Kraków 2008 Gmina Kroœcienko nad Dunajcem le¿y w malowniczej kotlinie górskiej pomiêdzy Pieninami, Gorcami i Beskidem S¹deckim, u zbiegu Dunajca i Kroœniczanki. St¹d liczne szlaki turystyczne o zró¿nicowanym stopniu trudnoœci prowadz¹ na gorczañskie, pieniñskie i beskidzkie szczyty: Marsza³ek, Lubañ, Turbacz, Przehybê, Trzy Korony, Sokolicê. W rw¹cym Dunajcu wêdkarze ³owi¹ pstr¹gi, g³owacice, szczupaki, brzany i lipienie, z dobrodziejstwa górskiej rzeki korzystaj¹ amatorzy sp³ywów pontonowych i kajako- wych. Zimow¹ atrakcj¹ s¹ kuligi po³¹czone z ogniskiem i pieczeniem barana; narciarze mog¹ korzystaæ z tras po³o¿onych w Kroœcienku i jego okolicach. Jak na gminê turystyczn¹ przysta³o liczne s¹ tu oœrodki wypoczynkowe, domy wczasowe, kwatery prywatne i gospodarstwa agroturystyczne, oferuj¹ce standard dostosowany do potrzeb i zasobnoœci portfela. Na terenie gminy Kroœcienko nad Dunajcem zachowa³o siê sporo zabytków, jednym z nich jest po³o¿ony we wsi Grywa³d drewniany koœció³ œw. Marcina z XV/XVI w., przebudowany w XVII w. We wsi Kroœnica warto zobaczyæ ponad stuletni¹ chatê góralsk¹ z tradycyjnym uk³adem wnêtrza i starodawnym wyposa¿eniem. Zabytki warte obejrzenia s¹ równie¿ w samej wsi Kroœcienko na przyk³ad zabudowa po³udniowej czêœci rynku z XIX-wiecznymi domami mieszczañskimi czy stary Koœció³ Wszystkich Œwiêtych z cennym wystrojem wnêtrza. Wieœ Kroœcienko znana jest jeszcze z innego powodu, tu koñczy siê sp³yw Prze³omem Dunajca. Trasa sp³ywu wiedzie krêtym w¹wozem, odkrywaj¹cym wspania³e widoki na pionowe wapienne ska³y i urwiska; podró¿ ubarwiaj¹ opowiadane przez flisaków legendy i ciekawostki o Pieninach. Z przyrod¹ Pienin mo¿na siê zapoznaæ w siedzibie Dyrekcji Pieniñskiego Parku Narodowego, gdzie znajduje siê sta³a ekspozycja poœwiêcona ochronie przyrody, historii, geologii, architekturze, etnografii i ekologii. Tu równie¿ mo¿na obejrzeæ makietê Pienin, zasiêgn¹æ informacji o parku i zaopatrzyæ siê w wydawnictwa oraz pami¹tki. W siedzibie Dyrekcji Pieniñskiego Parku Narodowego w Kroœcienku organizowane s¹ wystawy twórczoœci artystycznej. Mieszkañcy regionu Pieniny s¹ utalentowani artystycznie; maluj¹ na szkle, haftuj¹, wyszywaj¹ stroje regionalne, wyrabiaj¹ kierpce, rzeŸbi¹, graj¹ na instrumentach ludowych. Ich wyroby prezentowane s¹ podczas wystaw i imprez folklorystycznych; wyszywane i haftowane stroje regionalne, obrusy i serwery, obrazki na szkle, rzeŸby w drewnie i w wosku pszczelim mo¿na zakupiæ na kiermaszach. Swoje przywi¹zanie do tradycji przodków górale podkreœlaj¹ m.in. podczas uroczystoœci pañstwo- wych i koœcielnych. Dawne tañce pieniñskie, muzykê, pieœni, przyœpiewki oraz zwyczaje prezentuje Regionalny Zespó³ Pieœni i Tañca „Pieniny”, za³o¿ony w 1953 r. Wystêpy zespo³u mo¿na ogl¹daæ podczas imprez i uroczystoœci gminnych, szczególnie w sezonie letnim. Przebywaj¹c w regionie Pienin warto spróbowaæ regionalnych potraw i tradycyjnych owczych serów. Przez teren gminy przebiegaj¹ dwa szlaki z zabytkami architektonicznymi: Szlak Architektury Gotyckiej Nowy Targ–Kie¿mark oraz Szlak Architektury Drewnianej Regionu Orawsko–Podhalañsko–Pieniñskiego. Projekt ten jest finansowany ze œrodków Unii Europejskiej w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego – Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora ¯ywnoœciowego oraz Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006 W dolinie rzeki Dunajec i Ochotnica, na stokach pasma Gorce i Beskid S¹decki le¿¹ wsie, które obejmuje gmina Ochotnica w zakresie Dzia³ania 2.7 Pilota¿owego Programu Leader+, Schemat II, zatytu³owanego: Podniesienie atrak- Dolna. Niemal po³owa powierzchni gminy le¿y powy¿ej 700 m n.p.m., a ze szczytów górskich roztaczaj¹ siê widoki na pasma cyjnosci turystycznej i kulturalnej wsi pieniñsko-gorczañskich „Szlak atrakcji turystycznych w dolinie Dunajca”. Tatry, Pieniny, Beskid S¹decki i Beskid Wyspowy. Elementem charakterystycznym tutejszego krajobrazu s¹ sza³asy pasterskie na polanach, w nich schronienie znajdowali bacowie; te najprostsze mia³y tylko jedn¹ izbê, zwano je kolibami. Sta³ym wypo- sa¿eniem sza³asów by³o palenisko i zbita z desek prycza. W pasma Gorców i Beskidu S¹deckiego prowadz¹ z gminy Ochotnica Dolna liczne szlaki turystyczne, w zimie s¹ wykorzysty- wane jako trasy narciarstwa biegowego i wêdrówkowego. Noclegi mo¿na znaleŸæ w oœrodkach wypoczynkowych, domach wczasowych, pensjonatach, kwaterach prywatnych, gospodarstwach agroturystycznych, oœrodkach kolonijnych i oazowych oraz na polach biwakowych i w bazach namiotowych pod szczytem Gorc i Lubañ. Oprócz turystyki pieszej i narciarstwa mo¿na uprawiaæ tu równie¿ turystykê konn¹ i rowerow¹. Warto wybraæ siê te¿ do lasu, który obfituje w grzyby. Na stra¿y ochrony przyrody stoi Gorczañski Park Narodowy, utworzony w 1981 roku. Drugi z parków, Popradzki Park Krajobrazowy, utworzony w 1987 roku, obejmuje pasmo Beskidu S¹deckiego. Wiele miejsc w gminie zwi¹zanych jest z histori¹ II wojny œwiatowej, Ochotnica by³a oœrodkiem kolporta¿u tajnych gazetek i tajnego nauczania, tu skupia³ siê ruch partyzancki. W centrum wsi Ochotnica Dolna stoi pomnik upamiêtniaj¹cy tzw. Krwaw¹ Wigiliê; 23.12.1944 roku Niemcy – w odwecie za zabicie oficera SS – zamordowali 56 mieszkañców, w tym kobiety i dzieci, osiedla BrzeŸnie. Pacyfikacja by³a najstraszniejszym wydarzeniem w dziejach tej miejscowoœci. We wsi Ochotnica Dolna warto zwiedziæ drewniany koœció³ pw. Znalezienia Krzy¿a Œwiêtego z 1816 roku, otoczony licz¹cymi kilka wieków lipami uznanymi Wydawnictwo Oficyna Artystów Sztuka Regional Art, Wojciech Smolak za pomniki przyrody. W tutejszy krajobraz wpisa³y siê równie¿ zabytkowe kapliczki, domki i zabudowania gospodarcze; sza³asy Kraków, tel.: 601 46 88 22 pasterskie, piwnice bêd¹ce pozosta³oœciami po kulturze wo³oskiej w Ochotnicy Dolnej. Koncepcja, redakcja, fotografie: Wojciech Smolak Przez wieœ Ochotnica Górna przebiega tzw. Droga Barabów, historyczna droga wojskowa Ochotnica Dolna–Harklowa, po- Tekst: Teresa Zieliñska wsta³a w czasie I wojny œwiatowej (budowê rozpoczêto w 1910 r), budowana przez jeñców wojennych pod nadzorem w³oskich Przek³ad: j. angielski – Justyna Pi¹tkowska, j. niemiecki – TO! Dobra Intelektualne specjalistów od urz¹dzeñ wojskowych jako szlak transportowy dla austriackiej armii, dziœ zabytek sztuki budownictwa militar- Wydanie I nego; charakteryzuj¹ j¹ ostre zakrêty i poszerzenia tzw. mijalnie, umo¿liwiaj¹ce przepuszczenie kolumny sanitarnej przez Nak³ad: 