LITERATURA POLSKA W ĝWIECIE S ZKOà A J ĉ ZYKA I K ULTURY P OLSKIEJ M I ĉ DZYINSTYTUTOWA P RACOWNIA B ADAē NAD J ĉ ZYKIEM P OLSKIM I L ITERATURĄ P OLSKĄ NA ĝ WIECIE I NSTYTUT N AUK O L ITERATURZE P OLSKIEJ U NIWERSYTET ĝ L Ą SKI W K ATOWICACH LITERATURA POLSKA W ĝWIECIE TOM II W KRĉGU ZNAWCÓW POD REDAKCJĄ ROMUALDA CUDAKA WYDAWNICTWO GNOME KATOWICE 2009 ' U!= " #$$ !" $$ $ b %$"&$ ""$ '( (&" "$%" $ $)& *+ # +,-# (.!"$&$ )$ $$ U!= " #$$ $ * %."$& ,$." -', /01021003/141 %$ %. b "= 56 (% 7,8* N %$$ ,$." + .!: ;6$ 30<=> ?14/ #$> (!$% !:<)$@A B?0 2 43== ;." $$ '$ ': ::> .!: C. "$ =+> $ $$ S PIS TREĝ CI Sáowo od redaktora 9 LEKTURY ZNAWCÓW TOKIMASA SEKIGUCHI RadykalnoĞü i otwartoĞü liryki Wisáawy Szymborskiej – lektura heterodoksyjna 15 WIKTORIA TICHOMIROWA Jak nas widziano „przez zakratowane okienka”? Wizerunek Rosji i Rosjanina w polskiej prozie áagrowej 39 LUDMYàA PETRUCHINA Sady Leopolda Staffa w wymiarze fenomenologicznym 49 ARTUR PàACZKIEWICZ O Mironie Biaáoszewskim jeszcze inaczej. RzeczywistoĞü bez metafizyki 58 EWA STAēCZYK UkraiĔski Inny w Lichtarzu ruskim Jerzego Harasymowicza jako przykáad dyskursu kolonialnego 67 WACàAW M. OSADNIK Logika i moĪliwe Ğwiaty w Solaris Stanisáawa Lema 75 AààA KOĩYNOWA Stanisáaw Lem: sąsiedzi zza Buga i sąsiedzi z kosmosu 83 KALINA BAHNEVA Sen o epopei. Na przykáadzie buágarskiego táumaczenia Alpuhary i „Epilogu” Pana Tadeusza 88 PAVOL WINCZER Czynniki okazjonalne w tworzeniu siĊ kanonu literatury polskiej 1945–1989 103 6 Spis treĞci MAàGORZATA ANNA PACKALÉN Dokąd zmierzamy? Odczytywanie dwóch rzeczywistoĞci przez pryzmat badaĔ genderowych 109 RECEPCJA LITERATURY POLSKIEJ WĝRÓD ZNAWCÓW. POLONIĝCI I POLONISTYKI MILENA KUSZTELSKA Gombrowicz znawstwem podszyty. Iwona, ĝlub i Operetka czytane we Francji 123 MACIEJ CHOWANIOK Znawcy o nieznanym – wokóá zagranicznej lektury prozy Michaáa ChoromaĔskiego 136 KRYSTYNA BARKOWSKA Przybyszewski na àotwie 144 OàESIA SACZOK Miáosz i Szymborska na Ukrainie. Z zagadnieĔ recepcji twórczoĞci 151 MARTYNA MARKOWSKA Z Lubiewa do Helsinek – o literaturze polskiej w Finlandii 165 ANNA MAJKIEWICZ Godzina zero przecinek szeĞü i siedem. Recepcja najnowszej literatury polskiej w Niemczech 170 JUDIT REIMAN WĊgierskie paradygmaty pierwotnej recepcji Mickiewicza 181 JOLANTA SYCHOWSKA-KAVEDŽIJA, DALIBOR BLAŽINA W poszukiwaniu uniwersalnego wymiaru polskoĞci. ZaáoĪyciel chorwackiej polonistyki – Zdravko Maliü jako interpretator i táumacz literatury polskiej 187 KRZYSZTOF KRASUSKI Kanoniczne dzieáa poezji polskiej w lekturze Pavla Winczera 199 MICHAà J. MIKOĝ Zarys historii polonistyki w Ameryce Póánocnej 206 TàUMACZE I TàUMACZENIA GRAĩYNA BARBARA SZEWCZYK O radoĞciach táumaczenia. Polska poezja kobiet w przekáadach na jĊzyk niemiecki 225 Spis treĞci 7 BEATA NOWACKA Traduttore – tradittore? O tarapatach táumaczy ksiąĪek Ryszarda KapuĞciĔskiego 235 ANDREA F. DE CARLO Koszmar táumacza. TwórczoĞü Bolesáawa LeĞmiana w krĊgu wáoskich zagadnieĔ translacyjnych 243 MILICA MIRKULOVSKA Polonistyczne laboratorium przekáadowe na Wydziale Filologicznym im. BlaĪe Koneskiego w Skopju. Komunikat 258 Autorzy 263 S à OWO OD REDAKTORA MATERIAàY POMIESZCZONE W NINIEJSZYM TOMIE TO POKàOSIE KONFERENCJI