HEEMKUNDIGE AGENDA. - Molenfeesten in Kinrooi en Molenbeersel. 387 * KOMENDE AKTIVITEITEN VAN ONZE KRING. - Uitnodiging ledenvergadering op vrijdag 29 september 1989. 388 - Zaterdagnamiddaguitstap : bezoek aan Elsloo en Stein op 14 oktober 1989. 389 - Uitnodiging 1edenvergadering op vrijdag 24 november 1989. 389 BIJ DE OMSLAG... Op 14 augustus 1989 zetten Bert, Jane en Bonnie Renette voor het eerst voet op Belgische bodem. Het was 1885 toen Nicolaas Renette, grootvader van Bert, uitweek naar Canada. Na lange opsporingen en ettelijke brieven, zagen deze drie mensen eindelijk hun bakermat Molenbeersel terug ! (Foto: Jean Hoeken). Limburgse stoompannenfabriek "de Maas", gelegen aan de Venlosesteenweg te Kessenich werd opgericht in 1903 door Crasborn Christiaan. (Foto: Frans Parren). ________________________________ ______________________ _____________________________________________________ - Van de redaktie Dit is dan nummer drie van onze jaargang 8. Zo komen we op onze pootjes terecht. Ons dubbel nummer telde niet minder dan 68 bladzijden ! U krijgt dus evenveel leesstof- en hopelijk leesgenot - als altijd : een 250 tal bladzijden, voor weinig geld. Wij bedanken onze eerste "sponsors" die ons betaalde rekla- me lieten opnemen. HET MOET ONS WEL VAN HET HART DAT ER NOGAL WAT TROUWE LEDEN ZIJN, DIE TOT DUSVER VERGATEN HUN LIDGELD VOOR 1989 TE BETALEN. WIJ HERHALEN : GEWOON LIDGELD : 350,-FR. STEUNEND LID : 500,-FR. BESCHERMEND LID : 1,000,-FR. ALS U OP DEOMSLAG EEN ROOD KRUISJE VINDT, WIL DAT ZEGGEN DAT U NAAR ONS BESTE WETEN NOG NIET VOLDAAN HEBT. BETER LAAT DAN NOOIT ! De beste breister laat wel eens een steekje vallen. U hebt het waarschijnlijk niet gemerkt. Wij wel. Door het nogal laat verschijnen van vorig nummer is de paginering gewoon doorgelopen op vorig jaar. Nu het toch zo is (het is geen ramp) gaan wij dit jaar dan maar verder in de boosheid. Zo is het dan in zekere zin ook weer "regelmatig" te noemen. Onze jaarlijkse reis, die ons dit jaar bracht naar Brabants Mechelen, is achter de rug. Evenals onze zestigste algemene ledenvergadering, tegen de tijd dat U dit in handen heeft. Het kan al tellen... Dan is er nog wat nieuws ! Een heemkundige jaarkalender 1990 werd uitgegeven en wordt binnenkort huis aan huis te koop aangeboden tegen de prijs van 100,-Fr. Ons zevende boekje in de reeks "Harten Vier" kwam tijdig van de pers om de vele bezoekers van het kasteel "Borgitter" te kunnen gerieven. Deze uitgave is nog verkrijgbaar op ons sekretariaat. We hebben ons tijdschrift bij een andere drukker moeten aanbesteden. Wij danken de mensen van de gemeentelijke drukkerij voor hun jarenlang werk. En hopen het beste voor hen en ons in de toekomst. U hebt weer een goed gevuld boekje in handen. Er is het verhaal van de "pannesjob" in Kessenich. Het reeds gesmaakte overzicht van het toneelleven te Ophoven gaat verder. Wij hebben ook aandacht voor deze ONZE dagen in een bespiegeling over dat grint. En een bijdrage over het wel en wee van een Kinrooise dichter, nl.Ballings. Verder is er de oproep voor ons herfstreisje naar Elsloo en Stein op 14 oktober 1989. JAARGANG 8 - NR. 3 De voorzitter, SEPTEMBER 1989 Donaat SNIJDERS 326 DE PANNENFABRIEK TE KESSENICH Gedurende een 70-tal jaren was er te Kessenich een "pannenfabriek" gevestigd langs de Venlosesteenweg. Het was de enige fabriek welke dit dorp ooit heeft gekend. De fabrieksgebouwen stonden daar waar zich nu een gedeelte der toonzalen van T-Meubel bevinden. Buiten de grindwinning is er in Kessenich geen industriële bedrijvigheid meer. Met deze bijdrage willen we een stukje industriële archeologie laten herleven. Als inleiding hebben we het even over de veldoven en over het ontstaan van steenbakkerijen en de oventypes die er werden gebruikt. DE VELDOVEN. laan grotere steenbakkerijen. Dit was vooral het geval in de omgeving van Rekem. In onze dorpen werden er vroeger veldovens De hoogconjunctuur voor de Rekemse brikken opgericht op de plaats waar men bakstenen lag tussen 1870 en 1914. In 1905 werkten er nodig had (bouwwerf van kerk of hoeve een 500-tal arbeiders die 85 miljoen bijvoorbeeld). bakstenen per jaar vervaardigden. Zulke veldoven bestond uit een opstapeling Rond 1923-24 viel in Rekem de produk- tie van gedroogde bakstenen, waartussen men stil bij gebrek aan klei. hout, en vanaf de 17e eeuw, ook steenkool De steenbakkerijen weken uit naar deed branden. Wanneer de oven uitgebrand Veldwezelt en naar Duitsland. was, kon men de stenen wegnemen. De buitenste stenen, welke maar weinig hitte hadden gekregen, vormden de afval. De binnenste stenen waren de hardste gebakken