Zarys historii Parafii obrządku łacińskiego p.w. Św. Józefa w Komańczy Okres przynależności do parafii w Bukowsku i Nowotańcu Z chwilą ponownego przyłączenia przez sukcesora króla Kazimierza III Wielkiego ziem Rusi Halickiej1 do Korony w latach 1340-49, na odziedziczonych ziemiach przystąpiono do kolonizacji bezludnych rubieży, wzmocnienia obrony granic budową grodów, utworzenia struktur władzy państwowej i ośrodków życia religijnego Kościoła obrządku łacińskiego. Od początku kazimierzowskiej władzy nad Ziemią Sanocką, obszar w dorzeczu górnej Osławy i Osławicy przynależał do Parafii p.w. Św. Piotra w Bukowsku. Najwcześniejszą wzmiankę źródłową na ten temat znajdziemy w dokumencie nadania z 25 VI 1361 roku, w którym to Kazimierz Wielki ofiarował braciom Pawłowi i Piotrowi rycerzom h. Gozdawa z Węgier, ziemie ciągnące się od Prusieka i Pobiedna, aż do Wisłoka i Radoszyc2, leżące w granicach wymienionej parafii3. Należy zaznaczyć, że królewską wieś Komańczę lokowano dużo później, bo w 1512 roku. O integrowaniu się przybyszów we wspólnotę wyznaniową obrządku łacińskiego w początkach tutejszego osadnictwa świadczy pochodzący z 1394 roku zapis4 o posłaniu do kościoła tuwalni5 na ołtarz, ufundowanej przez mieszkańców Radoszyc. Nie ma wątpliwości, że dar przekazano dla kościoła w Bukowsku, gdyż w II połowie XIV w. w górskim pasie Ziemi Sanockiej najbliżej Radoszyc, istniały jedynie dwa kościoły parafialne w Bukowsku (1361 r.) i Jaśliskach6 (1366 r.). Dla osadników kolonizujących wsie w granicach rozległej parafii, dużym problemem były możliwości docierania w niedzielę i święta do kościoła parafialnego w Bukowsku, bardzo oddalonego (nawet ponad 50 km) od miejsca zamieszkania. Na wędrówkę i uczestniczenie w nabożeństwach i obrzędach religijnych praktykowanej wiary, trzeba było poświęcenia czasu całego dnia. Stan ten powodował, że w górskich wsiach wyznawców obrządku łacińskiego nie było, albo stanowili znikomy ułamek. Sytuacja pogorszyła się, kiedy to w wyniku zabiegów Jana I Bala h. Gozdawa właściciela Nowotańca i stolnika sanockiego, zniesiono przed 1462 r. parafię w Bukowsku. Jednocześnie od razu w 1462 r. erygowano parafię w sąsiednim Nowotańcu7, gdzie od 1424 r. istniał drewniany kościół p.w. NMP i Św. Mikołaja. Niedługo później w 1468 r. za zgodą biskupa Piotra Chrząstowskiego do 1 We wcześniejszych wiekach położona na pograniczu polsko-ruskim kraina historyczna Grodów Czerwieńskich, kilkakrotnie zmieniała przynależność państwową, przechodząc we władanie Polski lub Rusi. 2 Feliks Kiryk – Gmina Bukowsko; Bukowsko 1985; s. 3 3 W czasach wydania pod datą 25.VI.1361 roku aktu królewskiego, Parafia Bukowsko należała do biskupstwa przemyskiego podległego Stolicy Apostolskiej, w którym władzę biskupią na podstawie papieskiej bulli nominacyjnej z dn. 13.V.1352 r. sprawował ks. biskup Mikołaj, używający przydomku Rusin i pieczętujący się: Nicolaus Ruthenus Episkopus Premisl. Przed przyjęciem sakry biskupiej był przeorem klasztoru dominikanów w Sandomierzu. Dopiero po śmierci w styczniu 1375 r. bpa Mikołaja, papież Grzegorz XI bullą Debitu pastoralis officii z dnia 1.II.1375 r. powołał metropolię łacińską w Haliczu z podległymi diecezjami w Przemyślu, Chełmie i Włodzimierzu, uchylił równocześnie historyczne prawo biskupów Diecezji Lubuskiej do sprawowania władzy i jurysdykcji kościelnej na Rusi Czerwonej, a także używania przez nich tytułu biskupów łacińskich na Rusi. 4 W. Grzesik, T. Traczyk – Od Komańczy do Bartnego – Warszawa 1992; s.16. 