organizowanej przez dwie placówki Uniwersytetu ĝląskiego w Katowicach: MiĊ- dzyinstytutową PracowniĊ BadaĔ nad JĊzykiem Polskim i Literaturą Polską na ĝwiecie oraz SzkoáĊ JĊzyka i Kultury Polskiej. Konferencja odbyáa siĊ w maju 2007 roku w Katowicach. Byáa to juĪ druga miĊdzynarodowa konferencja po- ĞwiĊcona recepcji literatury polskiej w Ğwiecie organizowana przez Uĝ. W ra- mach ogólnego zagadnienia recepcji literatury polskiej poza granicami kraju, które sprawia, Īe konferencje mają charakter wielozakresowy, organizatorzy proponują takĪe temat gáówny. W przypadku niniejszej konferencji byáy to „lek- tury znawców”. Wykorzystano tu nie tylko pojĊcie zaproponowane przez Janusza SáawiĔskiego, ale takĪe sugerowany przez tego uczonego sposób ujĊcia recepcji1. Jak wiadomo bowiem, zjawisko recepcji moĪna uchwyciü w trzech perspekty- wach. Pierwsza, nazwijmy ją „statystyczną”, to ta, kiedy obiektem zainteresowa- nia czynimy sposób i zakres cyrkulacji okreĞlonego tekstu. Przestrzenią obserwa- cji jest wówczas rynek czytelniczy i wydawniczy, jest to niejako sytuacja tekstu wĞród publicznoĞci literackiej ujĊtej jako zróĪnicowany i specyficznie ustratyfi- kowany obszar czytelników, a lektura staje siĊ istotnym faktem recepcji jako forma aktywnoĞci czytelników. PerspektywĊ drugą wyznacza rozumienie recepcji jako pewnego typu wpáyw na czytelników, literaturĊ i kulturĊ, w której dany tekst cyrkuluje. Sposoby, zakres i trwaáoĞü tak rozumianego oddziaáywania stanowią w tym przypadku przedmiot badawczej obserwacji. I wreszcie perspektywa trze- cia – czyli ta, kiedy proces komunikacji pomiĊdzy twórcą i czytelnikiem rozu- miemy jako proces zapoĞredniczony, a wiĊc taki, w którym pomiĊdzy gáównymi aktorami tego aktu postrzegamy aktywną rolĊ osób oddziaáujących zarówno na pisanie, jak i lekturĊ. Są to wáaĞnie „znawcy”: krytycy, uczeni, táumacze, liderzy Ğrodowisk – ci, których rolą i zadaniem jest formuáowanie opinii na temat tekstu, a takĪe (a moĪe przede wszystkim) interpretacja tekstu. Istotna w tym przypadku jest nie tyle „kulturowo-spoáeczna” stratyfikacja publicznoĞci literackiej, ile 1 Zob. J. SáawiĔski, O dzisiejszych normach czytania znawców, „Teksty” 1974, nr 6. 10 Sáowo od redaktora „funkcjonalna”, wyodrĊbniająca obieg, który moĪna byáoby nazwaü „obiegiem profesjonalnym”. Intencją organizatorów konferencji byá ogląd recepcji literatury polskiej doko- nywanej w krĊgu zagranicznych znawców: historyków literatury polskiej, kryty- ków literackich, táumaczy. Recepcja byáa rozumiana w tym przypadku jako lektu- ra tekstu, jego odczytanie, interpretacja, rozumienie, aczkolwiek pod pojĊciem tekstu organizatorzy chcieli rozumieü nie tylko dzieáo literackie, ale takĪe twór- czoĞü pisarza, czy jeszcze szerzej – literaturĊ polską. Preferowane byáy odczytania dzieá kanonicznych i twórczoĞci pisarzy klasycznych, ale mile widziane byáy referaty mówiące o tym, jak odczytywana jest literatura polska, jak równieĪ o relacjach po- miĊdzy lekturami krajowymi i zagranicznymi. W ten sposób konferencja miaáa byü próbą wskazania moĪliwoĞci wkáadu prac zagranicznych polonistów do ba- daĔ nad literaturą polską. Chodziáo przede wszystkim o „autoprezentacje”, o przedstawienie