en deze werden gebruikt voor de buitenmuren NIEUWE OVENTYPES. van het bouwsel. De klei in de omgeving werd uitgegraven -De Klampovens. voor de voeding van de veldovens. Eind 19e eeuw waren er in het land nog een 1500 Dit waren een soort ommuurde veldovens met veldsteenbakkerijen aktief. een dak. Ze waren minder afhankelijk van de In de "0e" te Kessenich werd er in veldovens weersinvloeden, maar hadden een ongelijke brikken gebakken. Dit o.a. door de familie warmtever- deling in de oven. VANDERSANDEN. In de 0e lagen de vroegere pachtgronden van -De Paapovens. de landsheer van Kessenich. Van 1883 tot 1914 trokken velen naar Duitsland om er als "brikkebakker" te Deze ovens hadden een rechthoekige gewelfde werken. Meer hierover kan men vernemen in ruimte. Ze hielden de hitte volledig de brochure "Nao 't Pruses" van onze ingesloten zodat een meer gelijke kwaliteit voorzitter Donaat Snijders. van steen werd verkregen. Men kon de steen ook "sinteren" door het DE STEENBAKKERIJEN. afsluiten van luchttoevoer en luchtafvoer (blauwe bakstenen). Na elk baksel moest dit oventype af In de Maasvallei ontstonden ook sti 327 koelen, leeggemaakt worden en opnieuw bakken stenen werden ingezet, werden er gevuld worden. langs de andere kant gebakken stenen Vervolgens moest het ook opnieuw uitgehaald en tussen beide in liep het aangestoken worden, een héél vuur. De temperatuur en de snelheid van arbeidsintensief proces dus. de vlam kon men met luchtkleppen regelen. -De Ringovens. Tussen 1880 en 1955 werden in onze streken bijna uitsluitend ringovens gebruikt. Vanaf 1870-1880 begon men met de bouw van Moderne steenbakkerijen gebruiken cirkelvormige ovens. Later werden die verbeterde "tunnelovens". ovaalvormig. Onder een rondlopend tongewelf werden de stenen opgestapeld. STOOMPANNENFABRIEK "DE MAAS". De oven werd aangestoken wanneer hij ongeveer voor de helft opgevuld was. Dan werden aan de andere van de oven verder Oprichting van de panneshop. stenen ingezet. Intussen was het eerste gedeelte van de oven uitgedoofd en Vanaf 1880 werden op vele plaatsen in afgekoeld en konden reeds stenen Limburg steenfabrieken en uitgehaald worden. Terwijl aan de ene pannenbakkerijen opgericht. kant onge 328 In 1903 plande men een stoompannenfa- Hendrik, de eerste directeur, GORRIS Jean, briek langs de steenweg te Kessenich. De STRAETMANS Jean, CRASBORN Nico- laas, Maasvallei is te Kessenich immers breder GORRIS Christiaan en CHENNAUX Charles. dan op andere plaatsen. De officiële stichtingsdatum was 12 oktober In de buurt was er immers genoeg leem te 1903. vinden in de Sanderbeemden en de 0e te In de gevel van het gebouw werd ongeveer in KESSENICH, in GEISTINGEN en in de Schoren het midden een groot Heilig Hartbeeld te OPHOVEN. Ook in het nabijgelegen THORN geplaatst in een nis. Op een gedenksteen kon er leem worden gehaald. daaronder stonden de namen van de Het bouwland op het "Hoogveld" gelegen op bovenvermelde stichters vermeld. perceel sektie A numrrer 619a werd aangekocht door de Nationale Maatschappij Aanvragen tot oprichting en inrichting Limburgse stoompannenfabriek De Maas (La Meuse) te KESSENICH. Op-28 juli 1903 deed Hendrik VANDEBOEL, direkteur, een aanvraag aan het Kollege van Burgemeester en Schepenen te KESSENICH om in zijn vestiging langs de Steenweg een stoomtuig op te richten. De bijzonderheden van deze installatie (oven Galloway) stonden vermeld in de voorgedrukte aanvraag van de leverancier Etablissementen Jacques PIEDBOEUF te JUPILLE (Luik). Het Kollege bevestigde het bericht in het proces-verbaal van onderzoek tot het oprichten van een pannenfabriek te Kessenich op perceel sektie A nummer 619a, op 4 augustus 1903. Het bericht werd ondertekend door F.LAMBERIGTS - C.HERMANS - Jean SIM0NS en LAMBERIGTS(?). Op 26 september bracht Leon LEBENS ingenieur der Mijnen te LUIK een plaatsbezoek. De Bestendige Deputatie van Limburg verleende op 20 november 1903 toelating om de fabriek te starten.(De tekst was gesteld in het Frans). In de vergunning waren er enkele speciale voorwaarden ingelast : 1. Op het perceel A 619 a mag er geen leem gestoken worden. De gevel van de pannesjob. In het 2. De ovens zullen gekonstrueerd zijn uit midden was er een nis met daarin een een ontbrandbaar materiaal en de rook H.Hart beeld. Hieronder was een ge- dient verwijderd te worden langs de denksteen aangebracht. grote schouw die een hoogte zal hebben van minimum 25 meter. De N.V. De Maas werd gesticht door : 3. Het lokaal waar het massief gedeelte van CRASBORN Christiaan - Antoon - Hubert, de oven staat, zal goed verlicht en geboren te Thorn op 11/09/1869.