5 Tkanina przypominająca serwetę w formie pasa, którą ministranci trzymali przed przystępującymi do komunii. 6 Parafia obrządku łacińskiego w Jaśliskach była jedyną parafią położoną w granicach Ziemi Sanockiej (Województwo Ruskie), należącą do Diecezji Krakowskiej (Dekanat Zręciński ?). W 1434 r. gdy wójtem był Andrzej z Łubna (puszkarz królewski), wójtostwo Jaślisk z okolicznymi wsiami zostały przydzielone przez króla Władysława Jagiełłę biskupstwu przemyskiemu. Od tej pory aż do 1848 roku miasteczko stanowiło stolicę klucza dóbr stołowych zwanego Państwem Biskupim, należącym do łacińskiego biskupstwa przemyskiego. Natomiast samą parafię dopiero w 1763 r. wydzielono z sąsiedniej Diecezji Krakowskiej i kanonicznie przyłączono do Diecezji Przemyskiej (Dekanat Krośnieński). 7 Feliks Kiryk – Zarys dziejów Bukowska do r. 1795; [w:] Rocznik Sanocki Tom I; Kraków 1963; s. 139 Nowotańca przyłączono kanonicznie Bukowsko, zmieniając tamtejszy kościół na filialny. Granice parafii z Nowotańca podane w dekrecie biskupim z 1668 roku obejmują miejscowości: Nowotaniec i Zagórzany, Nadolany i Wygnanka, Nagórzany, Pielnia, Bukowsko, Bełchówka, Kamienne, Karlików, Płonna, Przybyszów, Wisłok, Moszczaniec, Darów, Puławy, Wola Sękowa, Wola Jaworowa, Szczawne, Radoszyce, Wolica. Dla parafian z Wisłoka, Radoszyc, czy Szczawnego droga do kościoła wydłużyła się jeszcze bardziej. Niektórzy biografowie postaci Św. Andrzeja Boboli ur. w 1591 roku w Strachocinie, przypuszczają, że w okresie jego dzieciństwa na przełomie XVI/XVII w. wobec zagrożenia najazdami tatarskich zagonów, zapuszczających się w pobliże Sanoka, część rodziny Bobolów z małym Andrzejem opuściła rodzinną Strachocinę – i jak zapisano - przetrwała za Zagórzem koło Komańczy8. Ten jezuita-misjonarz, późniejszy święty i patron Polski jest autorem tekstu Ślubów Narodu, złożonych w dniu 1 IV 1656 r. przez króla Jana Kazimierza we lwowskiej katedrze. Rodzina Bobolów herbu Leliwa zaliczana do drobnej szlachty, dzierżawiła w dobrach królewskich folwark z sołectwem Strachociny oraz przejściowo królewską wieś Komańczę. Jak do owych czasów leżącą w głębi gór Komańczę, szczęśliwie omijały najazdy tatarskie, jednak Strachocinę doszczętnie zniszczył najazd Tatarów dokonany w 1624 roku. Ocalała część rodziny Bobolów w Komańczy. Dobitnie ciężkie położenie dla katolików spowodował szerzący się ruch reformacji. W 1558 r. kościół w Nowotańcu zamieniono na zbór kalwiński, który protestanci zwrócili katolikom dopiero w 1613 roku. Podobnie Bukowsko od 1577 r. stało się ośrodkiem reformacji, a kościół z początku zamieniono na zbór kalwiński, który spłonął z całą wsią po napadzie Tatarów w 1624 roku. Obudowaną z ruin świątynię od 1643 roku przemianowano na zbór ariański.9 Palącą potrzebę przywrócenia parafii w Bukowsku widać po późniejszych staraniach właścicieli wsi, którzy w 1710 r. ufundowali nowy kościół p.w. Świętego Krzyża. Zabiegi te „ułatwił” pożar w 1714 r. drewnianego nowotanieckiego kościoła, który spłonął doszczętnie. Rezultatem dążenia do podniesienia rangi Bukowska było nadanie praw miejskich ok. 1720 r. i ponowne erygowanie w 1748 r. parafii przez biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego10. Do nowej Parafii p.w. Świętego Krzyża przydzielono cały szereg okolicznych wsi: Wisłok, Karlików, Przybyszów, Wolicę, Tokarnię, Piotrową Wolę, Kamienne, Płonnę, Wysoczany, Osławicę, Radoszyce, Kulaszne, Węgrzynowice, Komańczę, Szczawne, Wolę Krośnieńską, Rzepedź, Łupków, Turzańsk itd. Później liczba ich wzrosła do 35. Komańcza z okolicami na powrót wchodziła do parafii obrządku łacińskiego w Bukowsku. Ta zmiana spowodowała przywrócenie stanu sprzed 280-ciu laty i tylko nieznacznie poprawiła sytuację dla nielicznych katolików wyznania rzymsko-katolickiego rozproszonych po dworach i folwarkach górskich wsi, a potrzeba budowy kościołów, czy kaplic łacińskich położonych w głębi gór wielkoobszarowej parafii pozostała. Brak kościołów w miejscu zamieszkania lub w pobliskich wsiach powodował przypadki przechodzenia całymi rodzinami na obrządek wschodni. Zmiana wyznania stwarzała udogodnienie w praktykowaniu wiary, gdyż w niemal każdej wsi była cerkiew. W okresie zaborów Gubernium Lwowskie poleciło władzom kościelnym w Galicji opracować i przedstawić do aprobaty projekt reformy struktur administracji kościelnej z propozycją utworzenia nowych parafii. Pierwszym ze znanych posunięć był opracowany z inicjatywy przemyskiego biskupa Antoniego Wacława Betańskiego i przesłany 26 II 1783 r. do galicyjskiego gubernatora Josefa hr. Brygido, projekt utworzenia 7 nowych parafii11 w 8 http://www.krosno24.pl/opinie.php?podstr=temat&topicid=358&off=760&highlight=165954, 07.03.2012 r. 9 Feliks Kiryk – Zarys dziejów Bukowska do roku 1795; [w:] Rocznik Sanocki Tom I; Kraków 1963; s. 141 10 Feliks Kiryk – Zarys dziejów Bukowska do r. 1795; [w:] Rocznik Sanocki Tom I; Kraków 1963; ss. 144-145 11 Były to zaproponowane do utworzenia parafie: Radoszyce (z par. Bukowsko), Baligród (z par. Hoczew), Rajskie (z par. Wołkowyja), Lutowiska (z par. Polana), Teleśnica (z par. Jasień), Falejówka (z par. cyrkule12 Lesko. Zakładał on między innymi budowę kościoła i powołanie parafii obrządku łacińskiego w Radoszycach (z parafii Bukowsko)13. Wieś ta wybrana była nie bez powodu. Była pierwszą wsią w dorzeczu Osławicy, posadowioną na prawie niemieckim przez przybyszów polskiego pochodzenia, w czasach kolonizacji rubieży państwa, prowadzonej przez króla Kazimierza Wielkiego. Wielu spośród osiadłych tu mieszkańców zwerbowano z głębi Małopolski dla obsługi komory celnej, strzeżenia granicy i dozoru traktu handlowego prowadzącego z Górnych Węgier przez Przełęcz Beskid nad Radoszycami. Napływ ludzi do „służb graniczno – celnych” sprawił, że tą przygraniczną wieś cechował dość znaczny odsetek potomków pochodzenia polskiego. Jednak pomysł biskupa A. W. Betańskiego o powołaniu nowych parafii w Bieszczadach, nie znalazł poparcia u władz austriackich w Gubernium Lwowskim. Również po jego nowelizacji w 1785 r. projekt nie doczekał wdrożenia. Tym razem proponowano utworzenie parafii w Szczawnem (z parafii Bukowsko), w dużej