1250 egz. furgon artyleryjski. We wsi znajduje siê œcie¿ka edukacyjno–historyczna (w formie pêtli), prowadz¹ca do miejsca katastrofy Druk: Drukarnia Skleniarz, Kraków amerykañskiego bombowca, liberatora „California Rocket”, który 18 grudnia 1944 r. rozbi³ siê u Ÿróde³ potoku Jaszcze. © 2008 W 2006 roku nazwano j¹ imieniem Williama J. Beimbrinka, dowódcy liberatora. Sta³¹ ekspozycjê poœwiêcon¹ lotniczym ISBN 978-83-924241-9-2 œladom w Gorcach mo¿na ogl¹daæ w Wiejskim Oœrodku Kultury w Ochotnicy Górnej. W zbiorach s¹ m.in. uratowane szcz¹tki liberatora, autentyczny karabin maszynowy pierwszego strzelca pok³adowego, modele samolotów bior¹cych udzia³ w opera- cjach lotniczych na Podhalu. Miejscem wartym obejrzenia jest „Kurnytowa Koliba” na osiedlu Forendówki, najstarsza w Gorcach drewniana chata pocho- dz¹ca z 1839 r., przyk³ad zabudowy polaniarskiej, po³o¿onej wysoko w górach i kurnej chaty, bez komina, gdzie dym z paleniska uchodzi³ przez otwór w centralnej czêœci dachu. Wieœ Tylmanowa ma bogate tradycje zwi¹zane ze zbójnictwem i buntami ch³opskimi. Znajduje siê tu zabytkowy drewniany koœció³ œw. Miko³aja z XVIII w. z barokowym o³tarzem i obrazem Matki Boskiej Czêstochowskiej, w s¹siedztwie nowy koœció³ ukoñczony w 2001 r. Obok koœcio³a – dzwonnica z I po³. XIX w. Na wzgórzu Baszta u ujœcia potoku Ochotnica wybudowano w latach 1972–1980 kalwariê z rzeŸbami Tomasza Zabrzeskiego, ludowego rzeŸbiarza z K³odnego. W Tylmanowej znajduje siê rezerwat krajobrazowy „K³odne nad Dunajcem” z prze³omem Dunajca i lasem bukowym typu karpackiego oraz rezerwat leœny Pusta Wielka z reliktowym borem sosnowym. Na osiedlu Klêpy podziwiaæ mo¿na stare, ponad stuletnie cha³upy mieszkalne i zabudowania gospodarcze. Maj¹ œciany z poziomych belek ³¹czonych w naro¿ach na nak³adkê i malowane na niebiesko wype³nione glin¹ po³¹czenia belek œcian zewnêtrznych. KROŒCIENKO nad DUNAJCEM KROŒCIENKO nad DUNAJCEM KROŒCIENKO nad DUNAJCEM KROŒCIENKO nad DUNAJCEM KROŒCIENKO nad DUNAJCEM Cyœ hañ by³? Widzio³eœ jak s³onecko wyz³oco sko³ki, Oœwiyco kozdy listecek na kwiotku Coby nase Pieniny zdobi³. W dolinie wije siê Donajca woda, Przebijo siê miêdzy ska³ami. W tyj kipieli wody Pienin uroda, Po niej flisok p³ynie co³nami. Ciemnieje ku wiecorowi Zamkowo Góra, Jawory i buki w zgodzie do Kingi zanos¹ mod³y. Po gorze siê cienie suwaj¹ jako Tatarów sfora, Ale waruj¹ przy œwiêtej grocie cisy i stare jod³y. Piyknie tu, jaz niedowiary. Myœlis, zeœ miêdzy Niebem a Ziemi¹ I ze to mo¿e s¹ jakie cary, Ze ci za kfilo skrzyd³a przyprawi¹. A to Pieniny nase. Zebyœ ty if rozumio³, A w sercu dlo nif mi³oœæ znased I patrzeæ na nie umio³ To byœ je skarbi³ dlo swoif dzieci, Dlo wnuków do pó³skrzynka byœ schowo³, Coby przetrwa³y przez wieki, A król gór by przy nif warowo³. By choæ m³odzi w œwiat wyrus¹ daleki, Jak ore³ nas górski, skalny, To nief kozdy do Pienin przyleci Myœlami z Wiatrem Holnym. Stanis³aw Czepiel, WIDOK Z CZERTEZIKA GRYWA£D GRYWA£D GRYWA£D GRYWA£D KROŒNICA KROŒNICA B¹dŸ pozdrowiono Ziemio Pieniñsko Twoje skiby kamieniste Co drugi rok jab³ka rodzis kamienisto i ubogo rodzom jarzec i owiesek. a i œliwek co niemiara. co radujes swom piyknoœciom Za wsyæko my ci barz radzi Dzielis p³ody jak gaŸdzino i kormis