przez bada- czy wáasnych odczytaĔ literatury polskiej (zwáaszcza konkretnych dzieá), przede wszystkim takich, które są interpretacjami odmiennymi od krajowych i odbiegający- mi od stereotypów utrwalonych w krajowej polonistyce. Niezmiernie waĪne byáy takĪe ujĊcia monograficzne dorobku znanych zagranicznych polonistów. W przypad- ku táumaczy rzeczą interesującą staáy siĊ motywy wyboru táumaczonych tekstów, przyjĊte strategie translacyjne i sposób rozumienia táumaczonych dzieá. Uczestnicy uczynili przedmiotem swoich wystąpieĔ przede wszystkim temat zasadniczy konferencji, jakkolwiek pojawiáy siĊ równieĪ wystąpienia ogólniej rozumiejące zagadnienie recepcji. „Lektury znawców” spotkaáy siĊ z duĪym zainteresowaniem zagranicznych polonistów, referaty i dyskusja wniosáy wiele interesujących przemyĞleĔ dotyczących tego problemu i stanowią znaczący reko- nesans w tym zakresie. Wydaje siĊ, Īe w nastĊpnych konferencjach warto ponowiü ten wątek badaĔ nad recepcją, tym bardziej Īe deklaracji uczestnictwa w takich badaniach byáo wiĊcej niĪ wystąpieĔ. Cieszy równieĪ fakt, Īe wyáania siĊ grupa zagranicznych i polskich badaczy Īywo zainteresowanych zagadnieniami recepcji literatury polskiej poza granicami kraju, zjawiskiem niesáychanie waĪnym jako komplementarny wobec krajowej obszar recepcji, demonstrujący przecieĪ nie tylko istotne problemy uniwersalnoĞci i ksenofobii naszej literatury. Tom zostaá podzielony na trzy czĊĞci. CzĊĞü pierwsza Lektury znawców zawie- ra rozprawy zagranicznych badaczy literatury polskiej. Są wĞród nich lektury zmagające siĊ z kanonicznymi rozumieniami tej literatury, stanowią one swoiste od-czytania za-czytanych dzieá. Są równieĪ takie, które po prostu prezentują „nowe optyki” w czytaniu dzieá polskich. CzĊĞü druga Recepcja literatury pol- skiej wĞród znawców. Polonistyki i poloniĞci zawiera przede wszystkim rozprawy prezentujące sposoby recepcji literatury polskiej wĞród zagranicznych znawców; są tu nie tylko prezentacje sposobów rozumienia konkretnych tekstów, ale takĪe Sáowo od redaktora 11 opisy recepcji literatury jako wyboru i preferencji dokonywanych w krĊgu „pro- fesjonalistów”. W tym dziale zostaáy równieĪ pomieszczone sylwetki znanych polonistów zagranicznych i rekonstrukcje ich lektur literatury polskiej. W trzeciej czĊĞci Táumacze i táumaczenia pomieszczono wystąpienia, których tematem staáy siĊ problemy recepcji związane z przekáadem, uchwycone w róĪnych perspekty- wach – od opisu strategii translatorskich przyjĊtej ze wzglĊdu na sposób rozu- mienia táumaczonej literatury przez szkice o tarapatach literacko-jĊzykowych związanych z konkretną lekturą dzieáa po rozprawy o lekturowych determinacjach w táumaczeniach w historii przyswajania literatury polskiej poza granicami kraju. PostanowiliĞmy opublikowaü zarówno te wystąpienia, które miaáy charakter referatów, jak i te, które zostaáy wygáoszone jako komunikaty. Romuald Cudak LEKTURY ZNAWCÓW TOKIMASA SEKIGUCHI R ADYKALNOĝû I OTWARTOĝû LIRYKI W ISà AWY S ZYMBORSKIEJ – LEKTURA HETERODOKSYJNA CZY POEZJA WISàAWY SZYMBORSKIEJ NIE JEST W WIELU PRZYPADKACH RA- DYKALNA? (Przymiotnika „radykalny” uĪywam tu oczywiĞcie nie w sensie poli- tycznym, lecz jako sáowo sugerujące,